Zrównoważony rozwój w gospodarce komunalnej

1. Niniejsza prezentacja powstała w ramach projektu „Lokomotywa zrównoważonego rozwoju – partnerstwo na rzecz ekorozwoju w gminie” dofinansowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. http://office.microsoft.com/pl-pl/images http://office.microsoft.com/pl-pl/images http://office.microsoft.com/pl-pl/images Zrównoważony rozwój w gospodarce komunalnej http://office.microsoft.com/pl-pl/images http://office.microsoft.com/pl-pl/images fot. Anna Hoffmann-Niedek

2. Gospodarka komunalna (1) Zasady i formy gospodarki komunalnej jednostek samorządu terytorialnego określa ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz.U. z 1997 r., Nr 9, poz. 43). Wedle art. 1 ust. 2 gospodarka komunalna obejmuje w szczególności zadania o charakterze użyteczności publicznej, których celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych – definicję zadań użyteczności publicznej, zawiera także ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tj.: Dz.U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.). http://office.microsoft.com/pl-pl/images http://office.microsoft.com/pl-pl/images

3. Gospodarka komunalna (2) Zadania własne gminy w obszarze gospodarki komunalnej obejmują m.in. sprawy: • wodociągów i zaopatrzenia w wodę, • kanalizacji, • usuwania i oczyszczania ścieków, • gospodarowania odpadami komunalnymi, • zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną, • lokalnego transportu zbiorowego i urządzeń drogowych, • gospodarowania przestrzenią, • zieleni komunalnej (parki, lasy miejskie, urządzenia, wypoczynkowe i sportowo-rekreacyjne, ogrody działkowe), • budownictwa mieszkaniowego (komunalnego), • cmentarzy komunalnych. http://office.microsoft.com/pl-pl/images http://office.microsoft.com/pl-pl/images http://office.microsoft.com/pl-pl/images

4. Gospodarka komunalna (3) Obowiązujące przepisy prawne, przewidują dwa sposoby realizacji zadań użyteczności publicznej gminy (zadań własnych): • bezpośrednie - poprzez wykorzystanie (zaangażowanie) własnych struktur gminy (zakłady budżetowe, spółki prawa handlowego) – z uwzględnieniem przepisów o finansach publicznych; • pośrednie – o poprzez zawieranie umów z kontrahentami zewnętrznymi (osoby prawne, ale też fizycznie i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej) – z uwzględnieniem przepisów o zamówieniach publicznych, partnerstwie publiczno-prywatnym, koncesji na roboty budowlane i usługi, jak również przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. W tym ostatnim przypadku gminie przypada rola koordynatora, określającego standardy usług i zapewniającego odpowiednie ich finansowanie. fot. Anna Hoffmann-Niedek

5. Gospodarka komunalna a ekorozwój (1) Od lat 90-tych w Polsce trwa proces restrukturyzacji sektora komunalnego, polegający na wprowadzaniu mechanizmów rynkowych do gospodarki komunalnej w celu: • poprawy jakości usług komunalnych, • minimalizacji wydatków budżetowych przy niezmienionym zakresie i jakości usług, • wyeliminowania wpływu czynników politycznych na decyzje gospodarcze, • racjonalizacji konsumpcji niektórych dóbr i usług komunalnych poprzez eliminację lub zmniejszenie dotacji lub subsydiów, • zaangażowania kapitału prywatnego w inwestycje komunalne. Poprzez swoją skalę i zakres gospodarka komunalna ma duży wpływ na gospodarowanie zasobami odnawialnymi i nieodnawialnymi, a poprzez to na stopień zrównoważenia ekologicznego konsumpcji i produkcji. http://office.microsoft.com/pl-pl/images

6. Gospodarka komunalna a ekorozwój (2) Ustawa o gospodarce komunalnej zapewnia dość dużą autonomię gminie, pozwalając jej na samodzielne ustalenie zasad i form prowadzenia gospodarki komunalnej. Wedle art. 4 ust. 1 ustawy o gospodarce komunalnej – jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej – organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego postanawiają o: • wyborze sposobu prowadzenia i form gospodarki komunalnej, • wysokości cen i opłat • albo o sposobie ustalania cen i opłat za usługi komunalne o charakterze użyteczności publicznej oraz za korzystanie z obiektów i urządzeń użyteczności publicznej jednostek samorządu terytorialnego". Autonomia gminy w ustalaniu zasad i form prowadzenia gospodarki komunalnej stwarza szerokie możliwości uwzględniania aspektów proekologicznych w działalności komunalnej. http://office.microsoft.com/pl-pl/images http://office.microsoft.com/pl-pl/images http://office.microsoft.com/pl-pl/images

7. Gospodarka komunalna a ekorozwój (3) Instrumenty wpływu na gospodarkę komunalną: • bezpośrednie inwestycje • stanowienie prawa lokalnego • stosowanie instrumentów ekonomicznych • działania edukacyjne, informacyjne i promocyjne kierowane do społeczności lokalnej Obecnie szerokie możliwości zmian w gospodarce komunalnej, zarówno pod względem efektywności ekonomicznej, jak i ekologicznej oferuje partnerstwo publiczno-prywatne (PPP). W ramach PPP rola samorządu polega na nawiązaniu korzystnych umów z podmiotem prywatnym świadczącym usługi komunalne oraz działaniach nadzorczych. W umowach PPP powinny znajdować się zapisy dotyczące rozwiązań proekologicznych, jak również prospołecznych. fot. Anna Hoffmann-Niedek

8. Gospodarka komunalna a ekorozwój (4) Ekologizacja gospodarki komunalnej = równoważenie wzorców konsumpcji zbiorowej i publicznej Zgodnie z wymogami ekorozwoju w gospodarce komunalnej, jak i w cały gospodarczym systemie produkcji i konsumpcji (publicznej, indywidualnej i zbiorowej), powinna być przestrzegana zasada „3 R”: 1. R – Reduce– Redukuj i minimalizuj zużycie energii, wody, surowców, materiałów, opakowań 2. R – Reuse– Ponownie wykorzystuj: energię (np. rekuperatory); wodę (zamknięte obiegi wody przemysłowej); opakowania, 3. R – Recykle– Wprowadzaj ponownie do obiegu gospodarczego: materiały i surowce wtórne, w tym substancje organiczne (recykling materiałowy i organiczny); energię (recykling termiczny). http://office.microsoft.com/pl-pl/images http://office.microsoft.com/pl-pl/images fot. Anna Hoffmann-Niedek

9. Zrównoważone gospodarowanie energią (1) Pakiet klimatyczny „3 x 20” Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. prognozuje, iż w warunkach polskich decydujące znaczenie w kontekście osiągnięcia tego celu będą miały postępy poczynione w: • energetyce wiatrowej, • produkcji energii z biogazu (wykorzystanie biomasy mokrej) • produkcji energii ze spalania biomasy stałej • produkcji biopaliw Te cztery obszary w 2020 roku stanowić mają łącznie ok. 94% zużycia energii ze wszystkich źródeł odnawialnych. Wykłady i prezentacje e-learningowe nt. możliwości rozwoju energetyki odnawialnej i roli w tym procesie samorządów gminnych dostępne są na platformie szkoleniwej: www.zielona-energia-ews21.pl fot. A. Niedek

10. Zrównoważone gospodarowanie energią (2) W perspektywie ekorozwoju w obszarze planowania energetycznego ważne są następujące działania: • uwzględnienie w strategii rozwoju gminy i w planie przestrzennego zagospodarowania terenów pod lokalizację inwestycji w odnawialne źródła energii (energetykę wiatrową, słoneczną, wodną, geotermalną, biogazową, biomasową); • uwzględnienie działań na rzecz zwiększenia stopnia wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych na potrzeby indywidualnych gospodarstw domowych i rolnych, przedsiębiorstw i budynków użyteczności publicznej, jak również działań na rzecz zwiększania efektywności energetycznej w założeniach do planów i w samych planach zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe; • uwzględnianie klauzul ekoenergetycznych w zamówieniach publicznych • szerokie włączenie przedsiębiorstw energetycznych do dobrowolnych działań w zakresie poddawania swojej działalności przeglądom ekologicznym oraz wdrażania certyfikowanych systemów zarządzania środowiskiem i zarządzania jakością; • przeciwdziałanie emisji zanieczyszczeń powietrza z komunalnych obiektów i urządzeń energetycznych oraz z palenisk domowych.

11. Gospodarka wodna – ekorozwojowe kierunki działań • rozbudowa i modernizacja stacji uzdatniania wody do picia i spełniania wysokich standardów jej jakości oraz zapewniającej właściwe odprowadzanie osadów z procesów uzdatniania wody, • bezpieczne dla środowiska oczyszczanie i odprowadzanie ścieków oraz proekologiczne zagospodarowania osadów ściekowych (np. na produkcję biogazu); • zwodociągowanie miejscowości i rozwój infrastruktury kanalizacyjnej w miejscach gdzie jest to uzasadnione ekonomicznie; • kontrola i przeciwdziałanie nieszczelności szamb, powodujących zanieczyszczenia wód podziemnych; • rozwój przydomowych, biologicznych oczyszczalni ścieków; • wprowadzanie na coraz szerszą skalę toalet separujących (zużywających do spłukiwania ścieki szare) i kompostujących (tzw. suchych lub zużywają zminimalizowane ilości wody); • opomiarowanie zużycia wody i ciepła; • zmniejszenie wodochłonności produkcji w zakładach przemysłowych i rezygnacja z użytkowania wód podziemnych do celów przemysłowych (z nielicznymi, ściśle reglamentowanymi wyjątkami);

12. Gospodarka wodna – ekorozwojowe kierunki działań cd. • gospodarowanie wodą w systemie zlewniowym (tworzenie w tym celu celowych związków gmin); • ochrona wód powierzchniowych (jeziora, stawy, rzeki, cieki wodne) przed zanieczyszczeniem agrochemią i eutrofizacją; • zwiększanie retencji wodnej (np. poprzez odprowadzanie wód opadowych do zbiorników wodnych, a nie kanalizacją do rzek), także małej retencji na obszarach wiejskich poprzez wprowadzanie pasów zadrzewień i zakrzewień śródpolnych zatrzymujących wilgotność i przeciwdziałających erozji gleb; • renaturalizacja dolin rzecznych; • ochrona zasobów wód podziemnych przed zanieczyszczeniami agrochemicznymi i przemysłowymi; • przeciwdziałanie zabudowie terenów zalewiskowych; • upowszechnianie stosowania zamkniętych obiegów wody w instalacjach przemysłowych (np. w mechaniczno-biologicznych stacjach przetwarzania odpadów, zakładach przemysłowych); • uwzględnianie aspektów ekologicznych w przetargach w branży wodno-kanalizacyjnej (zielone zamówienia publiczne), wykorzystywanie instrumentu partnerstwa publiczno-prywatnego.

13. Transport i komunikacja publiczna – ekorozwojowe kierunki działań (1) • uzyskanie przez wszystkie eksploatowane środki transportu (kołowego, kolejowego, wodnego - w tym morskiego, lotniczego i rurociągowego), a także przez stosowane paliwa, jak również przez całą infrastrukturę transportową, parametrów w zakresie oddziaływania na środowisko umożliwiających dotrzymanie na obszarach będących pod wpływem systemu transportowego obowiązujących norm jakości środowiska; • ograniczenie natężenia indywidualnego ruchu samochodowego w atrakcyjnych miejscowościach wypoczynkowych (za wyjątkiem pojazdów należących do stałych mieszkańców), na obszarach miejskich o charakterze zabytkowym, w miejscowościach uzdrowiskowych oraz na terenach w granicach parków narodowych poprzez wprowadzenie specjalnych systemów kontroli tego ruchu (rogatki, opłaty za wjazd, opłaty za parkowanie) i jednoczesne stworzenie możliwości skorzystania z transportu alternatywnego; • wyprowadzenie tranzytowych przewozów samochodowych i kolejowych poza obszary zwartej zabudowy; Ekorozwojowe kierunki działań:

14. Transport i komunikacja publiczna – ekorozwojowe kierunki działań cd. (2) • zmniejszenie technicznych ograniczeń w zakresie rozwoju transportu rowerowego, poprzez wybudowanie lub wyznaczenie, na wszystkich obszarach zabudowanych, ścieżek rowerowych oraz odpowiednio zagospodarowanych miejsc do „parkowania” rowerów. Projektowanie i budowa ścieżek rowerowych; • uwzględnianie w procedurach zamówień publicznych dotyczących transportu i komunikacji aspektów ekologicznych – „zielone przetargi”; • modernizacja taborów transportowych w komunikacji publicznej w aspekcie ekoefektywności – zwiększanie udziału biopaliw zużywanych przez tabory; • optymalizacja logistyki transportu publicznego

15. Transport i komunikacja publiczna (3) Z pasa jezdni o szerokości 3,5 metra może w przeciętnych warunkach miejskich skorzystać w ciągu godziny: • 20 000 pieszych • 12 000 pasażerów autobusu • 6 000 rowerzystów • 1 200 pasażerów samochodów osobowych Jeszcze większą barierą jest przestrzeń jaką zajmują samochody na parkowanie – gdyby każdy chciał po mieście przemieszczać się swoim samochodem, na drogi oraz parkingi trzeba by przeznaczyć ponad 100% powierzchni miasta. Podstawowe cechy, jakie powinien spełnić transport publiczny, niezależnie od miejsca jego działania to: • Skomunikowanie - to powiązanie ze sobą różnych form transportu publicznego • Taktowanie - polega na takim układaniu rozkładów jazdy, aby pojazdy odjeżdżały o tych samych minutach w każdej godzinie Obok optymalizacji ruchu miejskiego równie ważne jest stosowanie proekologicznych paliw w pojazdach taborowych. http://office.microsoft.com/pl-pl/images Zródło animacji: http://office.microsoft.com/pl-pl/images

16. Zrównoważone budownictwo Budownictwo obejmuje wszystkie najważniejsze elementy ekorozwoju. Jest tak, ponieważ: • Położenie domu decyduje o tym, jakimi środkami komunikacji można będzie można do niego dotrzeć; • Dom może zużywać różne, nawet zerowe ilości ciepła na ogrzewanie (domy pasywne), a więc mieć różny wpływ na emisję CO2; • Może mieć w różny sposób rozwiązany problem wentylacji, co także wpływa na poziom zużywanej energii; • Może być budowany z materiałów i surowców, które generują różne koszty środowiskowe, a także może wykorzystywać te materiały w sposób mniej lub bardziej oszczędny; • Może zawierać rozwiązania, które redukują ilość odpadów. http://office.microsoft.com/pl-pl/images

17. Zrównoważona gospodarka odpadami (1) 1. zapobieganie powstawaniu odpadów, 2. ograniczanie ilości i uciążliwości odpadów, 3. odzysk i recykling (wykorzystywanie odpadów), 4. unieszkodliwianie odpadów, 5. spalanie i składowanie odpadów. Zadania gmin w gospodarce odpadami: • objęcie wszystkich właścicieli nieruchomości na terenie gminy systemem gospodarowania odpadami komunalnymi; • prowadzenie nadzoru nad gospodarowaniem odpadami komunalnymi, w tym realizacja zadań powierzonych podmiotom odbierającym odpady komunalne od właścicieli nieruchomości;

18. Zrównoważona gospodarka odpadami (2) Zadania gmin w gospodarce odpadami (cd.): • tworzenie warunków do wykonywania prac związanych z utrzymaniem czystości i porządku na terenie gminy lub zapewnienie wykonania tych prac przez tworzenie odpowiednich jednostek organizacyjnych; • wdrożenie selektywnego zbierania odpadów komunalnych obejmujące co najmniej następujące frakcje odpadów: papieru, metalu, tworzywa sztucznego, szkła i opakowań wielomateriałowych, odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, w tym odpadów opakowaniowych ulegających biodegradacji. • zapewnienie budowy, utrzymania i eksploatacji własnych lub wspólnych z innymi gminami: regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych; stacji zlewnych, w przypadku gdy podłączenie wszystkich nieruchomości do sieci kanalizacyjnej jest niemożliwe lub powoduje nadmierne koszty; instalacji i urządzeń do zbierania, transportu i unieszkodliwiania zwłok zwierzęcych lub ich części; szaletów publicznych; • tworzenie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych w sposób zapewniający łatwy dostęp dla wszystkich mieszkańców gminy, w tym wskazanie miejsc, w których mogą być prowadzone zbiórki zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych; • zapewnienie osiągnięcia odpowiednich poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania;

19. Zrównoważona gospodarka odpadami (3) Od stycznia 2012 roku wchodzi w życie znowelizowanaUstawa o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw, uchwalona 1 lipca 2011 r. Gminy zostały zobowiązane doosiągnięcia do dnia 31 grudnia 2020 r. następujących poziomów recyklingu: • papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła w wysokości co najmniej 50% wagowo, • odpadów budowlanych i rozbiórkowych w wysokości co najmniej 70% wagowo. Dodatkowo do dnia 16 lipca 2013 r. nie więcej niż 50% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji może być przekazywanych do składowania. fot. Anna Hoffmann-Niedek

20. Zrównoważona gospodarka odpadami (4) • Dla skuteczności działań mających na celu odzysk i recykling odpadów kluczowe jest oddzielenie frakcji organicznej od pozostałych odpadów komunalnych. • Kompleksowy system segregacji odpadów bytowych opracował inżynier Andrzej Bartoszkiewicz pod nazwą EKO AB – w systemie tym zamiast wiat śmietnikowych budowane są specjalnie pawilony, gdzie zatrudnione osoby przyjmują od mieszkańców odpady i dzielą je na ponad 20 rodzajów. • Poza systemem pojemników (worków) do zbiórki odpadków organicznych rozwiązaniem mogącym zmniejszyć masę odpadów organicznych w strumieniu odpadów komunalnych mogą stać się tzw. młynki zlewozmywakowe do mielenia odpadów organicznych. Zapraszamy do udziału w szkoleniach e-learningowych „Gminny Lider Recyklingu” www.odpady.ews21.pl

21. Niniejsza prezentacja powstała w ramach projektu „Lokomotywa zrównoważonego rozwoju – partnerstwo na rzecz ekorozwoju w gminie” dofinansowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Zapraszamy do zadawania pytań autorowi wykładu! Link do wykładu oraz okienko dialogowe znajduje się tutaj: http://office.microsoft.com/pl-pl/images