ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

1. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χωροταξικές Προσεγγίσεις του Νομού Καρδίτσας Καθ. Γούσιος Δημήτρης Αναπτυξιακό Συνέδριο Νομού Καρδίτσας 8-10 Φεβρουαρίου 2008

2. Το νέο πλαίσιο της χωροταξικής προσέγγισης Στόχοι της Χωροταξίας: Ταλάντευση μεταξύ του οικονομικού ανταγωνισμού και της χωρικής ισότητας και αλληλεγγύης Αποκέντρωση: Πέρασμα από μια πολιτική χωρική διοίκηση σε ένα μοντέλο δημόσιας χωρικής δράσης (πολυμερής και συμμετοχική διαδικασία κατά το σχεδιασμό).

3. Για την αξιοποίηση αυτού του πλαισίου η περιοχή πρέπει να διαθέτει επιχειρησιακή ικανότητα για τη διαμόρφωση του επιχειρησιακού – χωροταξικού σχεδίου της. Αυτή η ικανότητα κινείται προς τις εξής κατευθύνσεις: • Ένταξη του σχεδίου της περιοχής Καρδίτσας στο περιφερειακό και εθνικό αναπτυξιακό και χωροταξικό σχέδιο, • Εξασφάλιση της συμμετοχής των τοπικών δρώντων της στην εκπόνηση του διαγνωστικού του χώρου της. • τεκμηρίωση των τοπικών εξειδικεύσεων σε σχέση με το γενικό σχεδιασμό (συμπληρωματικές εναλλακτικές προτάσεις).

4. Τι ευνοεί πλέον τις τοπικές εξειδικεύσεις του γενικού σχεδιασμού (περιφερειακού, εθνικού); • Η γεωγραφική γειτνίαση διαδραματίζει όλο και λιγότερο ρόλο στις συνεργασίες σε σχέση με το παρελθόν • Η περιθωριοποίηση σήμερα προέρχεται πιο συχνά από την αδυναμία συμμετοχής σε δίκτυα με οικονομικούς στόχους. • Η κεντρικότητα ενός τόπου εξαρτάται από την ικανότητά του ν’ αποτελέσει κόμβο ενός τέτοιου δικτύου, • Ο τόπος κατοικίας δεν ταυτίζεται με τον τόπο εργασίας.

5. Προβλήματα χωρικής συνοχής • Οι διεισδύσεις (κατακτήσεις) νησίδων αγοράς δεν διέρχονται αναγκαστικά από την πόλη – κέντρο (π.χ. το Μουζάκι). • Γιατί είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν δίκτυα που δεν ελέγχονται από το κέντρο (Καρδίτσα) • Δίκτυα που μπορεί να τα αναπτύξει η ίδια η μικρο-περιοχή (Μουζάκι), • Δίκτυα εξωτερικά που ενσωματώνουν περιοχές (Λίμνη Πλαστήρα) λόγω της πιστοποιημένης και αναγνωρισμένης ταυτότητας και ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος.

6. Συστήματα και μορφές σχέσεων και ανταλλαγών πληροφορίας μεταξύ τοπικής κοινωνίας, διασποράς και φορέων που εμπλέκονταιστην επεξεργασία αναπτυξιακών σχεδίων MOΥZAKI Περιοχή Αργιθέας ΔΙΑΣΠΟΡΑ Τόποι όπου συχνάζει μια πελατεία με κοινή καταγωγή Ανταλλαγές και ροές πληροφόρησης Συνεργασία και πληροφόρηση μεταξύ διοικητικών μονάδων Ασυνέχεια στις ροές πληροφόρησης μεταξύ υποκείμενων και υπερκείμενων διοικητικών επιπέδων Γραμμή διαχωρισμού μεταξύ πεδιάδας και ορεινής ζώνης

7. 1990 - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Ορεινά ΤΡΙΚΑΛΑ Moυζάκι ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ ΛΑΡΙΣΑ Ανάκαμψη Αξιοδότηση ως χώρος κατανάλωσης • μεταποίηση • εμπορία • υπηρεσίες-εμπόριο Α Γ Ο Ρ Α ΚΑΡΔΙΤΣΑ ΒΟΛΟΣ ΦΑΡΣΑΛΑ • Επιχειρήσεις οικοδομικές • Έπιπλα • Κουφώματα • Αγρο-διατροφή ΝΗΣΙΑ ΥποστήριξηANKA Κοινότητες της Διασποράς -1996 ΑΘΗΝΑ Αγορά κοινότητας Περιφερειακή-εθνική αγορά

8. Περιφερειακή και τοπική προσέγγιση Κάθε χωροταξική προσέγγιση μιας περιοχής οφείλει να λάβει υπόψη της: • Τη χωρική δομή και διάρθρωση στο εσωτερικό της και σε σχέση με τον ευρύτερο περιφερειακό και εθνικό χώρο • Τους διαθέσιμους και αξιοποιήσιμους πόρους στο εσωτερικό της. • Και τις υφιστάμενες πολιτικές Η εφικτότητα των χωροταξικών προτάσεων εξαρτάται από την ικανότητα της περιοχής να συμμετέχει αποτελεσματικά σε μια πολυμερή και συμμετοχική διαδικασία σχεδιασμού

9. 1.Η θέση του Νομού Καρδίτσας στην Περιφέρεια

10. Καρδίτσα-Θεσσαλία Η χωροταξική προσέγγιση του Νομού Καρδίτσας, θα πρέπει να λάβει υπόψη τις προοπτικές ενός ευρύτερου χωροταξικού περιφερειακού σχεδίου με έμφαση τη Δυτική Θεσσαλία, η διαμόρφωση του οποίου την αφορά. Η χωρική οργάνωση και ανάπτυξη της Καρδίτσας εξαρτάται από τον χωροταξικό προσανατολισμό της Θεσσαλίας

11. Επεξεργασία 3 σεναρίων εξέλιξης με βάση τις διαφορετικές δυναμικές των περιοχών • Σενάριο 1: Η διάσπαση Ανατολής/Δύσης • Σενάριο 2 : Ηπολυπολικότητα • Σενάριο 2α: Πολυπολικότητα με αγροτική κρίση • Σενάριο 2β: Πολυπολικότητα χωρίς αγροτική κρίση, • Σενάριο 3: Ολοκληρωμένη περιφερειακή συνεργασία • Το καθένα απ’ αυτά τα σενάρια τονίζει ένα ενδεχόμενο δυνατό προσανατολισμό της Θεσσαλικής περιφέρειας.

12. Σενάριο 1 : Διάσπαση Δύσης - Ανατολής Αιγαίο Πέλαγος Κρίση Πόλεις Τουριστικές ζώνες Τουριστικές ζώνες Μετακιν. Πληθ. Διχοτόμηση Ανατολή/Δύση Βιομηχανικές ζώνες Μετακίνηση προϊόντων Τα δύο αστικά κέντρα του Βόλου και της Λάρισας συγκεντρώνουν μεγάλο μέρος από τον πληθυσμό και τις οικονομικές δραστηριότητες της περιφέρειας.

13. Σενάριο 2 : Ηπολυπολικότητα • Η κατασκευή υποδομών για τις μεταφορές επιτρέπει στα κυριότερα αστικά κέντρα της Θεσσαλίας να αναπτύξουν τις οικονομικές τους δραστηριότητες. • Ελλείψει περιφερειακής και χωρικής συνεργασίας το καθένα θα επεξεργασθεί τη δική του στρατηγική.

14. Έλξη Όρια ζωνών Πόλεις Σενάριο 2α : Πολυπολικότητα με αγροτική κρίση Αιγαίο Πέλαγος Το δεύτερο σενάριο υποστηρίζει μια πολυπολικότητα της Θεσσαλίας μέσω διαφοροποιημένων αναπτυξιακών επιλογώνγια κάθε περιοχή

15. Σενάριο 2β: Πολυπολικότητα χωρίς αγροτική κρίση Αιγαίο Πέλαγος Σχέσεις μεταξύ των πόλεων Έλξη Όρια ζωνών Πόλεις

16. Σενάριο 3: Μια ολοκληρωμένη περιφερειακή συνεργασία • Στο πλαίσιο ενός αυξανόμενου ανταγωνισμού μεταξύ περιοχών στο ευρωπαϊκό επίπεδο, η θεσσαλική περιφέρεια αναζητεί τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς της σχηματίζοντας δίκτυα μεταξύ των διάφορων περιοχών της. • Οι φορείς και δρώντες αυτών των περιοχών συνεργάζονται για να ενισχύσουν το βάρος της περιφέρειας έναντι των άλλων πόλων ανάπτυξης στην Ελλάδα και στην Ευρώπη.

17. Σενάριο 3 :Ολοκληρωμένη περιφερειακή συνεργασία Αιγαίο Πέλαγος Υπόμνημα Πόλεις Πεδιάδα Συνεργασία μεταξύ των πόλεων Επαφές - ροές Τουριστική Ζώνη

18. Το τελευταίο σενάριο θέτει στο προσκήνιο μια πραγματική συνεργασία μεταξύ των διάφορων πόλεων της Θεσσαλίας οι οποίες οργανώνονται σε δίκτυα γύρω από την θεσσαλική πεδιάδα. Αυτήησυνεργασίασυμβάλλειστηδιαμόρφωσημιαςπεριφερειακήςταυτότητας. Ο αστικός πόλος της Λάρισας συγκεντρώνει πόλους βιομηχανικούς και υπηρεσιών στην υπηρεσία του συνόλου της περιφέρειας. Η αγροτική πεδιάδα αναδιοργανώνεται μέσω μιας ενισχυμένης διεπαγγελματικής συνεργασίας, γύρω από αγροτικές παραγωγές ποιότητας οι οποίες δημιουργούν μια ισχυρή προστιθέμενη αξία (τυριά, βιολογική γεωργία και άλλες επίσημες ενδείξεις ποιότητας, labels).

19. Μια τουριστική στεφάνη οργανώνεται στην περιφέρεια της αγροτικής πεδιάδας, βασισμένη στους φυσικούς τόπους: • θαλάσσιος τουρισμός (Σποράδες, ηπειρωτικές ακτές), • τουρισμός μονοπατιών και ορεινός τουρισμός (Λίμνη Πλαστήρα, Μενελαϊδα, Οθρυς, Ασπροπόταμος, Όλυμπος…..), • πολιτιστικός τουρισμός (χωριά Πηλίου, Μετέωρα, αρχαιολογικά μνημεία) με την οργάνωση θεματικών πολιτιστικών διαδρομών. • Διάφορες μορφές τουρισμού προτείνονται : μαζικός τουρισμός(Σποράδες) ή τουρισμός ποιότητας (Πήλιο, Πίνδος, Όλυμπος).

20. 2. Οι ελλείψεις προέρχονται από την υφιστάμενη θεσμική λειτουργία. Η ανάπτυξη σε μεγάλο βαθμό κρίνεται στην εθνική κλίμακα. Πέντε βασικές ελλείψεις εκφράζονται από τους δρώντες : • Οι διοικητικοί θεσμοί είναι πρόσφατοι και με ανεπαρκείς σχέσεις μεταξύ τους. Η Νομαρχιακή κλίμακα τείνει να ξεπερασθεί απο τις χωροταξικές και αναπτυξιακές παρεμβάσεις, • Η Περιφέρεια σχεδιάζει και εφαρμόζει μια στρατηγική ανάπτυξης αρκετά κατευθυνόμενη από την εθνική στρατηγική. Παρά τις προσπάθειες για προσαρμογή στις περιφερειακές συνθήκες, αυτές οι στρατηγικές, λόγω ανεπάρκειας των ενδιάμεσων δομών, εμφανίζονται χωρίς συνοχή και τοπικά δυσνόητες. • Οι ενδιάμεσες δομές μεταξύ των τοπικών δρώντων (δήμοι, επιχειρήσεις) και των διοικητικών θεσμικών οργάνων (Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση, Περιφέρεια, Κράτος)είναι ανεπαρκείς. Αυτή η έλλειψη «τόπων» διαλόγου, ενσωμάτωσης των συμφερόντων και διαιτησίας δεν επιτρέπει τη γνώση και την αξιολόγηση των αναγκών για καλύτερη ιεράρχηση και συνοχή των δράσεων.

21. Υπάρχουν εξ’ αιτίας αυτού του γεγονότος ελάχιστά στελέχη και ελάχιστοι εκπρόσωποι εμπλεκόμενοι, αναγνωρισμένοι και ικανοί να κατευθύνουν και να στηρίξουν σχέδια ανάπτυξης που απαιτούν συνεργασίες, ιδιαίτερα στο δυτικό τμήμα της Θεσσαλίας, • Το επίπεδο εφαρμογής αναπτυξιακών δράσεων (ο Νομός και υποκείμενες κλίμακες) δεν αποτελεί το στόχο των οριστικών επιλογών (αποφάσεις του κράτους και της Περιφέρειας) και υποφέρει από την έλλειψη ιδίων χρηματοδοτικών πόρων.

22. Ε 65 : ένας νέος πνεύμονας για τη δυτική Θεσσαλία ; • Τα σχέδιο του αυτοκινητοδρόμου Ε 65 επιτρέπει στη Θεσσαλία ένα άνοιγμα προς τα δυτικά : • σύνδεση με τα Ιωάννινα και άνοιγμα προς Ηγουμενίτσα και Αδριατική, • σύνδεση με την Εγνατία επιτρέπει ένα άνοιγμα προς τα δυτικά Βαλκάνια, • σύνδεση με τη Λαμία και άμεσο άνοιγμα προς την Αθήνα και το νότο, • μια πιο ισχυρή διάρθρωση της περιοχής : καλύτερη συνεργασία μεταξύ των δύο Νομών Τρικάλων και Καρδίτσης, καλύτερη σύνδεση με τις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας, προσέλκυση επιχειρήσεων, • Ενδυνάμωση των αξόνων Τρίκαλα-Λάρισα και Καρδίτσα-Λάρισα, • Ενίσχυση της επισκεψιμότητας στις ορεινές περιοχές • Η υλοποίηση αυτού του σχεδίου μπορεί να καταλήξει σε μια εξισορρόπηση της περιφερειακής ανάπτυξης προς τη δυτική Θεσσαλία.

23. 2. Χωρικές εξελίξεις στο εσωτερικό του Ν. Καρδίτσας

24. 2. Χωρικές εξελίξεις στο εσωτερικό του Ν. Καρδίτσας • Πληθυσμιακές εξελίξεις • Μη ανάσχεση της εγκατάλειψης των ορεινών περιοχών • Συγκέντρωση του πληθυσμού στην πόλη της Καρδίτσας • Σχετική αντίσταση των μικρών πόλεων Μουζακίου, Παλαμά και λιγότερο των Σοφάδων • Σενάρια : • Συγκέντρωση στην Καρδίτσα και επέκταση της πόλης σε βάρος της περιαστικής της ζώνης με τη μορφή μονοκατοικιών, • Δημιουργία ελκυστικών ζωνών κατοίκησης στην ύπαιθρο, • Τάση για μετακίνηση σε ημιορεινούς οικισμούς όσο θα επιταχύνεται η ανάπτυξη του ορεινού τουρισμού και η δημιουργία θέσεων απασχόλησης

25. Πυκνότητα πληθυσμού ανά οικισμό στην περιφέρεια Θεσσαλίας

27. Νέου τύπου Κάτοικοι: • Ο μόνιμος:κινητικός, πολυδραστήριος και συχνά ο τόπος κατοικίας δεν συμπίπτει με τον τόπο εργασίας. • Ο καταγόμενος:περιοδικός κάτοικος με νομικά και ιδιοκτησιακά δικαιώματα, κοινωνικο-πολιτιστικές σχέσεις με τον τόπο καταγωγής και συμμετοχή στις πρωτοβουλίες και στον σχεδιασμό για την ανάπτυξη του τόπου του. Αποτελεί σημαντική, δυνητική και ελέγξιμη αγορά.

28. Χωροταξία της υπαίθρου Εμφάνιση νέων λειτουργιών στην περιφερειακή ζώνη (ύπαιθρος) της περιοχής: παραγωγική, τουριστική, ψυχαγωγική, φύση, κατοίκηση, • Χωροταξικό πρόβλημα : οι πολλαπλές λειτουργίες χρησιμοποιούν τους ίδιους πόρους στον ίδιο χώρο. Αυτό δημιουργεί συγκρούσεις. Στόχοι της χωροταξικής παρέμβασης: • Να ενσωματώσει τις δραστηριότητες στο χώρο προσφέροντας το κατάλληλο χωρικό υπόβαθρο • Να προλάβει τις συγκρούσεις μεταξύ των δραστηριοτήτων.

29. Οργάνωση της υπαιθριακής αστικότητας ως αντιστάθμισμα στην πληθυσμιακή συγκέντρωση της Καρδίτσας Δημιουργία των κατάλληλων χωρικών συνθηκών για την οργάνωση και τη λειτουργία μιας υπαιθριακής αστικότητας. Η Υ.Α. εξασφαλίζει σε μια ζώνη της υπαίθρου εξυπηρετήσεις και λειτουργίες χωρίς αναγκαστικά να τις συγκεντρώνει σε έναν οικισμό. Η επίτευξη αυτού του στόχου συμβάλει στην χωρική συνοχή

30. Το ζήτημα των περαιτέρω διοικητικών μεταρρυθμίσεων: • Ανάγκη αξιολόγησης της προτίμησης να αναζητηθούν βέλτιστα μεγέθη αυτοδιοικητικών ενοτήτων ή βέλτιστων σχέσεων (διαδημοτική συνεργασία) • Η γεωγραφία, η ιστορία αλλά και η χωρική πραγματικότητα, δυναμική και προοπτική του Νομού Καρδίτσας ωθούν προς μια ενδιάμεση λύση με βάση την οποία : Ανεξάρτητα από την επιλογή νέων διευρυμένων Δήμων (5 έως 7) θα πρέπει οι αναπτυξιακές ενότητες να είναι οι ακόλουθες :

31. Φαρκαδόνα Λάρισα Τρίκαλα Πύλη Καρδίτσα Φάρσαλα Ν. Μοναστήρι Δομοκός

32. Ζώνες οργανωμένης κατοίκησης(υπαιθριακή αστικότητα)

33. Φαρκαδόνα Λάρισα Τρίκαλα Πύλη Καρδίτσα Φάρσαλα Ν. Μοναστήρι Δομοκός

34. Δικτύωση και συνεργασία μεταξύ μικρών πόλεων στην κεντρική Θεσσαλία

35. Φαρκαδόνα Τρίκαλα Πύλη Λάρισα Καρδίτσα Φάρσαλα Ν. Μοναστήρι Δομοκός