Ενδεικτικό Σχέδιο Μαθήματος

1. ΕνδεικτικόΣχέδιο Μαθήματος Διδακτική Ενότητα: Το διάστημα του Μεσοπολέμου (ΟΕΔΒ, 228-233)

3. Μαθησιακοί στόχοι-προσδοκώμενες δεξιότητες Γνώσεις • Γνώση βασικών χαρακτηριστικών στοιχείων της περιόδου του Μεσοπολέμου • Κατανόηση των εννοιών: Μεσοπόλεμος, φασισμός, ναζισμός, δικτατορία, οικονομική κρίση, πολιτική αστάθεια. • Συνειδητοποίηση της πολυπλοκότητας των ιστορικών διαδικασιών. Κατανόηση των σύνθετων ιστορικών, κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών παραγόντων που οδήγησαν στην επικράτηση των ολοκληρωτικών καθεστώτων. Κατανόηση της αλληλεξάρτησης των εξελίξεων στους διάφορους τομείς: στον οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό τομέα. • Συνειδητοποίηση του συσχετισμού των εξελίξεων στην Ευρώπη και στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου (συσχετισμός ευρωπαϊκής και εθνικής ιστορίας). Συναισθήματα, στάσεις, αντιλήψεις • Προβληματισμός σχετικά με την επικράτηση δικτατορικών καθεστώτων στην Ευρώπη. • Κατανόηση του ότι οι δημοκρατικές αξίες και λειτουργίες δεν είναι αυτονόητεςκαι επομένως ευαισθητοποίηση σχετικά με την προστασία της Δημοκρατίας Δημιουργικές δραστηριότητες • Άντληση πληροφοριών από εκπαιδευτικό ιστορικό υλικό και ιστορικές πηγές (χρονολόγια, κείμενα, φωτογραφίες, πίνακες). • Οργάνωση και επεξεργασία πληροφοριών, σχολιασμός, συζήτηση, ερμηνεία θεμάτων και εξαγωγή συμπερασμάτων.

4. Μέσακαι υλικά διδασκαλίας: • Γραπτές και εικονιστικές πηγές • Πίνακες. • Ηλεκτρονικά μέσα (υπολογιστής και προβολέας) Προϋπόθεση διδασκαλίας: • Οι μαθητές να είναι χωρισμένοι σε 4 ομάδες. Η κάθε ομάδα θα λειτουργήσει ως ερευνητική κοινότητα

5. Πορεία Διδασκαλίας

6. Αφόρμηση Σύντομη σύνδεση με τα προηγούμενα κεφάλαια: 1) με τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο και 2) με τη Μικρασιατική καταστροφή

7. 1) Οι βαριές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες του Α’ Παγκοσμίου πολέμου Το τίμημα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου σε ανθρώπινες ζωές Γαλλία 1.400.000 νεκροί Αγγλία 740.000 Ιταλία 460.000 Η.Π.Α. 125.000 Βέλγιο 44.000 Ρωσία 5.000.000 Γερμανία 2.000.000 Αυστροουγγαρία 1.200.000 Πολεμικά χρέη : 750 δισεκατομμύρια γαλλικά φράγκα

8. 2) Ο ξεριζωμός των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

9. Προσφορά • 1. Ορισμός για τον Μεσοπόλεμο • 2. Γλωσσάριο • 3. Χρονογραμμή

10. 1. Ορισμός για τον Μεσοπόλεμο: Μεσοπόλεμος ονομάζεται η περίοδος μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου Παγκοσμίου πολέμου (1919-1939)

11. 2. Γλωσσάριο: Δικτατορία: Πολιτικό σύστημα διακυβέρνησης, που ανατρέπει το δημοκρατικό πολίτευμα και επιβάλλει με στρατιωτικά μέσα την εξουσία του Φασιστικό κόμμα: Το κόμμα που ίδρυσε ο Μπενίτο Μουσολίνι στην Ιταλία, το 1919. Όταν αναλαμβάνει την εξουσία το 1922 καταλύει τους δημοκρατικούς θεσμούς και περιορίζει τα ατομικά δικαιώματα. Ναζιστικό κόμμα: Το κόμμα που ιδρύει, το 1919, ο Αδόλφος Χίτλερ και κατέχει την εξουσία στη Γερμανία από το 1933 ως το 1945. Σταδιακά καταργεί τις δημοκρατικές ελευθερίες, διαλύει τα κόμματα, δολοφονεί τους πολιτικούς του αντιπάλους και εξολοθρεύει τους Εβραίους.

12. 3. Χρονογραμμή Μεσοπόλεμος (1919-1939) 1919 1922 1929 1933 1936 1939 Άνοδος Αδόλφου Χίτλερ στην εξουσία Παγκόσμια Οικονομική κρίση Επιβολή Δικτατορίας στην Ελλάδα από τον Ιωάννη Μεταξά Άνοδος Μπενίτο Μουσολίνι στην εξουσία

13. Επεξεργασία Εργασία σε ομάδες • Προϋπόθεση: - Η τάξη θα είναι χωρισμένη σε 4 ομάδες και θα λειτουργήσει ως ερευνητική κοινότητα με τη διακριτική καθοδήγηση του εκπαιδευτικού. - Κάθε ομάδα θα επεξεργαστεί το υλικό που θα της δοθεί, με τη βοήθεια ορισμένων ερωτήσεων που θα της δοθούν επίσης.

14. Ομάδα Α: Η οικονομική κρίση στην Ευρώπη • Η κρίση ωθεί ένα Γερμανό εργάτη στο ναζιστικό κόμμα του Χίτλερ • « Χιλιάδες εργοστάσια έκλεισαν τις πόρτες τους. Η πείνα ήταν ο καθημερινός σύντροφος του Γερμανού εργαζομένου. […] Η κυβέρνηση πήρε μέτρα ενάντια στο λαό, έτσι ώστε ένας έντιμος εργαζόμενος έπρεπε να καταφύγει στην κλοπή για να βρει τροφή […] Όλοι οι συμπολίτες μου, με την εξαίρεση των κομμουνιστών, ποθούσαν να έρθουν καλύτερες μέρες. Όσο για μένα, όπως και πολλοί άλλοι, είχα χάσει ό,τι είχα και δεν είχα μέσα σ’αυτές τις αντίξοες οικονομικές συνθήκες. Και έτσι, στις αρχές του 1930, εντάχθηκα στο Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα [το ναζιστικό κόμμα του Χίτλερ] ». • IanKershaw, Χίτλερ, 1936-1945: Νέμεσις, μτφρ. Γρ. Ν. Κονδύλης, Scripta, Αθήνα, 2001, 357. • Ενδεικτικές ερωτήσεις: • Προσπαθήστε να σκιαγραφήσετε το ψυχολογικό πορτρέτο ενός Ευρωπαίου στα χρόνια αυτά. • Από την ανάγνωση του κειμένου, ποιες κοινωνικές τάξεις και για ποιους λόγους φαίνονται να • « σαγηνεύτηκαν » από τη ναζιστική ιδεολογία;

15. Ομάδα Β: Φασιστική και ναζιστική ιδεολογία 1.Οι μέθοδοι του φασισμού […] Ανεβασμένοι επάνω σε οχήματα [οι φασίστες] κατευθύνονται προς το μέρος όπου βρίσκεται ο στόχος της επιχείρησης τους. Μόλις φτάσουν αρχίζουν να χτυπούν με τους υποκόπανους κάθε διαβάτη που συναντούσαν στον δρόμο και που δεν έσπευδε να χαιρετίσει τα φασιστικά σύμβολα ή του τύχαινε να φορά ένα πουκάμισο, ένα μαντήλι και μια γραβάτα κόκκινη. Αν κανείς αντιδρούσε, αν έκανε κάποια χειρονομία για να υπερασπιστεί τον εαυτό του […] τότε η «τιμωρία» έπαιρνε μεγαλύτερες διαστάσεις. Οι φασίστες κατευθύνονταν προς την έδρα του ταμείου εργασίας, του συνδικάτου, του σπιτιού του λαού. Έσπαγαν τις πόρτες, έριχναν στο δρόμο τα έπιπλα, τα βιβλία και τα εμπορεύματα και μετά έχυναν δοχεία βενζίνης: μετά από λίγα λεπτά όλα καίγονταν. Αυτοί που βρίσκονταν τυχαία στα κτίρια δέρνονταν αλύπητα ή δολοφονούνταν..» (Α. Ρόσι, Η γέννηση του φασισμού, 1938) 2. Νόμος για την υπηκοότητα στο γερμανικό Ράιχ: Πολίτης τους Ράιχ είναι το άτομο που έχει γερμανικό αίμα […] Μόνο οι πολίτες του Ράιχ μπορούν να έχουν πολιτικά δικαιώματα. 3. Νόμος για την προστασία του γερμανικού αίματος και της γερμανικής τιμής (15/9/1935) α) Απαγορεύονται οι γάμοι μεταξύ Εβραίων και Γερμανών πολιτών […] β) Απαγορεύονται οι σχέσεις Εβραίων και Γερμανών ακόμη και εκτός γάμου. 4. Νόμος για τον αποκλεισμό των Εβραίων από την οικονομική ζωή της Γερμανίας (21/11/1938) Οι Εβραίοι απαγορεύεται να λειτουργούν καταστήματα λιανικής πώλησης, να προσφέρουν ταχυδρομικές υπηρεσίες, να διατηρούν αντιπροσωπείες πωλήσεων και να ασχολούνταιμε τεχνικά επαγγέλματα. Δεν μπορούν να παρέχουν υπηρεσίες, να ασχολούνται με τη διαφήμιση και κάθε είδους εκθέσεις και επιδείξεις πωλήσεων. 5. Το καλοκαίρι του 1941, ο Χίτλερ αποφάσισε να δώσει « Τελική Λύση» στο « εβραϊκό ζήτημα»: τα SS θα εκτελούσαν τη διαταγή και το Άουσβιτς είχε επιλέγει γι’αυτό το σκοπό. Στο Άουσβιτς κατασκευαζότανήδη ένα μεγαλύτερο στρατόπεδο, που αποτέλεσε τον τόπο λειτουργίας τεσσάρων θαλάμων αερίων για τη μαζική εξόντωση των Εβραίων. (United Human Rights Council,http:www.unitedhumanrights.org/Genocide/history_of_the_holocqust.htm) Ενδεικτικές ερωτήσεις: 1. Τι συμπεραίνετε με βάση τα παραπάνω αποσπάσματα σε σχέση με την φασιστική και τη ναζιστική ιδεολογία; 2. Πώς φαντάζεστε ότι μπορεί να αισθάνονταν οι Εβραίοι με τους νόμους που ψηφίστηκαν εναντίον τους στη ναζιστική Γερμανία; 3. Ποια είναι τα δικά σου συναισθήματα και οι σκέψεις σχετικά με τη μεταχείριση των Εβραίων;

16. Ομάδα Γ : Το προσφυγικό ζήτημα Ο αγώνας των προσφύγων να ριζώσουν στην Ελλάδα Όλη αυτή η περιοχή λέγεται ανέκαθεν Ανάβυσσος. […] Το τι τραβούσαμε δε λέγεται. Ούτε ο Χριστός δεν υπόφερε έτσι. […] Νερό δεν είχαμε. Ψωμί αγοράζαμε από το Λαύριο. Έπρεπε να το παραγγείλουμε και να το πληρώσουμε μια μέρα πιο μπροστά. Την άλλη μέρα μας το έφερναν με τα γαϊδούρια, μπαγιάτικο και κομματιασμένο. Οι ντόπιοι αλβανόφωνοι Καλυβιώτες που είχαν χτήματα στην Ανάβυσσο μας έβριζαν Τούρκους. Θέλαμε ένα τσαμπί σταφύλι να δροσιστούμε και δε μας έδιναν […] Από το 1926 ως το 1927 ζευγαρίζαμε στους ελαιώνες του Μελισσουργού. Το 1928 ο τσιφλικούχος αυτός μας απαγόρεψε την καλλιέργεια. Διαμαρτυρηθήκαμε όλοι με τα γυναικόπαιδα μαζί. Ο τσιφλικούχος έφερε χωροφύλακες από το Λαύριο και το Κορωπί και μας χτύπησαν. Μ’έβαλαν κι εμένα φυλακή. (Αρχείο Προφορικής Παράδοσης Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, φάκελος 230). Η Ελλάδα έπρεπε να θρέψει και να αποκαταστήσει επαγγελματικά 1.500.000 πρόσφυγες που στην πλειοψηφία τους δεν είχαν κανένα περιουσιακό στοιχείο.

17. Ανεργία στην Ελλάδα (Κώστας Βεργόπουλος, Εθνισμός και οικονομική ανάπτυξη. Η Ελλάδα στο Μεσοπόλεμο, Εξάντας, Αθήνα, 1978, 93. Ενδεικτικές ερωτήσεις: 1. Τι στοιχεία μας δίνει το κείμενο για τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων μετά την άφιξή τους στην Ελλάδα από τη Μικρά Ασία; Πώς μπορεί να αισθάνεται ένας πρόσφυγας σε τέτοιες συνθήκες; 2. Σχολιάστε τα στοιχεία του πίνακα για την ανεργία στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου. 3. Κατά τη γνώμη σας υπάρχει κάποια σχέση ανάμεσα στην έλευση των προσφύγων από τη Μικρά Ασία και την αύξηση της ανεργίας στην Ελλάδα;

18. Ομάδα Δ: Η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου

19. Το κάψιμο των βιβλίων: Μια από τις πρώτες πράξεις της 4ης Αυγούστου ήταν το κάψιμο των προοδευτικών βιβλίων που κατασχέθηκαν από τα βιβλιοπωλεία, πρακτορεία και σπίτια συλληφθέντων. Ανάμεσα στα βιβλία που κάηκαν, εκτός από τα καθαρά μαρξιστικά, ήταν τα έργα του Χάινε, του Μπρέρναρ Σω, του Φρόιντ, του Γκόρκι, του Ντοστογιέφσκι, του Τολστόι, του Γκαίτε, του Δαρβίνου, του Παπαδιαμάντη και του Καρκαβίτσα. Στα πρότυπα των χιτλερικών καλούσαν το λαό να παρακολουθήσει τις βαρβαρικές αυτές εκδηλώσεις. (Σπύρος Λιναρδάτος, Η 4η Αυγούστου, σ. 74). Ενδεικτικές ερωτήσεις: 1.Με βάση τον πίνακα σε ποια συμπεράσματα οδηγείστε σχετικά με την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου; 2. Εντοπίζετε στο παραπάνω απόσπασμα κάποιον συσχετισμό ανάμεσα στη δικτατορία του Μεταξά και το ναζιστικό κόμμα του Χίτλερ;

20. Αξιολόγηση • Ένα παιδί από κάθε ομάδα θα παρουσιάσει στους συμμαθητές του τα συμπεράσματα της ομάδας. • Θα ακολουθήσει συζήτηση που θα πρέπει να ενσωματώνει τις παρακάτω οπτικές: α) Ποιοι είναι οι λόγοι που οδήγησαν στην επικράτηση του ναζισμού, του φασισμού και των δικτατορικών καθεστώτων στην Ευρώπη; β) Ποιος είναι ο συσχετισμός ανάμεσα στα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα στην Ευρώπη και σε αυτά που εκτυλίσσονται στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου; Ποιες είναι οι ομοιότητες και ποιες οι διαφορές;

21. Εργασίες για το σπίτι 1. Να σχολιάσετε τα παρακάτω αποσπάσματα από τον ημερήσιο τύπο α) Τα Νέα, 31 Ιουλίου 2000, σ. 34: « Χτύπημα Νεοναζιστών ». « Χτύπημα νεοναζιστών με στόχο τους ξένους ήταν κατά πάσα πιθανότητα η βομβιστική επίθεση στον σταθμό του προαστιακού σιδηροδρόμου στο Ντύσελντορφ, την περασμένη Πέμπτη. Όλοι οι τραυματίες ήταν ξένοι, καταγόμενοι από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Έξι από αυτούς ανήκαν σε εβραϊκές θρησκευτικές κοινότητες. Με αφορμή τη βομβιστική επίθεση, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι εντείνει τις προσπάθειες της για την αντιμετώπιση των ακροδεξιών εξτρεμιστών. Το Ντύσελντορφ είναι ένα από τα κέντρα των νεοναζιστών στη Γερμανία. Οι επτά από τους δέκα τραυματίες εξακολουθούν να νοσηλεύονται σε νοσοκομείο. Η ζωή ενός εξ αυτών μάλιστα εξακολουθεί να βρίσκεται σε κίνδυνο…» β) Ελευθεροτυπία, 31 Αυγούστου 2000, σ. 14: « Αυστηρές ποινές για τους νεοναζί δολοφόνους ». « Εξάντλησαν οι γερμανικές δικαστικές αρχές τα όρια του νόμου και καταδίκασαν σε αυστηρότατες ποινές 3 νεοναζί για τη δολοφονία ενός Μοζαμβικανού, ενώ ο καγκελάριος της χώρας κάλεσε τους πολίτες να αντισταθούν στην ξενοφοβία και το δεξιό εξτρεμισμό […] Οι 3 νέοι ομολόγησαν ότι ξυλοκόπησαν μέχρις αναισθησίας τον Μοζαμβικανό Αλμπέρτο Αντριάνο και απέδωσαν την πράξη τους σε μέθη, ισχυριζόμενοι ότι δεν είχαν την πρόθεση να τον σκοτώσουν. Ο μετανάστης πέθανε μετά τρεις μέρες. Το δικαστήριο εκτίμησε ότι μόνο κίνητρο των τριών ήταν το διαφορετικό χρώμα του θύματος, ο οποίος είχε παντρευτεί Γερμανίδα και ήταν πατέρας τριών παιδιών. Η χήρα του θύματος κατήγγειλε ότι δέχεται απειλές για τη ζωή της, από οργάνωση της άκρας Δεξιάς της περιοχής του Ντίσελντορφ. Ο καγκελάριος Γκέρχαρντ Σρέντερ κάλεσε τους Γερμανούς να αντισταθούν στον ακροδεξιό εξτρεμισμό… ».

22. γ) Τα Νέα, 16 Αυγούστου 2000, « Οι νεοναζί ξανάρχονται και στην Ελβετία ». « Ένα γεγονός που καλύφθηκε από την τηλεόραση προκάλεσε ιδιαίτερη αίσθηση στους Ελβετούς: περίπου εκατό νεαροί νεοναζί και σκίνχεντς με ξυρισμένα κεφάλια αναστάτωσαν την εθνική γιορτή, την 1η Αυγούστου, στο Γκρύτλι της κεντρικής Ελβετίας, την τοποθεσία όπου η Συνομοσπονδία ιδρύθηκε το 1291. Πέντε φορές περισσότεροι από τα περασμένα χρόνια και πειθαρχημένοι, φώναζαν « Χάιλ, Σοτσιάλ, Νατσιονάλ» και « Εδώ είναι ο τόπος της εθνικής αντίστασης […] Ο σκληρός πυρήνας τους, εκείνοι που προκαλούν τα βίαια επεισόδια, υπολογίζεται σε περίπου 700 άτομα […] Μια έκθεση που δόθηκε στη δημοσιότητα πέρυσι από το υπουργείο Εσωτερικών αποκάλυπτε ότι το Ίντερνετ ευνοεί ιδιαίτερα τις επαφές των ελβετικών με τις ξένες ακροδεξιές οργανώσεις και ότι οι νεοναζί και οι σκίνχεντς είναι όλο και πιο νέοι σε ηλικία. Οι εξτρεμιστές αυτοί καταφέρονται, όπως και παντού αλλού, εναντίον των ξένων, του αριστερού πολιτικού κατεστημένου, των κάθε είδους μειονοτήτων…». Προτεινόμενες ερωτήσεις: 1. Ποια είναι τα συνθήματα και οι ιδέες των νεοναζιστικών ομάδων; 2. Πώς συνδέονται με την ιδεολογία της ναζιστικής Γερμανίας του Μεσοπολέμου?

23. 2. Επιχειρήστε να σκιτσάρετε ή να ζωγραφίσετε ένα εικαστικό πορτρέτο ενός Γερμανού οπαδού του Χίτλερ ή ενός Ιταλού οπαδού του Μουσολίνι στη δεκαετία του '30

24. Σχέδια εργασίας (project)στο πλαίσιο διαθεματικών δραστηριοτήτων της ευέλικτης ζώνης

25. Σύνδεση με θέματα τοπικής Ιστορίας Επίσκεψη στην τοπική δημόσια βιβλιοθήκη για τη συλλογή άρθρων σχετικών με την περίοδο του Μεσοπολέμου.

26. Σύνδεση με το μάθημα της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής • Συζήτηση για τους αγώνες των γυναικών για τη διεκδίκηση του δικαιώματος ψήφου και • για τους αγώνες των εργαζομένων για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους (εργατική Πρωτομαγιά) Σύνδεση με το μάθημα των Θρησκευτικών Συλλογή υλικού για την στάση της Εκκλησίας στην περίοδο αυτή.

27. Σύνδεση με το μάθημα της Αισθητικής Αγωγής. Μετά το βομβαρδισμό της βασκικής πόλης Γκουέρνικα από τις ναζιστικές δυνάμεις που έγινε σε συνεννόηση με το στρατηγό Φράνκο στις 27 Απριλίου 1937, ο ισπανός καλλιτέχνης Pablo Picasso αρχίζει να ζωγραφίζει ένα πίνακα με αυτό το θέμα, τη Γκουέρνικα. Πρόκειται για την απάντηση του Πικάσο στις φασιστικές δυνάμεις, ενώ η Γκουέρνικα γίνεται το σύμβολο ενάντια στη βαρβαρότητα του πολέμου. Μ' αυτό το έργο ο ζωγράφος εκπροσώπησε τη χώρα του στη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού το 1937.  . Προτεινόμενη ερώτηση: Ποια σύμβολα χρησιμοποιεί ο Πικάσο για να εκφράσει τη φρίκη του πολέμου;

28. Στο πλαίσιο της Ευέλικτης ζώνης, ο/η εκπαιδευτικός θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί τα παρακάτω βιβλία και ταινίες σχετικά με την περίοδο του Μεσοπολέμου: Βιβλία 1. Αργώ (Γιώργος Θεοτοκάς, 1933). Παρουσιάζεται η Ελλάδα του Μεσοπολέμου μέσα από τις αναζητήσεις μιας ομάδας νέων. 2. Γαλήνη (Ηλίας Βενέζης, 1939) 3. Οι νεκροί περιμένουν (Διδώ Σωτηρίου, 1959). Αναφέρονται αφηγήσεις της προσπάθειας των προσφύγων να ριζώσουν στην Ελλάδα. 4. Ματωμένα Χώματα (Διδώ Σωτηρίου, 1989). Ταινίες 1. Μέρες του ’36 (σκην. Θ.Αγγελόπουλος, 1972). Οι μέρες του ’36 είναι αυτές που προετοίμασαν την εγκατάσταση της φιλοφασιστικής δικτατορίας του Μεταξά. 2. Τα σταφύλια της οργής (Τζον Φορντ, 1940). Αναφέρεται στην οικονομική και κοινωνική κρίση που έπληξε τις Η.Π.Α. τη δεκαετία του 1930. 3. Ο μεγάλος δικτάτωρ (Τσάρλι Τσάπλιν, 1940). Αποτελεί μια κωμικοτραγική παρουσίαση του ναζισμού.