Göbələyin sporları

1. Göbələyin sporları

2. Septorioz xəstəliyi ölkəmizin arpa əkinlərində də rast gəlinir. Arpanın yoluxması üçün 6 saatlıq nəmlik, sporlarıncücərməsivəbitkiləriyoluxmasıüçünoptimaltemperatur 15-250C-dir. Xəstəlikgenişdiapazonunda 5-350C temperaturinkişafedir. İnkubasiyadövrühavaşəraitindənasılıdırvə 10-20 güntəşkiledir. Septoriozlayoluxmayarpaqlarınvaxtındanəvvəlqurumasınasəbəbolur, bunöqteyinəzərdənarpabitkisindəgedənbirçoxfiziolojiproseslərpozulur. Xəstəlikləmübarizədədavamlısort, qidalıtorpaq, yaxşıaqrotexnikifondabecərilmişbitki, eləcədəmüxtəlifxəstəliklərəqarşıtoxummaterialınınsəpindənəvvəldərmanlanmasıseptoriozaqarşıprofilaktikiəhəmiyyətdaşıyır. Unluşeh, pas, sünbüllərdəfuzariozkimixəstəliklərləmübarizədətətbiqedilənbəzifungisidlər (folikurBT, 1 l/ha; tilt 0,5 l/ha; skor 0,2 l/ha) septoriozadaöldürücütəsirgöstərir.

3. Arpanınalternariozu- Alternaria spp. (A. alternata [Fr.] Keissler,A. tenuissima Simmons) vəbaşqaları Təsnifatdayeri: Fungi vəya Mycota aləmi, Anamorfic fungi şöbəsi, Hyphomycetes sinfi, Hyphomycetales sırası, Dematiaceae fəsiləsi, Alternaria cinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof

4. Alternaria cinsininnövləriarpanınqararuşeymxəstəliyinintörədicilərihesabedilirvərüşeymzonasındaepidermisinörtüyününqaralmasışəklindəzühuredir. Cinsinnövlərindəzeytunisadə, bəzənbudaqlananilkinkonididaşıyanlararastgəlinir. Konidilərsadəvəyabudaqlananzəncirlərdəaçıq-qəhvəyidəntündqəhvəyiyədəkrəngli, əksyumurtaşəkillidir. Konidilər 3-10 eninə, 1-5 uzununaarakəsməlidir. Arpanınalternariozunahəryerdəyüksəktezliklərastgəlinir. MDBölkələrininarpaəkinlərindəəsasən A.alternatagenişyayılmışdır. Törədiciyarpaqvətoxumların, nadirhallardaisəmüxtəliffəsilələrədaxilolanbitkiləringövdəköksistemininparazitidir. Patogenininkişafıüçünəlverişlişəraithavanınyüksəknisbirütubətivə 20-250Ctemperaturun mövcudolmasıdır.

5. Göbələyin konidiləri

6. F.B.Hannibal (2004) hesabedirlərki, dənli-taxıllarıntoxumlarının Alternaria cinsininnövləriiləyoluxmasıməhsulitkisinəsəbəbolmur, səpinkeyfiyyətlərinəəhəmiyyətlitəsirgöstərmir. Lakin Alternaria növlərininçoxukəndtəsərrüfatıməhsullarınıocümlədənarpadənlərinimetabolitləriiləçirkləndirir. Bumetabolitlərbitkilər, heyvanlarvəinsanlarüçüntoksikidir. Ənböyüktəhlükəni A.alternata, A.tenuissima törədir, beləki, bunövləralternarial, tenyazonturşusuvəs. metabolitləriburaxırlar. Ölkəmizinarpaəkinlərindəalternariozxəstəliyikütləvişəkildəqeydəalınmamışdır. Onagörədəxəstəliyəqarşıxüsusimübarizətədbirləriaparılmır. Xəstəliyəqarşıdavamlısortlardanistifadə, növbəliəkinsisteminəəmələedilməsi, torpağınaqrokimyəvianalizinəuyğunbalanslaşdırılmışgübrənormalarıvədigəraqrotexnikitədbirlərkompleksibitkilərinalternariozaqarşıdavamlılığınıyüksəldir.

8. 6.4 Qarğıdalı bitkisinin sürmə xəstəlikləri və onlarla mübarizə Qarğıdalının toz sürməsi - Sorosporium reilianum (Kuehn) McAlp. Təsnifatda yeri: Fungi və ya Mycota aləmi, Basidiomycota şöbəsi, Ustilaginomycetes sinfi, Ustilaginales sırası, Ustilaginaceae fəsiləsi, Sorosporium cinsi. Biolojiqrupu: Biotrof

9. Tozsürməqarğıdalınınhamaşçiçəklərini, süpürgəvəqıcalarınıyoluxur. Sirayətlənənsüpürgələrqaratozlanankütləyə, qıcalarqarakonusşəkillisporkütləsinəçevrilir. Sporlarqarğıdalınınlifləriarasındayetişməyəqədərsaxlanılırlar. Yoluxmuşbitkilərböyümədənqalır, çoxkollanırlar, adətəncırtdanlaşırlar. Xəstəliktörədicinininfeksiyamənbəyiuzunmüddəttorpaqdasaxlanılanteliosporlardır. Teliosporlareynizamandadənciklərinsəthindədəqalaraqinfeksiyamənbəyikimiiştirakedirlər.

10. Onlarşarvəyaellipsşəkilli, kiçiktikanlıdır. Qışlamadansonrateliosporlardikariotikmitseləcücərirlər. Dikariotikmitselcücərtiyədaxilolur. Tədricəngövdəüzrəhərəkətedərəkqıcavəsüpürgəyəçatırvəonlarısürməyumaqlarınaçevirir. Sporlaryetişdikdənsonrasürmətopasındanüzülürlər, torpağaçökürlərvəyaqıcalara, dənciklərədüşürlər. XəstəliyintörədicisiilkdəfəMisirdəsorqoüzərindətapılmış, sonraİtaliyadaqarğıdalıdaaşkaredildikdənsonratəsviredilmişdir.

11. Qarğıdalının toz sürməsi - Sorosporium reilianum

12. Qarğıdalının toz sürməsi - Sorosporium reilianum

13. Qarğıdalınıntozsürməxəstəliyiölkəmizinqarğıdalıplantasiyalarındadagenişyayılmışvəciddiziyanvurur. XəstəlikxüsusiləyayaylarınisbətənmülayimkeçənŞəki-Zaqatala, Quba-Xaçmaz, Gəncə-Qazax, eləcədədağlıqvədağətəyirayonlardayayılmışdır. Tozsürməxəstəliyiyoluxmadərəcəsibirçoxhallardaqarğıdalınınsəpinmüddətindənasılıdır. Göbələkəsasənyüksəktemperaturşəraitindəyoluxmaverir. Xəstəliyininkişafıüçünoptimaltemperatur 28-300C-dir, lakinyayaylarındaarabirdüşənyağışlarpatogenindahaşiddətliinkişafınamünbitşəraityaradır. Bunagörədəxəstəlikcənubrayonlarıüçünxarakterikdir. Xəstəliktörədici 4-5 ilmüddətindəhəyatiliyinisaxlayabilir.

14. Qarğıdalıəkinləriardıcıleynisahələrdəolduqdaxəstəliyinzərəriartır. Bitkininistehsalatəkinlərindəyoluxma 10-25% olduqda, məhsulitkisi 1,1-40% təşkiledir. Xəstəlikgizliinkişafedərəkdüzünəvədolayıitkilərəsəbəbolur. Yüksəkaqrotexnika, növbəliəkinəəməledilməsixəstəlikləmübarizədəəsasvasitələrdəndir. Sahəyəqarğıdalının 3-4 ildənsonraqaytarılmasıməsləhətdir. Sonillərölkəmizinpestisidbazarınadaxilolan 50%-lipentatiurami.t.- 2 kq/t, 75%-livitavaks 200 i.t. – 2,5 kq/t, 19,5%-libaytanuniversali.t. – 3 kq/tvəs. kimipreparatlaryüksəksəmərəlilikgöstərir.

15. Qarğıdalının qovuqlu sürməsi - Ustilago zeae (Beckm.) Ung. Təsnifatdayeri: Fungi vəya Mycota aləmi, Basidiomycota şöbəsi, Ustilaginomycetes sinfi, Ustilaginales sırası, Ustilaginaceaefəsiləsi, Ustilago cinsi. Sinonimi: U.maydis (DC.) Cda. Biolojiqrupu: Biotrof

20. Qarğıdalınınqovuqlusürməsibitkininbütünhissələrində, ənçoxuisəgövdəvəqıcalardapatolojitörəmələr (hall, şişlər) əmələgətirir. Adətənbirincitörəmələr, qovuqlar, kök boğazında, sonrayarpaqvəgövdələrdə, dahasonrasüpürgəvəqıcalardaformalaşırlar. Yarpaqlaryoluxanzamanqovuqlarştrixliqırışlarqrupuşəklindəmüşahidəolunur. Süpürgələrdəayrı-ayrıçiçəkləryoluxurlarvəkiçikölçülükisəşəkilliqovuqlarəmələgətirirlər. Gövdəvəqıcalardairitörəmələr- qovuqlarformalaşırlar. Qovuqlarındiametribəzən 30 sm-əçatır. Törəmələrdə- qovuqlardagöbələyinteliosporlarıformalaşırlar. 1 sm3qovuqtoxumasında 370 mln. sporəmələgələbilir. Teliosporlarşarşəkilli, tünd-qəhvəyi, 8-15 x 7-10 mkmölçülükiçiktikanlıdır.

21. Qovuqlarınəmələgəlməsitəxminənikihəftəmüddətindəbaşverir. Törəmələrdə-qovuqlardayetişənsporlarcücərməqabiliyyətinəmalikolmaqla, bitkininbütünvegetasiyadövrüyoluxmaverəbilir. Xəstəlikpraktikiolaraqqarğıdalıbecərilənbütünrayonlardarastgəlinir. QovuqlusürməninilkinmənbələrikeçmişSovetİttifaqınınikiqarğıdalıbecərənQafqazvəMoldovaəraziləridir. BuyerlərdənxəstəliktörədicitoxumvasitəsiləUkrayna, BelorusvəRusiyaərazilərinədaşınmışdır. Azərbaycandabuxəstəliyəhəmkiçikfermertəsərrüfatlarında, həmdəsənayeəhəmiyyətliəkinlərdərastgəlinir.

22. Qovuqlusürmənininkişafdərəcəsitorpağınrütubətindənasılıdır. 60%-dənaşağıvəondanyuxarıtorpaqrütubətindəbitkilərinyoluxmasıdaimyüksəkolur. Teliosporlarıncücərməsiüçünminimaltemperatur 0-50C, optimal 20-300C-dir. Törəmələrinəmələgəlməsiprosesi 210C-dənaşağıtemperaturdadayanır. Torpaqdasporlar3 iləqədərsaxlanabilirlər. Qarğıdalınıngövdəvəqıcalarıyoluxanzamanməhsuldarlıq 25-30%-əqədərazalır, məhsulunazalmasıeynizamandayoluxmamüddəti, bitkininhansıorqanınınyoluxması, qovuqlarınmiqdarındanasılıdır.

23. Yüksək aqrofon Dərin şum Bitki qalıqlarının təmizlənməsi Növbəli əkin Toxumların dərmanlanması

24. 6.5 Qarğıdalı bitkisinin digər xəstəlikləri, onlar əleyhinə mübarizə Qarğıdalı qıcalarının fuzariozu- Fusarium verticillioides (Sacc.) Təsnifatda yeri: Fungi və ya Mycota aləmi, Anamorfic fungi şöbəsi, Hyphomycetes sinfi, Hyphomycetales sırası, Moniliaceae fəsiləsi, Fusarium cinsi. Sinonimləri: F.moniliforme J.Sheld., Gibberella moniliformis Wineland. Biolojiqrupu: Hemibiotrof

25. Qarğıdalının süd yetişmə fazasının sonu, mum yetişmənin əvvəllərində qıcaların səthində solğun çəhrayı örtük əmələ gəlir. Beləörtüksıxolduqdadənlərdağılırlar. Qıcada 15- 30 yarımdağılmışdənciklərolabilir. Örtükgöbələyinmitselivəmikrokonidilərindənibarətdir. Mikrokonidilərinölçüləri 4,3-19 x 1,5-4,5 mkm-dir. Mikrokonidilərnadirhallardaəmələgəlir. Onlardüzvəyaqısaolub, əyilmişvəziyyətdədir, uzunluğu 30-58, eni 2,7-3,6 mkm, 3 vəya 5 arakəsməlidir. İnfeksiyamənbəyisirayətlənmiştoxumlarvəməhsultoplanışındansonrasahədəkiqarğıdalıqalıqlarıdır. Yazdamikrokonidilərincücərməsivəbitkiləriyoluxmasımü-şahidəedilir. Yığımdansonrakıbitkiqalıqlarındagöbələyinkisəmərhələsi- Gibberella fujikuroi inkişafedəbilir. Buhaldaasko-sporlardainfeksiyarolunuoynayabilirlər. Həşəratlartərəfindənzədələnəndənciklərxəstəlikləyoluxmayaçoxhəssasdırlar.

26. Qarğıdalı qıcalarının fuzariozu- Fusarium verticillioides

27. Qarğıdalı qıcalarının fuzariozu- Fusarium verticillioides

28. a - mikrokonidilər; b- makrokonidilər; c- xlamidosporlar

29. XƏSTƏLİYİN YAYILMASI

30. Göbələyininkişafıüçünoptimaltemperatur 300C, minimal 10-140C, maksimal 35-390C-dir. Qarğıdalınınyetişməsivəməhsultoplanışıdövrüyüksəkrütubətsirayətlənmişqıcalarınmiqdarınıyüksəldir. Qıcalarınfuzariozuməhsulunaşağıdüşməsinəvəonunkeyfiyyətininpisləşməsinəsəbəbolur. Vegetasiyadövrübitkininnormalböyüməsinivəinkişafınıtəminedənaqrotexnikitədbirlərkompleksihəyatakeçirilməlidir. Optimalsəpinmüddətivətoxumunbasdırılmadərinliyi, balanslaşdırılmışgübrədozaları, cərgəvəbitkiaralarınınişlənməsiəhəmiyyətlidir. Xəstəqıcalarçıxdaşedilməli, məhsultoplanışındansonrainfeksiyamənbəyihesabedilənbitkiqalıqlarısahədəntəmizlənməli, dərinşumlamaaparılmalıdır.

31. Qarğıdalıgövdələri, qıcalarıvəyarpaqlarınınhelmintosporiozu- Helminthosporium maydis Y.Nisik. & C.Miyake Təsnifatdayeri: Fungi vəya Mycota aləmi, Anamorfic fungi şöbəsi, Hyphomycetes sinfi, Hyphomycetales sırası, Dematiaceae fəsiləsi, Helminthosporium cinsi. Sinonimləri: Bipolaris maydis (Y.Nisik. & C.Miyake) Shoemaker, Drechslera maydis (Y.Nisik. & C.Miyake) Subram. & B.L.Jain. Biolojiqrupu: Hemibiotrof

32. Qarğıdalıgövdələri, qıcalarıvəyarpaqlarınınhelmintosporiozu- Helminthosporium maydis

33. Qarğıdalınınağçürüməsi– Sclerotinia sclerotiorum (Lib.) de Bary. Təsnifatdayeri: Fungi vəya Mycota aləmi, Ascomycota şöbəsi, Euascomycetes sinfi, Helotiales sırası, Sclerotiniaceae fəsiləsi, Sclerotinia cinsi. Sinonimləri: Peziza sclerotiorum Lib., Sclerotinia libertiana Fuckel, Whetzelinia sclerotiorum (Lib.) Biolojiqrupu: Hemibiotrof

34. Göbələyin spormərhələsi 1-sklerosiyalar apotesilərlə; 2-kisələr

35. XəstəlikAzərbaycandaolduğukimiQafqazındağətəyirayonlarında, Kubandavəs. zonalarda rastgəlinir. Qarğıdalınıngövdəsininaşağıhissəsindələkələrəmələgəlir. Belələkələrpatogeninmitselindənibarətağörtükləörtülür. Tədricəntoxumaçürüyür, yoluxmayerlərindəgöbələyinsklerosiyalarıəmələgəlir. Onlartündqəhvəyirəngli, qeyri-düzgünformalı, diametri 5 mm-əqədərdir. Sklerosiyalartorpaqdavəbitkiqalıqlarındasaxlanılır. Rütubətlişəraitzamanısklerosiyalardaapotesilərbaşverirlər, hansıki, daxilindəkisələraskosporlarlaəmələgəlirlər. Askosporlarbitkilərinyoluxmamənbəyidir. Xəstəliyininkişafınayağmurluhavavəyüksəkrütubətönəmverir.

36. Qarğıdalıgövdələrininyoluxmasınəticəsindəbitkilərzəifinkişafedir, nəticədəməhsuldarlıq 10%-əqədəraşağıdüşür. Yüksəkaqrofonyaradılmalı, balanslaşdırılmışgübrənormala-rındanistifadəedilməlidir. Səpintorpağıntemperaturumüsbət 9-120Cçatdıqdaaparılmalı, növbəliəkindövriyyəsinəəməledilməlidir. Cərgəvəbitkiaralarınındaimişlənməsi, havalanmanındüzgüntəşkiledilməsi, eləcədəbaşlıcaxəstəlikvəzərərvericilərindaşıyıcılarıolanalaqotlarınaqarşımüntəzəmmübarizətədbirləriaparılmalıdır.

37. Özünü yoxlama üçün mövzuya aid test sualları 1. Arpabitkisində unlu şeh xəstəliyini törədən göbələyi göstərin ? • Erysiphe graminis f. tritici • Uncinula necator • Microsphaera alphitoides • Blumeria graminis f. hordei • Sphaerotheca pannosa

38. 2. Arpanın unlu şeh xəstəliyinin törədicisi hansı formada qışlayır ? • kleystotesilər yoluxan orqanlarda qışlayır • patogen mitsel və konidi formalarında payızlıq arpada qışlayır • patogen konidi formasında torpağın səthində qışlayır • törədici mitsel formasında arpanın kök sistemində qışlayır • patogen kleystotesilərlə torpağın səthində qışlayır

39. 3. Qara çürümə xəstəliyinin törədicisi üçün hansı temperatur əlverişlidir ? • 15 - 21ºC • 5 - 7ºC • 21 - 30ºC • 16 - 26ºC • 30ºC - dən yuxarı temperatur

40. 4. Arpanın daş və ya bərk sürmə xəstəliyinin törədicisi qidalanma xüsusiyyətinə görə hansı qrupa mənsubdur? • fakültətiv saprotrof • fakültətiv parazit • hemibiotrof • obliqat parazit • obliqat saprotrof

41. 5. Arpanınsürməxəstəliklərinitörədəngöbələklərhansıfəsiləyəmənsubdur? a) Ustilaginaceae b) Tilletiaceae c) Peronosporaceae d) Liliaceae e) Chenopodiaceae

42. 6. Pas xəstəlikləriiləmübarizədəhansıpreparatlardahasəmərəlidir? a) tərkibində su olan preparatlar b) xlorüzvi birləşməli preparatlar c) tilt, topaz, bayleton, skor, kükürd birləşmələri d) moniko bordo, sink fosfid e) tərkibində ftalamidlər olan preparatlar

43. 7. Arpanınseptorioz, alternariozkimixəstəliklərinitörədəngöbələklərhansışöbəyəaiddirlər? a) Anamorfic fungi b) Basidiomycota c) Hemibasidiomycota d) Chytridiomycota e) Oomycota

44. 8. Qarğıdalınınağçürüməxəstəliyinintörədicisibitkininhansıorqanlarınayoluxur? a) yalnız qıcaları b) kök sistemini c) yalnız yarpaqları d) gövdənin aşağı hissələrini e) yalnız süpürgələri

45. 9. Qarğıdalınınqovuqlusürməxəstəliyinintörədicisihəyatilikqabiliyyətininəqədərsaxlayabilər? a) 4 ilə qədər b ) 2 - 3 ay c) 10 ildən artıq d) 1-2 il müddətində e) saxlaya bilmir

46. 10. Qarğıdalıqovuqlu sürməxəstəliyinintörədicisinəhansıinkişaffazalarındayüksəkhəssaslıqgöstərir? a) süpürgələmədən süd yetişmə fazasına qədər b) ilkin cücərtilərin əmələgəlmə dövrü c) 1-2 həqiqi yarpaq fazasında d) qıcaların tam yetişmə dövrü e) yarpaq və digər vegetativ orqanların intensiv inkişaf dövrü

47. Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm !