PROJEKT SYSTEMOWY 1.18 TWORZENIE I ROZWIJANIE STANDARDÓW USŁUG POMOCY I INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

1. PROJEKT SYSTEMOWY 1.18 TWORZENIE I ROZWIJANIE STANDARDÓW USŁUG POMOCY I INTEGRACJI SPOŁECZNEJ Działania w zakresie wdrażania standardów pracy socjalnej i funkcjonowania instytucji pomocy społecznej Animator – mediator – lokalny polityk społeczny

2. Marek RymszaISNS Uniwersytet Warszawski, ekspert ISP „Praca socjalna i pomoc społeczna w Polsce: pomiędzy profesjonalizacją i instytucjonalizacją „

3. Wyjściowe założenia badań ISP • Na przedsięwzięcie badawcze złożyły się: • badanie jakościowepracowników socjalnych z OPS (częściowo samodzielne, a częściowo o charakterze wspierającym badanie „główne”) • badanie ilościowena próbie reprezentatywnej pracowników socjalnych zatrudnionych w różnych placówkach

4. Publikacje: • Raport: Magdalena Dudkiewicz (red.), Pracownicy socjalni: pomiędzy instytucją pomocy społecznej a środowiskiem lokalnym, ISP, Warszawa 2011 • Raport: Marek Rymsza (red.), Czy podejście aktywizujące ma szansę? Pracownicy socjalni i praca socjalna w Polsce 20 lat po reformie systemu pomocy społecznej, ISP, Warszawa 2011 • Książka: Marek Rymsza (red.) – Pracownicy socjalni i praca socjalna w Polsce –w przygotowaniu (po recenzji wydawniczej)

5. Eksperci • Każde z badań realizował odrębny zespół • badanie ilościowe: 4 ekspertów + konsultant (dr Mariola Bieńko, dr Marta Łuczyńska, dr Tomasz Kaźmierczak, dr Marek Rymsza – kierownik Zespołu, Marek Dudkiewicz – konsultant metodologiczny); • badanie jakościowe: 3 ekspertów (dr Magda Dudkiewicz – kierownik Zespołu, dr Mariusz Granosik, dr Mariola Racław)

6. Koncepcja badania ilościowego • Portret pracowników socjalnych ad 2010; • Analiza postrzegania przez badanych pracy socjalnej; • Analiza potencjału modernizacyjnego służb społecznych w perspektywie upowszechniania podejścia aktywizującego, w tym środowiskowej pracy socjalnej (organizowania społeczności lokalnej); • Weryfikacja tezy o wpływie instytucjonalizacji pomocy społecznej na profesjonalizację pracowników socjalnych

7. Weryfikacja tezy głównej • rozróżnienie (1) profesjonalizacji przez instytucjonalizację oraz (2) profesjonalizacji przez edukację • rozróżnienie dwóch rodzajów tożsamości zawodowej: (1) pracownik socjalny jako urzędnik systemu pomocy społecznej oraz (2) pracownik socjalny jako specjalista w zakresie pracy socjalnej

8. Konstrukcja próby badawczej Próba losowo-warstwowa 1210 pracowników socjalnych 3 warstwy (wyniki przeważane): • 600 pracowników socjalnych OPS • 360 pracowników socjalnych PCPR • 250 pracowników socjalnych innych placówek (placówki wsparcia dla bezdomnych, Środowiskowe Domy Samopomocy, CIS) • Realizacja badania : firma Quality Watch, wrzesień 2010

9. Pierwsza warstwa (podstawowa): pracownicy OPS zatrudnieni na stanowisku pracownika socjalnego; w OPS ulokowany jest trzon kadry pracowników socjalnych, równocześnie to przede wszystkim pracownicy OPS zostali podani „profesjonalizacji przez instytucjonalizację” • (podwarstwy: pracownicy socjalni z GOPS, MGOPS, MOPS, PMOPS)

10. Druga warstwa (uzupełniająca): pracownicy PCPR zatrudnieni na stanowisku pracownika socjalnego; PCPR to drugi (mniej liczny i młodszy) trzon kadry pracowników socjalnych, poddany (ale w mniejszym zakresie niż kadry OPS) „profesjonalizacji przez instytucjonalizację • (podwarstwy: pracownicy socjalni zPCPR, PMOPS)

11. Trzecia warstwa (sprawdzająca): pracownicy socjalni placówek „pobrzeża” systemu pomocy społecznej – rozproszeni, stanowiący uzupełnienie kadr specjalistycznych placówek wsparcia, w mniejszym stopniu poddani profesjonalizacji przez instytucjonalizację • (podwarstwy: pracownicy socjalni z (1) placówek dla bezdomnych, (2) środowiskowych domów samopomocy, (3) centrów integracji społecznej.

12. Zalety badania • Możliwość porównywania wyników w trzech wyróżnionych warstwach przy równoczesnej możliwości ekstrapolacji wyników dla całej próby na ogół pracowników socjalnych (walor reprezentatywności); • Możliwość porównania z badaniami wcześniejszymi (część pytań powtórzonych); • Uwzględnienie pracowników socjalnych zatrudnionych „na obrzeżach” publicznej pomocy społecznej – konstrukcja próby „oddziałuje” na rzeczywistość; • Wykorzystanie wyników badania jakościowego.

13. Podziękowania • Pracownikom socjalnym za udział w badaniu i życzliwy stosunek do naszego przedsięwzięcia; to nie my oceniamy pracowników socjalnych, ale prezentujemy zestawienia ich ocen, deklaracji, spostrzeżeń • MPiPS za umożliwienie przeprowadzenia kompleksowej diagnozy pracowników socjalnych i pracy socjalnej wykraczającej poza zadania przypisane nam w dalszych działaniach projektowych w ramach LIS • Fimie Quality Watch za profesjonalną realizację badania w terenie i pozostałe działania wspierające

14. Charakterystyka badanej populacji • 94,2% - kobiety • 99,6% zatrudnienie „kodeksowe” (97,7% - pełnoetatowe) • Średni wiek: 40 lat (OPS - 40,1; placówki specj. - 37,9; PCPR - 35,7); • Średni staż pracy: 13,3 lat (OPS 13,8; placówki specj. – 9,8; PCPR – 8,8) • 73,3% - wychowuje dzieci (28,7 - 1; 34,0% - 2; 26,7% - 3 i więcej) • 71,5% - w związku małżeńskim • 74,9% - uczestniczy w realizacji projektów unijnych (w tym 44,3% było lub jest zatrudnionych przy takich projektach) • 42,7% - wykształcenie wyższe „kierunkowe” + 4,7% - inne wyższe; 45,8% posiada którąś ze specjalizacji • 90,6% – nie jest członkiem żadnej organizacji społecznej

15. Pracownicy socjalni placówek specjalistycznych w porównaniu z pracownikami socjalnymi OPS mają: • Wyższy poziom samooceny i zadowolenia z wykonywanej pracy • Większe poczucie sprawstwa • Są bardziej otwarci na praktykowanie pracy socjalnej na co dzień • Częściej deklarują świadomy a nie przypadkowy wybór zawodu i częściej wybraliby tez zawód raz jeszcze; (pracownicy socjalni PCPR lokują się po środku continuum)

16. Pracownicy socjalni wszystkich warstw wskazują na niski prestiż wykonywanego zawodu ale • Najbardziej pesymistyczni są pracownicy socjalni OPS; • Pracownicy socjalni OPS są najbardziej niezadowoleni z otrzymywanego wynagrodzenia, choć deklarują najwyższe zarobki (o 300 zł wyższe niż zatrudnieni w placówkach specjalistycznych i o 200 zł wyższe – niż zatrudnieni w PCPR.

17. Syndrom wypalenia zawodowego jest wyższy wśród pracowników socjalnych z OPS i PCPR niż z placówek specjalistycznych Przy czym ważnym źródłem stresu dla pracowników socjalnych PCPR (i w nieco mniejszym stopniu OPS) są sprawy typowo urzędnicze powstające na linii pracownik – zatrudniająca podczas gdy dla pracowników socjalnych placówek specjalistycznych sprawy na linii pracownik socjalny – klient , a więc charakterystycznie dla helping profession.

18. Wnioski (1) Profesjonalizacja przez instytucjonalizację zdominowała w Polsce profesjonalizację przez edukację.Jeżeli chcemy rozwijać służby społeczne w nurcie helping professions niezbędne jest: • stworzenie warunków do codziennego praktykowania pracy socjalnej we wszystkich typach placówek wsparcia; • integracja programów kształcenia i praktyki zawodowej.

19. Wnioski (2) • Tworzenie zrębów korporacji zawodowej powinno obejmować ogół czynnych zawodowo pracowników socjalnych, także kwalifikowanych specjalistów od pomagania zatrudnionych w placówkach z pobrzeża pomocy społecznej: publicznych i niepublicznych; • AD 2010 pracownicy socjalni „peryferiów” SPS to rozproszona, ale najbardziej prorozwojowa część środowiska zawodowego, których doświadczenia mogą pomóc w przezwyciężeniu dominacji „urzędniczej” orientacji pracy socjalnej; doświadczenia te należy szerzej uwzględniać w programach kształcenia.

20. Wnioski (3) • Warto tworzyć stanowiska pracy dla pracowników socjalnych w różnych placówkach wsparcia, także funkcjonujących w ramach trzeciego sektora; • W OPS warto instytucjonalnie rozdzielić (w sposób uwzględniający wielkość poszczególnych placówek) pracę socjalną (dając przestrzeń do praktykowania jej różnymi metodami: case work, metoda grupowa, metoda środowiskowa) i wypłacanie zasiłków.

21. Wnioski (4) • Pracownicy socjalni chcą być zatrudnieni na etatach w placówkach wsparcia, ale pracować z ludźmi w środowisku; warto to uwzględnić w projektowaniu rozwoju służb społecznych; • Praca środowiskowa to potencjał rozwojowy pracy socjalnej w Polsce, odwołujący się do polskich tradycji pracy socjalnej; • Pracownicy socjalni są zainteresowani działaniami ukierunkowanymi na usamodzielnienie i wzmacnianie klientów; nie należy jednak tej orientacji wciskać w „gorset urzędniczo-kontrolny”.

22. Marek RymszaWarszawa, 25 maja 2011 Dziękuję za uwagę