بسمه تعالی عنوان تحقیق : فراشناخت عنوان درس : تئوریهای سازمان و مدیریت دکتر غلامحسین حیدری تفرشی

1. بسمه تعالی عنوان تحقیق : فراشناخت عنوان درس : تئوریهای سازمان و مدیریت دکتر غلامحسین حیدری تفرشی ارائه کننده : سارا رضاییان پاییز 1391

2. مقدمه : همزمان با ورود به هزارۀ سوم دانش بشری در کمتر از 5 سال، دو برابر میشود و پیش بینی در اوایل سال 2020 میلادی این است که دانش بشری در مدت 73 روز دو برابر خواهد شد . این افزایش کمّی پرشتاب ، دنیای کیفی در نظام آموزش ، روشهای یاددهی و یادگیری را متغیّر و متحول کرده است . جهان ما از مدل جامعه صنعتی به مدل جامعه یادگیری ، از مدل علوم نیوتنی به مدل علوم کوانتومی و از یک سیستم خطی به یک سیستم فراپیچیده و بی نظم تغییر هویت و جهت داده است . در این راستا مفاهیمی چون فراشناخت مطرح میشود که این پژوهش بدنبال ارائه این مفهوم،تفاوت آن با شناخت ، مزایای استفاده از فراشناخت و همچنین مراحل اجرای آن است. کلید واژه : فراشناخت ، شناخت ، استراتژیهای فراشناختی .

3. مفهوم فراشناخت فراشناخت معادل واژۀ Metacognition است و از دو جزء تشکیل شده است : Meta به معنای آگاهی و Cognition به معنای اندیشیدن و شناخت است . در فرهنگ فشردۀ روانشناسی ، فراشناخت "دانش یا آگاهی فرد نسبت به فرایندهای شناختی خویش" تعریف شده است . (برگرفته از سایت http://gm.nkhschool.ir/index.php?action=viewpost&cid ، ساعت 20:56،روز دوشنبه 4 دی 1391، 10 صفر1434 ،24 دسامبر2012) .

4. بطور کل، فراشناخت تفکر دربارۀ تفکر است . این ایده که فراگیران دربارۀ تفکر خود می اندیشند به زمان افلاطون و ارسطو برمی گردد . اما اصطلاح فراشناخت برای اولین بار در سال 1976 توسط جان فلاول وارد حیطۀ روانشناسی شناختی شد . وی در همان سال دربارۀ این مفهوم چنین اظهار داشت : " فراشناخت ، دانش فرد دربارۀ فرایندها و محصولات شناختی خود یا هر چیز مرتبط با آنها از جمله ویژگیهای مربوط به یادگیری اطلاعات یا داده ها است . برای مثال ، اگر متوجه شدیم در یادگیری مطلب (الف) نسبت به مطلب (ب) مشکل بیشتری داریم یا قبل از اینکه مطلب (ج) را بپذیریم باید آن را دوباره مرور کنیم ، اگر در مواجهه با موقعیتهایی با تکالیف چند گزینه ای ، قبل از انتخاب بهترین گزینه ، باید تمام گزینه ها را مورد بررسی قرار دهیم ، اگر احساس کنیم بهتر است از مطلب (د) یادداشت برداریم چون ممکن است آن را فراموش کنیم ، درگیر فعالیتهای فراشناختی شده ایم ....

5. فراشناخت ، نظارت فعال و متعاقب آن تنظیم و سازماندهی این فرآیندها در ارتباط با داده ها و اهداف شناختی است که در خدمت برخی از اهداف عینی ایجاد شده اند" . (فلاول،1976) . بنابراین مفهوم فراشناخت مشتمل بر دو مؤلفه است : الف)آگاهی فرد از دانش خود ، نقاط ضعف خود ، باور نسبت به خود به عنوان یک فراگیر و ماهیت تکالیف و وظایف یادگیری ، و ب)توانایی فرد در تنظیم اعمال خود در کاربرد آن دانش .(نیازآذری،1382) .

6. برای فراشناخت تعاریف متعددی وجود دارد از آن جمله : گولن (1991 ) فراشناخت را توانايي تفكر منطقي دربارة فكر ، زبان يادگيري و تنظيم يادگيري بر اين اساس تعريف کرده است و از نظر كورتز (1990) فرا شناخت ، دانستن اين موضوع است كه چه موقع ، كجا و چرا استراتژيهاي خاص استفاده مي شوند .(برگرفته از سایت اتاق فکر ، http://www.otaghefekr.net/Mag-kashkol ، ساعت 18:10، روز دوشنبه 4 دی 1391، 10 صفر1434 ،24 دسامبر2012).

7. تیلور (1999) فراشناخت را چنین تعریف کرده است : "شناسایی آنچه که فرد می داند ، درک درست تکلیف یادگیری و دانش و مهارت مورد نیاز برای انجام آن ، چالاکی و زرنگی در تشخیص نحوۀ استفاده از دانش استراتژیک خود در یک موقعیت خاص ، و انجام این کار به نحو مؤثر و درست" . هرچه دانش آموزان آگاهی بیشتری نسبت به فرآیندهای فکری خود هنگام یادگیری داشته باشند ، می توانند کنترل بیشتری بر اهداف ، گرایشها و توجه خود داشته باشند . خودآگاهی ، خود تنظیم کنندگی را افزایش می دهد . اگر دانش آموزان از میزان تعهد و عدم تعهد خود در رسیدن به اهداف ، شدت و ضعف تمایلات خود برای ادامه کار ، و میزان تمرکز و توجه خود بر تکلیف یادگیری آگاه باشند می توانند تعهد ، تمایلات و توجه خود را تنظیم کنند . (برگرفته از سایت http://www.noormags.com/view/fa/articlepage//text ،ساعت 21:16، روز دوشنبه 4 دی 1391، 10 صفر1434 ،24 دسامبر2012).

8. تفاوت شناخت و فراشناخت شناخت به فرايندهاي دروني ذهن يا شيوه‌هاي پردازش اطلاعات اطلاق مي‌شود. روشي كه به وسيله آن اطلاعات را مد نظر قرار داده، تشخيص داده، به رمز در آورده، در حافظه ذخيره ساخته و در هنگام نياز آنها را از حافظه بازيابي كرده و مورد استفاده قرار مي‌گيرد. افراد از طريق فرايند‌هاي شناختي نسبت به محيط اطراف خود آگاهي پيدا كرده، و به آن پاسخ مي‌دهند. به سخن دیگر ما از راه فرایندهای شناختی جهان پیرامون خود را می شناسیم، از آن آگاه می شویم و به آن پاسخ می دهیم(سیف،1383).

9. سیفرت(1991،به نقل از سیف،1383) در تعریف شناخت به فرآیندهایی اشاره دارد که افراد به کمک آنها یاد می گیرند، فکر می کنند و به یاد می آورند. بطور خلاصه شناخت یعنی دانستن و کسب شناخت درباره هستی یعنی دانستن هستی. (برگرفته از سایت http://shirazeducation.blogfa.com/post-8aspx، ساعت 18:55، روز دوشنبه 4دی 1391،10 صفر 1434 ، 24 دسامبر2021) .

10. شناخت به عملیات ذهنی ، پردازش ها و سازه ها توجه دارد اما در فراشناخت ، فراگیر تلاش می کند تا از نظام شناختی خود آگاه شود ، راههای از بین بردن موانع یادگیری را جستجو کند ، شیوه های مطلوب یادگیری را پی ریزی کند و خود تنظیم کنندگی همه جانبه داشته باشد. (آقازاده و احدیان ، 1377) . در نظریه روانشناسی شناختی ، جریان شناخت عبارتست از دریافت ، پردازش ، نگهداری و انتقال اطلاعات . به این اعتبار ، فراشناخت فعالیتی است که کنشهای مربوط به این چهار عنصر را در بر می گیرد و بر آنها نظارت تام دارد . بنابراین باید به فراگیران روش دریافت ، پردازش ، نگهداری و انتقال درست اطلاعات را یاد داد (برگرفته از سایت http://www.est-razavi.ir/article-.html ، ساعت 11:15، روز دوشنبه 4دی 1391،10 صفر 1434 ، 24 دسامبر2021) .

11. اگر بپذیریم که شناخت در جایی رخ می دهد که در آن عملیات ذهنی مانند مقایسه ، استنباط ، استقراء و قیاس ، تجزیه و تحلیل ، مشاهده و ... انجام میشود آنگاه فراشناخت ، انجام دادن عملیات آگاهانه اعمالی است که در ذهن اتفاق می افتد . این عملیات با توجه به سؤالاتی مانند "چگونه مقایسه انجام گرفت ؟" ، "چرا باید مقایسه انجام شود؟" ، "بهترین روش مقایسه کدام است؟" و ... انجام میشود . (برگرفته از سایت http://miankooh.blogfa.com/aspx ، ساعت 21:05، روز شنبه 2دی 1391،8 صفر 1434 ، 22 دسامبر2021).

12. تحلیل فراشناخت واژۀ فراشناخت بر دانش فراگیر از فرآیندهای شناختی خود و توانایی کنترل و نظارت بر آن فرآیندها به عنوان تابعی از بازخورد دریافت شده از نتایج یادگیری است . بنابراین فراشناخت از دو عنصر اساسی دانش و کنترل تشکیل شده است . دانش فراشناختی به باورها و ادراکات فرد در مورد یک موضوع درسی یا یک تکلیف یادگیری و قضاوت در مورد تخصیص منابع شناختی به عنوان نتیجه ای از آن دانش دلالت دارد و کنترل فراشناختی به تاکتیکها و استراتژیهایی که یک فراگیر برای تحقق اهداف یادگیری خاص تعبیه می کند و سازماندهی ، نظارت و اصلاح آن عملیات برای اطمینان از مؤثر بودن یادگیری اشاره دارد (بیابانگرد،1381) .

13. دانش فراشناختی به گفته فلاول (1987) دانش فراشناختی به دانش و باورهایی اشاره دارد که شخص دربارۀ منابع شناختی خود در یک حیطه ، اینکه چقدر خوب در آن حیطه عمل می کند ، استراتژیها و روشهای اکتشافی که میتواند استفاده کند ، و ماهیت آن حیطه دانش اشاره دارد . به عبارت دیگر دانش فراشناختی به دانش کسب شده در مورد فرایندهای شناختی- دانشی که میتواند برای کنترل فرایندهای شناختی مورد استفاده قرار بگیرد – اطلاق میشود .

14. دانش فراشناختی معمولا قابل بیان کردن است و نسبتا ثابت است به گونه ای امکان اندیشیدن در مورد فرایندهای شناختی و بحث با دیگران را فراهم می کند ، اما ممکن است اشتباه پذیر ، غیر واقعی یا مبتنی بر الگوهای ساده لوحانه باشد . این شکل از دانش فرد در مورد فرایندهای فکری خود اغلب به عنوان یک دانش دیر تشکیل شونده توصیف شده است یعنی فراگیر باید به عقب برگردد و فرایندهای شناختی خود را به عنوان اهداف تفکر و اندیشه مورد ملاحظه قرار دهد (برگرفته از پایگاه اطلاع رسانی علمی ایرانیان http://www.iraninfoweb.com/oloome-ensani/ravanshenasi-omoomi/frshnkht.html ، ساعت 9:15، روز یکشنبه 3دی 1391،9 صفر 1434 ، 23 دسامبر2021 ) .

15. مهارت شناختی دومین جنبه از فراشناخت ، نظارت فعال و متعاقب آن تنظیم و هماهنگی تفکر فرد است که در اینجا به عنوان مهارت فراشناختی در نظر گرفته میشود . مهارت فراشناختی با این موضوع سر و کار دارد که چه موقع ، چرا و چگونه دانش آموزان باید پیشرفت خود را بررسی ، برنامه ریزی ، نظارت ، نتظیم و ارزشیابی کنند . مهارت فراشناختی تحت تأثیر دانش فراشناختی از جمله نگرشها و باورهای فرد نسبت به خود موضوع یا تکلیف یادگیری است . تجربیات فراشناختی آگاهانه ، شناختی و عاطفی هستند و از طریق ارتباط با برخی تلاشهای شناختی قابل تشخیص هستند و معمولا بر اساس گفتۀ فلاول تفکر و تعمق در عمل هستند نه تفکر در مورد عمل .

16. فلاول می گوید درک کودکان از این احساسات با افزایش سن بالا می رود . به نظر میرسد که خود تنظیم کنندگی برای یادگیری فعال یک عنصر اساسی باشد . مهارتهای فراشناختی بصورت مستقیم و آشکار ایجاد میشوند اما اغلب قابل بیان کردن نیستند ، دانستن نحوۀ انجام یک کار الزاما به این معنا نیست که بتوان فعالیتها را به سطح آگاهی هوشیارانه آورد و آن را برای دیگران بیان کرد (نیاز آذری،1382، 21).

17. آموزش فراشناخت یادگیری چگونه آموختن - یعنی تدوین و ایجاد مجموعه ای از فرایندهای تفکر که میتوان برای حل مسأله مورد استفاده قرار داد – یکی از اهداف اصلی آموزش و پرورش قرن بیست و یکم است . چون در این عصر فراپیچیده ، افراد با موقعیتهایی مواجه میشوند که از طریق پاسخهای آموخته شدۀ قبلی قادر به حل آنها نیستند . در اینجاست که رفتار شناختی به صحنه می آید و فرد را در حل مسائل موقعیتهای پیچیده کمک می کند . مهارتهای فراشناختی در مواردی که استفاده از پاسخهای آموخته شده و کلیشه ای قبلی موفقیت آمیز نیستند مورد نیاز می باشند . لذا هدایت دانش آموزان در درک، تشخیص و کاربرد استراتژیهای فراشناختی به آنها کمک می کند تا مشکلات سراسر زندگی خود را با موفقیت حل کنند .(آقازاده،1387) .

18. روشهای آموزش فراشناخت روشهای متعددی برای آموزش فراشناخت وجود دارد که از آن جمله میتوان به مؤثرترین آن یعنی مجهز کردن دانش آموزان به دانش استراتژیها و فرایندهای شناختی ، و تمرین و تجربۀ استفاده از استراتژیهای شناختی و فراشناختی ، ارزشیابی نتایج (توسعه تنظیم فراشناختی) اشاره نمود . یکی از متداول ترین روشهای آموزشی مورد استفاده برای فراشناخت ، با صدای بلند فکر کردن است . با صدای بلند فکر کردن ، یک استراتژی است که در آن افراد افکار خود را هنگام خواندن متن یا انجام یک تکلیف یادگیری بیان می کنند .

19. از طریق این استراتژی ، معلمان می توانند با فرایندهای فکری خوانندگان کارآمد را الگوسازی کنند و دانش آموزان نیز میتوانند استراتژی مورد استفاده خود و همکلاسیهایشان را تجزیه و تحلیل کنند . اما این نوع استراتژی بطور طبیعی در دانش آموزان وجود ندارد . یکی از مهمترین مؤلفه های آموزش فراشناختی ، خودنظارتی است . این کار را میتوان از طریق انواع خود پرسشی انجام داد . سؤالاتی مانند "چرا در حال انجام این کار هستم ؟" ، "چگونه میتوانم آن را انجام دهم؟ " ، " چه چیزی را میتوانستم به گونۀ دیگری انجام دهم؟ " میتوانند به دانش -آموز در نظارت بر درک مطلب خود کمک کنند . برای آموختن تولید این سؤالات هنگام خواندن ، فرد باید از اهمیت نظارت بر درک خود آگاه باشد و درک کند که برای انجام تکلیف مورد نظر به چه چیزی نیاز دارد .(نیازآذری،1382، 70) .

20. آموزش فراشناخت و تفاوتهای فردی دانش ، آگاهی ، و استفاده از استراتژیهای فراشناختی دانش آموزان تا حد زیادی متفاوت است به تواناییهای شناختی ، پیشینۀ فرهنگی ، و انگیزش بستگی دارد . مؤثر بودن این نوع آموزشها برای دانش آموزان به عوامل متعددی بستگی دارد . آموزش فراشناختی بیشترین مزیت را برای دانش آموزانی دارد که فراگیران تلاشگری هستند . اگرچه فراگیران ماهر غالبا برای انجام تکالیفی که به آنها داده میشود استراتژیهایی خلق می کنند اما فراگیرانی که دارای ناتواناییهای یادگیری هستند به علت نداشتن آگاهی از نیازهای یادگیری خود نمی توانند این کار را انجام دهند .

21. شواهد نشان میدهد آموزش فراشناختی نمیتواند برای همه افراد نتایج یکسانی داشته باشد . فراگیران ماهر ممکن است فقط از مقدار آموزش اندکی در زمینه استراتژیهای فراشناختی بهره مند شوند. بعلاوه ، آموزش فراشناخت در سنین مختلف نیز نتایج متفاوتی در بر خواهد داشت . برخی تحقیقات نشان میدهد که دوره راهنمایی بهترین زمان رشد فراشناختی در دانش آموزان است . به گفتۀ هالر ، چایلد و والبرگ (1988) آموزش فراشناختی در پایه های چهارم ، پنجم و ششم کمترین اثر را بر دانش آموزان دارد و بیشترین اثر در پایه های هفتم و هشتم است . از اوایل سن بلوغ و دوره نوجوانی ، افراد استفاده خود کنترلی ، گزینشی و خودبخودی از استراتژها را آغاز می کنند و این امر آنها را قادر می سازد تا به آموزش فراشناخت واکنش مثبت نشان دهند . (برگرفته از وبلاگ http://moalemane.persianblog.ir ، ساعت 14:10، روز دوشنبه 4دی 1391،10 صفر 1434 ، 24 دسامبر2021 ) .

22. انگیزش و فراشناخت از آنجایی که فراشناخت بر اعتماد به نفس و نسبت دادن موفقیت و شکست فرد به عوامل مختلف اثر می گذارد انگیزش را تحت تأثیر قرار می دهد . وقتی دانش آموزان نتایج آزمونها و نمرات تکالیف خود را دریافت می کنند (بویژه نتایج غیر منتظره مانند شکست) ، در ذهن خود بدنبال یافتن علت این نتیجه هستند . دانش آموزان وقتی نتایج خوب بدست می آورند تمایل دارند نتیجه را به دو عامل درونی : توانایی و تلا ش خود نسبت دهند .

23. وقتی دچار شکست میشوند ممکن است علت این شکست را به این دو عامل درونی نسبت دهند یا ممکن است با یک منطق خودحمایتی عامل شکست خود را عوامل شخصی ندانند و شکست را به عوامل بیرونی مانند دشوار بودن تکلیف ، روش امتحان یا بدشانسی نسبت دهند . تمایل به نسبت دادن عامل موفقیت به توانایی و تلاش باعث موفقیت بیشتر در آینده میشود چون اعتماد فرد را به توانایی خود در حل تکالیف و وظایف چالش انگیز و نا آشنای آینده افزایش می دهد و بالعکس . (نیازآذری،1382، 74) .

24. استراتژیهای ایجاد رفتار فراشناختی 1-شناسایی آنچه می دانید و آنچه نمی دانید . 2-حرف زدن دربارۀ تفکر . 3-تهیه دفتر ثبت اندیشه ها . 4-برنامه ریزی و خود تنظیم کنندگی . 5-تهیه سوابق یادگیری . 6-طرح یادگیری فردی . 7-گزارش خواستن از دانش آموزان در مورد امتحان . 8-گزارش دادن از فرایند تفکر .

25. 9-خود ارزشیابی . 10-اعتباریابی . 11-ارزشیابی با معیارهای چندگانه . (برگرفته از وبلاگ http://mbarnameh.blogfa.com/post-2.aspx ،ساعت 10:01، روز جمعه 1دی 1391،8 صفر 1434 ، 21 دسامبر2021).

26. الگو سازی فراشناخت : فراشناخت به عنوان فرایند فکر کردن دربارۀ فکر کردن ، برای فرایند یادگیری یک ضرورت است . دانش آموزانی که استراتژیهای شناختی را کسب می کنند از آگاهی نسبت به خود و تکالیف و وظایف یادگیری جهت نظارت بر یادگیری خود استفاده می کنند . کنترل فراشناختی ، دستیابی دانش آموزان به نتایج برنامه درسی را افزایش می دهد . مطالعه و کاربرد فراشناخت برای هر دانش آموز و معلم ، هر دو ، مفید است . یکی از راههایی که معلم میتواند برای آموزش استراتژیهای فراشناختی به دانش آموزان استفاده کند ، الگوسازی است .

27. اگرچه معلمان ممکن است از افزایش حجم کاری خود شکایت کنند و این مسؤلیت را نپذیرند ، اما اگر آنها مفاهیم فراشناختی را صبورانه برای دانش آموزان توضیح دهند و استراتژیهای فراشناختی را مدلسازی کنند بازده این نوع سرمایه گذاری برای آنها بسیار بالا خواهد بود . اگر دانش آموزان با استراتژیهای فراشناختی آشنایی داشته باشند میتوانند بطور مستقل و بدون کمک معلم مسائل و مشکلات را حل کنند . معلمان و دانش آموزان با استفاده از استراتژیهای فراشناختی تصمیم می گیرند چگونه با یک موضوع برخورد کنند ، چه رویکردی اتخاذ نمایند ، اشتباهات خود را حین پیشرفت بررسی کنند ، نگرش خود را نسبت به یک موضع خاص بازسازی مفهومی نمایند و آن را در نتیجه منعکس کنند . استراتژیهای فراشناختی امکان کنترل بسیاری از فرایندهای فکری مانند حل مسأله ، توجه و ادراک را فراهم می کنند . (نیازآذری،1382، 101-98) .

28. پالیسنکار (1986) جریان استراتژیهای فراشناختی را به ذکر مثالی از بازی فوتبال توضیح می دهد و می گوید یک تیم فوتبال که به استراتژیهای گوناگونی مسلط باشد در هر بازی ، استراتژی مناسب آن را بکار می گیرد . استراتژیهای پایه فراشناخت را میتوان حداقل به سه دسته تقسیم کرد : 1-ارتباط دادن اطلاعات جدید به دانش قبلی 2-انتخاب استراتژیهای فکر کردن از روی تعمق و اندیشه 3-برنامه ریزی ، نظارت و ارزشیابی فرایندهای فکر کردن .(زارع ،1380).

29. مزایای استفاده از استراتژیهای فراشناختی رویکردهای فراشناختی میتواند کیفیت زندگی دانش آموزان و معلمان را در درون و بیرون کلاس درس بهبود بخشند . در سطح حرفه ای ، فرایند بهبود برنامه ریزی معلم ، سازمان دهی و مدیریت کلاس از جمله مزایای استراتژیهای فراشناختی است که خود مزایایی نظیر پیشرفت تحصیلی و بهبود مهارتهای تحصیلی را برای دانش آموزان به همراه خواهد داشت . استراتژیهای فراشناختی به معلمان کمک می کنند تا افراد حرفه ای ، پیش کنش ، و از نظر عاطفی سالم باشد و فراگیرانی مستقل و خودتنظیم کننده تربیت کنند . (نیازآذری،1382، 105) .

30. مراحل اجرای فراشناخت برای اجرای فراشناخت چهار مرحلۀ اساسی وجود دارد : مرحله اول : ارزشیابی تشخیصی و آگاهی از پیش دانسته ها مرحله دوم : برنامه ریزی مرحله سوم : خودتنظیم کنندگی مرحله چهارم : نظارت مداوم و تجدید نظر (برگرفته از سایت دبیرخانه علوم http://dabirkhaneoloom.mihanblog.com ، ساعت 16:21، روز پنجشنبه 30 آذر 1391،7 صفر 1434 ، 20 دسامبر2021) .

31. با تشکر از همراهی شما