Metapoznawcze Ja, a efektywność samokontroli

1. Metapoznawcze Ja, a efektywność samokontroli Karol Karasiewicz Pod kierunkiemprof. UG dr hab. Hanny Brycz

2. Założenia teoretyczne Czym jest metapoznawcze (Dojrzałe) Ja? Jak mierzymy trafność spostrzegania siebie (Dojrzałość Ja)? Jak współcześnie rozumiemy pojęcie samokontroli? Wyniki przeprowadzonych badań Problem badań Hipotezy Zmienne i operacjonalizacja Narzędzia badawcze Procedura i uczestnicy Wyniki Plan prezentacji

3. Czym jest dojrzałe Ja? • Obuchowski (2000) dojrzałe (autorskie) ja charakteryzuje się zachowaniem dystansu wobec siebie, jak i wobec świata zewnętrznego, • Ja (utożsamiane z osobowością) rozwija się poprzez asymilację doświadczeń i adaptację schematów • Autorskie Ja jest w pełni dojrzałe

4. Czym jest dojrzałe Ja? • Kozielecki (1976) – ja jest strukturą odpowiedzialną za kształtowanie tożsamości, • Tożsamość jest kształtowana przez dwojakiego rodzaju systemy Jaźni: podmiotowy i przedmiotowy • Samowiedza jest warunkiem koniecznym do zaistnienia aktu samokontroli

5. Co więc znaczy, że Ja trafnie spostrzega siebie? • (Higgins, 1996) Ja jest silne (promocyjne lub prewencyjne), • (Obuchowski, 2000) Ja ma dystans wobec samego siebie, jest odporne na krytykę (Barron, 1924 za Mądrzycki, 1996), umiarkowanie wrażliwe na cudze przeżycia, czy wpływy poznawcze, • Ja potrafi trafnie spostrzegać nieracjonalność własnego postępowania (Brycz, 2006)

6. Skala Dojrzałości Ja H. Brycz (w przygotowaniu) • 40 pozycji kwestionariuszowych opisujących nieracjonalne zachowanie człowieka, • Zadaniem osoby badanej jest ocena na 100-punktowej skali graficznej, w jakim stopniu spostrzega dane zachowanie u siebie, • Wynikiem jest średnia uzyskanych punktów, która opisuje poziom trafności spostrzegania nieracjonalności we własnym zachowaniu

7. Przykład Po upływie pewnego czasu jestem bardziej skłonna/y dostrzegać swoje własne błędy i w mniejszym stopniu doszukiwać się ich w otoczeniu. ---------------------------------------------------------------------------- 0% 50% 100%

8. Wartości psychometryczne narzędzia • Duża trafność treściowa, znaczna zbieżność z wymiarami dystansu psychologicznego, odraczania gratyfikacji, moralności, samowiedzy i samoregulacji, • Prowadzone dotąd badania nie pozwoliły wyodrębnić w pełni jasnych i precyzyjnych wymiarów (podskal) – nieznana trafność czynnikowa, • Rzetelność jest stosunkowo wysoka (od 0,78 do 0,85), jednak przy niezbyt wysokiej średniej korelacji między pozycjami (od 0,23 do 0,27).

9. Samokontrola • (Słownik Języka Polskiego PWN) umiejętność kontrolowania swoich emocji i zachowań. Z samokontrolą wiążą się interesujące zjawiska. Próby kontroli swoich myśli i uczuć skutkują zwykle narastaniem uczucia presji wewnętrznej na wykonywanie kontrolowanych zachowań i nasilaniem się tłumionych myśli • Takie powszechne rozumienie samokontroli przyświeca również wielu psychologom (por. Baumeister, 2005)

10. Inne rozumienia samokontroli • Nadzór Ja nad Ja (Kofta, 1976) • Dobrowolne lub mimowolne ograniczanie własnych impulsów (Baumeister, 2006) • Regulowanie emocji i znaczenia doświadczeń poprzez redukcję emocji i doświadczeń negatywnych i rekonstruowanie ich w pozytywne (Dolińska, 2007) • Samokontrola jest procesem „ograniczania się” w sferze emocji, impulsów, zachowań, • Samokontrola dowolna i mimowolna mają odmienne znaczenie adaptacyjne

11. Metoda i wyniki badań

12. Problem badawczy • Czy Dojrzałość Ja rozumiana, jako trafność spostrzegania siebie, wiąże się z większą efektywnością mechanizmów samokontroli? • Czy Dojrzałość Ja wiąże się z większą odpornością na wyczerpywanie się zasobów ego w rozumieniu Baumaistera (1998)? • Czy Dojrzałość Ja wiąże się z większą efektywnością mechanizmów samokontroli w rozumieniu Kofty (1976)?

13. Celem jest weryfikacja hipotez o związku Dojrzałości Ja z samokontrolą rozumianą, jako wyczerpywanie się zasobów ego (Baumaister, 1998), Eksperymenty 1 i 2 charakteryzuje podobna procedura, różnicuje je przede wszystkim sposób pomiaru zmiennej zależnej. Badanie 1 i 2

14. Celem jest weryfikacja hipotez o związku Dojrzałości Ja z samokontrolą rozumianą, jako meta-kontrola (np.. Kofta, 1976), Badanie 3 ma charakter post-factum i różni się od pozostałych tym, iż nie wprowadzono manipulacji Badanie 3

15. Wyniki eksperymentu 1 Z wykreślaniem liter „E” w tekście

16. Czy Dojrzałość Ja wiąże się z większą odpornością na wyczerpywanie się zasobów ego w rozumieniu Baumaistera (1998)? Wysokie wyniki w skali Dojrzałości Ja (Brycz, 2008) wiążą się z wyższą odpornością na wyczerpywanie zasobów ego, Problem i hipotezy

17. Zmienne • Zmienna zależna: Poziom samokontroli • Poziom koncentracji uwagi (współczynnik d-prime), gdzie wyższa wartość d-prime oznacza lepszą samokontrolę, • Zmienne niezależne/wyjaśniające: • Wyczerpywanie zasobów uwagi, • Poziom Dojrzałości Ja (bez manipulacji)

18. Współczynnik d-prime, jako wskaźnik efektywności samokontroli • D-prime jest wprost proporcjonalny do siły mechanizmów samokontroli (czym wyższa wartość d-prime, tym wyższa samokontrola) • N oznacza całkowitą liczbę liter podobnych do „E”, tzn. „E”; „Ę”; „F”; „e”; „ę”; „c”.

19. Procedura 1 2 3

20. Uczestnicy • 196 osób losowo przydzielonych do 2 warunków (wyczerpywanie zasobów ego poprzez kontrolę pozycji własnego ciała vs. Grupa kontrolna) • 78 kobiet, 118 mężczyzn w wieku od 21 do 37 lat (M=24,1; SD=5,3),

21. Grupa badana, a płeć (2(1)=3,920a; Cc=0,054)

22. Dychotomiczna operacjonalizacja Dojrzałości Ja Me=58 M=58,86 SD=7,97

23. Grupa badana, a Dojrzałość Ja (2(1)=1,348n.i; Cc=0,083)

24. Poziom samokontroli, a czynniki eksperymentalne

25. Poziom samokontroli, a czynniki eksperymentalne

26. Wyniki eksperymentu 2 Koordynacja ruchowa obu rąk

27. Czy Dojrzałość Ja wiąże się z większą odpornością na wyczerpywanie się zasobów ego w rozumieniu Baumaistera (1998)? Wysokie wyniki w skali Dojrzałości Ja (Brycz, 2008) wiążą się z wyższą odpornością na wyczerpywanie zasobów ego, Problem i hipotezy

28. Zmienne • Zmienne zależne: Poziom samokontroli • Czas koordynacji ruchów obu rąk polegających na kreśleniu ósemek w rozbieżnych kierunkach • Zmienne niezależne/wyjaśniające: • Wyczerpywanie zasobów (manipulacja eksperymentalna), • Poziom Dojrzałości Ja (brak manipulacji)

29. Czas koordynacji, jako wskaźnik efektywności samokontroli Tura I: • Nakreśl obu rękoma w powietrzu ósemki, ręką lewą ósemkę w poziomie, natomiast prawą w pionie, • Postaraj się wykonać to jednocześnie Tura II: • Spróbuj teraz wykonać tę czynność zmieniając ręce, lewą nakreślić ósemkę w pionie, lewą w poziomie, • Będę mierzyć czas potrzebny Ci na nauczenie się tego zadania • Czas osiągnięcia sukcesu był mierzony w przedziałach 30 sekundowych, • Za sukces uznano co najmniej 30 sekundowe utrzymywanie koordynacji obu rąk • Nie osiągnięcie sukcesu w czasie 5 minut uznawano za porażkę

30. Procedura 1 2 3

31. 103 osoby losowo przydzielone do warunku eksperymentalnego lub kontrolnego, 39 kobiet i 64 mężczyzn w wieku 24 do 37 lat (M=27,1; SD=4,1) Uczestnictwo w badaniach było całkowicie dobrowolne Uczestnicy

32. Grupa badana, a płeć (2(1)<1; Cc=0,077)

33. Dychotomiczna operacjonalizacja Dojrzałości Ja Me=61,1 M=59,4 SD=9,88

34. Grupa badana, a Dojrzałość Ja (2(1)<1; Cc=0,009)

35. Poziom samokontroli, a czynniki eksperymentalne

36. Poziom samokontroli,a czynniki eksperymentalne

37. Wnioski i dyskusja eksperymentów 1 i 2 • Wyniki sugerują, że wysoka Dojrzałość Ja pozwala niwelować efekt wyczerpywania zasobów ego, • Wyczerpywanie zasobów ego miało charakter incydentalny, zatem nie można powiedzieć, jaki efekt może wywoływać trening samokontroli (Muraven, Baumaister i in. 2001),

38. Badanie 3 – post factum dojrzałość Ja u przewlekle chorych

39. Cel badania • Celem badania jest weryfikacja hipotezy o związku Dojrzałości Ja z samokontrolą rozumianą, jako mechanizm meta-poznawczy (Kofta, 1976) • Badanie przeprowadzono metodą post-factum na grupie pacjentów cierpiących na choroby przewlekłe (otyłość, nadciśnienie/miażdżyca, cukrzyca typu B, dysfunkcja nerek wymagająca dializy)

40. Choroba przewlekła • Borzucka-Sitkiewicz (2006) – choroba, której terapia farmakologiczna lub chirurgiczna wymaga zabiegów trwających co najmniej 12 miesięcy (s. 103), • Sieniczyn (2005) funkcjonowanie pacjentów w chorobie przewlekłej jest wypadkową wielu czynników, pośród których ważniejszą rolę odgrywa umiejętność podporządkowania się rygorowi terapii (dieta, tryb pracy i odpoczynku itd.)

41. Problem i hipotezy • Czy Dojrzałość Ja wiąże się z większą efektywnością mechanizmów samokontroli w rozumieniu Kofty (1976)? • Wysokie wyniki w skali Dojrzałości Ja (Brycz, 2008) ułatwiają funkcjonowanie mechanizmów meta-samokontroli (Kofta, 1976) koniecznych np. dla utrzymania diety, czy podporządkowania się rygorom terapii w przewlekłych chorobach somatycznych.

42. Zmienne • Zmienna zależna/wyjaśniana: Trafność spostrzegania siebie (Dojrzałość Ja), • Wynik uzyskany w skali DJ-40 (Brycz, 2008), • Zmienne niezależne/wyjaśniające: • Ocena lekarska podporządkowania się pacjenta rygorowi terapii („Dobry” vs. „Zły” pacjent) • Typ choroby (nadciśnienie, cukrzyca, itd.), • Płeć

43. Procedura i uczestnicy • Etap 1: Lekarze (specjaliści w danej dziedzinie) wskazywali „dobrych” oraz „złych” swoich pacjentów, • „Dobry” pacjent to ten, który regularnie stawia się na wizyty, przestrzega rygorystycznie zaleceń lekarza, podporządkowuje się rygorowi terapii, • „Zły” pacjent często zaniedbuje regularnych wizyt, często zmienia lekarza prowadzącego, poszukuje rozwiązań alternatywnych (nie wymagających wysiłku) • Etap 2: Wypełnienie przez wskazanych pacjentów baterii kwestionariuszy ze zbioru Juczyńskiego (2006) oraz DJ-40 (Brycz, 2008)

44. Rodzaj choroby, a zadowolenie z pacjenta (2(3)<1; Cc=0,061)

45. Rodzaj choroby, a płeć (2(3)=14,037***; Cc=0,395)

46. Rodzaj choroby, a płeć (2(3)=<1; Cc=0,029)

47. Efekt płci okazał się nieistotny statystycznie (t(74)=1,301; p>0,15) – wykluczono płeć z analizy wariancji ANOVA Typ pacjenta * Rodzaj choroby ze zmienną zależną Dojrzałość Ja oraz czynnikiem losowym Rodzaj choroby Wyniki badania

48. Wyniki badania

49. Trudno jest ustalić kierunek przyczynowo skutkowy związku między Dojrzałością Ja i postawą pacjentów, W obrębie poszczególnych jednostek chorobowych nie ma istotnych różnic poziomu Dojrzałości Ja, nie można więc jednoznacznie stwierdzić trafności predyktywnej tego konstruktu, być może jedynie w zakresie promocji zdrowia, być może w zakresie innych zachowań społecznych (praca, aktywność intelektualna itd..), Wnioski i dyskusja

50. Przyszłe badania • Konieczne jest przeprowadzenie badania, w którym można będzie głębiej poznać kierunek przyczynowo-skutkowy zależności między Dojrzałością Ja i meta-samokontrolą, • Konieczne będzie zweryfikowanie (poprzez analizę statystyczną i dalsze badania) hipotezy o nieliniowym związku między dojrzałością Ja i samokontrolą, gdzie zbyt niski i zbyt wysoki poziom dojrzałości obniża skuteczność działania.