Kolekcje cyfrowe prac doktorskich jednym z elementów rozwoju otwartej nauki

1. Kolekcjecyfrowe prac doktorskich jednym z elementów rozwoju otwartej nauki Przegląd kolekcji w wybranych bibliotekach uczelni technicznych w Polsce Anna Tonakiewicz-Kołosowska

2. Rozwój idei Open Access • 2000 – Tempe Principles, zasady dla nowo powstających systemów publikowania w nauce • 2002 – Budapest Open Access Initiative, Budapesztańska inicjatywa wolnego dostępu • 2003 – Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities, deklaracja berlińska sprawie otwartego dostepu do wiedzy w naukach ścisłych i humanistycznych

3. Rozwój bibliotek cyfrowych na świecie • Inicjatywy międzynarodowe: TheEuropeanLibrary – projekt Unii Europejskiej, biblioteka z dostępem do zasobów 43 europejskich bibliotek narodowych ze wszystkich dziedzin wiedzy Europeana – inicjatywa Unii Europejskiej na rzecz bibliotek cyfrowych w celu stworzenia dostępu do dziedzictwa kulturowego i naukowego Europy (biblioteki, archiwa, muzea) The Universal Digital Library – projekt CarnegieMellonUniversity, w celu utworzenia światowej biblioteki cyfrowej z dostępem do wszystkich nauk i literatury pięknej World Digital Library – projekt wspierany przez UNESCO, IFLA i Bibliotekę Kongresu stworzenia międzynarodowej biblioteki cyfrowej z zasobem trudno dostępnych książek, manuskryptów, map, ikonografii z całego świata

4. Rozwój bibliotek cyfrowych w Polsce • 2001 - 2003 Polska Biblioteka Internetowa, której celem było stworzenie dostępu do publikacji polskich osobom z małych aglomeracji (wyrównanie dostępu do wiedzy) • 2002 – Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa (WBC, na Platformie dLibra) • 2004 – Biblioteka Cyfrowa Politechniki Wrocławskiej, od 2005 roku działa jako część składowa Dolnośląskiej Biblioteki Cyfrowej • 2005 – Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa (na serwerze UMK w Toruniu) • 2005 – Biblioteka Cyfrowa Politechniki Warszawskiej

5. Rozwój bibliotek cyfrowych w Polsce • 2007 – Federacja Bibliotek Cyfrowych (FBC), kolejny etap w budowie sieci rozproszonych bibliotek cyfrowych i repozytoriów w Polsce. Zasoby FBC tworzone są przede wszystkim przez wyższe uczelnie, biblioteki, archiwa, muzea i ośrodki badawcze • Obecnie w Polsce działa 60 bibliotek cyfrowych, które funkcjonują jako biblioteki lokalne lub są elementem składowym biblioteki w swoim regionie lub na innej platformie

6. Akademickie biblioteki cyfrowe – i ich rola w rozwoju otwartej nauki Mogą pełnić kluczową rolę w organizowaniu: • dostępu do badań naukowych (kolekcje prac doktorskich) • zwiększaniu wskaźnika cytowań nawet do 250% (w zależności od dziedziny) • wspieraniu edukacji studentów • promocji uczelni i badań

7. Zasady tworzenia i działania akademickich bibliotek cyfrowych w Polsce • Zasoby: materiały do których prawa autorskie już wygasły • zabytki dziedzictwa kulturowego • manuskrypty materiały do których prawo ma wydawca • artykuły naukowe • rozdziały z książek 2. Deponowanie prac w zasobach biblioteki • prace deponowane dobrowolnie lub obligatoryjnie • prace dostępne dla wszystkich lub tylko dla osób związanych z instytucją (wydział, uczelnia) • prace pełnotekstowe, opisy bibliograficzne + streszczenia

8. Zasady tworzenia i działania akademickich bibliotek cyfrowych w Polsce 3. Umowy licencyjne stosowane przez biblioteki w tworzonych przez nie zasobach cyfrowych • umowy niewyłączne • jeśli autor nie wyraża zgody na otwarty dostęp do jego publikacji w umowie zastrzega się, że pełny tekst jest dostępny tylko dla określonej grupy odbiorców • za udzielenie licencji autorowi nie przysługuje wynagrodzenie • twórcom biblioteki cyfrowej przysługuje prawo do zachowania kopii publikacji w celu jej archiwizowania

9. Kolekcje prac doktorskich w akademickich bibliotekach cyfrowych • Biblioteki Cyfrowe stały się szansą na wspomaganie rozwoju otwartej nauki jeśli ich zasoby związane są z udostępnianiem, zwłaszcza pełnotekstowym, kolekcji rozpraw doktorskich i habilitacyjnych • Rozwój kolekcji rozpraw naukowych związany jest często ze sposobem ich pozyskiwania (deponowania) - obligatoryjnie - dobrowolnie

10. Przegląd wydanych dokumentów w największych polskich uczelniach (głównie technicznych) • Zarządzenia władz dotyczące obowiązku umieszczania prac doktorskich w otwartym dostępie • Badaniami objęto 14 największych uczeni technicznych oraz 3 uczelnie uniwersyteckie

11. Przegląd wydanych dokumentów w największych polskich uczelniach (głównie technicznych) • Obowiązujące zarządzenia • Kolekcje prac doktorskich 1 2 • Akademia Górniczo-Hutnicza (AGH) ++ • Politechnika Białostocka (PB) -+ • Politechnika Częstochowska (PCZ) -- • Politechnika Gdańska (PG) ++ • Politechnika Krakowska (PKr) ++ • Politechnika Lubelska (PL) ++ • Politechnika Łódzka (PŁ) -+ • Politechnika Poznańska (PP) --

12. Przegląd wydanych dokumentów… • Obowiązującezarządzenia • Kolekcje prac doktorskich 1 2 • Politechnika Śląska (PŚ) ++ • Politechnika Warszawska (PW) -+ • Politechnika Wrocławska (PWr) -+ • ZUT Szczecin ++ • UPT Bydgoszcz -- • Uniwersytet Zielonogórski (UZ) ++ • Gdański Uniwersytet Medyczny (GUM) ++ • UAM Poznań ++ • Uniwer.Przyrodn. we Wrocławiu (UPWr) +-

13. Przegląd wydanych dokumentów … • Badania wykazały, że tylko w 9 uczelniach (na 17 badanych) wydano dokumenty zobowiązujące autorów prac doktorskich do umieszczania ich w wolnym dostępie • Tylko w 4 uczelniach zarządzenia wydano w latach 2006-2007 • W 1 uczelni dokument wydano w roku 2009 • W pozostałych 4 uczelniach dokumenty wprowadzono w życie w ciągu dwóch ostatnich lat 2010-2011

14. Sposób udostępniania prac doktorskich • Większość (13) z badanych uczelni tworzy kolekcje prac doktorskich, w 3 pozostałych brak kolekcji • 3 uczelnie udostępniają publikacje w pełni w otwartym dostępie (PWr, PW, PB) • 8 spośród badanych uczelni udostępnia część prac w nieograniczony sposób, część zaś tylko w sieci z domeną swojej uczelni (AGH, PG, PKr, PL, PŚ, ZUT, UZ, UAM) • 1 z kolekcji (UM Wr) udostępnia prace tylko w sieci uczelnianej • 1 uczelnia (PŁ) udostępnia tylko opisy prac i ich streszczenia + spis treści i literatura (wyjątkiem są prace niemieckie)

15. Kolekcje prac doktorskich w wybranych bibliotekach • Biblioteka Cyfrowa Politechniki Krakowskiej – zawiera jedną z największych kolekcji prac doktorskich. Kolekcja w tej bibliotece liczy 679 prac, z czego 110 udostępnianych jest w otwartym dostępie, pozostałe w sieci komputerowej Uczelni. • Obecnie Biblioteka Cyfrowa PKr działa równolegle z uczelnianym repozytorium SUW (System Udostępniania Wiedzy). Najnowsze prace wprowadzane są już tylko do Repozytorium co obecnie stanowi 735 publikacji

16. Biblioteki Cyfrowe – przegląd wybranych kolekcji cd… • Biblioteka Cyfrowa Politechniki Wrocławskiej jest częścią składową regionalnej biblioteki działającej pod nazwą Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa Kolekcja prac doktorskich w PWr liczy 171 publikacji, wszystkie prace dostępne są w otwartym dostępie • Biblioteka Cyfrowa Politechniki Gdańskiej, funkcjonuje jako element regionalnej Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej. Zawiera 338 prac, z czego większość udostępniana jest w otwartym dostępie • Akademicka Biblioteka Cyfrowa, tworzona przez AGH wspólnie z Akademią Ekonomiczną w Krakowie. Kolekcja prac doktorskich AGH liczy około 700 prac, niektóre z nich udostępniane są w OA, większość w postaci opisu i streszczenia

17. Biblioteki Cyfrowe – przegląd wybranych kolekcji cd… • Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny, jest częścią Zachodniopomorskiej Biblioteki Cyfrowej, zawiera 36 prac doktorskich, większość dostępna w sposób nieograniczony • Biblioteka Cyfrowa Politechniki Śląskiej. Kolekcja zawiera pełne teksty lub streszczenia prac. Prawo dostępu określili autorzy prac. Kolekcja liczy obecnie 107 prac z których wiele dostępnych jest bez ograniczeń, część zaś tylko w sieci uczelnianej. Minusem jest brak informacji na temat dostępu na liście tytułów. Trzeba wejść w pełny opis by otrzymać taką informację. • Biblioteka Cyfrowa Politechniki Warszawskiej tworzy od prawie 2 lat kolekcję doktoratów pozyskując w tym czasie 25 prac. Wszystkie udostępniane są bez ograniczeń.

18. Biblioteki Cyfrowe – przegląd wybranych kolekcji cd… • Biblioteka Cyfrowa Politechniki Lubelskiej zawiera 20 prac , 12 jest w otwartym dostępie, z 6 prac można korzystać tylko na miejscu w Bibliotece PL, 2 dostępne tylko z terenu Uczelni. • Biblioteka Cyfrowa Politechniki Łódzkiej, kolekcja liczy obecnie 120 prac, z czego 110 (tylko prace w jęz. niem. pochodzące z wymiany) udostępniane są w sieci uczelnianej w PDF. Pozostałe (kilkanaście publikacji polskich) prace można zobaczyć tylko w zapisie obrazu - okładka, spis treści, streszczenie, choć same prace dygitalizowane w PDF)

19. Biblioteka Cyfrowa UAM – repozytorium AMUR • Kolekcja prac doktorskich i habilitacyjnych została włączona do instytucjonalnego repozytorium AMUR UAM • Prace doktorskie są archiwizowane obligatoryjnie i na mocy zarządzenia gromadzone i udostępniane przez Bibliotekę Główną w repozytorium uczelnianym • Obecnie kolekcja liczy 372 prace : - 1990-2009 [8] - 2010-2011 [262] dostęp ograniczony - 2010-2011 [92] dostęp otwarty

20. Dlaczego warto udostępniać prace doktorskie bez ograniczeń? • Wybrane statystyki: PWr przoduje w raportach statystycznych, najczęściej przeglądana praca ma 23 513 wyświetleń

21. Biblioteka Cyfrowa Politechniki Krakowskiej • Zasoby prac doktorskich w tej bibliotece są przeliczane na liczbę pobranych plików. • Dostępne statystyki podają duży wskaźnik wykorzystania tych zasobów. • Wśród najbardziej wykorzystywanych są takie prace, które mają od 5-2 tysięcy pobrań, w zależności od dziedziny. • Jedna z prac z dziedziny chemii, włączona do zasobu w 2008 roku, ma obecnie 4576 pobrań

22. Przykłady raportów statystycznych w innych uczelniach • ZUT Szczecin – najczęściej czytane, liczba wyświetleń / 3403 ; 2808 • Politechnika Warszawska – najczęściej czytane, liczba wyświetleń / 1962 ; 317 • Repozytorium AMUR UAM – liczba pobranych plików i wyświetleń

23. Polskie doktoraty w portalu Dart EUROPE • Dart-Europe, portal udostępniający prace doktorskie pochodzące z krajów europejskich, tworzone najczęściej przez uczelnie wyższe tych krajów. • Obecnie umożliwia dostęp do ponad 100 000 pełnotekstowych rozpraw doktorskich z 359 uczelni z 20 europejskich krajów. Najwcześniejsze prace datowane są na 1597 rok aż do prac współczesnych, z codzienną aktualizacją • Obecnie 36 uczelni i instytutów naukowych z Polski udostępnia na portalu ponad 2 000 publikacji

24. Wnioski • Korzyści wynikające z otwartego dostępu dla młodych doktorów: - wzrost wykorzystania poczytności prac umieszczonych w OA - wiele z tych prac przed procesem dygitalizacji (w wersji drukowanej) miało zerowe wykorzystanie (dane pochodzą ze statystyk BG PW). Po dygitalizacji i umieszczeniu ich w kolekcji w otwartym dostępie wykorzystanie tych prac nieustannie wzrasta - wzrost wykorzystania to wzrost cytowalności. Według badań, cytowalność tych prac wzrasta od 36% do 250% w zależności od dziedziny

25. Wnioski 2. Korzyści dla uczelni: • Szybkość i powszechność dostępu do informacji o osiągnięciach z zakresu nauk technicznych i ich zastosowaniach praktycznych • zwiększenie „widoczności” dorobku naukowego – prace umieszczone w otwartym dostępie są indeksowane przez światowe wyszukiwarki Scirus, Google Scholar a także przez bazy danych m.in.. Scopus

26. Wnioski • promowanie potencjału młodej kadry naukowej • Wspieranie edukacji studentów przez ułatwianie im dostępu do badań naukowych • Możliwości prowadzenia badań statystycznych wykorzystania dorobku naukowego

27. Dziękuję za uwagę tonak@bg.pw.edu.pl