Teoritë arsimore ( Konjitivizmi )

1. Teoritëarsimore(Konjitivizmi) Teoritëarsimoredheanalogjia me zhvillimin e teorisëmbiatomin (B.K.K) Teoriakonjitiviste e Piazhesë (SKEMA, PROCESET KOMPLEMENTAR DHE ZHVILLIMI MOSHOR, STADET) TEORIA E KONSTRUKTIVIZMIT SOCIAL KULTUROR TëVigotskit (skela & (z zh p) Teoria e j. brunerit (aspektikonjitivdhe social kulturordhedegëzimi)

2. Tëmësuaritdheteoritëmbitë Tëmësuaritrealizohetnëpërmjetteorivearsimore Derinëfillimtëviteve 90 arsimiynë u përhapnëtëgjithëvenditnPor, si çdo fushë tjetër edhe arsimi ishte i politizuar dhe i ideologjizuar. Në këto rrethana nuk mund të bëhej fjalë për teori arsimore. Edhe në vende të tjera para shekullit të 20 nuk mund të bëhej fjalë për teori arsimore, por për koncepte, ide dhe praktika mësimore Teoria është një dije e sistemuar dhe e përgjithësuar Nëkohën e sotmetreteoritëarsimorebazëjanëbiheviorizmi, konjitivizmidhekonstruktivizmi Ato janë në themel të procesit mësimor që realizohet në vendet e zhvilluara. Kjo edhe se elementet e tyre integrohen tek konstruktivizmi

3. Konceptetradicionale/bashkëkohore Derinëshekulllin e 20 nukmundtëbëhejfjalëpërteoriarsimoreporpërkonceptedheqendrimetradicionalenëarsim. Disakarakteristikadalluese midis dyqëndrimeve: Koncepte & metodatradicionaleKoncepte & metodaprogresive MësuesinëqendërtëprocesitNxënësinëqendërtëprocesitmës. Vendimarrje e centalizuarDecentralizimivendimmarrjes Standartizim (ngurtësim) Fleksibilitet Kontrollicentralizuar/nxënësitAutonomi me përgjegjshmëri e nxën MardhënieindividualeMardhëniebashkëpunuese PasivitetInisiativë KonformizëmDiversitet NjëmënyrëkomunikimiNjërrjetinformativ Përmbajtjelëndore e fragmentarizuarTërësi, kontekst Orientimngapjesët e mësimitOrientimngaprocesimësimor

4. Përmbajtja e teorivearsimore Njëteoriarsimorepërfshinnëobjektin e vet problemetëtillasi: Parimet e përgjithshmembitëcilatbazohetprocesiitëmësuarit, karakteristikat, veçoritë, kriteret e përcaktimittëbrendisëdheformat e organizimittësaj. Teoriarrekett’ujapëpërgjigjepyetjeve se çfarëduhettëmësojënxënësidhesiduhettëmësojnëata? Dalja e teoriveka hedhurdritëmbimjaftproblemetëtëmësuarit ështëndriçuarorigjinadhezhvillimiipikëpamjeverrethtëmësuarit Megjithëseasnjëteorinukmerrpërsipërqët’upërgjigjettëgjithaçështjevemësimore, Nëteorievidentohetpërvoja, fokusidherëndësia e saj

5. Përmbajtja e teorivearsimore Studjuesiinjohur U. F. Hill, nëlibrinNjëStudimmbiInterpretimetPsikologjikebënnjëpërmbledhjetëpërmbajtjeskryesoretëteorivetëmësuarit. Teoriaarsimorefokusohetnëçështjetëtilla: • Tekrëndësiaqë ka tëkuptuarit e mësimit • Nëpërcaktimin e strategjivekonjitive, qëmundësojnëzhvillimin e nxënësit, • Nërëndësinë e Praktikëssinjëfunksionbazë, nëtëmësuarit, • Nëlidhjen (analogjinë) midis tëmësuarittëkafshëvedhetëmësuarittënjerëzve (bihevioristët) • Si dhesandikojnënëtëmësuaritfaktorësi: trashëgimia, mosha, inteligjenca, pjekuria, mjedisidhekonteksti, dhuntia, personaliteti, motivimi, praktika? • Efektiipërvojësapotëmësuarit e hershëmndajatijtëmëvonshëm, • Çfarëvendizeorjentimiitëmësuaritngateoritë, vënianëefiçencë e stimulit, shpërblimit, dhedënimitnëprogramet e tëmësuarit? • Si mundtëçvendosenaftësitë e tëmësuaritnënjësituatëtjetër? 

6. Zbatimiikoncepteveteorike Teoritënajapinnjëkuptimshkencortëpërgjithshëm, iciliështëarriturmbinjëtërësinjohurisharsimore, tëformuluarambibazën e studimevetëherë pas herëshme. Teoriaparashtrondheshpjegonnjëvargkonceptesh, tëcilatkanëtëbëjnëme tëpërshtaturitefikastënxënësitpërtëmësuar, me fitimin e njohuriveapomënyravetësjelljejeve. Teoritëarsimorefokusohennëçështjetëtilla: • Nëmënyrat e krijimittëmjedisevetëpërshtatshmemësimore, • Nëgjetjen e mënyraveefikaseqëishërbejnëpërshtatjessënxënësitnëmjedisetfizikedhesocialetëshkollës, • Nëgjetjendheperfeksinimin e mënyravetëmësimdhenies, tëbazuaranëmetodatradicionaleapoprogresiste, • Nëmënyrat e përfitimittënjohurive, • Nëmënyrat e tëkuptuarit, tëshprehurit, tëvepruarit, ndërsanxënësindodhetnësituatatëproblemzgjidhjes, • Nëvëzhgimin e mënyravetësjelljejesndërsanxënësikryenveprimtariindividualedhenëgrup, nëmjedisetshkollore.

7. Teoriarsimore Nëkohën e sotme, nëvariantinprogresistnumërohendisateorikryesoretëtënxënit. Kështu, p.sh, përnjëobjekttëveçantë, siçështëtruridhetëmenduarit e njeriut, ka disateori. Neuroshkencasynontëjapnjëhartëtëpërbërjesfiziologjiketëtrurit, tëlidhjesdhefunksionomittëneuroneve, tëpërcaktimittëzonavetëkomandimit, qëdrejtojnënjëvargproceseshfiziologjike, qëveprojnëteknjeriu, gjatëprocesittëmësimit. Mbibazën e modelevetëfunksionimittëtrurit, synohettëshpjegohenfenomenetëndryshmesi e vullnetshmja, e pavullnetshmja, kuptimi, liria, përgjegjësiadhefenomenetëtjerëtëbotësshpirtërore, tëcilatkanëkuptimdhepërmbajtjefilozofike. Teoritëtjeraarsimorepërqëndrohennëdrejtimetëpërcaktuaratëprocesittëtënxënit, tëcilatemërtohen: Stilet e tëmësuarit, inteligjencashumëfishe, teoria e kontrollit, mësimivëzhgues, kognitivizmi social, etj.

8. Zbërthimiiteorive Ekzistenca e idevedheteorivearsimorerrjedhngashumësia e pikëpamjevefilozofikedhemënyravetëveprimtarisënjerëzore Sot nukpretendohetqënjohuritëtëpërmblidhennënjëteori Jo vetëmnjëteoriportëgjithateoritëtëmarrasëbashkunuk do tëmundtupërgjigjeshintëgjithaproblemeveqë ka arsimi. Gjithsesi, përvoja e shek. të 20 hodhidritënëpikatëerrtatëarsimit Kursiqëshkollandjekështë: njohjadhepërzgjedhjamidis përvojaveeksperimentale, tëpërgjithësuaranëteori, tëekspozuaranëliteraturënbashkëkohoredhezbatimi relevant nëarsim Teoritëapomodelet e tëmësuaritjanësistemike. Atorrallëzhvillohennëatëpikë, qëtëjenëtëoperacionalizuara.(Mendelsohn & Di…) Pedagogëtapomësuesit, tëdhënë pas vëllimittëinformacionit, shpeshanashkalojnëpunënpërtrajtimin e mjaftkoncepteveteorike.

9. Aspektetëzbatimittëteorive • Nëkohën e sotme, ka njëorientimngateoritë e tëmësuaritdhezbatimin e tyrenëaspektetëndryshme. • Kjo, jovetëmnëfushënkonjitive. • Ka njëorientinnëdrejtimtëasajqë Daniel Goleman e quan“inteligjencaemociomnale” (emocionipozitiv) • Nëpërmjetteorivetëtëmësuarit ka njëzhvillimndajqëndrimevedhevlerave, • Apo që Thomas Lickona e quan“ edukimiikarakterit” Nëpermjetteorivearsimore: • Zhvillohenmëtejaftësitënjohëse, • promovohenkuptimetëreja, • zhvillohetaftësia e lartëe tëmenduarit, • zhvillohenbazat e problemzgjidhjes, • zhvillohettëmësuaritnëpërmjetmjedisit, etj.

10. Teoriarsimoretëshek. 20 • Gjatëshekullittë 20-të u zhvilluanshumëteoriarsimoreqëfokusohennëfushën e sjelljesdhetënxënit. Ndërmjettyremundtëpërmendim: • Teoria e B.F. Skinner apoteoria e stiml-reagimit, qëbazohetnëkushtëziminveprues, tëpërsëritjenshumëherëtënjëveprimi; • Teoria e R. Ganjesmbikushtete tëmësuarit, qëbazohetnërëndësinë e instruksionit; tipavetëndryshëm u korespondojnëelementetëndryshmeteoriketënxënies, etj. • XhonDjuimbiparimetdemokratikenëarsim, e vëtheksintekvendosmëria e shkollësnëkëtëproces; • Taksonomia e Blumit, mbinivelet e nxënies • Inteligjencia e shumëfishtë e Garnerit, pikasjadhepromovomimingaprindëritdhemësuesitiaftësisëindividuale • Tëmësuarit me zbulim e Brunerit, sidegëzimitënxënit • TeoritëVigotskit, Piazhesë, Bandurës, etj. • Dhetreteoritëarsimorebazë, biheviorizmi, konjitivizmidhekonstruktivizmi

11. Modeliiatomit & teoritëarsimore Zhvillimiiteorivetëtëmësuarit, ështëkrahasuar me dukurinëAtomike Demokriti, hodhiiden e atomeve (atomos, nëgreqisht, ka kuptiminipandashëm) sigrimcatmëtëvoglaprejtëcilavepërbëhejmateria. Kykonceptim, konsiderohejshkencordheirezistoikohësderinëshek. e 18-të Nëvitin 1803 J. Daltoni, mbiidenë e Demokritit, hodhiiden e teorisëatomike, qëbazohejnëpërbërjenatomiketëmateries. Nëvitin 1870 Kruks (Crookes) zbuloipraninë e elektronevenë atom. Nëvitin 1890's J. Thompson tregoi se elektronetjanëpjesëzame ngarkesë negative. Nëvitin 1909 Radhërfordizbuloigrimcatalfadhepërpunoimendimin se, atometpërbëhenngagrimcatëvogla me ngarkesëpozitive, tëvendosurnëqendërdhenëhapësirënpërqark, kulëvizinelektronet. Nëvitin 1913 Nils Boriparaqitinjë model tëritëatomit, bazuarnënivelin e energjisësëelektroneveapotëvendosjesorbitaletëelektroneve, sipasngarkesavetëtyre.

12. Analogjia me zhvillimin e teoriveatomike Zbulimet e viteve 30 dhe 40 tëshekullittë 20-të, bënqëtëkonfigurohetnjë model iriiatomit, siçparaqitetnëpjesën e fundittëfigurësmëposhtë, kunëqendërtëatomit ka njëbërthamëpozitivedhenjëngarkesëelekronikeqësilletpërqarksaj. Nëpërmjetmodeleveatomike, synohetqëtëkrijohetkonceptimi se edhe me teoritëarsimore, ka ndodhurnjëfenomeningjashëm, ashtusi me evoluimin e konceptitmbiatomin. Konceptimiilashtëpërbënnjë problem kyç (bazë) përtufokusuartektiparet e mëtejshmetëteorive. Shpjegimet e mëtejshmeshpeshnënkuptojnëvlerat e kufizuaratëatyreqëishinpranuarmëparësikonceptebazë, tëcilatmëvonëjanëpërmirësuarvetëm duke itrajtuarsipërafërsiaporastetëkufizuara.  

13. Teoritëdhemodeletatomike

14. Krahasimi me atomin (rrjedhojapedagogjike) Në se do tëqëndronimnëkrahasimin e teorivearsimore me zhvillimin e teoriveatomikevihet re se konceptimbiatëqëzhvillohetnëmendjen e njeriut ka evoluar, ngakonceptimibihevioristdrejtkonceptimitkonjitivistdhekonstruktivist. Ngakonceptimbimendjensinjëkuti e zezë, nëmendimin se sjelljet e jashtmejanëtëlidhuradhetëndërvarurangazhvillimetqëndodhinnëmendjedhetekkonceptiimendjessinjëfluksqëvaretngasituatat e krijuara. Krahasimiizhvillimittëteorivetëtëmësuarit me zhvillimin e teoriveatomike, nabëntëkuptojmë se, ashtusiç ne nukmundtëshikojmë, me sytëlirë, një atom apo, aqmëpak, vëzhgimiynëtëmundtëdepërtojënëbrendësitëtij, ne nukmundtavërejmë, atëqëndodhnëmëndjen e njeriutsëbrendshmi, përgjatëtëmësuarit. ProfesoriiuniversitetittëIndianës, Reigelut (Charles M. Reigeluth), 1996, shprehbindjen se, “Ne keminevojëpërnjëparadigmë (model) të re tëtëmësuaritteorik” Paradigma e re fokusohetnëmodifikimin e tëmësuaritqëpromovoninisiativën e nxënësitdhepërgjegjshmërinë, punënnëgrup, aftësitëmendore, aftësitënjohësedhediversitetin”.

15. Vlera e hipotezave Modelet e tëmësuaritparaqesinkonfigurimetëbrendshmemendoredhe ne nukmundtiperceptojmë me anëtëshqisave, por duke përdorurmetodën e analogjive, ështëariturtëkrijohetnjëkuptimrrethtyre. Nëlidhje me teoritëdhemodelet e tëmësuarit, qëkanënjëkarakterdisiabstrakt, evidentohen, disahapatëngjashëm me atoqëjanëvërejturnëteorinatomike, tëcilatmundtëstudjohennërrugëeksperimentale. Nocioniynëmbitëmësuaritështëilidhur me pafundësinësasioredhecilësoretëbotës. Rrugapërtëpërsosurkuptiminmbiteoritëarsimoredhepërtëshkuartekteorit e rejamundtëkrahasohet me hipotezatatomiketëDemokritit. Hipotezat e tijpërmbajnënëvetëvetemundësinëfleksiblepërtëshkuarmatanëasajqështrohetporqëendenukmundtëperceptohet. HipotezatmbiatominikrijuanmundësinëDemokrititpërtakonceptuardiçkapërtëcilën, nukishinmundësitëpërtaprovuardhepërnjëkonceptqë do tindihmontefizikantëtnëtëardhmen

16. Zhvillimetnëbrendësinë e mendjes Aspektetqëlidhen me fenomenetjanëmëtëndërlikuarangasavërehetnëpamjetëparë. Kantibëntedallimin midis fenomenit (dukjes) dhesenditnëvetëvete (sitë pa kapashëm) Fenomenetjanëtëlidhuradheveprojnënëkuadrin e diçkajeqëndodhsëbrendshminëmendjen e njeriut. Dukja, ajoqëmundtëshqyrtohet duke jureferuarsjelljesështë e lidhur me zhvilliminnëbrendësitësaj. Nësjelljen e njeriut (nxënësit) ka diçkatëngjashme, me atëqëndodhi me fizikantëtKruks, Tomson, RadhëfortdheBor (Crookes, Thompson, Rutherford and Bohr), qëkuptuan se kishtediçkaqëlëviztesëbrendshminë atom dheqëshkaktonte “sjelljen” e tij. Zbulimet e rejanëshkencënatomike, treguan se edheatomi, qëderiatëherekonsiderohejingurtë, stabëlnukishteitillë.

17. Të mësuarit konjitiv • Paralel me evoluimin e konceptitmbipërbërjen e atomit, lindimodelikonjitivitëmësuarit, icilipërbënnjëteoritjetër, krahasasajbihevioriste • Të mësuarit si një proces konjitiv, që realizohet së brendshmidheqëmundësonpërtastudjuarprocesin e tëmësuarit, ngaajoqëndodhsëbrendshmiteknxënësi. • Të mësuarit latent (i pa shfaqur) dhe harta konjitive(forma tëtëmësuaritkonjitivistqë do tyështjellohennëtëardhmen) • Të mësuarit që përftohet nëpërmjet vëzhgimit Rishikimiiobjektivavetënxënies, sipastëmësuaritkonjitiv (njohës) • Çfarëarrihetsëbrendshmi, dhesindikonajonëtëmësuarit?

18. Teoritë e tënxënit (learning) Feadback (reflektimmbiatëqëështëmësuar) Tëmësuaritështëprocesiizgjerimittëpërvojavetënjëindividi, sirrjedhojë e kapjessëinformacionittëridhevëniesnëefiçencëtëfaktorëvekonjitiv, emocionaldhemjedisor (fizikdhe social), duke krijuarndryshimenënjohuritë, aftësitë, vlerat, pikëpamjet e tij. Teoritëarsimore (Teoritë e mësimdhëniesdhetënxënit) Treteoritëarsimorebazë: Teoritëbihevioriste(fokusohenterëndësia e sjelljes, lidhjes me mjedisin) dheTeoritëkonjitiviste( terëndësia e tëmenduaritdhe e zgjidhjessëproblemeve) Teoritëkonstruktiviste(tësendërtimiiideve, koncepteve e qëndrimevetëreja)

19. Njohja e trurit

20. Vëzhgimi, imitimi, modelimi

22. Konstruktivizmisisumumteorish? Teoriakonstruktiviste e krahasuar me teorinë e atomitnajeppamjetë re. Mendja e njeriut, ashtusiatomivepronsinjëfluksipandërprerë. Konceptiifluksitzgjeroikonceptinmbimodeletbihevioristedhekonjitiviste, duke dalëedhejashtëskemaveshabllone Megjithsepranohet se modelet e konfirmuarambështetennëkritereqënajapinnjëshkallësiguriepërmomentin, krahastyre, duhenllogarituredhefaktorëtëtjerë,tëcilëtmundtëintegrohennëkëtomodele. Pra, ashtusikursendodhnënjëfluks, kumodelet e mëparshëmjanëtëpërfshirë.

23. Konstruktivizmisisumumteorish? A mundqëqasjakonstruktivistetëkonsiderohetsumumiiteorivetëmësuarit? Teoriakuantikendërtohetmbibazën e teorivetëmëparëshmeatomike. Po kështuedhekonstruktivizmi, ashtusitekmodeliiteoriveatomikendërtohetmbibazën e teorivetëmëparëshme, kryesishtatyrebihevioriste & konjitiviste Konstruktivizmipranonkonceptin e perspektivaveqëduhenkrijuarnëprocesin e tëmësuaritdhembështetiden e dyteorivetëmëparëshme, sipassëcilës, tëmësuaritështënjëinterpretim individual qënxënësiibënbotës (mbibazën e interpretimevebihevioristedhekonjitiviste).

24. Zhvillimetteorike T. bihevioristepërqendrohetnëstudimin e (sjelljevetëdukshmeqëmundtëvëzhgohendhetëmaten) (Good & Brophy, 1990). Pikpamjabihevioriste e konsiderontemendjensinjë “kuti e zezë” nëkuptimin se reagimetndajstimujvemundtëvëzhgohennëkuptiminsasior, duke lënë pas dorestudimin e procesevemendore Tëdhënat e reja, nëfushën e teorivearsimorekanëtreguarvlerën e kufizuartëdisanocioneveqëmëparëparaqiteshindhepranoheshinsitëdhënabazë. Shumëide, qëmëparëkonsideroheshintëprovuaraeksperimentalisht, janëpërmirësuarapoedhezëvendësuar. Pra, konceptiynëmbiteoritëarsimore ka ardhurnëpërmirësim. Disakoncepte, ideapoteoriu’akanëlënëvendintëtjerave, apojanëpasuruardhe, këtërrugë do tëndjekzhvillimiiteorivearsimore Procesiidijesnuklindnëmënyrësubjektiviste, aponëmënyrëspontane. Nëkonceptinkonstruktivist, dijet e reja, kanëprirjenqëtibashkangjitenatyretëmëparshme, duke krijuarkështunjohuritënjëtrajtëshme. Me dijenndodhsi me kulturën e njëqytetitëlashtë, kugërshetohettradicionalja me mëtërenë, duke nadhënëjovetëmnjëpamjesolidepor, edhepasurinëdhebukurinëe mozaikuttëkulturave.

25. Tëpërbashkëtatdheveçoritë Strategjitëbihevioristemundtëjenëpjesë e një situate tëtëmësuaritkonstruktivist, në se nxënësizgjedhdhegjen se llojiitëmësuaritpërshtatet me përvojën e tijdhestilin (mënyratpersonalekarakteristike me tëcilatindividimerrdhepërpunoninformacionin) e tëmësuarit. Po ashtu, qasjakonjitivistemundtëpërfshihetnëkontekstin e tëmësuaritkonstruktivist. Kjosepseteoriakonstruktiviste e shikonprocesin e tëmësuaritngabrenda, ngamendja e njeriutdhengakjopikënisjezhvillonkonceptin e skemësmendore, duke argumentuar se, nxënësindërtonnjohuri duke u mbështeturmbinivelin e dijevedhetëpërvojësqë ka grumbulluarmëparë.

26. Vlerësimisipasteorive BKK Ndoshtandryshimimëimadhqëmundtëvërehetndërmjetzbatimittëkëtyreteoriveështëmetodologjia e zbatuarnëprocesin e vlerësimit. Kjosepsevlerësimet e nxënësve, nëkontekstin e teorivebihevioristedhekonjitiviste, bazohennëpunën me objektivatëveçanta, tëshpalluraqëmëparëdheqëduhettërealizohenpërgjatëprocesit, ndërsavlerësiminëkonceptiminkonstruktivistzhvillohetmëtepërnësensinsubjektivtënxënësit. Natyrishtnë se duamtëbëjmënjëvlerësimiobjektiv, nëkuadrinkonstruktivist, shumëmirëmundtënandihmojnë (tëmarimpërbazë) strategjitë e përdoruranëmetodatbihevioristedhekonjitive, duke iparëatosipjesëpërbërësetëkonceptimitdhetëzbatimittëqasjeskonstruktiviste.

27. Krahasimekonstruktiviste Biheviorizmidhekonjitivizmi, janëteori me përmbajtjeshkencoredheveprojnë, nëbazën e konceptimevetëshkencëssëpsikologjisë. Ndërsakonstruktivizmipërbënnjëteoriqëpriretngatrajtimifilozofik. Nëkëtëkuptimidetëkonstruktivistekarakterizohennganjëshkallë e lartëhamendësimidhepërgjithësimikonceptualiintuitës. Lidhja e dyfishtëfilozofiko-shkencoreijepfenomenitkonkret, qëmerretnëstudim, dimensionet e nevojshme. Gjëqëkrijonmundësinëqëfenomenitëparaqitetdhetëtrajtohetnëshumëanshmërinë e qëniessëtijmetafizike (me shumëvetifizikedhetrajtatëqenësishmemendoredheshpirtërore) dhepërrrjedhojëreflektonnjëkonfiguracionmëtëplotëedhengapikëpamjakuptimore.

28. Fushat e zbatimittëteorive Computers Concepts Decision Making Engineering (projektimi) Language Management Mathematics Perception Problem Solving Procedures Reading Reasoning Sensory-Motor Troubleshooting (ekspertizës) Sales (shitjes) Medicine, Aviation, Military

29. Konceptet e tëmësuarit Anxiety Arousal (nxitja) Attention Attitudes Cognitive Styles Creativity Imagery Learning Strategies Mastery Memory Mental Models Metacognition (shqyrtimiiteorive) Motivation Productions Reinforcement Schema, Sequencing of Instruction, Taxonomies

30. TEMA E ARDHSHME

31. Teoria e zhvillimikonjitivtëPiazhesë Teoriakonstruktiviste e zhvillimitkonjitivfokusohettezhvillimiibrendshëm, teksendërtimiimendimitmbibazën e asimilimitdheakomodimittëinformacionitdhemësuesitkanëpakrolnëtë. Teoria e zhvillimitkonjitivtëPiazhesëbazohetnëmoshëndhestadet e zhvillimittëfëmijëve Nxënësvenukmundtujepetinformacionqënukmundtakuptojnëdhepërdorin. Ata duhettëkonstruktojnënjohuritëe tyre. Ata indërtojnënjohuritëbazuarnëpërvojën e tyre. Përvojaimundësonqëtëndërtojnëskema, qëjanëmodelemendorenëmendjet e tyre. Skematzgjerohen, ndryshojnëdhebëhenmëtësofistikuaranëpërmjetdyprocesevekomplementarëqëjanë: asimilimidheakomodimi. Mbibazën e konceptevePiazhesëjanëshkruarshumëlibraartikuj, etj. edhenëfushën e pedagogjisë.

32. Teoria e konstruktivizmit social e Vigotskit • Teoria e konstruktivizmit social e Vigotskit, konceptiiskelës. Tëtjerëtjanësiskela (& mësuesit), qëndihmojnëfëmijëntësendndërtojëndërtesën e dijes • Kulturahistorike, konteksti social dhegjuhajanëinstrumenteqëduhenpërdorurnësendërtimin e njohurivetënxënësit (teori e konstruktivizmit social) • Teoria e Vigotskitmbizonën e zhvillimittëpërafërt. Në se informacionijepetnëpërshtatje me tënxënësi ka shancetapërvetësojë. • Përqëndrimidhestudimiikësaj zone ka rëndësiedhenëfushënpedagogjike • Mbajtja e Z ZH P nëvëmendjendihmonnëhartimin e kurrikulikulavedheplanifikimittëtëmësuarit;

33. Teoriakonstruktiviste e Brunerit • Tëmësuaritështënjëprocesaktivnëtëcilinnxënësitndërtojnëide e konceptetërejabazuarmbinjohuritë e tyreaktualeapotëkaluara. • Nxënësipërzgjedhdheshndërroninformacionin, duke ndërtuarhipoteza, dhenukmerrvendime, duke u mbështeturnënjëstrukturëkonjitive. Strukturakognitive (skema, modeletmendore), ndihmonpërtëorganizuardhepërtudhënëkuptimpërvojave, duke bërëqëtë “kalohetpërtejinformacionittëdhënë". • Jerome Bruner shfaqiidenë e tëmësuarit me zbulim, qëpërqëndrohettekoperacioniidegëzimit. Ajopërbënnjëmetodëqëbazohetnëvetëshqyrtimin e tëmësuarit, duke qëmtuarfaktetdhelidhjet midis tyre • Ngafundiishekullit, Bruner (1986, 1990, 1996) kaloipërtejskemëssëzhvillimitkonjitiv, duke përfshirëedherëndësinë e aspektevesocialedhekulturoretëtëmësuaritsidhezbatimin e rregullave. • Nëkëtëkuptimmundtëthemi se mbannjëpoziciontëndërmjetëm midis VigotskitdhePiazhesë.

34. Strategjitë e tëmësuarit Tre elemetet bazë që do ta dominojnë, edhe në të ardhmen procesin mësimor janë: • teoritëarsimore, • strategjitë e tëmësuarit, • teknologjiaarsimore. • Nëpërmjetzbatimeveinteligjentetëteorive, strategjivedheteknologjivemundtëgjendenzgjidhjet e përshtatshmetëtëmësuarit • Strategjitë e tëmësuarit: Shpeshthemi se mësimiështëshkencëpërarsye se lëndëtqëzhvillohennëshkollëkanëpërmbajtjeshkencore. • Pormësimdhëniaështëedhe art,sepsembështetetnëinuitëndheshprehitë e mësuesitpërtërealizuarmësimdhënien. Porjoçdollojmësimi e përmbankëtëmundësi. • Qëora e mësimittëjetë e tillëajoduhettëplanifikohet me kujdes, duke paturnëvëmendjeelementet e nevojshme me karakterteorikdhepraktik, qëduhettëshprehenqartëdhetëmaterializohendrejt. • Me strategjitëtëmësuaritkuptojmëartin e përfshirjesdheintegrimittëelementeve, qëpërbëjnëorën e mësimitpërtërealizuarqëllimet, siçjanë: drejtimiiklasës, përcaktimiinivelevetëmësimdhënies, objektivat, mënyrën e tëpyeturit, nxitjen e mendimit, diskutimet, vendimmarrjen, etj.

35. Teknikatmësimore Ndërsateknikatmësimorekanëtëbëjnë me:Organizimindhedrejtimin e mjedisitmësimor, sidhekrijimin e njëmjedisitëpërshtatshëmfizik e social përtëmësuar. Kështu p.sh. punanëgrupeifutnxënësëtnënjëpërvojëedukuese. Përcjellja e njohuriveteknxënësishoqërohet me teknikaefikasemësimore. Mësuesipërpiqettëkrijojënjëatmosferëpozitivetëmësuari, tëmënjanojëfrikën, pasigurinëqëmundtëçfaqentenxënësit. Pratëkrijojëatëqënëliteraturënpedagogjikenjihetsigjallëriarelaksuese. Njëtjetërteknikqëzbatonmësuesinëorën e mësimitështëProcedimiaktiv. Mësimdhëniaështë e lidhur me mësimnxëniendhenëfunksiontësaj. Mësuesiikështonrëndësitërheqjësaktivetënxënësitnëmësim. Ai u krijonhapësiranxënësve, qëtëreflektojnëdhetëtërhiqenaktivishtnëpërvetësimin e njohurive. Sokratipasi u drejtontenxënësvepyetje, nukkërkonteqëatatëpërgjigjegjesin me njëherë, por u krijontenjëhapësirëkohorepërtëreflektuar. Përvetësimiinjohurivebëhet me tërhiqjen active tënxënësvenëveprimtaritëmësimore. Natyrishtqëmësuesiështëiinteresuarngapikëpamjaprofesionaleqëtëpërdormetodatefikasemësimore, rrugët e mënyratnëpërmjettëcilaverealizohetprocesimësimor. Porndodhshpeshqë, mësuesittëdhënë pas trajtimittëlëndësmësimore, mënjanojnë format didaktike.

36. Planifikiminëtëmësuarit Teoricienët e tëmësuaritpërqëndrohen, gjithashtu, edheteroliiplanifikimitnëtëmësuarit. Kjoështëdetyrëparësore e hartuesvetëstrategjisëdhe, sidomos, ngaataqëplanizojnërishtazpasikëtanukkanëpërvojëndhenjohuritëspeciale, qëzotërojnëplanizuesit e vjetër (Uilson, 1997). “Bota e sotme, - thotënjëngastudjuesitmënëzëtëteorivedhestrategjivearsimore, Reigelut,- ështëbotë e biznesit, kështuqëedheplanifikimiitëmësuaritduhettëbëhetnëpërshtatje me të”. Gjatëpunëspërhartimin e kurrikulaveduhettëmbahennëvëmendjeaftësitë e ndryshmetënxënësvenëproblemzgjidhje. Nëlidhje me planifikimin e tëmësuarit,- arsyetonReigelut,- ka njëtraditëbihevioriste. Ajoduhettëmerretnëkonsuderatë, por duke krijuarnjëviziontëri. Kjokërkonqëtëndryshohet, tëalternohetapoedhetëzëvendësohetprocesiitëmësuarit. Arritjetteknologjikemundësojnëdhekrijojnënjëshanstëmadhpërqasjenkonstruktiviste.

37. Zbatimetnëprocesinmësimor Vërehetqartëtendenca e kalimitngabiheviorizmitekonjitivizmidhekonstruktivizmi. Por, gjithsesi, përdorimiinjërësteoriapotjetrësvaretngaproblematikapërkatëse. Qasjabihevioriste, qëbazohetnëlidhjenstimul-reagim, përforcim, shtrondetyraqëngapikëpamja e zbatimittëstrategjivetëtëmësuaritmunddhetëkalojnëedhe pa njëshkallëtëlartëshqyrtimi. Ndryshengakjo, strategjiakonjitiveshtrondetyraqëkërkojnënjëshkallëmëtëlartëpërqëndrimidheshqyrtimi, si: organizimiskematik, arsyetimeanalogjike, zgjidhjeproblemesh. Realizimiidetyravekërkonedhenjëshkallëmëtëlartëshqyrtiminëstrategjitë e tëmësuaritkonstruktivist, siçjanë: përcaktimiigjendjessëtëmësuarit, përdorimiiarsyetimitkonjitivist, negocimi social. (Ertmer P. dheNeuby, T., 1993). ErtmerdheNeubybesojnë se e njëjtastrategjimundtëgjejëmbështetjenëteoritëndryshme. Prakemitëbëjmë me eklektizminteorikapotëmarrjessëidevengadyapomëtepërteoriarsimore. Hartuesit e programeveduhettëmbajnënëvëmendjeteoritëdhestrategjitë, dhe, duke u nisurngakarakteristikat e tyre, bazuarnënivelin e nxënësvesidhenëobjektivattëhartojnëkurrikulat.