Włoski system zadośćuczynień za utratę osoby bliskiej

1. Dr. Caterina Sganga, LLM (Yale) Lider-Lab, Scuola Superiore Sant’Anna - Pisa Włoski system zadośćuczynień za utratę osoby bliskiej

2. Krótki zarys • Historia włoskiego prawa deliktowego w skrócie • „Dwubiegunowy schemat” Kodeksu Cywilnego (1942) • Włoskie sądy między konserwatyzmem a innowacją (1942-1986) • Nowa era w zakresie szkód osobowych: pojawienie się pojęcia „szkody biologicznej” („danno biologico”)i jego rozwój (1986-2003) • Poza kodeksem, do Konstytucji: zadośćuczynienie za szkody niepieniężne (NPD), a Włoski Sąd Najwyższy (2003-2008) • Zadośćuczynienie za utratę bliskiej osoby we włoskim prawie precedensowym • Uzasadnienie uprawnienia a szkody kompensowane przed i po przełomowym orzeczeniu Sądu Najwyższego (2003) • Zadośćuczynienie za stratę osoby bliskiej, a NPD po roku 2008 • Od teorii do praktyki: kryteria oceny

3. Historia włoskiego prawa deliktowego w skrócie

4. „Dwubiegunowy” schemat włoskiego kodeksu cywilnego (1942) • Klauzula generalna dla odpowiedzialności pozakontraktowej (art. 2043 c.c.) “Każde działanie umyślne lub nieumyślne, które powoduje szkody innym osobom, musi zostać naprawione przez sprawcę” • Specjalna zasada naprawiania szkód niematerialnych (NPD) (art.2059 c.c.) “Szkody niematerialne podlegają naprawie tylko w przypadkach przewidzianych prawem”

5. (c.d.) Dwubiegunowy” schemat włoskiego kodeksu cywilnego (1942) • Artykuł 2043 k.c. • Lucrumcessans (utracone korzyści) • Damnumemergens (szkoda rzeczywista) • Artykuł 2059 k.c. • W związku z artykułem 185 kodeksu karnego: “sprawca zobowiązany jest do naprawienia szkód materialnych i niematerialnych wynikających z przestępstwa”

6. Sądownictwo włoskie między konserwatyzmem a innowacją(1942-1986) • Sądy zasądzały zadośćuczynienie z tytułu NPD (szkód niematerialnych) tylko wówczas gdy te wynikały z przestępstw • Uzasadnienie: ograniczenie roszczeń • Do lat 70-tych szkody osobowe rozpatrywane były tylko w świetle ich konsekwencji ekonomicznych • Przypadki osób „bez wartości” • Czy art.2043-2059 k.c. są niekonstytucyjne? • Równość traktowania/ pogwałcenie praw fundamentalnych

7. Nowa era dla szkód osobowych: pojawienie się pojęcia dannobiologico(tzn. rozstrój zdrowia) oraz jego rozwój (1986-2003) • Trybunał Konstytucyjny, n.184/1986 • Art.2043 k.c.: zadośćuczynienie za szkody „bezprawne” • Skutki pogwałcenia prawa do zdrowia, chronionego Konstytucją (art.32) są szkodami bezprawnymi i wymagają zadośćuczynienia • tertium genus dannobiologico: dlaczego pod art.2043 k.c. a nie pod art.2059 k.c. • Szkody wynikające z pogwałcenia fundamentalnego prawa do zdrowia • Dannobiologico • Danno morale (ból i cierpienie, art.2059 k.c.) • Szkody ekonomiczne i koszty

8. (c.d. ) Nowa era dla szkód osobowych… • Nowe kryteria oceny: obiektywność i personalizacja • Orzeczenie lekarzy specjalistów o tymczasowym bądź trwałym inwalidztwie • Przeczenia sądów:stałe kwoty dzienne, “calcul au point” oraz godziwa wycena • Danno morale (szkoda moralna) jako procent „uszczerbku na zdrowiu (dannobiologico) • ..lecz art.2059 k.c. pozostał nadal. Co z ochroną innych praw fundamentalnych? • Bariera „monetaryzacji” i jej konsekwencje • Zasadnicza rola odszkodowań za stratę osoby bliskiej • Konieczność ponownego przemyślenia schematu „dwubiegunowego”

9. Ponad kodeks, do Konstytucji:zadośćuczynienia za szkody niematerialne (NPD) a Włoski Sąd najwyższy (2003-2008) • Cass. 31 maja 2003, nr 8827/8828 • Potwierdzenie schematu „dwubiegunowego” • Art.2059 k.c. a nowa interpretacja „przypadków przewidzianych prawem” • Nowa 3-stopniowa kategoria szkód niematerialnych (NPD): • Danno biologico (uszczerbek na zdrowiu) • Szkoda moralna(nowa interpretacja “przestępstwa” - art.185 k.k.) • Szkoda- konsekwencja pogwałcenia praw fundamentalnych chronionych przez Konstytucję • Orzeczenie nr 209/2006: danno biologico (uszczerbek na zdrowiu) uznany przez prawodawcę

10. (c.d.) Ponad kodeks, do Konstytucji.. • Sądy i środowiska akademickie różniły się w interpretacji art. 2059 k.c. wraz z jego rozwinięciami przez ponad 6 lat • Kontrowersyjne pojęcie „szkody egzystencjalnej” • Znaczenie pojęcia „konstytucyjnie chroniony” • Wzajemne oddziaływanie między 3 rodzajami szkód niematerialnych (NPD) • Orzeczenie ostateczne: Cass. SSUU 11/11/2008, nn.26972-3-4-5 • Wyłączna uniwersalna kategoria szkód niematerialnych (NPD) oraz jej konstytucyjne granice • Konsekwencje oceny i zadośćuczynienia

11. Włoski system zadośćuczynień za utratę bliskiej osoby

12. Uzasadnienie uprawnienia i szkody kompensowane przed rokiem 2003… • Przed rokiem 1986, tylko szkody ekonomiczne • Po roku 1986, dwa rodzaje roszczeń: • Prawo spadkowe (Iure hereditatis) • Szkody poniesione przez zmarłego i dziedziczone • Stosowny przedział czasowy pomiędzy urazem a zgonem • Prawo własności (Iure proprio) • Danno biologico (uszczerbek na zdrowiu) w przypadku medycznie poświadczonej patologii (uraz psychiczny) • Szkoda moralna (Danno morale)za ból i cierpienie

13. ….między 2003 a 2008…. • Cass. n. 8827/03 w sprawie zadośćuczynienia za stratę bliskiej osoby • Art. 29-30 Konstytucji zapewniają ochronę nienaruszalności rodziny oraz jej więzów solidarności • Szkoda wynikająca z pogwałcenia takiego fundamentalnego prawa musi zostać naprawiona z mocy art.2059 c.c. • Szkody kompensowane: • Iurehereditatis – jak poprzednio • Iureproprio: • Uszczerbek na zdrowiu (Dannobiologico), jeżeli występuje • Szkoda moralna (Danno morale), za ból i cierpienie • Nawet gdy nie występuje uszczerbek na zdrowiu, podlegają naprawieniu szkody niematerialne (NPD) wynikające z pogwałcenia art. 29-30 Konstytucji

14. .... Oraz dzisiaj • Uniwersalna kategoria NPD w ramach art.2059 k.c. • Te same szkody co poprzednio lecz są one aspektami jedynej kategorii, tzn. prostymi elementami szacowania obejmującego wszystko odszkodowania • Ma to miejsce w szczególności w odniesieniu do danno morale(szkody moralnej) oraz godziwej personalizacji dannobiologico (uszczerbku na zdrowiu)

15. Od teorii do praktyki: kryteria wyceny • Dannobiologico(uszczerbek na zdrowiu) podlega swoim zasadom ogólnym oraz tabelom kalkulacyjnym; szkoda moralna wymaga godziwej wyceny • Wycena NPD z tytułu naruszenia art. 29-30 Cost. oparta jest na: • Sile więzów uczuciowych • Wspólnym pożyciu (zamieszkaniu) • Wieku ofiar pierwotnych i wtórnych • Brutalności deliktu (czynu niedozwolonego) • Liczbie pozostających przy życiu członków rodziny

16. (c.d.) Od teorii do praktyki.. • Na kryterium wspólnego pożycia (zamieszkania) • Jego brak może zostać uznany za dowód wskazujący na mniejszą szkodę (Cass. n. 1203/07) • Brak wspólnego pożycia (zamieszkania) nie ma znaczenia jeżeli jest on związany z tymczasowym zatrudnieniem (Cass. n. 25458/07) • Na liczbie krewnych osoby zmarłej • Na wadze czynu niedozwolonego • Zamordowanie 40-letniej kobiety przez mafię: zwiększenie kwoty w świetle brutalności i powagi przestępstwa (Cass. n. 5282/08)

17. Orzecznictwo Sądu Mediolańskiego • Każde z rodziców za śmierć syna; syn za śmierć rodzica • € 106,376.00 do € 212,752.00 • Śmierć brata • € 21,275.00 do € 127,651.00 • Obiektywne punkty odniesienia • Godziwa wycena sumy na podstawie wyżej wymienionych kryteriów • Możliwość zadośćuczynienia na rzecz innych krewnych

18. Podobny przykład: Sąd Rzymski, 25 stycznia2009 • Śmierć 55-letniej kobiety w wypadku samochodowym • € 121,500.00 dla syna zamieszkującego wspólnie ze zmarłą; € 97,200.00 dla syna nie zamieszkującego wspólnie; € 42,490.00 dla brata; € 85,050.00 dla matki • Kryteria uwzględniane przy wycenie: • Brak szczególnych rozdźwięków (waśni) pomiędzy członkami rodziny: założenie silnych więzów uczuciowych • Zadośćuczynienie dla syna nie zamieszkującego wspólnie: -20% sumy przyznanej dla syna zamieszkującego wspólnie • Zadośćuczynienie dla matki-brata: -30% sumy przyznanej dla zamieszkującego wspólnie syna

19. Wnioski • Brak reformy legislacyjnej, jedynie prawo precedensowe • Zmienność sądowej linii orzeczniczej • Poczucie „konstytucyjności” NPD (szkód niematerialnych) • Wnioski z zastosowania „danno biologico” (szkód na osobie) jako podstawa dla zadośćuczynienia z tytułu śmierci bliskiej osoby • Całościowa (integralna) kompensacja szkód • Zapobieganie nadmiernym zadośćuczynieniom • Obiektywność, wartość precedensów, możliwość dokonania godziwej wyceny

20. Email: caterina.sganga@aya.yale.edu (or) caterina.sganga@sssup.it Web: http://lider-lab.sssup.it/en.html Dziękuję za uwagę!