Айтматов Чы ң гыз Т ө р ө кулови ч

1. АйтматовЧыңгыз Төрөкулович

2. Чыңгыз Төрөкулович Айтматов (1928-2008) – кыргыз жана орус тилдеринде жазган советтик жана пост-советтик жазуучусу, Кыргыз ССРнинэл жазуучусу (1974), Социалисттик Эмгектин Баатыры (1978), Кыргыз Эл Баатыры.

3. Чы\гыз Төрөкулович Айтматов 1928-жылы 12-декабрда азыркы Кыргыз Республикасынын Талас облусунун Киров районуна караштуу Шекер айылында мамлекеттик кызматкердин үй-бүлөсүндө туулган

4. 1942-жылы II Дъйн=лък согуштун кесепетинен Чыңгыз Айтматовго мектепти убактылуу таштоого туура келет. Ал убакта Айтматов 14 жашта эле. Шекер эли аны кат-сабаттуу болгондуктан айыл өкмөтүнүн катчысы кылып шайлап коёт. Ошол кезде жаштардын арасында кат тааныган улан-кыздар саналуу гана эле. Жаш Чыңгыздын башына кыйынчылыктар түшөт. Бирок ал баарына чыдамкайлык менен туруштук бере алды. 1944-жылы август айында салык чогултуучу ишин өз эрки менен таштайт да, тракторлук бригаданын эсепчиси болуп иштейт. 1946-жылы, сегизинчи классты аяктагандан кийин Жамбылдагы зооветеринардык техникумга окууга өтөт.

5. 1948-жылы техникумду мыкты аяктап бүтүргөндөн кийин Кыргыз айыл-чарба институтуна окуп , 1953-жылы мыкты аяктайт. 1990-жылдардан баштап СССРдин жана Кыргыз Республикасынын дипломатиялык миссияларын башкарган.

6. 2008-жылы 16-майда Татарстанда сапарда жүргөн чагында бөйрөгүнүн иштебей калганына байланыштуу жазуучуну Германиянын Нюрнберг шаарынын ооруканаларынын бирине жеткиришет. Ал жакта 2008-жылдын 10-июнунда пневмония оорусу нун кесепетинен жазуучу көз жумду.Маркумдун сөөгү Кыргызстандагы Чъй облусундагы Аламъдън районунакараштуу Чо\-Таш айылындагы Ата Бейит к=ръст=нъне коюлду.

7. «Манас» жана Айтматов «Манас» эпосу профессионал жазуучулар үчүн жеке эле драматургия жаатында гана эмес, прозада, поэзияда көркөм булак болуп келүүдө. Атактуу жазуучу улуу эпосту изилдеп, пропагандалап гана тим болбостон, анын сюжетин, идеяларын, көркөм каражаттарын чыгармаларында өтө билгичтик, чеберчилик менен пайдаланды. К. Асаналиев мындай дейт: «Манас» Айтматовдун «көркөм акыл-зээнинде кандайдыр бир айрым үзүндүлөрү, кээ бир белгилери менен эмес, барыдан мурда синкреттик искусствонун улуу туундусу катары, өзүнчө бир бүткөн система катары жашайт». «Манас» эпосун айтуу учурунда кунт коюп «манасчыдан угуп отуруп, ар бир сүрөттөө өз ордунда экенин көрүп, ар бир сүрөттөөнүн өзүнчө көркөмдүк системасы, көркөмдүк максаты бар экенин сезип, элдин көркөмдүк фантазиясына таң калбай койбойсуң» дейт Айтматов эпос жонундо.

8. Эс тутум 2011-жылдын 30-августунда Бишкектин борборундагы Ала-Тоо аянтынын түштүк тарабына Чыңгыз Айтматовдун айкели тургузулду. Анын ачылыш аземине Кыргызстандын президенти Роза Отунбаева, премьер-министр Алмазбек Атамбаев, Жогорку Кеңештин төрагасы Акматбек Келдибеков баштаган өлкө жетекчилери, Орусиянын президентининин администрациясынын класс жетекчиси Сергей Сарышкин, элчилер, коомчулук өкүлдөрү катышты.

9. Сыйлыктары. Наамдары] • 1958 - "Эмгектеги артыкчылыгы" медалы менен сыйланган. • 1962 - "Эмгек Кызыл Туу" ордени менен сыйланган. • 1963 - "Повести гор и степей" деген китеби үчүн Лениндик сыйлыкка татыктуу болгон. • 1967 - "Эмгек Кызыл Туу" ордени менен сыйланган. • 1968 (август айында)- Кыргыз ССРинин эл жазуучусу деген ардактуу наам берилген. • 1968 (ноябрь айында) - "Жаныбарым, Гүлсары" повести үчүн Мамлекеттик сыйлыкка татыктуу болгон. • 1971 - Ленин ордени менен сыйланган. • 1974 - Н.К.Крупская атындагы медаль менен сыйланган. • 1975 - "Манас атанын ак кар,көк музу" очерки үчүн "Огонек" журналынын сыйлыгы ыйгарылган. • 1976 - "Эрте келген турналар" аттуу повести үчүн Кыргыз ССРинин Токтогул атындагы Мамлекеттик сыйлыгы ыйгарылган.

10. 1977 - "Ак кеме" повести жана ал боюнча жазылгал көркөм фильмдин сценарийи үчүн СССРдин Мамлекеттик сыйлыгы ыйгарылган. • 1978 - Ленин ордени жана "Орок жана Балка" алтын медалы менен сыйланган; Социалисттик эмгектин Баатыры" деген * наам ыйгарылган. • 1979 - "Эрте келген турналар" жана "Деңиз бойлой жорткон Ала дөбөт" аттуу чыгармаларындагы терең гуманизм жана адам улуулугунун духун ачкандыгы үчүн Италиянын Вольтерра шаарынын көркөм коомчулугу 1-сыйлыгын ыйгарышкан. • 1980 - Италияда "Эрте келген турналар" жана "Дениз бойлой жорткон Ала дөбөт" чыгармалары үчүн эл аралык "Этрурия" сыйлыгы тапшырылган. • 1983 - "Кылым карытар бир күн" романы үчүн СССРдин Мамлекеттик сыйлыгын алган. • 1984 - "Элдердин достугу" ордени менен сыйланган. • 1987 (май айында) - Польшадагы балдардын сунушу боюнча ойлонуп табылган "Жылмаюу" ордени ыйгарылган.

11. Чыгармалары тууралуу Ак жаан Бул аңгеме Ч. Айтматовдун адабият дүйнөсүнө жаңыдан аяк салып, өз жолун, өз темасын издеп жүргөн жылдардагы алгачкы аңгемелеринен. Буга чейин орусча "Кыргызстан" альмонахына(Номер2) эки аңгемеси: "Газетчик Дзюйо" жана "Ашым" 1952-жылы жарыяланган. "Ак жаан" адегенде "Советтик Кыргызстан" журналына (азыркы "Ала-Тоо" журналы) 1954-жылкы сегизинчи санына басылган. Туура беш жыл өткөндөн кийин Айтматовдун алгачкы кыргызча китеби "Обонго" {Фрунзе, Кыргызмамбас,1959}, андан кийин "Саманчы жолу" жыйнагына кирген {Фрунзе, Кыргызмамбас,1963},

12. Айтматовду эскерүү Кыргыз элинин залкар акындарынын бири Асан Жакшылыков Айтматовду эскерип, "Чыңгыз Айтматовго аза баллада" деген балладасын жараткан. Кыргыз тили жана адабияты мугалими, билим берүүнүн отличниги Айым Талгатбек кызы "Жылдыз өчпөйт"эскерүү ырын жазган. 2009-жыл. 2011 жылы 30 августта Кыргызстандынборбор шаарындаАла-Тоо аянтында эл жазуучусу Чыңгыз Айтматовдун эстелиги ачылды.

13. Жарык көргөн китептери • Кыргыз тилинде • Обон: Повесть жана аңгемелер. - Ф.: Кыргызмамбас, 1959. - 192 б. • Биринчи мугалим: Повесть. - Б.: Кыргызокуупедмамбас, 1953. - 75 б. • Саманчынын жолу: Повесттер жана аңгемелер. - Ф.: Кыргызмамбас, 1963. - 320 б. • Атадан калган туяк: Аңгемелер. - Ф.: Мектеп, 1970. - 26 б. • Түнкү сугат: Аңгеме. - Ф.: Кыргызстан, 1975. - 42 б. • Жамийла: Повесть. - Ф.: Кыргызстан, 1977. - 92 б.

14. Гүлсарат: Повесттер. - Ф.: Кыргызстан, 1978. - 644 б. Делбирим: Повесттер, аңгемелер, драма. - Ф.: Кыргызстан, 1981. - 608 б. Эрте келген турналар: Повесть. - Ф.: Мектеп, 1981. - 152 б. Бугу-эне: Жомок. - Ф.: Мектеп, 1982. - 21 б. Үч томдон турган чыгармалар жыйнагы: 1 - 2-т. - Ф.: Кыргызстан, 1982. Үч томдон турган чыгармалар жыйнагы: 3-т. - Ф.: Кыргызстан, 1983. - 427 б. Чыпалак бала: Жомок. - Ф.: Мектеп, 1985. - 24 б. Ак кеме: Повесть. - Ф.: Мектеп, 1986. - 160 б. Биз дүйнөнү жаратабыз, дүйнө бизди жаратат: Макалалар, маектешүүлөр, сүйлөгөн сөздөр. - Ф.: Кыргызстан,1988. - 400 б. Кыямат: Роман. - Ф.: Адабият, 1988. - 352 б.

15. Жетинин бири. «Кыямат» романынан үзүндү. - Ф.: Адабият, 1989. - 16 б. • Кайрылып куштар келгенче: Аңгеме. - Б.: Шам, 1995. - 20 б. • Кассандра тамгасы: Роман. Которгон М.Төлөмүшев. / Соңку сөзүн жазган А.Акматалиев. - Б.: Кыргызстан, 1996. - 254 б. • Беш томдон турган чыгармалар жыйнагы. • Ч.Айтматов, М.Шаханов. Аскада калган аңчынын ыйы. – Б.: Учкун, 2001. – 414 б.=== Орус тилинде ===Лицом к лицу: Сборник рассказов. – Ф.: Киргизгосиздат, 1958. – 111 с.

16. Жалал-Абад областтык китепканасынан т=м=нкъ китептерди ке\ири алып пайдалансаныздар болот.

17. К+НЪЛ БУРГАНЫ/ЫЗДАР ЪЧЪН РАХМАТ! Презентациядагыматериалдаржанасър=тт=рИнтернеттеналынды.

18. Даярдаган:Жалал-Абад областтык китепканасыМетодикалык б=лъмъ,Укуктук маалымат беръъ борбору