Lifrarensím

1. Lifrarensím Aron Freyr Lúðvíksson

2. Almennt • Lifrin hefur lengi getu til að sinna “verkefnum” sínum þrátt fyrir skaða og því getur hækkun á lifrarensímum verið eina merki um sjúkdóma í lifur. • Lifrarensím eru hvert fyrir sig ósértæk og því gefur munstur afbrigðilegra prófa meiri nákvæmni í greiningu.

3. Notagildi • Gefa hugmyndir um lifrarsjúkdóma. • Hægt að nota lifrarensím til að kanna gagnsemi meðferðar. • Hægt að nota til að kanna gang sjúkdóms í t.d víral lifrarbólgu.

4. Hepatocellular skemmdir Alanine aminotransferase (ALT/ALAT) Aspartate aminotransferase (AST/ASAT) Lactate dehydrogenase (LDH) Cholestasis Alkaline phosphatase (ALP) γ-Glutamyltransferase (GGT) Bilirubin Markerar

5. AST • Fyrst lýst sem marker fyrir bólgu í lifur árið 1955. • Hlutverk: • Aspartate + α-ketoglutarate→oxaloacetate + glutamate • Finnst í: • Lifur, hjartavöðva,rákóttum vöðvum, nýrum, heila, brisi, lungum, hvítum blóðkornum og rauðum blóðkornum.

6. AST • Er bæði í umfrymi og hvatberum • Hækkar í serum við skemmdir á áðurnefndum líffærum og því ekki mjög sértækt fyrir lifur. • Er hreinsað úr sermi hraðar en ALT og lækkar því fyrr. • Getur verið falskt lækkað hjá sjúklingum með nýrnabilun.

7. ALT • Hlutverk: • Alanine + α-ketoglutarate→pyruvate + glutamate • Finnst í: • Hæstum styrk í lifur, í minna magni í rákóttum vöðvum. • Er aðeins að finna í umfrymi frumna. • Sértækara fyrir lifur en AST • Getur verið falskt lágt í sjúklingum með Crohn´s sjúkdóm.

8. ALS og AST • Algengustu próf til að meta lifrarfrumuskaða og eru hækkun þeirra nokkuð næm á necrosu lifrarfruma. • Þó verið sýnt fram á að magn hækkunar samsvarar illa stærð skemmdar á lifrarfrumum sem sést við lifrarbiopsiu og magn ALT og AST hækkunar hefur ekkert prognostic gildi í barnalækningum. • Talið er að ALT og AST gildi upp að 300 séu ósértæk og geti sést í nánast öllum lifrarsjúkdómum.

9. ALS og AST • Mjög há gildi (>1000) sjást í færri sjúkdómum og prófin þá sértækari fyrir ákveðna lifrarsjúkdóma. Þessir sjúkdómar eru: • Bráð víral lifrarbólga • Lifrarbólga vegna ischemiu • Bráð lifrarbólga vegna lyfja eða eitrana (oftast paracetamól) • Ákveðin tilhneiging í hækkun og lækkun ALT og AST getur verið mikilvægt að þekkja. • Hratt fallandi ALT,AST með hækkandi bilirubini og lengingu á PT getur þýtt mikla lifrarnecrosu og mjög slæma klíníska útkomu. • Hafa þarf í huga að ALT og AST getur verið eðlilegt í ákveðnum lifrarsjúkdómum eins og: • Hemochromatosis • Lifrarskaða vegna methotrexate eða amiodarone. • Krónískum Hepatítis C • Nonalkóhólic fatty liver disease.

10. Hlutfall AST/ALT • Hefur litla þýðingu í barnalæknisfræði og hefur mest gildi við að meta lifrarskaða vegna áfengis þar sem AST/ALT er oft >2. • Ein rannsókn sýndi þó að hjá nýburum með lifarsjúkdóm og byrjunargildi AST/ALT 1,6 þýddi hækkun á þessu hlutfalli verri útkomu en lækkun í 13 mánaða eftirfylgd.

11. LDH • Umfrymisensím • Til eru fimm isoensím. Mest af isoensími fimm í lifur. • Finnst í: • Öllum líkamanum • Minna sértækt fyrir lifrarskaða en ALT, AST • Getur hækkað mikið við skaða á eða sjúkdóma í: • Lifur • Hjarta • Rákóttum vöðvum • Hemólýsu

12. GGT • Míkrósómal ensím • Í lifur finnst það í þekju lítilla gallganga og í hepatócýtum. • Er einnig í: • Nýrnatúbúlum, þar í hæstum styrk • Brisi • Milta • Heila • Brjóstum • Smáþörmum

13. GGT • Hlutverk: • Flytur γ-glutamyl hópa frá amínósýrum eins og glútaþíóni til annarra amínósýra. • GGT getur verið hátt í nýburum, allt að 5-8 x normalt, og enn hærra hjá fyrirburum. Byrjar að lækka fljótlega og er sviðað fullorðinsgildum eftir 6-9 mánuði. • Hækkun þarf ekki að benda á lifur þar sem það finnst í öðrum líffærum en er nokkuð sértækt fyrir lifur.

14. GGT • Hækkar í 90% allra lifrarsjúkdóma og greinir því ekki um hvaða sjúkdóm er að ræða. • Hækkar mest í gallgangastíflu. • Lyf (sérstaklega krampalyf) og hormón geta haft áhrif á magn GGT í sermi • Hækkar ekki við beinsjúkdóma né í vaxandi börnum eins og ALP.

15. GGT • Notagildi: • Mæla með ALP til að staðfesta sjúkdóm í lifur. • Átti að nota til að greina extrahepatic obstruction hjá nýburum en reyndist einnig hátt í mörgum intrahepatískum sjúkdómum nýbura. • Hækkar ekki við töku valproic sýru nema ef um raunverulega lifrareitrun er að ræða og því góður vísir til að kanna lifrarskaða á meðferð.

16. ALP • Hækkun á ALP hjá einstaklingi með stíflugulu fyrst lýst á fjórða áratug. • Hlutverk: • Hydrolýserar lífræn fosföt við basískt pH • Finnst í: • Lifur í canalicular himnum • Í osteoblöstum beina • Í brush border enterocyta smáþarma • Í proximal convuluted tubule nýrna • Nokkur isoensím eru til en ALP í sermi eru aðalega frá lifur og beinum. • Hækkar helst við cholestasa, hvort sem hann er intra- eða extrahepatic þar sem nýmyndun ensímsins eykst.

17. ALP • Við gallstíflu eru 90% fullorðinna með meira en tvöfalt ALP og 75% með meira en fjórfalt ALP • Getur verið falskt lágt ef zink skortur þar sem zink er cofactor fyrir ensímið. Crohn´s sjúkdómur er dæmi um sjúkdóm þar sem zink skortur kemur fyrir.

18. ALP • Vaxandi börn geta haft talsverða hækkun á ALP vegna losunar úr beinum. • Hægt er að mæla sérstaklega frá hvaða vef se-ALP er. • Til að rannsaka hvort hækkun er merki um lifrarsjúkdóm getur verið praktískara að mæla önnur ensím sem hækka við gallstíflu eins og GGT.

19. Bilirubin • Niðurbrotsefni heme • Er gult tetrapyrrol litarefni • 75% dagsframleiðslu bilirubins er vegna niðurbrots hemóglóbíns • 22% dagsframleiðslu bilirubins er vegna niðurbrots ensíma sem hafa heme hóp

20. Bilirubin • Hægt að flokka hækkun sem • Prehepatísk • Hepatocellular • Cholestatísk • Einnig hægt að flokka sem • Conjugeruð gula • Óconjugeruð gula

21. Bilirubin • Conjugerð hyperbilirubinemia bendir til hepatobiliary sjúkdóms og er alltaf sjúklegt ástand. • Með þessu fylgir hækkun á bilirubini í þvagi. • Getur verið sjúkleiki intra-eða extrahepatískt en bilirubin gildi geta ekki greint þar á milli. Hægt að greina á milli með ómun, CT og bíopsíu.

22. Bilirubin • Ef gallgangar eru alveg lokaðir verða hægðir ljósar þar sem ekkert urobilinogen myndast. • Intrahepatískur cholestasis • Nýbura lifrarbólga • Biliary cirrhosis • Anabólískir sterar • Illkynja sjúkdómar í lifur • Extrahepatískur cholestasis • Steinar • Illkynja æxli í brisi • Æxli í gallgöngum • Extrahepatic biliary atresia • α1-Antitrypsin deficiency • Alagille’s syndrome (arteriohepatic dysplasia) • Byler’s disease • Ofl.ofl.