Dyrekcja Generalna ds. Zdrowia i Ochrony Konsumentów Komisji Europejskiej

1. Dyrekcja Generalna ds. Zdrowia i Ochrony Konsumentów Komisji Europejskiej • Centrum współpracy w zakresie szkoleń weterynaryjnych, epidemiologii, bezpieczeństwa żywności i dobrostanu • SANCO działania szkoleniowe 2008 • „Lepsze szkolenie dla bezpiecznej żywności” inicjatywa Komisji Europejskiej • Agroconsulting Europe S.A.

2. Podstawy naukowe odpowiedniego traktowania koni w czasie transportu; fizjologia i zachowanie Paolo Dalla Villa Giulianova (Włochy) 26-30 stycznia 2009r.

3. Plan wykładu • 1. historia i dane • 2. transport koni i stres • 3. zmysły koni i zachowanie • 4. wskazówki do traktowania koni • 5. wnioski

4. Transport koni w historii • W 480r p.n.e. kawaleria Kserksesa jest transportowana przez Hellespont do walki z Grekami • 218 n.e. jazda Hannibala przekroczyła Ren na tratwach • Wielki handel końmi w XIV w. między Wielką Brytanią a Starym Światem • Wiele koni transportowano z USA, Kanady i Ameryki Południowej w czasie wojen burskich, wojny na Krymiei I wojny światowej

5. Obecnie • Konie, i w mniejszym stopniu kuce, osły i krzyżówki są transportowane głównie na: • zawody • targi i pokazy • reprodukcja • handel • uroczystości historyczne, religijne • turystyka sezonowa • treningi • do ośrodków ochrony zdrowia • ubój

6. Trochę danych * Holandia, Belgia, Francja, Włochy, Japonia i Ameryka Południowa to najwięksi konsumenci koniny * We Włoszech: Puglia 32%, Lombardia 14,3%, Piemonte 10,8%, Emilia Romagna 9,2%, Veneto 7,6% i Lazio 5,5% * We Włoszech w 1995r. zostało ubitych 260.000 koni w stosunku do 2005r. - 137.644 szt. * We Włoszech 84%- przemieszczeń koni w UE 2005r.- 90.000szt 2006r.- 80.000szt * Głównie z Hiszpanii, Litwy, Rumunii i Polski (czas podróży 36/46 godz.) * Od 2001 redukcja o 40%

7. Definicja dobrostanu zwierząt wg OIE “Dobrostan zwierząt oznacza, jak zwierzę radzi sobiez warunkami, w których żyje. Poziom dobrostanu zwierząt jest wysoki, jeśli (jak wskazują dowody naukowe) jest ono zdrowe, żyje w odpowiednich warunkach, jest dobrze odżywione, bezpieczne, zdolne do wyrażania wrodzonych zachowań i nie cierpi z powodu nieprzyjemnych stanów, takich jak ból, strach oraz nadmierny stres. Wysoki poziomdobrostanu zwierząt wymaga zapobiegania chorobom oraz leczenia weterynaryjnego, odpowiedniego schronienia, obsługi, żywienia, humanitarnego traktowania oraz humanitarnego poddawania ubojowi …”

8. Czynniki wywołujące stres podczas transportu • POJAZD: • niewłaściwa konstrukcja, • hałas, drgania, • nieodpowiednia wentylacja, • niedostateczny przepływ powietrza oraz jego jakość (opary benzyny, gazy spalinowe), • oświetlenie, • oddzielenie,

9. śliskie podłoże, • pozycja zwierzęcia, • wąskie wejście, • typ pojazdu, rampy, • zagęszczenie, • dostępna przestrzeń oraz niedostateczna ilość miejsca dla głowy, • dostęp do paszy i wody

10. Środowisko: Hałas Ruch uliczny Odgłosy Światła Temperatura i wilgotność Warunki na drodze Stan nawierzchni

11. Czynniki osobnicze: • genotyp i fenotyp • płeć • wiek, • stan fizjologiczny • dotychczasowe doświadczenia, • słaba kondycja, • stan zdrowia, • nawodnienie, • stereotypie, • uformowanie grupy,

12. Czynnik ludzki: • nieodpowiednia postawa w stosunku do zwierząt, • stan fizyczny i umysłowy, • wyczerpanie, • nieostrożna jazda, • doświadczenie w planowaniu podróży, • przestrzeganie czasu podróży i czasu odpoczynku,

13. brak organizacji, • stosowanie środków uspokajających, • znajomość potrzeb zwierząt “Dobrostan zwierząt nie powinien być traktowany jako kwestia odrębna, ale jako jeden z wielu ważnych społecznie celów, jak np. bezpieczeństwo żywności, zdrowie zwierząt i ludzi, możliwość utrzymania środowiska, bezpieczeństwo pracowników, rozwój wsi, równość płci oraz sprawiedliwość społeczna” (FAO)

14. Jedną z najważniejszych zmiennych wywierających wpływ na dobrostan w czasie transportu jest zachowanie ludzi, którzy ładują i rozładowują zwierzęta oraz kierowcy pojazdów (Lambooij et al, 1999) • Ilość obrażeń u koni jest 16,5 razy bardziej prawdopodobna w czasie transportu niż u bydła (Stefancic and Martin, 2005)

15. Zmysły konia

16. Wzrok Pole widzenia u koni jest ważnym czynnikiem przy ich obsłudze (Grandin,1979) Największa gałka oczna wśród ssaków Dobre widzenie w niskim natężeniu światła Światło wpada do oka od góry (brwi, plamka ciemna, kształt źrenicy zacieniają) Wrażliwość na kontrast światła i ciemności Niechęć do wchodzenia w obszar ciemny z obszarów jasnych Możliwość pewnej formy widzenia kolorów (widzenie dwubarwne: czerwone i niebieskie)

17. Szeroki kąt widzenia panoramicznego (330 - 360°) • Szerokokątne widzenie jednooczne (215°) • Wąski kąt widzenia obuocznego przestrzennego (70°), ważne przy ocenie odległości obiektów • Opiekunowie zwierząt powinni unikać kąta 45-60°, bezpośrednio z tyłu za zwierzęciem (Prince, 1977) • Dobre widzenie z daleka oraz widzenie obwodowe • Trudność ogniskowania na obiektach bliskich, akomodacja zajmuje trochę czasu (silna reakcja na zbyt bliskie lub zbyt szybko poruszające się obiekty) • Unikanie silnych reakcji przy pracy w obrębie strefy ucieczki (Grandin, 1987)

18. widzenie obuoczne 70° martwy punkt 5° widzenie jednooczne 142,5°

19. Słuch • Wrażliwy zmysł słuchu • Lejkowaty kształt ucha zewnętrznego, kontrolowany przez 16 mięśni używany także do przekazywania informacji • Możliwość poruszania każdym uchem niezależnie + pozycja ciała (bardzo dobra lokalizacja dźwięków) • Strach w następstwie nagłych zmian lub niecodziennych okoliczności (głuchy dźwięk kopyt, trzepot flag) • Mogą rejestrować różnicę 1 dB. • Kładzenie uszu do tyłu w celu zamknięcia przewodów słuchowych (ochrona, strach, agresja) • Bardzo wrażliwe na wysoką częstotliwość dźwięków (7.000 – 8.000 Hz) • Bardziej stresogenne są dźwięki przerywane

20. Węch • Węch konia jest bardziej wrażliwy niż ludzki 1. nerwy węchowe mają zakończenia w jamie nosowej 2. dodatkowy organ węchowy, narząd lemieszowo- nosowy, narząd Jacobsona) 3. kubki smakowe zamknięte nozdrza narząd lemieszowo- nosowy

21. Wyczuwa feromony • Nawąchiwanie- Flehmen (badanie węchem do określenia cech osobniczych, gatunkowych)

22. Smak Doznania smakowe to stopniowanie smaku słonego, kwaśnego, słodkiego i gorzkiego Konie wybierają jedzenie wykorzystując chemoreceptory, receptory dotykowe oraz cechy wizualne Odpowiednie żywienie zależy od zarządzania, wcześniejszego żywienia, pory roku, wygłodzenia, roślinności (okres wegetacji), pory dnia oraz podłoża genetycznego (Marinier 1980)

23. Zachowanie koni Typ ofiary (nie walki)=>ucieczka przed drapieżnikami Jako zwierzęta stadne, zwykle zachowują kontakt wzrokowy do utrzymania jedności grupy, izolacja wzrokowa jest źródłem stresu (Houpt and Houpt 1998, Maletet 1991) Użyteczne przy obserwacji innych zwierząt, zachowaniu spokoju w nowym środowisku, utrzymaniu równowagi w pojeździe

24. Poprzednie doświadczenia z transportu redukują strach i niespokojne zachowania, mają mniejszy wpływ na fizjologię konia Konie, które są regularnie i ostrożnie obsługiwane oraz transportowane, będą wykazywały znacznie mniej reakcji stresowych Umożliwienie kontaktu z ludźmi w czasie wrażliwego okresu w pierwszych tygodniach życia (Miller,1991), ostrożna, delikatna obsługa, włączając w to mówienie do zwierząt oraz ich dotykanie, zredukuje strachliwość, poprawi możliwość obsługi przez znany im i doświadczony personel. Źrebięta obsługiwane przez ludzi tuż po urodzeniu wykazywały lepsze reakcje na obsługę w późniejszym okresie, w porównaniu ze zwierzętami nie obsługiwanymi od momentu urodzenia (Waring, 1983). Dotyk może być użyteczny w relaksacji i „wsparciu” konia

25. Przestawianie koni obracanie poruszanie do przodu neutralne stop

26. Zachowanie konia przyjazne

27. zrelaksowane pobudzone

28. zrelaksowany

29. Załadunek i wyładunek:punkt krytyczny Wiele koni broni się przy załadunku Wiadomo iż konie z natury unikają wąskich i ciasnych miejsc (Dawnery, 2001) Konie stawiają opór przy załadunku w związku z wcześniejszymi doświadczeniami (Lyons,1991; Rashid, 1993) Wykazują opór, cofają się, unoszą wysoko głowę, grzebią kończynami, odwracają się na boki Zachowania takie są wzmacniane, gdy właścicielowi nie uda się załadować konia (Baron, 1991) Ryzyko zranienia konia: zranienia głowy przy uderzaniu się w pojazd, zadrapania i okaleczenia kończyn, złamania nóg przy upadkach, nawet złamania przy upadku na grzbiet przy stawianiu oporu; Ryzyko zranienia opiekuna: odparzenia rąk od lin, utrata palców, złamania, sińce, krwotoki;

31. Załadunek i wyładunek wymagają cierpliwości • Niech zwierzę przyzwyczai się do pojazdu (Waring 1983) • Nie należy trzymać zwierząt na krótkich uwiązach (Waring 1983) • Światło w pojeździe (Waring 1983) • Siano lub trociny na rampie i podłodze są lepsze niż guma (Cregier 1982) • Najbardziej wystraszone zwierzę ładowane jako ostatnie (Cregier 1982)