RUDA ŚLĄSKA

1. RUDA ŚLĄSKA Przewodnik po mieście

2. Ruda Śląska • To miasto położone w południowej części Polski, w województwie śląskim. Wyróżnia się w mieście jedenaście dzielnic: • Orzegów • Godula • Ruda • Chebzie • Nowy Bytom • Bielszowice • Bykowina • Wirek • Halemba • Kochłowice • Czarny Las

3. Historia miasta Ruda Śląska - istniała już w 1243 roku. Jej obszar obejmował wówczas 50 włók czyli 1220 ha. Od samego początku tereny miasta związane były z wydobyciem rud metali. Doprowadziło to do odkrycia znacznie cenniejszego produktu - węgla kamiennego w drugiej połowie XVII wieku. Obfite zasoby węgla przyciągały wielu przedsiębiorców, którzy inwestowali w ten teren budując kopalnie, huty, koksownie oraz cegielnie. Wpłynęło to na szybki wzrost liczby mieszkańców i zmieniło oblicze rudzkiej wsi. Czas okupacji hitlerowskiej to kolejne bolesne daty w historii miasta. Na terenie Starej Kuźnicy powstał w 1942 roku oddział obozu koncentracyjnego z Oświęcimia. Niemal natychmiast po zakończeniu walk rozpoczęli ratowanie swoich zakładów i przygotowanych do zalania kopalń. Dzięki nim nie ustało wydobycie węgla. W 1951 roku w wyniku zlikwidowania powiatu katowickiego stworzono z nich dwa miasta wydzielone: Nowy Bytom i Rudę. W 1959 roku oba miasta połączono i tak powstała dzisiejsza Ruda Śląska. Ziemia Rudzka wchłonęła wielu przybyszy spoza Śląska, zachęconych pracą w kopalniach. Mimo to miasto pozostało najbardziej śląskim miastem. Obecnie Ruda Śląska liczy 11 dzielnic i obejmuje obszar 77,73 km².

4. Bielszowice Pierwsza wzmianka o Bielszowicach pochodzi z 1472 r., występuje wówczas w dokumencie niejaki MatieyBielczowsky. Wieś powstała nad dopływem rzeki Kochłówki (Potoku Bielszowickiego) w rejonie obecnej ul. Powstańców Śl. (dawniej zwanej Starowiejską). Już w 1440 r. istniał w Bielszowicach drewniany kościół pw. Wszystkich Świętych. Na jego miejscu w 1883 r. zbudowano obecny, murowany kościół pw. św. Marii Magdaleny, projektu mistrza budowlanego Philippa z Gliwic. Wygląd obecnego kościoła w Bielszowicach

5. Wirek Obecny Wirek wzmiankowany jest w urbarzu z 1603 r. W 1661 r. występuje jako Nowa Wiesz. Wieś powstała nad Kochłówką (Potokiem Bielszowickim). W 1802 r. powstała tu kopalnia węgla 'Gottessegen' (Błogosławieństwo Boże), z której zachował się do dziś budynek nadszybia szybu 'Aschenborn" (Andrzej) z lat 70-tych XIX wieku w formie nawiązującej do baszty obronne. Najbardziej znane jest jednak osiedle domków robotniczych „Ficinus”. Obecnie wyglądają tak:

6. Nowy Bytom Największy na Śląsku zegar słoneczny na skrzyżowaniu Rozamunda (nazwa pochodzi od nieistniejącej już huty cynku Rozamunda). W Nowym Bytomiu znajduje się również Urząd Miejski Miasta Ruda Śląska

7. Ruda W Rudzie znajdują się ruiny zamku zbudowanego prawdopodobnie pod koniec XIV wieku, przez ród Rudzkich. obiekt przypuszczalnie należał do Jana Gierałtowskiego (m.in. właściciela zamku w Chudowie). W pierwszej połowie XVII wieku podczas wojny trzydziestoletniej obiekt został zniszczony. Do dziś zachowały się tylko kamienne fragmenty murów o grubości do 3 metrów wskazujące na średniowieczną metrykę tego obiektu, jednak do tej pory nie przeprowadzano żadnych badań archeologicznych dotyczących tego założenia.

8. Kochłowice Kochłowice dawniej samodzielna gmina. Od 1951 r. dzielnica miasta Nowy Bytom, a od 1959 miasta Ruda Śląska. Kościół pw. Matki Boskiej z Lourdes zbudowano w miejscu wcześniejszego drewnianego kościoła z 1670, wybudowanego na najstarszym cmentarzu w Rudzie Śląskiej. Organy 10-głosowe, balaski, balustrada chóru, późnobarokowa ambona wisząca, kamienna chrzcielnica (obecnie kwietnik); wyposażenie XIX-wieczne: witraże w prezbiterium z 1885, ołtarze boczne; wyposażenie XX-wieczne: ołtarz główny w formie groty lourdzkiej -z cegły obsypanej gruzem skalnym. Od 19.12.2008 roku jest to Sanktuarium Matki Bożej z Lourdes. Parafia Trójcy Przenajświętszej w Kochłowicach

9. Halemba • Halemba swój rozwój zaczęła na terenie Kochłowic niedaleko kuźnicy obok mostu na Kłodnicy. Obszar ten był zwany Kuźnicą. W 1942 zaczęto budowę szybu "Godulla" i kontynuowano po wojnie, powstała w ten sposób kopalnia Halemba. Jest to pierwsza kopalnia w Polsce utworzona po II wojnie światowej. Jej budowę rozpoczęły w 1943 niemieckie zakłady „Schaffgotsch", a uroczyście oddana do eksploatacji została ona 1 lipca 1957. • Obecnie Halemba jest największą dzielnicą Rudy Śląskiej, zamieszkiwaną przez blisko 30 tys. mieszkańców. Kościół pw. Matki Boskiej Różańcowej

10. Słownik gwary śląskiej • C • chichrać się – śmiać się • ciepać – rzucać • cudować - wydziwiać • cug – pociąg • cyganić – kłamać • ćmi się – zmierzcha • D • deka – koc • dekować – nakrywać do stołu • do kupy – razem, wspólnie • drap – szybko • durch – ciągle • dzieciontko – podarunek pod choinkę • dziołcha– dziewczyna • A ajmer – wiadro ańfachowy – zwyczajny, byle jaki, prostacki apfelzina – pomarańcza asić sie– chwalić się aszynbecher – popielniczka augustki – jabłka papierówki • B babrać – brudzić bajtel – dziecko, chłopiec bajzel – nieporządek, bałagan bojtel– worek, torebka borok– nieborak bryle – okulary

11. E elefant- słoń elektrykorz- elektryk elemyntorz- elementarz eszcze- jeszcze eli- jeżeli elwer- bezrobotny • F fach- zawód fajer- święto fandzola- fasola fest- mocno flaszka- butelka fusbal- piłka nożna • G galoty- spodnie galert- galaretka glacoń- łysy gorko- gorąco gyry- nogi gywera- karabin • H haja- awantura hasiok- śmietnik heft- zeszyt hołzyntregi- szelki haszpa- agrafka haziel- ubikacja

12. I izba- pokój ino- tylko inakszy- inny interesantny- interesujący isto- naprawdę ipta- oferma • J ja- tak jedła- jodła jegła- igła jajco- jajko jadymy- jedziemy jakla- bluza • K kaj- gdzie kachlok- piec kaflowy kapuca- kaptur kokot- kogut kecka- spódniczka kara- taczka • L lecieć- biegnąć lacie- obuwie domowe leje- pada luft- powietrze lyże- łóżko luftować- wietrzyć

13. Ł łachy- ubrania łobiod- obiad łobroz- obraz łogiyń- ogień łoziym- osiem łoroz- na raz • M macha- mina maras- brud matlać- plątać migym- szybko mlyko- mleko mota- ćma • N na- proszę niyrob- nierób narychtowac- przygotować nikaj- nigdzie nudelzupa- rosól z makaronem nupel- smoczek • O oma- babcia opa- dziadek owerol- dres oplerek- parówka okompać się- umyć się ostuda- kłótnia

14. P parfin- perfum paryzol- parasol pedzieć- powiedzieć piechty- pieszo pecynek- bochenek chleba pieszczonek- pierścionek • R rant- brzeg czegoś ruby- gruby ryczka- krzesełko rzykać- modlić się rolszuły- wrotki rewiyr- zwolnienie lekarskie z pracy • S siednonć- usiąść skuli- z powodu smażonka- jajecznica strup- gojąca się rana syr- ser szaty- sukienka • T tasia- torba tulpa- tulipan tytka- papierowa torba trocha- trochę trowa- trawa tygel- patelnia

15. U ujek- wujek umarlok- nieboszczyk ukroć- ukroić ukidany- poplamiony ufifrać się – pobrudzić się ujechać- poślizgnąć się • W westa- kamizelka woszt- kiełbasa wyduldać- wypić wyro- łóżko wywiórka- wiewiórka wyklupać- wytrzepać • Z zadek- tył zandale- sandały zbulić- zburzyć zesel- fotel zoki- skarpetki zołza- sos

16. Źródła: • Mapa- http://www.google.pl/ • Herb http://pl.wikipedia • Flaga http://pl.wikipedia.org/ • Słownik: • http://www.godka.pl/slownikslaski.html • Ficinus • http://turystyka.gazeta.pl/ • Urząd • http://www.google.pl/i AUTORZY : Karolina Strucińska Martyna Studnik Gimnazjum nr 14 im. prof. Jana Karskiego w Rudzie Śląskiej