CİHAZ ve SÜREÇ/MAKİNA YETENEK ANALİZLERİ

1. CİHAZ ve SÜREÇ/MAKİNA YETENEK ANALİZLERİ Prof. Dr. A. Sermet ANAGÜN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü

2. Cihaz Yetenek Analizi (Gage R&R) 2Toplam = 2R&R + 2Süreç çıktısı 2Toplam = 2Tekrar+ 2Üretilebilirlik + 2Süreç çıktısı

3. Cihaz Yetenek Analizi ?(Gage R&R) • Bir ölçümün: • Tekrarlanabilirlik (=Repeatability) • Üretilebilirlik (=Reproducibility) özelliklerini belirlemek için kullanılır.

4. Aynı parçanın, aynı ölçüm aracı/sistemi ile tekrarlı ölçümlerinin sonuçları arasındaki değişkenliği belirler. Cihaz R&R – Tekrarlanabilirlik (Repeatability)

5. Farklı operatörler tarafından, aynı ölçüm aracı/sistemi ile aynı parçanın ölçümü sonucu elde edilen değerlerin değişkenliğini belirler. Cihaz R&R – Üretilebilirlik (Reproducibility)

6. Cihaz Yetenek AnaliziÜretilebilirlik (Reproducibility) Farklı şartlarda yapılan ölçümün değişkenliğidir: • Farklı operatörler • Farklı ayarlar • Farklı çevre şartları

7. Cihaz Yetenek Analizi Tekrarlanabilirlik: Üretilebilirlik:

8. ÖRNEK: 5 parça 3 operatör tarafından 2’şer defa ölçülüyor…

9. Hesaplamalar …

10. Değerlendirme … • Cihaz yetenek analizi sonucunda; • < %10 Ölçüm sistemi yeterli • %10-%30 Ölçüm sistemi kabul edilebilir (uygulamanın özelliği, cihaz maliyeti, tamir maliyeti vb yönüyle) • > %30 Ölçüm sistemi yeterli değil (nedenler belirlenmeli ve düzeltici/önleyici önlemler alınmalı)

11. SÜREÇ YETENEK ANALİZİ • Sürecin performansından söz etmek gerektiğinde birbirinden ayrı, fakat çok önemli iki noktanın dikkate alınması gerekir : 1)Sürecin spesifikasyonlara uygun olarak üretim yapma yeteneği, 2)Sürecin istatistiksel kontrol altında bulunma durumunu koruyabilme yeteneği.

12. Süreç yeteneği (process capability), sürecin aynılığının göstergesidir. • Süreç yeteneği, belirli bir kalite karakteristiği için değişkenlik ölçüsüdür. • Değişkenlik zaman içinde iki farklı şekilde ele alınabilir. 1)Belirli bir anda var olan değişkenlik, 2)Zaman içindeki değişkenlik.

13. Süreç yetenek analizi (process capability analysis) süreç yeteneğini ölçmeye yönelik çalışmalara verilen addır. Kullanılan Yöntemler: • Histogram yöntemi • Olasılık işaretlemesi (Normal, Q-Q) • Kontrol grafiği yaklaşımı • Süreç Yetenek Katsayısı

14. Histogram Yöntemi • Verilerin histogramı çizilir. • ASS ile ÜSS histogram üzerine işaretlenir. • Sürecin değerlendirilmesi yapılır. • Spesifikasyonu 250±40 kg olan tel üretim sürecindeki kopma mukavemetine ilişkin veriler aşağıda verilmiştir (Burnak, Örnek 8-1, s. 195).

15. ASS ÜSS

16. Değerlendirme … • Doğal Tolerans Sınırları (Ort±3Sapma): • ÜDTS = 224,20+3 (34,85) = 328,75 • ADTS = 224,20-3 (34,85) = 119,65 Spesifikasyon aralığı (210 – 290) kg iken, süreç (119,65 – 328,75) aralığında çalışmaktadır.

17. Olasılık İşaretlemesi-Normal Olasılık Grafiği- • Veriler artan düzende sıralanır. • Her bir sırada (i) yer alan veriye (Xi) karşı gelen birikimli olasılık (Pi), formülü ile belirlenir. • Sıralı (Xi, Pi) ikilileri özel olarak hazırlanmış normal olasılık kağıdına işaretlenir ve ikililer bir doğru ile birleştirilir.

18. Burnak, Örnek-8.3, s. 203

19. Parametre Tahmini - µ

20. Parametre Tahmini - σ

21. Değerlendirme … • Doğal Tolerans Sınırları (Ort±3Sapma): • ÜDTS = 12,466+3 (0,1619) = 12,9517 • ADTS = 12,466-3 (0,1619) = 11,9803 Spesifikasyon aralığı (ASL – ÜSL) iken, süreç (12,9517 – 11,9803) aralığında çalışmaktadır.

22. Olasılık İşaretlemesiQ-Q Grafiği • Veriler artan düzende sıralanır. • Her bir sırada (i) yer alan veri (Xi) için birikimli olasılıklar (Pi) hesaplanır ve karşı gelen (zi) değerleri belirlenir. • Verilerin ortalaması ile standart sapması hesaplanır ve veriler; formülü ile standartlaştırılır. • (qi, zi) sıralı ikilileri, eksenleri eşit olarak ölçeklendirilmiş grafik kağıdı üzerine işaretlenir. • İşaretlenen noktalar 45˚ lik bir doğru ile birleştirilir.

23. Burnak, Örnek-8.4, s. 207 (Yüzey Düzgünsüzlüğü; X-Ort =17,69, s = 2,64)

24. Q-Q Grafiği - Verilerin Dağılımı?

25. Süreç Yetenek Katsayısı • Süreç yeteneğinin sayısal bir değerle ifade edilmesi daha uygun olmaktadır. • Süreç yetenek katsayısı (process capability ratio - PCR;Cp) olarak adlandırılan bu değer, üst ve alt spesifikasyon limitleri, sırasıyla, ÜSL ve ASL, sürecin standart sapması da s olmak üzere,

26. olarak tanımlanır. • Tek yönlü spesifikasyon değerleri için;

27. Uzun dönem süreç yetenek indeksi

28. Önerilen Süreç Yetenek Katsayısı Değerleri

29. Herhangi bir sürece ilişkin Cpk değerinin 1'den küçük çıkması durumunda sürecin yetersiz olduğu kabul edilir. • Eğer 1,0 ile 1,33 arasında çıkarsa süreç yeterli fakat izlenmeye devam edilmelidir.

30. Cp – Spesifikasyon İlişkisi

31. Yüksek Cpk Düşük Cpk Spec (Upper) Spec (Upper) Spec (Lower) Spec (Lower) Merkezlenmiş Süreç In Spec In Spec Out of Spec Out of Spec Out of Spec Out of Spec Spec (Upper) Spec (Lower) Spec (Upper) Spec (Lower) Süreç Sapması In Spec In Spec Out of Spec Out of Spec Out of Spec Out of Spec Süreç Yeteneği ?

32. Cp – Cpk İlişkisi • m: Spesifikasyon aralığının orta noktası • µ: Süreç ortalaması olmak üzere, ilişkisi söz konusudur. • 0≤ k ≤ 1 olduğundan, Cpk ≤ Cp dir.

33. Cp ve Cpk için güven aralıkları

34. Hangi süreç (uzun dönem)???Süreç 1: µ = 145; σ = 15 - Süreç 2:µ = 130; σ = 10

35. Süreç yeteneğinde iyileşme!Süreç 1: µ = 130; σ = 10 - Süreç 2:µ = 145; σ = 10 1 2

36. Süreç yetenek katsayısı ile sürecin, spesifikasyon değerleri tarafından belirlenen alanın ne kadarlık bir kısmını kullandığı hesaplanabilir. • Sözkonusu kullanım alanı, yüzde olarak, eşitliğiyle hesaplanır.

37. Makine Yetenek Analizi • Üretimin başlangıcında, peşpeşe işlenen (üretilen) en az 50 birimlik örnek ile gerçekleştirilir. • Süreç yetenek katsayısınabenzer bir hesaplama tarzı söz konusudur.

38. Makine Yetenek Analizinde; Cp ve Cpk yerine Cm ve Cmk sembolleri kullanılır ve şeklinde hesaplanır.

40. Teşekkürler...