Organizacja i funkcjonowanie pracowni chemicznej w świetle aktualnych przepisów

1. Organizacja i funkcjonowanie pracowni chemicznej w świetle aktualnych przepisów Joanna Senyszyn WSSE Gorzów Wlkp. Oddział Higieny Pracy

2. Polskie regulacje prawne - substancje i preparaty chemiczne • Kodeks Pracy (Art. 220 i 221) • Ustawa z 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu narkomanii powierza inspekcji sanitarnej nadzór nad prekursorami kategorii 2 i 3 • Ustawa z 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. nr 11 poz. 84 z późn. zmianami) – PROJEKT ZMIANY USTAWY UWZGLĘDNIJĄCY ROZPORZĄDZENIE REACH • Ustawa z dnia 13 wrześnie 2002r. o produktach biobójczych (Dz. U. nr 175 poz. 1433) – Ustawa o zmianie ustawy o produktach biobójczych (Dz.U. 05.180.1491)

3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych(Dz. U. z 2005 r. Nr 11, poz. 86) !!! • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów Bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. 1997 nr 129 poz. 844 zpóźniejszymi zmianami) • Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 lipca 2004 roku w sprawie ograniczeń, zakazów lub warunków produkcji, obrotu lub stosowania substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz zawierających ich produktów (Dz.U.04.168.1762 zpóźniejszymi zmianami), • Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 marca 2003 r. w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne (Dz.U.03.61.552).

4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 października 2005 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem (Dz.U.05.201.1833) • Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz.U.03.171.1666 zpóźniejszymi zmianami), • Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz.U.173.1679 zpóźniejszymi zmianami),

5. Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE

6. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIAz dnia 30 grudnia 2004 r w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych(Dz. U. z 2005 r. Nr 11, poz. 86)

7. §2.Pracodawca jest obowiązany do ustalenia, czy w środowisku pracy występuje czynnik chemiczny stwarzający zagrożenie oraz do dokonania i udokumentowania oceny ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny.

8. §3.1.W ocenie ryzyka zawodowego pracodawca jest obowiązany uwzględnić: 1) niebezpieczne właściwości czynnika chemicznego; 2) otrzymane od dostawcy informacje dotyczące zagrożenia czynnikiem chemicznym oraz zaleceń jego bezpiecznego stosowania, w szczególności zawarte w karcie charakterystyki, o których mowa w odrębnych przepisach; 3) rodzaj, poziom i czas trwania narażenia; 4) wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w środowisku pracy, jeżeli zostały ustalone; 5) wartości dopuszczalnych stężeń w materiale biologicznym, jeżeli zostały ustalone; 6) efekty działań zapobiegawczych; 7) wyniki oceny stanu zdrowia pracowników, jeżeli została przeprowadzona; 8) warunki pracy przy użytkowaniu czynników chemicznych, z uwzględnieniem ilości tych czynników

9. Kodeks pracy w art. 221 za niedopuszczalne uznaje stosowanie niebezpiecznych substancji chemicznych i preparatów, bez: - widocznego oznakowania umożliwiającego ich identyfikację, - posiadania aktualnego ich spisu, - kart charakterystyki, - opakowań zabezpieczających przed szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem.

10. KLASYFIKACJA – podstawa prawna • Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji preparatów chemicznych (Dz.U. Nr 171/2003, poz. 1666 ze zmianą w Dz.U. 2007 nr 174 poz. 1222)

11. CEL KLASYFIKACJI Określenie wszystkich właściwości substancji i preparatów, które mogą stwarzać zagrożenia podczas normalnego ich stosowania lub użytkowania - toksyczności, właściwości fizykochemicznych i ekotoksyczności Analizie poddaje się wszystkie rodzaje zagrożeń za pomocą: • symbolu i co najmniej jednego zwrotu wskazującego rodzaj zagrożenia lub 2) kategorii (kategoria 1, kategoria 2 lub kategoria 3) z przypisanym zwrotem wskazującym rodzaj zagrożenia, w przypadku, gdy substancje preparaty są uznane za rakotwórcze, mutagenne lub działające szkodliwie na rozrodczość

12. Classification Danger code Symbol Indication of danger Klasyfikacja Znak ostrzegawczy Określenie zagrożenia Symbol Very toxic(R26, R27, R28, R29) T+ Very toxic Bardzo toksyczny Bardzo toksyczny(R26, R27, R28, R29) T+ Toxic (R23, R24, R25, R39, R48) T Toxic Toksyczny (R23, R24, R25, R39, R48) T Toksyczny Corrosive (R34, R35) C Corrosive Żrący (R34, R35) C Żrący Harmful(R20, R21, R22, R48, R65, R68) Xn Harmful Szkodliwy(R20, R21, R22, R48, R65, R68) Xn Szkodliwy Irritant(R36, R37, R38, R41) Xi Irritant Drażniący(R36, R37, R38, R41) Drażniący Xi Sensitiser (R42)(R43) XnXi HarmfulIrritant Uczulający (R42)(R43) XnXi SzkodliwyDrażniacy Carcinogenic(R45, R49)(R40) TXn TXn ToxicHarmful Kancerogenny(R45, R49)(R40) ToksycznySzkodliwy Mutagenic(R46)(R68) TXn ToxicHarmful Mutagenny(R46)(R68) TXn ToksycznySzkodliwy Toxic to reproduction(R60, R61)(R62, R63) TXn ToxicHarmful Działa toksyczne na reprodukcję(R60, R61)(R62, R63) TXn ToksycznySzkodliwy

13. Rakotwórcze • Kategoria 1: Substancje uznane za kancerogenne dla ludzi • Istnieją wystarczające dowody zakładać kauzalną zależność pomiędzy narażeniem człowieka i rozwojem raka • T, Toksyczny, R45 lub R49 • Kategoria 2: Substancje, które powinny być uznawane jako kancerogenne dla ludzi • Istnieją wystarczające dane eksperymentalne aby dowieść hipotezę, że narażenie ludzi na działanie tej substancji spowoduje rozwój raka – T, Toksyczny, R45 lub R49 • Kategoria 3: Substancje, które prawdopodobnie powodują raka u ludzi • Możliwe efekty kancerogenne ale dostępne informacje nie pozwalają stwierdzić tego z cała pewnością • Xn, Szkodliwy, R40

14. Zasady oznakowania substancji i preparatów chemicznych Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz.U. nr 173/2003, poz 1679 ze zmianą w Dz.U.04.260.2595).

15. CEL OZNAKOWANIA: Substancje lub preparaty, po określeniu ich właściwości powodujących zagrożenie, muszą następnie zostać oznakowane w celu wskazania tego zagrożenia (zagrożeń), dla ochrony ich użytkowników, populacji ogólnej oraz środowiska.

16. Oznakowanie opakowania substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego powinno zawierać: • nazwę handlową lub informacje o przeznaczeniu preparatu, • tożsamość osoby wprowadzającej substancję lub preparat do obrotu • nazwę chemiczną lub nazwy chemiczne substancji obecnych w preparacie (max 4) • odpowiednie znaki ostrzegawcze i napisy, zgodnie z przepisami, o których mowa w art. 26, • informacje o wymaganym postępowaniu z opróżnionymi opakowaniami, jeżeli tego wymagają inne przepisy • numer WE, a w przypadku substancji objętych wykazem, oznakowanie powinno zawierać wyrazy "Oznakowanie WE • masę lub objętość Oznakowanie powinno być sporządzone w języku polskim, zgodnie z wymogami określonymi w odrębnych przepisach.

17. C Produkt żrący T+ Produkt bardzo toksyczny T Produkt toksyczny Xi Produkt drażniący Xn Produkt szkodliwy

18. F Produkt wysoce łatwopalny O Produkt utleiający F+ Produkt skrajnie łatwopalny N Produkt niebezpieczny dla środowiska E Produkt wybuchowy N Produkt niebezpieczny dla środowiska N Produkt niebezpieczny dla środowiska N Produkt niebezpieczny dla środowiska

19. GHS (projekt rozporządzenia) globalnie ujednolicony system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów.

20. Oznakowanie opakowania substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego gdy preparatowi przypisano więcej niż jeden symbol: • a) obowiązek umieszczenia znaku ostrzegawczego odpowiadającego symbolowi T lub T+ czyni znaki ostrzegawcze odpowiadające symbolom C, Xn i Xi fakultatywnymi, • b) obowiązek umieszczenia znaku ostrzegawczego odpowiadającego symbolowi C czyni znaki ostrzegawcze odpowiadające symbolom Xn i Xi fakultatywnymi,

21. Oznakowanie opakowania substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego zwroty S; • brzmienie zwrotów S powinno być zgodne z brzmieniem określonym w rozporządzeniu o oznakowaniu…, • oznakowanie opakowania nie powinno zawierać więcej niż sześć zwrotów S; zwroty łączone należy traktować jako jeden zwrot, • jeżeli zwroty S w sposób oczywisty powtarzają treść zwrotów R, należy je umieścić na oznakowaniu opakowania tylko wtedy, gdy mają stanowić specjalne ostrzeżenie, • wybór zwrotów S powinien uwzględniać przewidywany sposób stosowania substancji, np. w postaci aerozolu

22. Oznakowanie opakowania substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego • umieszczenie na oznakowaniu opakowania zwrotów S1, S2 i S45 jest obowiązkowe w przypadku wszystkich substancji bardzo toksycznych, toksycznych i żrących przeznaczonych do sprzedaży dla konsumentów, • umieszczenie na oznakowaniu opakowania zwrotów S2 i S46 jest obowiązkowe w przypadku wszystkich innych niebezpiecznych substancji (oprócz substancji niebezpiecznych dla środowiska) przeznaczonych do sprzedaży dla konsumentów

24. Oznakowanie opakowania substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego • zwroty R; treść zwrotów R powinna być zgodna z brzmieniem podanym w rozporządzeniu w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji…..; • zamieszczenie sześciu zwrotów R powinno wystarczyć do opisania zagrożenia; • tam, gdzie to stosowne, należy zamieszczać łączone zwroty, • zwroty R muszą określać wszystkie podstawowe zagrożenia związane ze stosowaniem preparatu • Na oznakowaniu opakowania substancji niebezpiecznej nie zamieszcza się zwrotów R powtarzających treść zwrotów S

26. Umieszczenie na oznakowaniu opakowania zwrotów R i zwrotów S nie jest wymagane w przypadku:   1)  substancji niebezpiecznych zaklasyfikowanych wyłącznie jako wysoce łatwopalne, łatwopalne, utleniające lub drażniące,   2)  preparatów niebezpiecznych zaklasyfikowanych wyłącznie jako wysoce łatwopalne, utleniające lub drażniące, z wyjątkiem preparatów, którym jednocześnie przypisano zwrot R41,   3)  preparatów niebezpiecznych zaklasyfikowanych wyłącznie jako niebezpieczne dla środowiska, którym przypisano symbol N,   4)  substancji niebezpiecznych, które nie są przeznaczone do sprzedaży dla konsumentów, zaklasyfikowanych wyłącznie jako substancje szkodliwe 5) zaklasyfikowanych wyłącznie jako łatwopalne lub niebezpieczne dla środowiska, którym nie przypisano symbolu N. pod warunkiem że pojemność opakowania nie przekracza 125 cm3

27. Pojemność opakowania Wymiary (w mm) nieprzekraczająca 3 dm3 co najmniej 52x74, większa niż 3 dm3, ale nieprzekraczająca 50 dm3 co najmniej 74x105 większa niż 50 dm3, ale nieprzekraczająca 500 dm3 co najmniej 105x148 większa niż 500 dm3 co najmniej 148x210 Wymiary oznakowania

28. Oznakowanie opakowania substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego • Na oznakowaniu opakowania, o wymiarach określonych wyżej, zamieszcza się informacje, o których mowa w rozporządzeniu, i inne informacje dotyczące zdrowia i bezpieczeństwa. • W przypadku zamieszczenia na oznakowaniu napisów ostrzegawczych także w językach innych niż język polski, wymiar oznakowania podany wyżej, należy powiększyć o obszar zajęty przez napisy w innym języku lub innych językach. • Każdy znak ostrzegawczy powinien pokrywać co najmniej jedną dziesiątą pola powierzchni oznakowania opakowania, ale nie mniej niż 1 cm2.

29. Oznakowanie opakowania substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego Kolor i wygląd oznakowania opakowania powinny być tak dobrane, aby znak ostrzegawczy i jego tło wyraźnie się od siebie odróżniały. Informacje zamieszczone na oznakowaniu opakowania powinny wyraźnie odróżniać się od tła i mieć takie wymiary i liternictwo, żeby były łatwo czytelne.

31. Opakowania, które zawierają preparaty niebezpieczne przeznaczone do sprzedaży dla konsumentów, nie mogą mieć: 1) kształtu lub dekoracji graficznej, które mogą przyciągać uwagę i ciekawość dzieci lub wprowadzać konsumentów w błąd 2) wyglądu lub oznaczenia stosowanego dla środków spożywczych lub środków żywienia zwierząt, leków lub kosmetyków.

32. Produkt szkodliwy Nazwa produktu (Ćwicz. Znaki/napisy ostrzegawcze) Zwroty R Zwroty S Substancje Producent/Importer (adres, teleforn etc.) Masa/Objętość Oznakowanie opakowania substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego

33. Przykład – oznakowanie Metanol, 1 litr Wysoce łatwopalny. Działa toksycznie przez drogi oddechowe, w kontakcie ze skórą i po połknięciu. Toksyczny: Działa toksycznie przez drogi oddechowe, w kontakcie ze skórą i po połknięciu, zagraża powstaniem bardzo poważnych nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia człowieka. Chronić przed dziećmi. Przechowywać pojemnik szczelnie zamknięty. Nie przechowywać w pobliżu źródeł zapłonu – nie palić tytoniu. Nosić odpowiednią odzież ochronną i rękawice ochronne. W razie awarii, lub jeśli źle się poczujesz niezwłocznie zasięgnij porady lekarza – jeśli to możliwe pokazać etykietę. Zawiera: Metanol 25% Producent: Chemistry Inc., Chemi Rd 1, Stockholm, 08-123456 Produkt toksyczny Produkt wysoce łatwopalny

34. Instrukcje Użytkowania DOBRZE ZMOCZYĆ SZMATĘ ŚRODKIEM DO CZYSZCZENIA I PORZĄDNIE ZMYĆ BLAT. SPŁUKAĆ BLAT LETNIĄ WODĄ I WYSUSZYĆ . Może być niebezpieczne w przypadku spożycia. Trzymać z dala od dzieci. Łatwopalne. Zły przykład!

37. Chem.Risk.Control Twinning Project PL/IB/2002/OT/04 „Strengthening of the administrative capacity for risk assessment and chemicals control”

38. Chem.Risk.Control Twinning Project PL/IB/2002/OT/04 „Strengthening of the administrative capacity for risk assessment and chemicals control”

39. Jak powinno to wyglądać? Zawiera: • Epoksydowo-aminowy kopolimer 30 % • Klasa: Xn; R22 C; R34 N; R50/53 R34 Powoduje oparzenia. R22 Działa szkodliwie po połknięciu. R50/53 Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne, może spowodować długo utrzymujace się niekorzystne zmiany w środowisku wodnym.S2 Chronić przed dziećmi. S36/37/39 Nosić odpowiednią odzież ochronną, odpowiednie rękawice ochronne, okulary i ochronę twarzy. S23Nie wdychać pary. S56 Zużyty preparat oraz opakowanie dostarczyć na składowisko odpadów niebezpiecznych

40. Produkt żrący Produkt niebezpieczny dla środowiska Powoduje oparzenia. Działa szkodliwie po połknięciu. Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne, może spowodować długo utrzymujace się niekorzystne zmiany w środowisku wodnym.Chronić przed dziećmi. Nosić odpowiednią odzież ochronną, odpowiednie rękawice ochronne, okulary i ochronę twarzy. Nie wdychać pary. Zużyty preparat oraz opakowanie dostarczyć na składowisko odpadów niebezpiecznychZawiera kopolimer epoksydowo-aminowy Importer: Flex Coat Inc., Motala, Sweden Etykiety mogą wyglądać w ten sposób: Flex CoatKomponent B

41. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 marca 2003 r. w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne (Dz.U.03.61.552).

42. Pojemniki i zbiorniki stosowane do przechowywania substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych i do pracy z nimi oraz niezabudowane rurociągi zawierające takie substancje lub takie preparaty oznakowuje się, z uwzględnieniem przepisu art. 221 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm. 3) ), znakami ostrzegawczymi zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 26 ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych, zwanej dalej "ustawą", z zastrzeżeniem ust. 2. • Odstąpienie od oznakowania znakami ostrzegawczymi, o których mowa w ust. 1, jest możliwe w przypadku pojemników i zbiorników stosowanych do przechowywania znajdujących się w procesie technologicznym substancji niebezpiecznych lub preparatów niebezpiecznych przez krótki czas lub gdy zawartość pojemnika lub zbiornika ulega częstym zmianom, a osobom obsługującym te pojemniki lub zbiorniki zostanie zapewniona informacja dotycząca zagrożeń stwarzanych przez substancję niebezpieczną lub preparat niebezpieczny w nich przechowywane, zapewniająca równorzędny poziom ochrony.

43. Miejsca, w których substancje niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne przechowywane są w znaczących ilościach, oznakowuje się znakami ostrzegawczymi zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 26 ustawy lub znakami ostrzegawczymi dla materiałów niebezpiecznych określonymi w załączniku do rozporządzenia, przy zastosowaniu tych samych piktogramów, chyba że właściwy dostęp do informacji o zagrożeniach stwarzanych przez substancje niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne zapewniony jest przez oznakowanie opakowań takich substancji lub preparatów. • Miejsca, w których składowane są różnorodne substancje niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne, mogą być oznakowane za pomocą znaku ostrzegawczego "ogólny znak ostrzegawczy - ostrzeżenie o niebezpieczeństwie", określonego w załączniku do rozporządzenia

44. Ogólny znak ostrzegawczy

45. Według Rozporządzenia sprawie ogólnych przepisów Bezpieczeństwa i higieny pracy (Część D. Prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych)§ 93. 1. Materiały niebezpieczne należy przechowywać w miejscach i opakowaniach przeznaczonych do tego celu i odpowiednio oznakowanych

46. Chem.Risk.Control Twinning Project PL/IB/2002/OT/04 „Strengthening of the administrative capacity for risk assessment and chemicals control”

47. Chem.Risk.Control Twinning Project PL/IB/2002/OT/04 „Strengthening of the administrative capacity for risk assessment and chemicals control”

48. Według Rozporządzenia sprawie ogólnych przepisów Bezpieczeństwa i higieny pracy § 103. 1. Jeżeli podczas procesów pracy występuje niebezpieczeństwo oblania pracowników środkami żrącymi lub zapalenia odzieży na pracowniku - nie dalej niż 20 m w linii poziomej od stanowisk, na których wykonywane są te procesy, powinny być zainstalowane natryski ratunkowe (prysznice bezpieczeństwa) do obmycia całego ciała oraz oddzielne natryski (prysznice) do przemywania oczu.

49. Chem.Risk.Control Twinning Project PL/IB/2002/OT/04 „Strengthening of the administrative capacity for risk assessment and chemicals control”

50. Apteczka § 97 ust. 1 .  Pomieszczenia przeznaczone do składowania lub stosowania materiałów niebezpiecznych pod względem pożarowym lub wybuchowym oraz pomieszczenia, w których istnieje niebezpieczeństwo wydzielania się substancji sklasyfikowanych jako niebezpieczne, powinny być wyposażone w: 1)   urządzenia zapewniające sygnalizację o zagrożeniach; 2)   odpowiedni sprzęt i środki gaśnicze, środki neutralizujące, apteczki oraz odpowiednie środki ochrony zbiorowej i indywidualnej, stosownie do występujących zagrożeń.