บทที่ 3 ทฤษฎีการตัดสินใจ (Decision Theory)

1. บทที่ 3 ทฤษฎีการตัดสินใจ(Decision Theory) ภาคการศึกษา 1/2552 อ.นัทธปราชญ์ นันทิวัฒน์กุล

2. ประเด็นบทที่ 3 • ความหมายของการตัดสินใจ • สภาวะของการตัดสินใจ • ประเภทของการตัดสินใจ • ขั้นตอนการตัดสินใจ • วิธี เทคนิคการตัดสินใจ

3. ความหมายของการตัดสินใจความหมายของการตัดสินใจ • การตัดสินใจ(decision) หมายถึง การเลือกกระทำอย่างหนึ่งอย่างใดจากทางเลือกที่มีอยู่ เพื่อให้ได้ผลลัพธ์อย่างที่ตนเองมุ่งหวังให้เกิดขึ้นอย่างเป็นระบบ ตรงไป ทางซ้าย ทางขวา

4. สภาวะของการตัดสินใจ • ประเด็นที่ต้องตัดสินใจ • การตัดสินใจเฉพาะตัว(individualdecision) • การตัดสินใจทางธุรกิจ(business decision) • การตัดสินใจทางสังคม(social decision) • 2) ผู้ตัดสินใจ • การตัดสินใจโดยบุคคลใดบุคคลหนึ่ง(individual decision making) • การตัดสินใจมักจะเป็นหมู่คณะ(group decision making) • 3) สภาวะที่ต้องเผชิญในการตัดสินใจ • ปัจจัยภายในที่เกี่ยวข้อง(internal factor) • และปัจจัยภายนอก(external factor)

5. ภายใต้การตัดสินใจต้องเผชิญกับสภาพแวดล้อมที่สำคัญ 2 ประการได้แก่ • สภาพแวดล้อมภายใต้การควบคุม คือ องค์ประกอบที่เกิดขึ้นจากภายในที่สามารถกำหนดให้คงที่หรือเพิ่มขึ้นหรือลดลงได้ตามที่ต้องการ โดยอาจมีผลหรือไม่มีผลต่อการตัดสินใจก็ได้ • สภาพแวดล้อมนอกการควบคุม(state of nature) คือ ผลรวม(combination) ขององค์ประกอบที่เกิดขึ้นจากภายนอก ซึ่งเป็นสิ่งที่นอกเหนือการควบคุมจากภายใน และส่งผลให้การตัดสินใจ

6. ความแน่นอน (certainty) หมายถึง ทางเลือกที่ผู้ตัดสินใจรู้ได้อย่างแน่นอนถึงผลลัพธ์ที่จะเกิดขึ้นจากแต่ละทางเลือก • การเสี่ยง (risk) หมายถึง ทางเลือกที่ผู้ตัดสินใจไม่รู้ถึงผลลัพธ์อย่างแน่นอน แต่ผู้ตัดสินใจพอจะสามารถรู้ได้บ้างว่าผลลัพธ์ที่จะเกิดขึ้นนั้นจะเป็นอย่างไร โดยอาศัยการคาดคะเน • ความไม่แน่นอน (uncertainty) หมายถึง ทางเลือกที่ผู้ตัดสินใจไม่รู้ถึงผลลัพธ์ หรือแม้แต่จะคาดคะเนก็ไม่สามารถทราบได้ว่าจะเกิดผลลัพธ์อย่างไร

7. กระบวนการตัดสินใจ • การกำหนดปัญหา (Intelligent Phase) • การค้นหาปัญหา • การแบ่งประเภทของปัญหา • การแตกย่อยปัญหาให้เล็กลง • การหาเจ้าของหรือที่มาของปัญหา • การออกแบบ (Design Phase) • ตัวแปรในตัวแบบเชิงปริมาณ

8. ตัวแปรในตัวแบบเชิงปริมาณตัวแปรในตัวแบบเชิงปริมาณ • ตัวแปรผลลัพธ์ (Result Variables) หรือ ตัวแปรตาม (Dependent variables) • ตัวแปรตัดสินใจ (Decision Variables) • ตัวแปรที่ไม่สามารถควบคุมได้ (Uncontrollable Variables หรือ Parameters) • ตัวแปรผลลัพธ์ระหว่างกลาง (Intermediate Result Variables)

9. การเลือก (Choice Phase) • วิธีการเชิงวิเคราะห์ (Analytical Techniques) • วิธีการค้นหาแบบเดา (Blind Search Approaches) • วิธีการค้นหาแบบฮิวริสติก (Heuristic Search Approaches) • การนำไปปฏิบัติ (Implementation Phase) • การสร้างตัวแบบตัวแบบเชิงขนาด (Iconic หรือ Scale Models)ตัวแบบเชิงอุปมา (Analog Models) และตัวแบบเชิงคณิตศาสตร์ (Mathematical หรือ Quantitative Models)

10. การตรวจสอบ (Monitoring Phase) • การประเมินทางเลือก • การประเมินในด้านของจุดประสงค์ที่หลากหลาย • การประเมินในแง่ของความอ่อนไหว

11. ตัดสินใจ กำหนดทางเลือก กำหนดเหตุการณ์ วิเคราะห์ผลลัพธ์ กำหนดเกณฑ์ การตัดสินใจ แบบแผนหรือกระบวนการตัดสินใจหรือตัวแบบในการตัดสินใจ วิเคราะห์ปัญหา

12. แขนงและตัวแบบการตัดสินใจแขนงและตัวแบบการตัดสินใจ การใช้แขนงการตัดสินใจจะมี 2 ขั้นตอนคือ การสร้างแขนงการตัดสินใจและการวิเคราะห์แขนงการตัดสินใจ การสร้างแขนงการตัดสินใจ ข้อมูลที่จำเป็นในการสร้างแขนงการตัดสินใจได้แก่ • ทางเลือกของการตัดสินใจ • สภาวการณ์นอกเหนือการบังคับต่างๆ ซึ่งเป็นเหตุการณ์ต่างๆ ที่เป็นไปได้ที่จะเกิดขึ้นในอนาคต • ผลตอบแทน ที่จะได้รับจากการเกิดขึ้นของเหตุการณ์แต่ละเหตุการณ์ • ความน่าจะเป็น ที่สภาวการณ์นอกเหนือการบังคับต่าง ๆ จะเกิดขึ้น ซึ่งข้อมูลเหล่านี้มักจะได้มากจากการคาดคะเนของผู้บริหารที่จะทำการตัดสินใจ

13. สัญลักษณ์มาตรฐานที่ใช้ในการสร้างแขนงการตัดสินใจสัญลักษณ์มาตรฐานที่ใช้ในการสร้างแขนงการตัดสินใจ • 1) สี่เหลี่ยม ใช้แทนจุดของการตัดสินใจ เรียกสัญลักษณ์นี้ว่า decision node • 2) วงกลม ใช้แทนจุดของการเกิดสภาวการณ์นอกเหนือการบังคับ เรียกสัญลักษณ์นี้ว่า state of nature node • 3) เส้นตรง ใช้แทนทางเลือกต่างๆ และใช้แทนเหตุการณ์ต่าง ๆ ที่เป็นไปได้ เรียกสัญลักษณ์นี้ว่า branches หรือแขนง

14. ประเภทของการตัดสินใจ • การตัดสินใจภายใต้ความแน่นอน (decision making under certainty) • การตัดสินใจภายใต้ความเสี่ยง (decision making under risk) • การตัดสินใจภายใต้ความไม่แน่นอน (decision making under uncertainty) • ก) เกณฑ์เลือกทางเลือกที่ให้ผลตอบแทนมากที่สุดจากทุกทางเลือกของเหตุการณ์ที่มากที่สุด (Maximax Criterion) • ข) เกณฑ์เลือกทางเลือกที่ให้ผลตอบแทนน้อยที่สุดจากทุกทางเลือกของเหตุการณ์ที่มากที่สุด (Minimax Criterion) • ค) เกณฑ์เลือกทางเลือกที่ให้ผลตอบแทนมากที่สุดจากทุกทางเลือกของเหตุการณ์ที่น้อยที่สุด (Maximin Criterion) • ง) เกณฑ์เลือกทางเลือกที่มีค่าเสียโอกาสน้อยที่สุดจากทุกทางเลือกของเหตุการณ์ที่มีค่าเสียโอกาสมากที่สุด (Minimax Regret Criterion) • จ) เกณฑ์เลือกทางเลือกที่มีค่าที่มากที่สุดของส่วนต่างค่าคาดหวังที่จะได้รับมากที่สุดกับค่าคาดหวังที่น้อยที่สุด (Pessimism Optimism Index หรือ Hurwicz Criterion) • ฉ) เกณฑ์เลือกทางเลือกที่มีค่ามากที่สุดของค่าเฉลี่ยจากผลรวมทุกเหตุการณ์ (principle of insufficient reason หรือ Laplace Criterion)

15. การตัดสินใจภายใต้ความแน่นอน (decision making under certainty) • พิจารณาผลตอบแทน • พิจารณาต้นทุน Yjคือ ทางเลือก j aijคือ ค่าสัมประสิทธิ์ของ เหตุการณ์i จากทางเลือก j xijคือ ค่าของเหตุการณ์i จากทางเลือก j

16. ตัวอย่าง การตัดสินใจภายใต้ความแน่นอน ตารางแสดงผลได้ของบริษัท

17. สูง 50 ปานกลาง 25 แขนงการตัดสินใจ ขยายโรงงาน ต่ำ -25 เลือกสร้างโรงงาน หากใช้เกณฑ์ Max ไม่มี -45 สูง 70 ปานกลาง 30 สร้างโรงงาน บริษัทลงทุน ต่ำ -40 ไม่มี -80 สูง 30 จ้างบริษัท ปานกลาง 15 ต่ำ -1 ไม่มี -10

18. ตัวอย่าง การตัดสินใจภายใต้ความแน่นอน ตารางแสดงค่าเสียโอกาสของบริษัท

19. สูง 70 ปานกลาง 30 แขนงการตัดสินใจ ขยายโรงงาน ต่ำ -1 ไม่มี -10 สูง 50 ปานกลาง 25 สร้างโรงงาน บริษัทลงทุน ต่ำ -1 ไม่มี -10 เลือกสร้างโรงงาน หากใช้เกณฑ์ Min สูง 70 จ้างบริษัท ปานกลาง 30 ต่ำ 0 ไม่มี 0

20. การตัดสินใจภายใต้ความเสี่ยง (decision making under risk) • การพิจารณาทางเลือกโดยใช้ค่าคาดหวัง (Expected Value: EV) • การพิจารณาทางเลือกโดยใช้ค่าเสียโอกาส (Expected Opportunity Value: EOL) Max Axi = EV Min Bxi = EOL

21. ตัวอย่างการพิจารณาทางเลือกโดยใช้ค่าคาดหวัง (Expected Value: EV) ตารางแสดงผลได้ของบริษัท

22. ตัวอย่างการพิจารณาทางเลือกโดยใช้ค่าเสียโอกาส (Expected Opportunity Value: EOL)

23. การพิจารณาทางเลือกที่มีค่าของเหตุการณ์ที่ดีที่สุด หรือตัวแบบการพิจารณาทางเลือกที่มีข่าวสารสมบูรณ์ที่สุด (Expected Value Perfect Information: EVPI) หรือ EPPI = W EVPI = C = EPPI-EV

24. ตัวอย่าง Expected Value Perfect Information: EVPI ตารางแสดงผลได้ของบริษัท

25. การตัดสินใจภายใต้ความไม่แน่นอน (decision making under uncertainty) • เกณฑ์เลือกทางเลือกที่ให้ผลตอบแทนมากที่สุดจากทุกทางเลือกของเหตุการณ์ที่มากที่สุด (Maximax Criterion) • เกณฑ์เลือกทางเลือกที่ให้ผลตอบแทนน้อยที่สุดจากทุกทางเลือกของเหตุการณ์ที่มากที่สุด (Minimax Criterion) ตัวแบบการเลือก ตัวแบบการเลือก

26. ตัวแบบการเลือก ตัวแบบการเลือก เกณฑ์เลือกทางเลือกที่ให้ผลตอบแทนมากที่สุดจากทุกทางเลือกของเหตุการณ์ที่น้อยที่สุด (Maximin Criterion) เกณฑ์เลือกทางเลือกที่มีค่าเสียโอกาสน้อยที่สุดจากทุกทางเลือกของเหตุการณ์ที่มีค่าเสียโอกาสมากที่สุด (Minimax Regret Criterion)

27. ตัวแบบการเลือก ตัวแบบการเลือก เกณฑ์เลือกทางเลือกที่มีค่าที่มากที่สุดของส่วนต่างค่าคาดหวังที่จะได้รับมากที่สุดกับค่าคาดหวังที่น้อยที่สุด (Pessimism Optimism Index หรือ Hurwize Criterion) เกณฑ์เลือกทางเลือกที่มีค่ามากที่สุดของค่าเฉลี่ยจากผลรวมทุกเหตุการณ์ (principle of insufficient reason หรือ Laplace Criterion)

28. ตอบ ค่าคาดหวังในการดำเนินโครงการ 0.6

29. การตัดสินใจตามลำดับขั้นการตัดสินใจตามลำดับขั้น