DÖVİZE DAYALI VADELİ İŞLEMLER UYGULAMA ESASLARI

1. DÖVİZE DAYALI VADELİ İŞLEMLERUYGULAMA ESASLARI Doç. Dr. Mustafa Kemal YILMAZ MÖDAV Çalıştayı 04 Şubat 2005

2. SUNUŞ • Vadeli Piyasaların Gelişimi • Vadeli Piyasalara İlişkin Temel Kavramlar • Döviz Vadeli İşlem Sözleşmeleri (Futures) • Döviz Vadeli Sözleşmeleri ve Risk Yönetimi • VOBAŞ ve Döviz Vadeli İşlem Sözleşmeleri • Yasal Mevzuat ve Düzenlemeler Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

3. FİNANSAL PİYASALAR • SPOT PİYASALAR • Hisse Senetleri Piyasası • Tahvil ve Bono Piyasası • Döviz ve Altın Piyasası • VADELİ PİYASALAR Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

4. SPOT PİYASALAR • Alınan kıymet karşılığı ödenmesi gereken nakit tutar Takas Merkezi’ne yatırılır. • Satılan kıymet Takas Merkezi’ne teslim edilir, karşılığında satılan malın bedeli alınır. Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

5. VADELİ PİYASALAR • VADELİ PİYASALAR, - İLERİDEKİ BİR TARİHTE - TESLİMATI/ NAKİT UZLAŞMASI YAPILMAK ÜZERE - ÜZERİNDE ANLAŞILAN BİR FİYATTAN - HERHANGİ BİR MALIN VEYA FİNANSAL ARACIN - BUGÜNDEN ALIM SATIMININ YAPILDIĞI PİYASALARDIR. Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

6. VADELİ PİYASALARIN GELİŞİMİ • Organize piyasada ilk vadeli işlem sözleşmesi: 1848- Chicago Board of Trade, buğday üzerine • 1970’lere kadar daha çok tarım ürünleri üzerine vadeli işlemler yapılıyordu. • 1972 yılında Bretton-Woods anlaşmasının fiilen sona ermesinin ardından, piyasalarda ortaya çıkan kur ve faiz dalgalanmalarının getirdiği riskten korunma ihtiyacının artması sonucu vadeli işlemlerin alanı genişledi. Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

7. VADELİ PİYASALARIN GELİŞİMİ • 1972’de ilk finansal sözleşme olarak, döviz vadeli işlem sözleşmesinin alım-satımı yapılmaya başladı. • 1973’de Chicago’da Hisse Senedi Opsiyon Piyasası açıldı (CBOE). 1973 yılı Nisan ayında Alım, 1977 yılı Haziran ayında Satım Opsiyonları işleme sunuldu. • 1975’de faiz oranına dayalı ilk vadeli işlem sözleşmesi işlem görmeye başladı. Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

8. VADELİ PİYASALARIN GELİŞİMİ • 1982’de Hisse Senedi Endeksine dayalı ilk vadeli işlem sözleşmesi Kansas City Board of Trade tarafından “Value Line Bileşik Endeksi” temel alınarak işleme sunuldu. • 1982’de Philadelphia’da Forex Opsiyon Piyasası açıldı. • 1983’de ise Endekse Dayalı Opsiyon Piyasası açıldı (S&P 100 üzerine) Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

9. VADELİ PİYASALARIN YAPISI • VADELİ PİYASALAR, - ORGANİZE VADELİ PİYASALAR - TEZGAHÜSTÜ VADELİ PİYASALAR OLMAK ÜZERE İKİYE AYRILABİLİR. Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

10. VADELİ PİYASA İŞLEM HACMİNİN DÜNYADAKİ GELİŞİMİ Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

11. VADELİ PİYASA İŞLEM HACMİNİN DÜNYADAKİ GELİŞİMİ Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

12. TÜRKİYE’DE VADELİ PİYASALARINGELİŞİMİ • İAB Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (15/08/1997) (Altın vadeli işlem sözleşmeleri) • İMKB Vadeli İşlemler Piyasası (15/08/2001) (TL/$ ve TL/Euro döviz vadeli işlem sözleşmeleri) • Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası A.Ş. (04/02/2005) (döviz, endeks, faiz, buğday, pamuk vadeli sözleş.) Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

13. VADELİ PİYASA İŞLEM HACMİNİN TÜRKİYE’DEKİ GELİŞİMİ Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

14. TÜRK BANKACILIK SİSTEMİNDEVADELİ İŞLEMLER Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

15. VADELİ PİYASA İŞLEM HACMİ DÜNYA VS.TÜRKİYE • Dünyada en yoğun işlem gören finansal vadeli sözleşme tipi % 75 ile faiz üzerine yapılanlardır. Döviz vadeli sözleşmeleri üçüncü sırada yer alıyor. • Vadeli piyasa işlem hacmi içinde Türkiye’nin payı, 2003 yıl sonu itibariyle 25 Milyar ABD Doları ile % 0,02’dir. • Türkiye’de işlem hacmi en yoğun olan vadeli sözleşme, % 65 ile döviz forward sözleşmeleridir. Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

16. VADELİ PİYASA ARAÇLARI • Vadeli Piyasaların Tanımı; - VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ (FUTURES) - FORWARD SÖZLEŞMESİ - OPSİYON SÖZLEŞMESİ - SWAP SÖZLEŞMESİ işlemlerinin tamamını içermektedir. Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

17. VADELİ PİYASALARINFAYDALARI VE AVANTAJLARI • RİSK YÖNETİMİ • FİYAT OLUŞUMU • PİYASA ETKİNLİĞİ • İŞLEMSEL AVANTAJLAR Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

18. VADELİ PİYASALARDA İŞLEM YAPAN KULLANICILAR • RİSKTEN KORUNANLAR • SPEKÜLATÖRLER • ARBİTRAJÖRLER Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

19. VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ- FUTURES - • Vadeli işlem sözleşmesi tarafların, - belli bir mal veya finansal üründen - belli bir miktarda - daha önceden belirlenmiş ileri bir tarihte - önceden üzerinde anlaşılmış bir fiyattan - almak veya satmak konusundaki yükümlülüklerini içerir. Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

20. VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ- FUTURES - Satıcı Alıcı Takas Merkezi Alıcı Satıcı Başlangıç Teminatı Başlangıç Teminatı Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

21. VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİNİNÖZELLİKLERİ • Organize Borsalarda işlem görür. • Sözleşmenin asli unsurları standardizeedilmiştir. - Sözleşmenin Büyüklüğü - Vade Sonu Tarihleri - Teslimatı Yapılacak Malın Özellikleri • Sözleşmenin fiyatı, anlaşmanın yapıldığı tarihte bellidir. Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

22. VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİNİNÖZELLİKLERİ • Sözleşme, alan ve satan tarafları yükümlülük altına sokar. • Sözleşmeyi alan ve satan tarafların her ikisi de, işlemin başlangıcında Takas Merkezi’ne teminat yatırmak zorundadır (Başlangıç Teminatı). • Yatırılan “başlangıç teminatı”, edinilen pozisyon değerinin belli bir tutarı (örneğin %10) kadardır. Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

23. VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİNİNÖZELLİKLERİ • Vadeli işlem sözleşmesinde taraflar birbirine karşı değil, Takas Merkezi’ne karşı sorumludur. • Taraflar birbirlerinin kredi riskini hesaplamakla uğraşmazlar. • Vadeli işlem sözleşmesini vade bitim tarihinden önce kapatmak imkanı vardır. Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

24. TEMEL KAVRAMLAR Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

25. VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİNDE ALINAN POZİSYONLAR • UZUN POZİSYON (LONG POSITION) -Vadeli İşlem Sözleşmesini Satın Almaktır. -Piyasadaki Beklenti:Fiyatların Yükselmesi • KISA POZİSYON (SHORT POSITION) -Vadeli İşlem SözleşmesiniSatmaktır. -Piyasadaki Beklenti:Fiyatların Düşmesi Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

26. VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİNDE ALINAN POZİSYONLAR • Örnek: Sözleşme Tipi: YTL/Euro Vadeli İşlem Sözleşmesi Sözleşme Fiyatı: 1,850 YTL/Euro Pozisyon Tipi : Uzun / Kısa Pozisyon Sözleşme Vadesi: Şubat 2005 (28/02/2005) Sözleşme Tarihi: 04 Şubat 2005 Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

27. VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİNDE ALINAN POZİSYONLAR Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

28. VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİNDE UZUN POZİSYON KAR/ZARAR GRAFİĞİ Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

29. VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİNDE KISA POZİSYON KAR/ZARAR GRAFİĞİ Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

30. UZUN / KISA POZİSYON MU? • 3 ay sonra 100 Milyon ABD doları tutarında hammadde ithalatı yapacak bir sanayici ??? • 6 ay sonra 200 Milyon Euro tutarında ihracat geliri elde edecek bir tekstilci ??? Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

31. UZLAŞMA FİYATI VE HESAPLANIŞ YÖNTEMİ • Uzlaşma fiyatı, vadeli işlem sözleşmesinde alınan pozisyon üzerinden gün sonunda ortaya çıkan kar/zararın hesaplanmasına esas teşkil eden fiyattır • Uzlaşma fiyatı hesaplanış yöntemi Borsa tarafından belirlenir. Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

32. SÖZLEŞME BÜYÜKLÜĞÜ/ SÖZLEŞME ÇARPANI • Sözleşme Büyüklüğü/Çarpanı, Borsa tarafından belirlenen standart bir büyüklük/çarpan olup, gün sonunda oluşacak kar/zararın hesaplanmasında kullanılır (1.000 Euro, 1.000 Dolar gibi) • Vadeli piyasada alım-satımı yapılan tüm pozisyonlar, standart sözleşme büyüklüğünün katları şeklinde gerçekleştirilir. Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

33. SÖZLEŞME VADELERİ • Vadeli işlem sözleşmesinde sözleşme vadeleri Borsa tarafından standart olarak belirlenir. En yoğun kullanılan vade döngüsü; Ocak, Şubat ve Mart Döngüsü’dür. Ocak Döngüsü : Ocak-Nisan-Temmuz-Ekim Şubat Döngüsü : Şubat-Mayıs-Ağustos-Kasım Mart Döngüsü : Mart-Haziran-Eylül-Aralık Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

34. PİYASAYA GÖRE AYARLAMA • Vadeli işlem sözleşmesine girilen tarihten başlamak üzere, vade sonuna veya pozisyonun kapatıldığı tarihe kadar, her gün itibariyle gün sonunda belirlenen uzlaşma fiyatına bağlı olarak, taraflar arasında Borsa tarafından tespit edilen “Teminat Marjı Oranları” na göre “Nakit Transferi” gerçekleşir. Yapılan bu işleme “Piyasaya Göre Ayarlama” denir. Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

35. YAYILMA POZİSYONU “Yayılma Pozisyonu”,  aynı anda, yakın vadeli sözleşmenin satılması ve daha uzak vadeli sözleşmenin satın alınması veya  aynı anda, yakın vadeli sözleşmenin satın alınması ve daha uzak vadeli sözleşmenin satılması ile alınır. • “Yayılma Pozisyonu” için Borsa tarafından talep edilen teminat miktarı daha düşük seviyededir. Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

36. YAYILMA POZİSYONU • Örnek: Sözleşme Tipi: YTL/Dolar Vadeli İşlem Sözleşmesi Sözleşme Fiyatı (Şubat Vadeli): 1,500 YTL/$ Sözleşme Fiyatı (Mart Vadeli): 1,510 YTL/$ Pozisyon: 1 adet Uzun Pozisyon (Şubat Vadeli) 1 adet Kısa Pozisyon (Mart Vadeli) Sözleşme Tarihi: 7 Şubat 2005 Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

37. YAYILMA POZİSYONU Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

38. VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİNDE AÇIK VE TERS POZİSYON NEDİR? • AÇIK POZİSYON (OPEN INTEREST) Vadeli piyasalarda alınmış (Uzun veya Kısa) ve henüz kapatılmamış pozisyonlara denir. Açık Pozisyon = Uzun Pozisyon = Kısa Pozisyon • POZİSYON KAPATMA (OFFSET POSITION) Vadeli piyasalarda alınmış bir pozisyonun, ters yönlü bir işlem yapılmak (alındıysa satılması/satıldıysa geri alınması) suretiyle kapatılması işlemidir. Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

39. VADELİ PİYASALARDA POZİSYONLARIN TASFİYESİ • Fiziki Teslimat (depolama, taşıma ve sigorta maliyeti). Açık pozisyonların sadece % 1-2’si bu şekilde teslimata konu olmaktadır. • Pozisyon Kapatma (komisyon maliyeti) • Nakit Uzlaşma (finansal vadeli işlemler) Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

40. VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİNDETEMİNATLANDIRMA • BAŞLANGIÇ TEMİNATI • SÜRDÜRME TEMİNATI • TEMİNAT TAMAMLAMA ÇAĞRISI Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

41. VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİNDETEMİNATLANDIRMA Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

42. VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİNDETEMİNATLANDIRMA Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

43. VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİNDETEMİNATLANDIRMA Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

44. UZUN POZİSYON SAHİBİ AÇISINDAN NET KAR HESABI Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

45. DÖVİZ VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ VE RİSK YÖNETİMİ Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

46. DÖVİZ VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİNDE KISA POZİSYON İLE RİSKTEN KORUNMA • İhracat Tutarı : 1.000.000 ABD Doları • Tahsilat Tarihi : Nisan 2005 (3 ay sonra) • Piyasa Riski : Dolar kurunun değer kaybetmesi. • Sözleşme Büyüklüğü : 1.000 ABD Doları • Vadeli İşlem Fiyatı (t0): 1,500 YTL/$ • Sözleşme Sayısı: 1.000.000/1.000 = 1.000 (Kısa) Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

47. DÖVİZ VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİNDEKISA POZİSYON İLE RİSKTEN KORUNMA Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

48. DÖVİZ VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİNDE UZUN POZİSYON İLE RİSKTEN KORUNMA • XYZ Bankası’nın 01.03.2005 tarihi itibariyle 1,4 Milyon Euro açık pozisyonu bulunmaktadır.  Bankanın açık pozisyonunu ay sonunda (31/03/2005) 1 Milyon Euro seviyesine indirmesi (400.000 Euro satın alması) gerekmektedir.  Bu süre zarfında Euro’nun değerleneceğinden endişelenen Banka, vadeli sözleşmeler ile riskten korunmak istemektedir. Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

49. DÖVİZ VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİNDE UZUN POZİSYON İLE RİSKTEN KORUNMA • Sözleşme Büyüklüğü : 1.000 Euro • Piyasa Riski : Euro’nun değer kazanması • Korunma Pozisyonu : Uzun pozisyon • Vadeli İşlem Fiyatı : 1,900 YTL/Euro • Sözleşme Sayısı = (1,4 Milyon - 1,0 Milyon)/1.000 = 400 adet sözleşme (uzun) Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları

50. DÖVİZ VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİNDE UZUN POZİSYON İLE RİSKTEN KORUNMA Dövize Dayalı Vadeli İşlemler- Uygulama Esasları