مهندس سيد رضا غلامي رئيس اداره بهداشت مواد غذايي و بهسازي اماكن عمومي مركز سلامت محيط و كار

2. مهندس سيد رضا غلامي رئيس اداره بهداشت مواد غذايي و بهسازي اماكن عمومي مركز سلامت محيط و كار MPH ٫ MSPH بهار 1389

3. وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشكي معاونت بهداشت مرکز سلامت محیط و کار دكتر كاظم ندافي رئيس مركز سلامت محيط و كاربهار1389

4. ید چیست و چرا اهمیت دارد ؟ • ید یک ماده مغذی مورد نیاز برای زندگی است که باید بطور روزانه مصرف شود . حیاتی ترین نقش ید در بدن شرکت در ساختمان هورمونهای تیروئید می باشد ، هورمونهای تیروئید در رشد و تکامل جسمی و عصبی ، عملکرد طبیعی مغز و سیستم عصبی ، حفظ دمای بدن ، تولید انرژی و سوخت و ساز تأثیر می گذارد .

5. کمبود ید از چه طریقی پیشگیری می شود؟ • به منظور مبارزه با کمبود ید بایستی مقادیر اندکی از این ماده معدنی به رژیم غذایی افزوده شود . بهترین راه پیشگیری از کمبود ید استفاده از نمک یددار است . یددار کردن نمک ، با صرفه ترین ، مطمئن ترین و سهل الوصول ترین راه پیشگیری از اختلالات ناشی از کمبود ید می باشد که در کشورهای مختلف جهان از دهها سال پیش تجربه شده است .

6. چرا ید به نمک اضافه می شود؟ • نمک در اکثر جوامع به میزان معینی در روز مصرف می شود . وضع اقتصادی خانواده اثری در میزان مصرف نمک ندارد و تقریباً نمک بطور یکسان توسط خانواده ها به مصرف می رسد . نظارت و پایش میزان ید نمک در سطح کارخانه ها ، مراکز توزیع و فروش به راحتی امکان پذیر است . افراد خانواده با مصرف نمک یددار به راحتی ید مورد نیاز خود را بطور روزانه دریافت می کنند .

7. بدن ما به چه میزان ید نیاز دارد ؟ • بدن انسان در تمام عمر به میزانی کمتر از یک قاشق مرباخوری یا چایخوری ید نیاز دارد،دریافت روزانه حداقل 150 میکروگرم ید(یک مقدار جزئی که می تواند به اندازه سرسوزن باشد ) نیاز بدن را به ید تأمین می کند .

8. چه میزان ید به نمک اضافه می شود ؟ • میزان یدی که درکشور ما به نمک اضافه می شود ، 40 میکروگرم به ازای هرگرم نمک (ppm 40) تعیین شده است ، این مقدار را کمیته علمی پیشگیری از اختلالات ناشی از کمبود ید با توجه به بررسی های انجام شده درسطح کشور از نظر میزان ید موجود در آب و خاک و شیوع گواتر در نظر گرفته است .

9. نمک یددار چگونه مصرف و نگهداری می شود؟ • نمک یددار از نظر رنگ ، بو و مزه هیچ تفاوتی با نمک معمولی ندارد و کاملاً بجای آن می تواند به مصرف برسد . نمک ید دار باید دور از نور و رطوبت و در ظرف دربسته بندی پلاستیکی ، چوبی ، سفالی و یا شیشه ای رنگی نگهداری شود . نگهداری و ذخیره نمودن نمک ید دار به مدت طولانی ( بیش از یکسال ) موجب از دست رفتن بخشی از ید آن می شود . میزان مصرف روزانه نمک یددار کاملاً به اندازه نمک معمولی می باشد و مصرف زیاد آن همواره عوارض مصرف نمک معمولی را به همراه دارد . میزان یدی که در اثر پخت از دست می رود ناچیز است و میزان ید نمک به نحوی تنظیم شده است که با محاسبه افت ید در زمان پخت ، ید مورد نیاز روزانه تامین می شود .

10. نمک های تصفیه شده ید دار • با استفاده از روش تصفیه ناخالصی های محلول و نامحلول و فلزات سنگین در نمک حذف می گردد. • نمک های تصفیه شده ید دار با کیفیت بسته بندی مناسب تری و در رنگهای متفاوت در دسترس می باشند . • بسته های نمک باید دارای پروانه ساخت از وزارت بهداشت وعلامت استاندارد ازمؤسسه استانداردباشند که نشان دهد کارخانه تولید کننده مجوزهای قانوني لازم را دریافت کرده است . ضمناً توجه به تاریخ مصرف نمک که بر روی بسته بندی درج گردیده است بسیار مهم است . • برای مصرف نمک درآشپزخانه وسرسفره نمک های تصفیه شده یددارکه ناخالصی های نمک یددار معمولی را ندارند توصیه می شوند . نمکهای تصفیه شده یددار به دلیل خلوص بالا میزان ید را بهترو به مدت بیشترحفظ می کنند .

11. نمک کوبشی و شستشو شکستگی بلور، ناهمگن نمک تصفیه بلورهای مکعبی یک شکل، همگن مشکلات بهداشتی استفاده از نمکهای غیرتصفیه

12. استفاده از نمكهاي غير تصفيه بدليل وجودمواد نامحلول و محلول از قبيل سولفات ها ، ساير املاح ،‌ فلزات سنگين و وجود ذرات شن مي تواند موجب مشكلات و مخاطرات بهداشتي گرديده و ايجاد بيماري كه از عوامل خطرناك مثل فلزات سنگين بوجود مي آيد نمايد و سلامت مصرف كنندگان را به خطربياندازد . • استفاده از گارگران غير مجاز بويژه اتباع خارجي در اكثر كارخانه هاي غير تصفيهميتواند مشكلات بهداشتي در محصول و همچنين معضلات اجتماعي خاص خودش را بوجود آورد. • استفاده از سيستم ابتدايي هم بدليل افزايش تركيبات يده نامشخص و غير استاندارد خو د بعنوان يك معضل مي تواند باشد .

13. با توجه به مشکلات و خطرات ناشی از مصرف نمکهای غیر تصفیه و بدون پروانه ساخت در سلامت آحاد مردم جامعه طی بخشنامه معاون محترم سلامت برنامه ریزی جهت جلوگیری از تولید ، عرضه و فروش نمکهای غیر تصفیه و بدون پروانه ساخت را از نيمه اول سال 1385 در دستور کار دانشگاهها / دانشکده های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی سراسر کشور قرار داده است .

14. پایش و نظارت برنامه پیشگیری از اختلالات ناشی از کمبود ید(IDD) (Iodine Deficiency Disorders)

15. پیشگیری و مبارزه با اختلالات ناشی از کمبود ید از اولویت هایی است که تمام کشورهایی که با آن درگیر هستند باید با همت و تلاشی مداوم به آن بپردازند. • کارکنان بهداشتی – درمانی در همه سطوح و در هر منطقه ای پرچمداران مبارزه با کمبود این ماده مغذی هستند و ارتقاء دانش آنان در مورد راههای مبارزه ، چگونگی کسب همکاریهای بین بخشی و درون بخشی ، روش های پایش برنامه و انتقال پیامهای مؤثر آموزشی ، رمز موفقیت این برنامه بهداشتی است .

16. برنامه كنترل استفاده از نمك هاي خوراكي( یددار تصفیه شده) در سطح مراکز تهیه ، توزیع و عرضه مواد غذایی توسط بازرسين بهداشت محيط

17. گزارش پايش نمك خوراكي در سطح عرضه

18. چگونگي پايش نمك خوراكي توسط همكاران بهداشت محیط طبق مصوبات كميته IDD در سطح کشور • پایش و نظارت از برنامه پیشگیری و کنترل اختلالات ناشی از کمبود ید به منظور حصول اطمینان از میزان ید دریافتی توسط مردم و کیفیت ارائه خدمات در مناطق شهری و روستایی کشور به شکل گسترده ای درسطح تولید ، توزیع ، خانوار و همچنین کلیه مراکز تهيه و طبخ غذا بطور روتین انجام می گیرد.

19. پایش میزان ید در نمکدر سطح عرضه

20. فرآيند پایش برنامه در سطح عرضه : • پایش برنامه در مراکز توزیع ( عمده فروشی ها ، سوپرمارکت ها ، خواربار فروشی ها ، مغازه ها ) یکی از اصلی ترین سطوح پایش برنامه است . هدف اصلی از پایش در این سطحآن است که اطمینان حاصل شود : • همه نمک های مورد مصرف مردم در مغازه ها ، سوپرمارکت ها و تمام مراکز توزیع یددارتصفیه شده است. میزان ید درجه خلوص این نمکها مطلوب است . • در مناطق مختلف نمکهای غیر یددارتصفیه شده عرضه نمی شود. • نمک مصرفی در اماکن عمومی مانند رستورانها،سربازخانه ها، مهدکودک ها ، کارخانه ها، اغذیه فروشی ها ید دار تصفیه شده است . • انبار شدن نمک در مغازه ها بطور صحیح انجام می شود یعنی خریدهای قدیمی تر زودتر از انبار خارج می شود . • فروشندگان نمک فقط نمک یددار تصفیه شده خریدرای کرده و توزیع می کنند.منابع نمک غیر یده (چه برای مصرف خوراکی وچه برای مصرف دامی ) باید پیگیری شده و طبق دستورالعملها عمل شود .

21. مسئول نظارت بر مواد غذایی در سطح عرضه و توزیع بهداشت محیط (مرکز سلامت محیط و کار ) است . به همین دلیل این مرکزعضوی فعال درکمیته علمی و برنامه ریزی حذف اختلالات ناشی ازکمبود ید بوده ومتولی امر پایش برنامه در سطح توزیع می باشد . • فعالیتهای انجام یافته در زمینه پایش در سطح توزیع به دو بخش با عملکرد متفاوت تقسیم می شود : 1- پایش درمراکز فروش ازقبيل سوپري ها و فروشگاهها و ... 2- پایش در اماکن عمومی و مراکز تهيه وطبخ مواد غذایی

22. پایش در مراکز فروش: • نمونه برداری از نمک های یددارتصفیه شده • در مراکز توزیع مناطق شهری كنترل وپايش طبق یک دستورالعمل مدون توسط بازرسان بهداشت محیط صورت می گیرد ونمونه های نمک در فواصل زمانی مناسب به آزمایشگاههای کنترل غذا در استانها ارسال می شود . میزان ید و درجه خلوص این نمکها اندازه گیری و در فرم مخصوص ثبت و به مرکز سلامت محیط و کار و رونوشت آن به مركز مديريت بيماريها(اداره بهبود تغذیه جامعه) ارسال می گردد . • کارخانه هایی که میزان ید نمک آنها کم است بدین صورت شناسایی می شوند و کارشناسان اداره نظارت بر مواد غذایی توصیه های لازم را برای حل مشکل ارائه می دهند ودرصورت مشاهده مشگل درمحل توليد نمك برخورد قانوني لازم از طريق همكاران اداره كل نظارت صورت مي پذيرد .

23. پایش در اماکن عمومی و مراکز عرضه مواد غذایی : • طبق یک دستورالعمل مدون بازرسان بهداشت محیط با مراجعه به اماکن عمومی و مراکزتهيه وطبخ و عرضه مواد غذایی از قبیل بیمارستان ها ، رستوران ها ، اغذیه فروشی ها ، کارگاه ها یا کارخانه ها ، مهد کودک ها، سربازخانه ها، مدارس (ابتدایی ، راهنمایی و دبیرستان ) یددار بودن نمکهای مصرفی این واحدها را با استفاده از كيت ید سنج مورد آزمایش قرار می دهند و نتیجه را در فرم مخصوص ثبت می نمایند . كه اين اطلاعات درصد ید دار بودن نمکهای مصرفی اماکن عمومی و مراکز عرضه مواد غذایی را نشان می دهد. این اطلاعات درصد ید دار بودن نمکهای مصرفی اماکن عمومی و مراکز عرضه مواد غذایی را نشان می دهد.

24. ادامه پایش در اماکن عمومی و مراکز عرضه مواد غذایی : • آخرين آمار و اطلاعات يدسنجي از مراكز عرضه مواد غذايي و اماكن عمومي واصله از دانشگاههاي علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني سراسر كشور تا پايان سال 1388 به شرح ذيل مي باشد :

25. پایش پوشش مصرف نمک یددار در مناطق روستايي : • برای اطمینان از پوشش مصرف نمک ید دار در خانوارهای روستایی کشور در بررسی هایی که توسط بهورزان اجرا می شود نمک خانواده ها توسط كيت يد سنج مورد آزمایش قرار مي گیرد . با چکانیدن یک قطره از این محلول روی نمک در صورتیکه نمک تغییر رنگ داد ( بنفش یا آبی ) ید دار بودن آن تائید می گردد .

26. آخرين اطلاعات ارزيابي فعاليت هاي انجام شده در خصوص جلوگيري از توليد و عرضه و فروش نمك هاي خوراكي غير تصفيه و بدون پروانه ساخت و بدون علامت استاندارد سال 1388

27. مکاتبات با سازمانهای مرتبط

28. تشكيل جلسات هماهنگي با نمايندگان سازمانهاي مرتبط موضوع

29. ابلاغ دستورالعمل به واحدهاي زيرمجموعه و مجامع امور صنفي

30. موارد اطلاع رساني و آموزش تعداد

31. درصد مراکز عرضه نمک خوراکی غیرتصفیه موجود

32. مقدار نمک تصفیه جمع آوری شده در سطح عرضه و انبارهای مواد غذایی و عمده فروشی ها ( بر حسب تُن )

33. درصد نانوایی های استفاده کننده از نمک های تصفیه شده

34. چالش هاي موجود : • با توجه به گذشت هشت سال ازعدم تمديد پروانه توليد نمكهاي كوبشي (فاقد تصفيه ) متاسفانه شاهد توليد اين نوع نمك در كشور مي باشيم . • نبود قانون مشخص و روشن جهت برخورد قاطع با متخلفين • عدم همكاري مناسب و هماهنگي درون بخشي در بعضي از استان ها • عدم وجود اعتبارات ويژه در راستاي اجراي مطلوب برنامه • كمبود منابع از جمله نيرو به منظور پوشش مناسب بطوريكه در شهرهاي بزرگ مثل تهران اين پوشش زير 50%مي باشد.

35. پيشنهادات: • اقدام جدي توسط همكاران معاونت غذا ودارو با توليد كنندگان نمك هاي غير تصفيه • اصلاح قوانين موجود • هماهنگ وهمسو شدن درون بخشي • درنظر گرفتن اعتبارات ويژه بصورت متمركز • جلب مشاركت بخش خصوصي و ساير سازمانههاي مرتبط از جمله: نيروي انتظامي – سازمان بازرگاني – سازمان صنايع – مراجع قضايي

36. حتی نمک بهداشتی را هم باید کم مصرف نماییم با تشكر