Ustawowy ustrój majątkowy – zarząd majątkiem wspólnym, odpowiedzialność za zobowiązania

1. Ustawowy ustrój majątkowy – zarząd majątkiem wspólnym, odpowiedzialność za zobowiązania dr Krzysztof Gołębiowski

2. Pojęcie zarządu w prawie cywilnym „zarząd” występuje w różnych przepisach prawa cywilnego, np. w k.c.: art. 195. Własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom (współwłasność). Art. 199. Do rozporządzania rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu, potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. W braku takiej zgody współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeknie mając na względzie cel zamierzonej czynności oraz interesy wszystkich współwłaścicieli. Art. 200. Każdy ze współwłaścicieli jest obowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną. Art. 201. Do czynności zwykłego zarządu rzeczą wspólną potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli. W braku takiej zgody każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania czynności. Art.  204.  Większość współwłaścicieli oblicza się według wielkości udziałów. Art. 98: „Pełnomocnictwo ogólne obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu. Do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebne jest pełnomocnictwo określające ich rodzaj, chyba że ustawa wymaga pełnomocnictwa do poszczególnej czynności”.

3. Pojęcie zarządu w prawie cywilnym „zarząd” występuje w różnych przepisach prawa cywilnego, np. w k.c.: Art. 395. § 1. Można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. § 2. W razie wykonania prawa odstąpienia umowa uważana jest za niezawartą. To, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie. Art.  9861.  Spadkodawca może powołać wykonawcę testamentu do sprawowania zarządu spadkiem, jego zorganizowaną częścią lub oznaczonym składnikiem. k.r.o.: art.  101.  §  1.  Rodzice obowiązani są sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. §  2.  Zarząd sprawowany przez rodziców nie obejmuje zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku. §  3.  Rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.

4. Pojęcie zarządu w prawie cywilnym • nie ma jednej, jednolitej instytucji „zarząd” („zarządu majątkiem”) instytucji prawnej • nie ma jednej, wiążącej definicji tego pojęcia • pojawia się w ramach różnych regulacji prawnych i pełni różne funkcje • zarząd może więc mieć różne znaczenie w poszczególnych przepisach

5. Pojęcie zarządu w prawie cywilnym • typowe sytuacje, w których pojawia się ten zwrot: • współuprawnienie • sytuacja, w której jeden podmiot ma uprawnienie, kompetencję do działania w sferze prawnej innego podmiotu • rzadziej: działania we własnej sferze prawnej, kiedy stanowi to wyjątek od ogólnej reguły zakazu takich działań (prawo upadłościowe) 1 i 2 – zawsze jest tu element działania w cudzej sferze prawnej

6. Pojęcie zarządu w prawie cywilnym • cel regulacji to m.in.: • wprowadzenie ram, dopuszczalnych granic działania w sferze cudzych interesów (praw, czasem też obowiązków) – powstaje zazwyczaj szczególny reżim dokonywania czynności, które zaliczone są do zarządu • określenie granic skuteczności tego rodzaju działań • określenie celów tego typu działań – najczęściej bez skutku w postaci nieważności działań podjętych sprzecznie z tymi zasadami • określenie przesłanek sądowej ingerencji w dokonywanie tych działań

7. Pojęcie zarządu w prawie cywilnym • zakres czynności zarządu może być różny w różnych regulacjach, np. inny w art. 36 k.r.o., inny w 101 k.r.o. • zależy to od całokształtu danej instytucji • funkcji jaką pełni • przy przedstawicielstwie szerszy zakres czynności i ich przedmiot (bo reprezentowany nie może co do zasady działać sam) • przy współuprawnieniu – węższy, bo każdy ze współuprawnionych może działać sam w obrocie prawnym

8. Pojęcia: „zwykłego zarządu” i „czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu” • występują w większości regulacji zarządu (lecz nie w art. 36-40 k.r.o.) • pojęcia nieostre • wskazują na wagę danej czynności • różne przesłanki skutecznego dokonania – przekraczające zwykłego zarządu z dodatkowymi obostrzeniami • na ogół przyjmuje się, że jest pewien niezależny od cech poszczególnych regulacji zakres czynności, które należą do każdej z grup, • np. zbycie nieruchomości zawsze przekracza zakres zwykłego zarządu

9. Zarząd majątkiem wspólnym • regulacja: art. 36-40 • Zarząd majątkiem wspólnym – w ogólności • prawo czy zespół praw przysługuje kilku podmiotom – problem: kto może te prawa wykonywać, rozporządzać nimi, itp. • Pojęcie „zarządu” występuje tam, gdzie jest jakaś odmiana wspólności, np.: • współwłasność • majątek wspólny wspólników spółki cywilnej

10. Zarząd majątkiem wspólnym • jeśli danemu podmiotowi przysługuje prawo podmiotowe „wyłącznie” (jest jeden podmiot uprawniony): • każdy dokonuje czynności prawnych w sferze swoich interesów samodzielnie • nie ma znaczenia, czy czyni to korzystnie, czy w porozumieniu z kimś – co do zasady takie samodzielne działania zawsze są skuteczne • przy wspólnym przysługiwaniu praw: • czy wszyscy uprawnieni muszą działać łącznie w ramach wykonywania wspólnych praw • czy wystarczy jeśli działa tylko jeden z nich

11. Zarząd majątkiem wspólnym – charakter przepisów • k.r.o. reguluje samodzielnie i kompleksowo zarząd majątkiem wspólnym małżonków w art. 36-40. • nie stosuje się więc do samego zarządu majątkiem wspólnym innych regulacji prawnych, nawet w drodze analogii • np. przepisów o współwłasności, w tym art. 196 k.c.

12. Zarząd majątkiem wspólnym – charakter przepisów • przepisy k.r.o. o zarządzie mają charakter bezwzględnie obowiązujący • nie można więc zmienić zasad zarządu umownie, • k.r. z 1950 r. przewidywał dopuszczalność modyfikacji umownych w tym zakresie. • nie oznacza to, że nie będzie skuteczna między małżonkami umowa co do sposobu wykonywania zarządu,

13. Pojęcie zarządu majątkiem wspólnym – znaczenie definicji • znaczenie definicji zarządu polega na tym, że: • te działania małżonków, które zalicza się do zarządu, podlegają regulacji art. 36 – 40 k.r.o. • czyli szczególny w stosunku do reguł ogólnych prawa cywilnego reżim dokonywania tych czynności

14. Pojęcie zarządu majątkiem wspólnym – znaczenie definicji • podsumowując, w uproszczeniu: • jeśli coś zaliczymy do zarządu – podlega regulacji przepisów 36 – 40 kro, • np. takiej czynności jednego małżonka może sprzeciwić się drugi małżonek (art. 361 ) • jeśli uznamy, że coś nie wchodzi do zarządu, to nie podlega tej regulacji, a zatem każdy z małżonków może dokonywać tych czynności na zasadach ogólnych

15. Skutki zaliczenia danej czynności do wykonywania zarządu majątkiem wspólnym • obowiązek – skuteczny tylko między małżonkami – współdziałania w dokonywaniu czynności zarządu (art. 36 § 1 k.r.o.); • możliwość skutecznego dokonania czynności zarządu przez jednego tylko małżonka, z wyjątkiem sytuacji wyraźnie wyliczonych w przepisach (art. 36 § 2 zd. 1 k.r.o.); • wyłączenie – co od zasady – możliwości skutecznego dokonania czynności zarządu przedmiotami majątkowymi służącymi jednemu z małżonków do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej przez drugiego małżonka (art. 36 § 3 k.r.o.);

16. Skutki zaliczenia danej czynności do wykonywania zarządu majątkiem wspólnym • możliwość sprzeciwienia się czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka (art. 361 § 1 oraz 2 k.r.o.) i w konsekwencji możliwość rozstrzygnięcia przez sąd co do sprzeciwu małżonka wobec zamierzonej czynności zarządu (art. 39 k.r.o. w zw. z art. 361 § 3 k.r.o.);  • możliwość pozbawienia jednego z małżonków przez sąd, z ważnych powodów, samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym (art. 40 zd. 1 k.r.o.) • zgodnie z dominującym poglądem: stosowanie regulacji art. 37 k.r.o.

17. Skutki zaliczenia danej czynności do wykonywania zarządu majątkiem wspólnym • Podsumowanie tych skutków: • z wykonywaniem zarządu wiążą się pewne ograniczenia w stosunku do reguł ogólnych: • w sferze między małżonkami • ale też wobec osób trzecich • więcej przesłanek skuteczności czynności (np. sprzeciw czy art. 36 § 3) • ustalenie, czy konkretna planowana czy już dokonana czynność stanowi przejaw zarządu, ma znaczenie nie tylko dla małżonków, ale też osób trzecich

18. Pojęciezarządu majątkiem wspólnym - ogólnie • a więc definicja, ustalenie, które działania stanowią wykonywanie zarządu • kwestia sporna od lat, mimo nowelizacji z 2005 r. • tu tylko ogólne nakreślenie problemu

19. Pojęciezarządu majątkiem wspólnym - ogólnie • w przybliżeniu o treści tego pojęcia • pierwsza ważna uwaga: • na pewno nie wszystkie działania małżonka w sferze majątkowej to zarząd majątkiem wspólnym • zarząd należy też odróżnić od korzystania z przedmiotów wspólnych praw, zwłaszcza wspólnych rzeczy – tę kwestię reguluje art. 341k.r.o.

20. Pojęciezarządu majątkiem wspólnym - ogólnie • można w przybliżeniu określić, że w skład zarządu majątkiem wspólnym wchodzą czynności prawne, procesowe i ewentualnie też faktyczne, które polegają na: • wykonywaniu praw wchodzących w skład wspólności – w szerokim rozumieniu, a zatem też czynności przed sądami i organami administracji • rozporządzaniu tymi prawami, a więc zbywaniu ich, obciążaniu, znoszeniu <== to w zasadzie jest też wykonywanie praw • i według przeważającego poglądu, z którym się nie zgadzam, zaciąganiu zobowiązań: • dotyczących praw wchodzących w skład majątku wspólnego • dotyczących przedmiotów tych praw (np. rzeczy)

21. Przykłady czynności zarządu majątkiem wspólnym • Przykłady czynności zarządu m. wspólnym według tych założeń: • zbycie wspólnego samochodu (bezsporne) • wniesienie powództwa o wydanie przez osobę trzecią wspólnej rzeczy posiadanej przez tę osobę bez tytułu prawnego – art. 222 § 1 k.c. (bezsporne) • wniesienie powództwa o zapłatę wspólnej wierzytelności (wzasadzie bezsporne – patrz uwagi z poprzednich wykładów) • obciążenie wspólnej rzeczy (prawa) zastawem lub hipoteką (bezsporne) • wynajęcie/wydzierżawienie osobie trzeciej wspólnego samochodu, wspólnej nieruchomości (sporne) • zawarcie umowy ubezpieczenia wspólnej rzeczy czy zlecenie jej remontu (bardzo sporne)

22. Przykłady czynności nie stanowiących zarządu majątkiem wspólnym • Przykłady czynności, które nie stanowią wykonywania zarządu m. wspólnym według tych założeń: • sprzedaż samochodu wchodzącego w skład majątku osobistego jednego z małżonków (bezsporne) • zawarcie umowy o pracę lub umowy o dzieło (sporne, jeśli dzieło ma być wykonywane przy użyciu składników majątku wspólnego) • zawarcie umowy pożyczki czy poręczenie cudzego długu, wystawienie weksla (nadal sporne mimo wyraźnej intencji autorów nowelizacji z 2004 r., aby czynności takie wyłączyć z zakresu zarządu)

23. Zarząd majątkiem wspólnym - historia • przed nowelizacją z 2004 r. regulacja zarządu miała następujące brzmienie: Art. 36. § 2. Każdy z małżonków może wykonywać samodzielnie zarząd majątkiem wspólnym. Do dokonania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebna jest zgoda drugiego małżonka wyrażona w formie wymaganej dla danej czynności prawnej. Art. 37. § 1. Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. § 2. Druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.

24. Zarząd majątkiem wspólnym - historia • zatem umowa zawarta przez małżonka była nieważna (jeśli po jej zawarciu drugi małżonek odmówił jej potwierdzenia) pod warunkiem, że łącznie wystąpiły dwie okoliczności: • zawarcie umowy stanowiło wykonywanie zarządu majątkiem wspólnym • w danym wypadku charakter i treść umowy powodowały, że stanowiła ona czynność „przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym” • przepis miał ogromne znaczenie dla praktyki, przy czym dwie kwestie pozostawały zasadniczo sporne: • co to jest „zarząd majątkiem wspólnym”? (kwestia częściowo już omawiana) • jakie stosować kryteria dla odróżnienia czynności zwykłego zarządu oraz przekraczających ten zakres (obiektywne czy subiektywne)?

25. Zarząd majątkiem wspólnym - historia • Nie było wątpliwości co do kwalifikacji jako przekraczające zakres zwykłego zarządu pewnej grupy czynności: • Rozporządzenie wspólną nieruchomością, np. sprzedaż jej, obciążenie hipoteką • Czynności rozporządzające dotyczące przedsiębiorstwa • Jednak i tak były to poglądy (wprawdzie zgodne i jednolite) orzecznictwa i doktryny, a nie wnioski płynące wprost z brzmienia przepisów • Przeważnie przyjmowano też, że zakres zwykłego zarządu przekraczało: • wypowiedzenie najmu, jeśli dotyczył on lokalu służącego do zaspokajania mieszkaniowych potrzeb rodziny • Nabycie własności nieruchomości, jeśli była obciążona hipoteką

26. Zarząd majątkiem wspólnym – historia(kwalifikacja umów pożyczki i poręczenia) • spory w doktrynie i orzecznictwie budziło zwłaszcza zakwalifikowanie do zarządu czynności takich, jak zawarcie umowy pożyczki, kredytu czy poręczenia • w doktrynie zdania były podzielone, jednak raczej przeważał pogląd, że nie jest to czynność zarządu (np. Z. Radwański, A. Dyoniak) • w orzecznictwie zdecydowanie dominowało stanowisko, że zawarcie takich umów stanowiło czynności zarządu majątkiem wspólnym • dzięki takiej wykładni wielu małżonków uniknęło konieczności zapłaty znaczących sum, zwłaszcza związanych z udzielonymi przez nich poręczeniami

27. Zarząd majątkiem wspólnym – historia(kryteria wyróżnienia czynn. przekraczających zakres zwykłego zarządu) • istniał też spór co do tego czy „przekraczanie” zakresu zwykłego zarządu rozumieć: • obiektywnie – a więc przy przyjęciu pewnej stałej średniej miary właściwej dla typowej polskiej rodziny • subiektywnie – a więc w odniesieniu do sytuacji konkretnych małżonków, których ocena dotyczy • Dominowało raczej rozumienie subiektywne

28. Zarząd majątkiem wspólnym – historia (wady dawnej regulacji) • brak dostosowania do istniejącej sytuacji społeczno-ekonomicznej, zwłaszcza powszechnego prowadzenia działalności gospodarczej przez małżonków • znaczące zagrożenie bezpieczeństwa obrotu • małżonkowie wielokrotnie podważali ważność umów po wielu latach od ich zawarcia • ważność umowy zawieranej z małżonkiem często była sporna i wątpliwa • kryteria oceny ważności umowy były wątpliwe, subiektywne i w wielu wypadkach trudno było przewidzieć, jak orzeknie sąd, który miał sporą swobodę oceny • również skutki niekorzystne dla samych małżonków: • kontrahenci nieraz „na zapas” domagali się wyrażenia zgody na zawarcie umowy przez małżonka osoby, z którą zawierali tę umowę.

29. Zarząd majątkiem wspólnym – motywy i cele zmian z 2004 r. • Opisane wady doprowadziły do podjęcia decyzji o wprowadzeniu istotnych zmian regulacji ustroju ustawowego • podstawowym celem miało być uproszczenie reguł uczestniczenia małżonków w obrocie • Założenia nowelizacji: • jednoznaczne sprecyzowanie przesłanek ważności umów zawieranych przez małżonków • stosowanie przy ocenie zachowań małżonków kryteriów obiektywnych, takich samych dla każdego małżeństwa • rezygnacja z posługiwania się pojęciami ocennymi • unikanie zmuszania osób trzecich do badania wewnętrznych relacji małżonków • wzmocnienie autonomii każdego z małżonków

30. Zarząd majątkiem wspólnym – podstawowe zmiany z 2004 r., realizujące opisane wcześniej cele • W założeniach cele te zrealizować miały następujące zmiany: • precyzyjne i jasne wskazanie, które czynności wymagają zgody drugiego małżonka (cały art. 37) • pozostałych czynności mogą dokonywać małżonkowie samodzielnie (głównie: art. 36 § 2 zd. 1) • przesądzenie, co jest czynnością zarządu (art. 36 § 2 zd. 2) • wyraźne przesądzenie, czy i pod jakimi warunkami wierzyciel jednego tylko małżonka może prowadzić egzekucję z majątku wspólnego (art. 41 k.r.o.) • A więc oderwanie kwestii zarządu majątkiem wspólnym od kwestii odpowiedzialności za zobowiązania

31. Definicja zarządu – obecnie występujące poglądy • W zamyśle ustawodawcy, spory dotyczące definicji zarządu miał zakończyć dodany art. 36 § 2 zd. 2 – przepis miał stanowić definicję zarządu: Wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku • przepis jest powszechnie traktowany jako definicja • jednak czasem podkreśla się, że jest to określenie zbyt ogólne, aby mogło stanowić definicję

32. Definicja zarządu – obecnie występujące poglądy • Celem autorów nowelizacji z 2004 r. było przede wszystkim przesądzenie, że do zarządu majątkiem wspólnym nie należy zawieranie umów, które zobowiązują małżonka do świadczenia pieniężnego • takich jak pożyczka czy poręczenie • bo umowy te nie dotyczą bezpośrednio konkretnego składnika majątku wspólnego • jednak nawet obecnie są autorzy, którzy zaliczają te umowy do zarządu

33. Definicja zarządu – obecnie występujące poglądy • Obecnie można wyróżnić dwie odmienne koncepcje wykładni pojęcia „zarząd majątkiem wspólnym”: • wąską • szeroką • wykładnię szeroką prezentuje zdecydowana większość autorów, prezentował ją też SN na tle dawnych przepisów • jednak poglądy w ramach tej grupy są b. zróżnicowane • wykładnia wąska jest w mniejszości • zatem na jej temat tylko wzmianka w dalszej części wykładu

34. Definicja zarządu – szerokie rozumienie zarządu • Poglądy są dość zróżnicowane (por. wcześniejsze wyliczenie) • na pewno do zarządu majątkiem wspólnym zalicza się: • czynności prawne rozporządzające wspólnymi prawami (sprzedaż wspólnej rzeczy, przelew wspólnej wierzytelności) • zobowiązujące, jeśli świadczenie jest jakoś powiązane z przedmiotem wspólnego prawa (wynajęcie wspólnej rzeczy, jej remont i ubezpieczenie)

35. Definicja zarządu – szerokie rozumienie zarządu • najbardziej sporne obecnie kwestie: czy do zarządu zalicza się: • umowy zobowiązujące małżonka do świadczenia pieniężnego • umowy prowadzące do nabycia prawa do majątku wspólnego (według reguł z art. 31 i nast. k.r.o.) • pogląd dominujący: oba rodzaje umów nie stanowią wykonywania zarządu

36. Definicja zarządu – szerokie rozumienie zarządu • co do zobowiązań pieniężnych: nie dotyczą konkretnego składnika majątku wspólnego • zapłata może być dokonana ze środków z majątku osobistego • w chwili dokonywania czynności nie można przesądzić, z którego majątku małżonek w przyszłości spełni świadczenie (i czy w ogóle je spełni) • samo istnienie możliwości prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego(art. 41 k.r.o.) nie zmienia tej oceny

37. Nabywanie praw do majątku wspólnego a zarząd majątkiem wspólnym • problem • np. czy mąż może sprzeciwić się (art. 361) zawarciu przez żonę umowy sprzedaży, na podstawie której do majątku wspólnego ma wejść np. własność mebli, jeśli mąż uważa taki zakup za zbędny • dominujący pogląd: samo nabycie prawa do majątku wspólnego nie stanowi zarządu, gdyż nie dotyczy istniejącego już składnika majątku wspólnego • na skutek dokonania czynności (np. umowy sprzedaży) prawo dopiero wejdzie do majątku wspólnego • zarząd dotyczy „aktualnego” majątku, a nie majątku „przyszłego”

38. Nabywanie praw do majątku wspólnego a zarząd majątkiem wspólnym • natomiast czynnością zarządu jest już zapłata, jeśli dokonywana jest ze wspólnych środków • albo jeśli zawarto umowę zamiany składnika majątku wspólnego • a więc sprzeciwić można się zapłacie, • lecz nie wcześniejszemu zawarciu umowy, która prowadzi do nabycia prawa do majątku wspólnego

39. Wąskie rozumienie zarządu majątkiem wspólnym – wzmianka • jak wspomniałem, pogląd mniejszościowy • definicja: • zarząd to czynności małżonków, których skuteczność (ważność) jest przez przepisy prawne uzależniona od przysługiwania prawa podmiotowego, które w danym wypadku wchodzi do majątku wspólnego • a w pewnym uproszczeniu zarząd to tylko wykonywanie wspólnych praw • nie obejmuje w zasadzie czynności prawnych zobowiązujących • do zarządu nie zalicza więc np. zawarcia umowy najmu wspólnej rzeczy, umowy zlecającej remont wspólnego samochodu czy budynku czy też umowy ubezpieczenia wspólnej rzeczy

40. Zasady wykonywania (regulacja) zarządu majątkiem wspólnym – przegląd obecnej regulacji • art. 36 – 40 (art. 41 to już nie regulacja zarządu!) • przegląd: • art. 36 § 1 – obowiązek współdziałania w zarządzie – ma charakter wewnętrzny ; podano przykłady • 36 § 2 zd. 1 najważniejszy przepis w całej regulacji zarządu: zasada samodzielności (autonomii) • 36 § 2 zd. 2 - definicja legalna zarządu • art. 36 § 3 – wyjątek od zasady samodzielności – tylko jeden małżonek zarządza częścią majątku służącą mu do prowadzenia działalności zawodowej lub zarobkowej • art. 361 – nowa regulacja – możliwość sprzeciwienia się zamierzonej przez drugiego małżonka czynności zarządu

41. Zasady wykonywania (regulacja) zarządu majątkiem wspólnym – przegląd regulacji • art. 37 – drugi wyjątek od zasady samodzielności zarządu; w § 1 wymienia czynności wymagające zgody drugiego małżonka, dalej konsekwencje braku zgody • art. 38 – ochrona dobrej wiary – ściśle powiązany z czynnościami z art. 37 i tylko ich dotyczy • art. 39 – generalnie – możliwość ingerencji sądu w postaci zezwolenia zastępującego zgodę z art. 37 i przełamującego sprzeciw z art. 361 • art. 40 – „sankcje” za nieprawidłowe wykonywanie zarządu przede wszystkim w postaci pozbawienia małżonka samodzielnego zarządu.

42. Zasada samodzielności a obowiązek współdziałania - wzmianka • porównanie art. 36 § 1 oraz § 2 zd. 1 – pozornie sprzeczne ze sobą • nie ma tu sprzeczności – w skrócie: • § 1 odnosi się do sfery wewnętrznej, a więc stosunków między małżonkami • § 2 do stosunków „zewnętrznych”, a więc relacji małżonka z osobami trzecimi • w uproszczeniu: zawierając umowy z osobą trzecią małżonek może w pełni skutecznie działać samodzielnie; ale właśnie dlatego, że posiada taką kompetencję, powinien te samodzielne działania podejmować we współdziałaniu ze współmałżonkiem

43. Zasada samodzielności (autonomii) zarządu • art. 36 § 2 zd. 1 - najważniejsza reguła zarządu majątkiem wspólnym • powszechny błąd na egzaminie (proszę nie uczyć się ze skryptów, w których są takie głupoty): „małżonkowie zarządzają majątkiem wspólnym wspólnie/łącznie”, „małżonkowie muszą dokonywać czynności zarządu wspólnie” (np. w odpowiedzi na pytanie „zasada samodzielności zarządu i wyjątki od niej”, ale też na inne pytania w ogóle niezwiązane z majątkiem wspólnym)

44. Zasada samodzielności (autonomii) zarządu majątkiem wspólnym • art. 36 § 2 zd. 1 - te czynności, które zaliczymy do zarządu, mogą być skutecznie dokonane przez jednego tylko małżonka (samodzielnie, bez udziału drugiego) • chodzi też o skuteczność wobec drugiego małżonka • współmałżonek nie musi wyrażać zgody ani nawet wiedzieć o dokonaniu takiej czynności • z zastrzeżeniem zapowiedzianych wyjątków • zrezygnowano z podziału na czynności zwykłego zarządu i przekraczające ten zakres • w zamian w art. 37 jest zamknięty katalog czynności, które wymagają zgody

45. Zasada samodzielności (autonomii) zarządu • najważniejsza kwestia: taka czynność dokonana samodzielnie, jeśli jest wykonywaniem zarządu (o tym decyduje przyjęta definicja zarządu) jest skuteczna także wobec 2. małżonka • jeśli chodzi o rozporządzanie wspólnymi prawami – małżonek rozporządza skutecznie „całym” prawem, • inaczej – np. współwłasność w częściach ułamkowych, art. 199 k.c.: Do rozporządzania rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu, potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. • Regule tej podlega też rozwiązanie stosunku prawnego o charakterze obligacyjnym (np. wypowiedzenie najmu)

46. Zasada samodzielności (autonomii) zarządu • nie ma przy tym znaczenia, w jaki sposób prawo znalazło się w majątku wspólnym i w zasadzie – jakie jest jego przeznaczenie i sposób korzystania z jego przedmiotu • pewne wyjątki od tych reguł wprowadza art. 36 § 3 w sytuacji, gdy dany składnik majątku wspólnego służy do prowadzenia określonej tam działalności

47. Zasada samodzielności (autonomii) zarządu - wspólne wierzytelności • zasady te odnoszą się także do wspólnych wierzytelności • o ile akceptuje się tezę o ich wejściu do majątku wspólnego zgodnie z założeniami z poprzednich wykładów • obojętne więc, w jaki sposób wierzytelność weszła do majątku wspólnego • zarządzać tą wierzytelnością może samodzielnie każde z małżonków • przede wszystkim każde z małżonków może rozporządzić taką wierzytelnością (dokonać jej przelewu)

48. Zasada samodzielności (autonomii) zarządu – wspólne wierzytelności • a więc każde z małżonków może samodzielnie np.: • wzywać do spełnienia świadczenia ze skutkami z art. 476 k.c. oraz kierować do dłużnika inne prawnie doniosłe wezwania i zawiadomienia np. dotyczące wady przedmiotu świadczenia • domagać się spełnienia świadczenia • w tym pozywać o zapłatę czy spełnienie świadczenia niepieniężnego (a więc w procesie nie muszą występować w roli powodów oboje małżonkowie) • dokonać wyboru świadczenia w zobowiązaniu przemiennym (art. 365 k.c.) • dokonywać czynności wpływających na wygaśnięcie czy modyfikację stosunku prawnego (np. wypowiedzenia, zwolnienie z długu) • w wypadku wierzytelności wchodzących w skład majątku wspólnego małżonków nie występuje solidarność wierzycieli (art. 367 k.c.)

49. Zasada samodzielności (autonomii) zarządu – wspólne prawa rzeczowe • w wypadku praw rzeczowych, zwłaszcza prawa własności zasada samodzielności obejmuje przede wszystkim rozporządzanie tymi prawami (o ile są zbywalne) • np. umowa sprzedaży wspólnej rzeczy przeniesie własność, nawet jeśli jako sprzedawca zawarł ją tylko jeden z małżonków

50. Zasada samodzielności (autonomii) zarządu – wspólne prawa rzeczowe • Ponadto skuteczne będzie dokonanie przez jednego tylko z małżonków: • obciążenia wspólnej rzeczy prawem zastawu • lecz już nie obciążenie nieruchomości hipoteką – art. 37 § 1 k.r.o. • wystąpienie z powództwem windykacyjnym tzn. o wydanie wspólnej rzeczy od osoby, która włada nią bez tytułu prawnego (art. 222 § 1 k.c.) • Tu jednak nie ma różnicy między wspólnością małżeńską a współwłasnością ułamkową: art. 209 k.c. • wystąpienie z powództwem o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy przeciwko osobie, która włada nią bez tytułu prawnego (art. 224-230 k.c.)