Зорилго.

1. Олон Улсын МэргэжлийнПрактикийн Олон Улсын Стандарт Сангийн яам.Төсвийн хяналт, эрсдэлийн удирдлагын газар2013 он

2. Зорилго. АНУ-д төвтэй Дотоод аудиторуудын институтээс боловсруулан гардаг “Дотоод Аудитын Мэргэжлийн практикийн Олон Улсын Стандарт”-ын талаарх танилцуулга, стандартыг хэрхэн мөрдөх талаар хэрэглэгчдэд дэлгэрэнгүй зөвлөгөө өгөхөд оршино.

3. Агуулга. • Дотоор Аудын Мэргэжлийн Практикийн Олон Улсын Стандартын тодорхойлолт; • Онцлог стандартууд; • Гүйцэтгэлийн стандартууд;

4. АНУ-д төвтэй Дотоод аудиторуудын институтын тодорхойлсоноор: Дотоод аудит гэдэг ньтухайн байгууллагын үйл ажиллагааны үнэ цэнийг нэмэгдүүлэх, сайжруулахын тулд хийдэг, бие даасан, бодитойгоор баталгаажуулах, зөвлөх үйл ажиллагаа юм. Монгол Улсын Төсвийн тухай хуульд зааснаар: 4.1.49.“дотоод аудит” гэж төсвийн хөрөнгийг зүй зохистой, үр ашигтай зарцуулах, эрсдэлийн удирдлагаар хангахад чиглэсэн төсвийн дотоод хяналтын үйл ажиллагааг;

5. ОУМПХ-ийн агуулга

6. ОНЦЛОГ СТАНДАРТУУД (1000 – 1322) • Стандартын тодорхойлолт • Стандартын тайлбар • Практик зөвлөмж

7. Онцлог стандартууд ДА-ын тодорхойлолтын стандарт: 1000 – Зориулалт, эрх, мэдэл, үүрэг хариуцлага 1010 – Дотоод аудитын тодорхойлолт, ёс зүйн дүрэм, Стандартруудыг дотоодаудитын дүрэмд хүлээн зөвшөөрөх 1100– Хараат бус байдал ба бодитой хандлага 1110– Зохион байгуулалтын хараат бус байдал 1111– Зөвлөлтэй шууд харилцах 1120 – Хувь хүний бодитой хандлага 1130– Хараат бус байдал буюу бодитой хандлага алдагдах Ур чадварын стандарт: 1200 – Чадвар ба мэргэжлийн ур дүй 1210 – Чадвар 1230– Мэргэжлийн тасралтгүй хөгжил Баталгаажуулалт, үнэлгээний стандарт: 1300 – Чанарын баталгаажуулалт ба сайжруулалтын хөтөлбөр 1310– Чанарын баталгаажуулалт ба сайжруулалтын хөтөлбөрийн шаардлага 1311– Дотоод үнэлгээ 1312 – Хөндлөнгийн үнэлгээ 1320– Чанарын баталгаажуулалт ба сайжруулалтын хөтөлбөрийн талаар тайлагнах 1321 – “ДАОУС-уудыг мөрддөг” гэсэн хэллэгийг хэрэглэх 1322– Үл нийцлийг танилцуулах

8. Онцлог стандарт: 1000-Зориулалт, эрх мэдэл, үүрэг хариуцлага 1000–Зориулалт, эрх мэдэл, үүрэг хариуцлага • Дотоод аудитын нэгжийн зориулалт, эрх мэдэл, үүрэг хариуцлагыг Дотоод аудитын тодорхойлолт, Ёс зүйн дүрэм, Стандартуудад нийцсэн Дотоод аудитын дүрэмд албан ёсоор тодорхойлох ёстой. • Аудитын гүйцэтгэх удирдлага Дотоод аудитын дүрмийг үе үе эргэн хянаж, ахлах удирдлага болон зөвлөлд танилцуулан батлуулж байх ёстой. Тайлбар: • Дотоод аудитын дүрэм нь ДА-ын нэгжийн зориулалт, эрх мэдэл, үүрэг хариуцлагыг тодорхойлсон албан ёсны баримт бичиг мөн. • Дотоод аудитын дүрэм нь байгууллага дахь ДА-ын нэгжийн байр суурь, гүйцэтгэх удирдлага чиг үүргийнхээ талаар зөвлөлд тайлагнах харилцааг тогтоож, ажил гүйцэтгэхтэй холбоотой баримт бүртгэл, боловсон хүчин, биет хөрөнгөтэй харьцах эрх олгон, дотоод аудитын үйл ажиллагааны хамрах хүрээг тодорхойлно. • Дотоод аудитын дүрмийг эцэслэн батлах эрх зөвлөлд хадгалагдана. Практик зөвлөмж 1000-1 Дотоод аудитын дүрэм • Дотоод аудитын нэгжийг удирдахад дотоод аудитын албан ёсны, бичмэл дүрэмтэй байх нь чухал. • Дотоод аудитын дүрэм нь гүйцэтгэх удирдлагаар хянуулж, хүлээн зөвшөөрүүлэх болон хурлын тэмдэглэлд баримтжуулсны дагуу зөвлөлөөр батлуулах хүлээн зөвшөөрөгдсөн мэдэгдэл болно. • Дүрэм нь дотоод аудитын нэгжийн үүрэг ролийг тодорхойлсон дотоод аудитын нэгжийн зорилго, эрх мэдэл, үүрэг хариуцлагын зохист байдлыг үе үе үнэлж байх боломж олгоно.

9. Онцлог стандарт: 1100-Хараат бус байдал ба Бодитой хандлага 1100 –Хараат бус байдал ба Бодитой хандлага Дотоод аудитын нэгж хараат бус байх ба дотоод аудиторууд ажлаа гүйцэтгэхдээ бодитой хандах ёстой. Тайлбар : • Хараат бус байдал гэж дотоод аудитын нэгж дотоод аудитын үүргээ голч байдлаар хэрэгжүүлэх чадавхид заналхийлсэн нөхцөл байдлаас ангид байхыг хэлнэ. Дотоод аудитын нэгж үүрэг хариуцлагаа үр нөлөөтэй хэрэгжүүлэхэд шаардагдах хараат бус байдлын түвшинд хүрэхийн тулд аудитын гүйцэтгэх удирдлага ахлах удирдлага болон зөвлөлтэй шууд, аливаа хориг саадгүй харилцана. Үүнийг давхар тайлагнах харилцаагаар хэрэгжүүлж болно. Хараат бус байдалд учрах заналхийллийг тухайлсан аудитор, ажил, чиг үүрэг ба байгууллагын түвшинд тус тусад нь шийдвэрлэх ёстой. • Бодитой хандлага нь ажлынхаа үр дүнд итгэн, чанарын доголдол гаргахгүй байхаар ажлаа гүйцэтгэх боломжийг дотоод аудиторуудад олгож буй алагчлаагүй сэтгэл санааны хандлага юм. Бодитой хандлага нь дотоод аудиторууд аудитын асуудлаарх шийдлээ бусдын нөлөөлөлд оруулахгүй байхыг шаардана. Бодитой хандлагад учрах заналхийллийг тухайлсан аудитор, ажил, чиг үүрэг ба байгууллагын түвшинд тус тусад нь шийдвэрлэх ёстой.

10. Онцлог стандарт: 1110 –Зохион байгуулалтын хараат бус байдал 1110 –Зохион байгуулалтын хараат бус байдал • ДА-ын нэгжид үүрэг хариуцлагаа хэрэгжүүлэх боломж олгож буй байгууллагын доторх тухайн түвшинд аудитын гүйцэтгэх удирдлага тайлагнах ёстой. • Аудитын гүйцэтгэх удирдлага (АГУ) ДА-ын нэгжийн зохион байгуулалтын хараат бус байдлыг зөвлөлд наад зах нь жил тутам нотолж байх ёстой. Тайлбар: АГУзөвлөлд чиг үүргийнхээ хувьд тайлагнах нөхцөлд зохион байгуулалтын хараат бус байдал үр нөлөөтэй хэрэгжинэ. Зөвлөл нь: • Дотоод аудитын дүрмийг батлах; • Эрсдэлд суурилсан дотоод аудитын төлөвлөгөөг батлах; • АГУ-аас мэдээлэл авах; • АГУ-ыг томилох, чөлөөлөх шийдвэрийг батлах; • Хамрах хүрээ оновчтой бус; • Нөөц хязгаарлагдмал эсэх талаар АГУ-аас зохих лавлагаа авах. Практик зөвлөмж 1110-1 Зохион байгуулалтын хараат бус байдал Чиг үүргийн хувьд зөвлөлд, захиргааны хувьд байгууллагын гүйцэтгэх удирдлагад тайлагнадаг АГУ зохион байгуулалтын хараат бус байдалд тус дөхөм үзүүлнэ. Зөвлөлд чиг үүргийнхээ дагуу тайлагнах гэдэгт зөвлөл дараах үүрэг гүйцэтгэхийг хамруулна: • Дотоод аудитын нэгжийн дүрмийг батлах; • ДА-ын эрсдэлийн үнэлгээ болон холбогдох аудитын төлөвлөгөөг батлах; • ДА-ын нэгжийн зохион байгуулалтын хараат бус байдлын талаарх АГУ-аас мэдээлэл хүлээн авах; • АГУ-ын гүйцэтгэлийн үнэлгээ, томилгоо , чөлөөлөлттэй холбогдсон шийдвэрийг батлах; • АГУ-ын жилийн нөхөн олговор болон цалингийн өөрчлөлтийг батлах; • ДА-ын нэгжийн ажил үүргээ гүйцэтгэх чадварт саад болох хамрах хүрээний буюу нөөцийн хязгаарлалт байгаа эсэхийг тодорхойлох үүднээс АГУ-аас зохих лавлагаа авах. Захиргааны хувьд тайлагнах гэдэг нь: • Төсөвлөлт ба удирдлагын бүртгэл; • Хүний нөөцийн удирдлага, боловсон хүчний үнэлгээ ба нөхөн олговор; • Дотоод мэдээлэл харилцаа ба мэдээллийн урсгал; • Дотоод аудитын нэгжийн бодлого ба горимын удирдлага.

11. Онцлог стандарт: 1111– Зөвлөлтэй шууд харилцах 1111 – Зөвлөлтэй шууд харилцах Аудитын гүйцэтгэх удирдлага зөвлөлтэй шууд мэдээлэл солилцож, харилцан ажиллах ёстой. Практик зөвлөмж 1111-1 Зөвлөлтэй харилцах • Аудит, санхүүгийн тайлагнал, байгууллагын засаглал болон хяналтын талаарх зөвлөлийн хяналтын үүрэг хариуцлагатай холбоотой зөвлөлийн хурлуудад аудитын гүйцэтгэх удирдлага (АГУ) тогтмол байлцаж, оролцох тохиолдолд шууд харилцаа явагддаг. • Хуралд байлцах нь ДА-ын нэгжийн төлөвлөгөө болон үйл ажиллагааны талаар мэдээлэл солилцох, харилцан сонирхсон бусад асуудлаар бие биендээ мэдээлэл өгөх боломжийг мөн олгоно. • АГУ зөвлөлтэй наад зах нь жил тутам ганцаарчлан уулзах үед мөн ийм мэдээлэл солилцоо ба харилцаа явагдана.

12. Онцлог стандарт: 1120 – Хувь хүний бодитой хандлага 1120 – Хувь хүний бодитой хандлага Дотоод аудиторууд голч, алагчлалгүй хандлагатай байж, аливаа сонирхлын зөрчлөөс зайлсхийх ёстой. Тайлбар: Сонирхлын зөрчил гэж итгэл даах байр сууринд буй дотоод аудитор мэргэжлийн буюу хувийн зөрчилдөх сонирхолтой байх нөхцөлийг хэлнэ. Ийм зөрчилдөх сонирхлууд нь түүнийг албан үүргээ голч шударга биелүүлэхэд хүндрэлтэй болгодог. Ёс зүйгүй, зүй бус үйлдэл гаргаагүй байхад ч сонирхлын зөрчил байж л байдаг. Сонирхлын зөрчил нь дотоод аудитор, дотоод аудитын нэгж болон мэргэжилд итгэх итгэлийг алдагдуулж болох зохисгүй байдлын дүр төрхийг бүрдүүлж болно. Сонирхлын зөрчил нь үүрэг, хариуцлагаа бодитой гүйцэтгэх хувь хүний чадварыг ч сулруулж болзошгүй. Практик зөвлөмж 1120-1Хувь хүний бодит хандлага • Хувь хүний бодит хандлага гэдэг нь дотоод аудиторууд ажлынхаа үр дүнд үнэнээсээ итгэн, чанарын ноцтой доголдол гаргахгүй байхаар ажлаа гүйцэтгэхийг хэлнэ. • Дотоод аудиторуудыг мэргэжлийн бодитой дүгнэлт гаргах чадварыг нь алдагдуулахуйц нөхцөл байдалд ажиллуулж болохгүй. • АГУ сонирхлын зөрчил, өрөөсгөл хандлагаас сэргийлэхийн тулд: • ажилтнуудын даалгаврыг зохион байгуулах, • болзошгүй сонирхлын зөрчил, өрөөсгөл хандлагын талаарх мэдээллийг дотоод аудитын ажилтнуудаас тогтмол авах, • ДА-ын ажилтнуудын ажил үүргийг үе үе сэлгэн өөрчлөх. • Аудитор системийн хяналтын стандартууд буюу хяналтын горимуудыг хэрэгжүүлэхээс нь өмнө зөвлөмж болгосон нөхцөлд дотоод аудиторын бодитой хандлага сөрөг нөлөөлөлд өртөхгүй. • Хэрэв аудитор ийм системд зориулсан буюу эсвэл түүнийг ажиллуулагч горимуудыг зохиомжлох, суурилуулах, төслийг нь боловсруулах тохиолдолд аудиторын бодитой хандлага алдагдсан гэж үзнэ.

13. Онцлог стандарт: 1130 – Хараат бус байдал буюу Бодитой хандлага алдагдах 1130 – Хараат бус байдал буюу Бодитой хандлага алдагдах Хэрэв хараат бус байдал буюу бодитой хандлага алдагдсан буюу алдагдсан гэж харагдахаар бол энэ талаарх мэдээллийг холбогдох талуудад танилцуулах ёстой. Хэр зэрэг алдагдсанаас мэдээллийн шинж чанар хамаарна. Тайлбар: Зохион байгуулалтын хараат бус байдал ба хувь хүний бодитой хандлага алдагдах гэдэгт хувийн сонирхлын зөрчил; хамрах хүрээний хязгаарлалт; бүртгэл, боловсон хүчинтэй танилцах талаарх хязгаарлалт; өмч хөрөнгө болон санхүүжилт г.м. 1130.А1 – Дотоод аудиторууд өмнө нь хариуцаж байсан аль нэг ажиллагаагаа үнэлэхээс зайлсхийх ёстой. Хэрэв дотоод аудитор урьд жил нь хариуцаж байсан үйл ажиллагаандаа баталгаажуулах үйлчилгээ үзүүлбэл бодитой хандлага алдагдсан гэж үзнэ. 1130.А2 –АГУ-ын хариуцдаг чиг үүргийг баталгаажуулах ажлыг ДА-ын нэгжээс гадуурх тал хянах ёстой. 1130.C1 – Дотоод аудиторууд өмнө нь хариуцаж байсан үйл ажиллагаатайгаа холбоотой зөвлөх үйлчилгээ үзүүлж болно. 1130.С2 – Санал болгож буй зөвлөх үйлчилгээтэй холбоотойгоор хараат бус байдал буюу бодитой хандлага алдагдаж болзошгүй байвал дотоод аудиторууд энэ талаар ажлын захиалагчид ажлыг хүлээн авахаас өмнө мэдэгдэх ёстой. Практик зөвлөмж 1130-1Хараат бус байдал буюу бодитой хандлага алдагдах • Хараат бус байдал буюу бодитой хандлага бодитой алдагдсан буюу алдагдаж болзошгүй гэж дүгнэж болох аливаа нөхцөл байдлыг дотоод аудиторууд аудитын гүйцэтгэх удирдлага (АГУ)-д тайлагнана. • Хэрэв алдагдсан буюу алдагдсан гэж дүгнэхээр байна гэж АГУ үзвэл тэрбээр аудитор(ууд)ыг сэлгэн томилох хэрэгтэй болно. • Дотоод аудитын нэгжийг зорилт, төлөвлөгөөгөө хэрэгжүүлэхэд нь саад болж буй аливаа хязгаарлалтыг хамрах хүрээний хязгаарлалт гэнэ. • Дотоод аудиторууд аудиторын бодитой хандлага алдагдсан мэт харагдуулж болзошгүй төлбөр, бэлэг буюу зугаа цэнгээг ажилтнууд, захиалагч, үйлчлүүлэгч, ханган нийлүүлэгч буюу бизнесийн холбоотноос хүлээн авч болохгүй. • Ажилтнууд болон олон нийтэд тараагддаг, үнэ багатай сурталчилгааны зүйлс (үзэг, хуанли, загвар зэрэг) хүлээн авах нь дотоод аудиторуудын мэргэжлийн дүгнэлтэд саад болохгүй. Дотоод аудиторууд тэдэнд санал болгосон материаллаг бүх төлбөр буюу бэлгийг шууд харьяалах удирдлагадаа даруй тайлагнана.

14. Онцлог стандарт: 1200–Чадвар ба мэргэжлийн ур дүй 1200–Чадвар ба мэргэжлийн ур дүй Ажлыг чадварлаг, мэргэжлийн ур дүйтэй гүйцэтгэх ёстой. Практик зөвлөмж 1200-1 Чадвар ба мэргэжлийн ур дүй Чадвар ба мэргэжлийн ур дүй нь аудитын гүйцэтгэх удирдлага (АГУ) болон дотоод аудитор бүрийн үүрэг хариуцлага юм. • Мэргэжлийн ур дүй гэдэгт Ёс зүйн дүрэм ба тохиромжтой бол байгууллагын зан суртахууны дүрэм, мөн түүнчлэн дотоод аудиторын эзэмшиж болох мэргэжлийн бусад эрхэд тавигдах зан суртахууны дүрмийг баримтлах явдал хамаарна. • Дараах хоёр чухал бүрэлдэхүүн хэсэг ордог учраас Ёс зүйн дүрэм нь Дотоод аудитын тодорхойлолтоос хальж гардаг: • Дотоод аудитын мэргэжил, практикт хамаарах зарчмууд: шударга ёс, бодитой хандлага, нууцын хадгалалт, чадвар. • Дотоод аудиторуудад тавигдах зан төлвийн хэм хэмжээг тодорхойлсон зан суртахууны дүрэм. Эдгээр дүрэм нь зарчмуудыг практик хэрэглээ болгон тайлбарлах тусламж бөгөөд дотоод аудиторуудын ёс зүйн төлвийг чиглүүлэх зориулалттай.

15. Онцлог стандарт:1210–Чадвар 1210 – Чадвар Дотоод аудиторууд хувийн үүрэг хариуцлагаа хэрэгжүүлэхэд шаардагдах мэдлэг, ур чадвар, бусад чадварыг эзэмших ёстой. Дотоод аудитын нэгж үүрэг хариуцлагаа хэрэгжүүлэхэд шаардагдах мэдлэг, ур чадвар, бусад чадварыг хамтдаа эзэмших буюу олж авах ёстой. Тайлбар: 1210.А1 Ажлыг бүхэлд нь буюу зарим хэсгийг нь гүйцэтгэхэд шаардагдах мэдлэг, ур чадвар, бусад чадвар дотоод аудиторуудад дутагдаж байвал аудитын гүйцэтгэх удирдлага чадварлаг зөвлөгөө, тусламж авах ёстой. 1210.А2Дотоод аудиторууд залилангийн эрсдэл ба түүнийг удирдан зохицуулж буй байгууллагын арга барилыг үнэлэх хангалттай мэдлэгтэй байх ёстой бөгөөд гэхдээ залиланг илрүүлж, мөрдөх үндсэн үүрэг хариуцлага бүхий хүнийх шиг мэдлэг чадвар эзэмшсэн байх албагүй. 1210.А3Дотоод аудиторууд мэдээллийн технологийн гол эрсдэлүүд ба хяналтууд, ажлаа гүйцэтгэхэд ашиглах боломжтой технологид суурилсан аудитын арга техникүүдийн талаар хангалттай мэдлэгтэй байх ёстой. Гэхдээ үндсэн үүрэг хариуцлага нь мэдээллийн технологийн аудит болох дотоод аудиторын мэдлэг чадварыг бүх дотоод аудиторууд эзэмшсэн байх албагүй. 1210.C1 Ажлыг бүхэлд нь буюу зарим хэсгийг нь гүйцэтгэхэд шаардагдах мэдлэг, ур чадвар, бусад чадвар дотоод аудиторуудад байхгүй бол аудитын гүйцэтгэх удирдлага зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэхээс татгалзах буюу эсвэл чадварлаг зөвлөгөө, тусламж авах ёстой. Практик зөвлөмж 1210-1Чадвар • Ажлыг гүйцэтгэхдээ ДА-ын стандарт, горим, арга техникийг хэрэглэх чадвар. • ДА-ууд санхүүгийн бүртгэл, тайлантай голлон ажиллах бол НББ-ийн зарчим, арга техникийн талаарх чадвар. • Залилангийн шинж тэмдгүүдийг олж тодорхойлох мэдлэг. • Мэдээллийн технологийн гол эрсдэлүүд, хяналтууд болон технологид суурилсан аудитын арга техникийн мэдлэг. • Бизнесийн сайн практикаас гажсан зөрүүний материаллаг байдал, ач холбогдлыг таньж мэдэх ба үнэлэх менежментийн зарчмуудын ойлголт. • НББ, эдийн засаг, арилжааны хууль, татвар, санхүү, тоон аргууд, мэдээллийн технологи, эрсдэлийн удирдлага, залилан зэрэг бизнесийн салбаруудын үндсэн зарчмуудын талаарх үнэлэмж. • Хүнтэй ажиллах, хүмүүсийн харилцааг ойлгох болон ажлын захиалагчтай хангалттай харилцаа холбоо тогтоох чадвар;

16. Онцлог стандарт:1220–Мэргэжлийн ур дүй 1220 –Мэргэжлийн ур дүй Ухаалаг хэрсүү, чадварлаг дотоод аудиторт байвал зохих анхаарал болгоомж, ур чадварыг дотоод аудиторууд гаргах ёстой. Мэргэжлийн ур дүй гэдэг нь алдаа огт гаргахгүй гэсэн санаа биш юм. 1220.A1 – Дотоод аудиторууд дараах зүйлсийг харгалзан мэргэжлийн ур дүйтэй ажиллах ёстой: • Ажлын зорилтуудыг биелүүлэхэд шаардагдах ажлын цар хэмжээ; • Баталгаажуулалтын горимуудыг хэрэглэх асуудлын харьцангуй нарийн түвэгтэй, материаллаг байдал буюу ач холбогдол; • Засаглал, эрсдэлийн удирдлага, хяналтын үйл явцын зохист болон үр нөлөөт байдал; • Ноцтой алдаа, залилан буюу зөрчил гарах магадлал; • Баталгаажуулалтын өртөг ба боломжит үр дүнгийн харьцаа. 1220.A2 – Дотоод аудиторууд мэргэжлийн ур дүйтэй ажиллахдаа технологид суурилсан аудит болон өгөгдөлд дүн шинжилгээ хийх бусад арга техникүүд ашиглахыг бодолцох ёстой. 1220.A3 – Дотоод аудиторууд зорилт, үйл ажиллагаа буюу нөөцөд нөлөөлж болзошгүй ноцтой эрсдэлүүдэд соргог хандах ёстой. 1220.C1 – Дотоод аудиторууд зөвлөх үйлчилгээний явцад дараах зүйлийг харгалзан мэргэжлийн ур дүйтэй ажиллах ёстой: Практик зөвлөмж 1220-1 Мэргэжлийн ур дүй • Мэргэжлийн ур дүй нь ижил буюу төстэй нөхцөл байдалд анхаарал, ур чадвараа ашиглахыг боломжийн хэмжээний ул суурьтай, чадварлаг дотоод аудитораас шаардана. • Залилан, санаатай буруу үйлдэл, алдаа, орхигдол, үр ашиггүй, үрэлгэн, үр нөлөөгүй байдал, сонирхлын зөрчил гарах боломжид соргог хандахыг дотоод аудиторуудыг мэргэжлийн ур дүйтэй ажиллаж байна гэж үзнэ. • Мэргэжлийн ур дүй нь боломжийн хэмжээнд шалгалт, баталгаажуулалт хийхийг дотоод аудитораас шаардана. • Иймээс, дотоод аудиторууд үл нийцэл буюу зөрчил байхгүй гэсэн төгс баталгаа өгч чадахгүй. • Дотоод аудитор нь дотоод аудитын ажил хийх бүртээ материаллаг хэмжээний зөрчил буюу үл нийцэл гарах боломжийг судалж үзэх хэрэгтэй.

17. Онцлог стандарт: 1230 – Мэргэжлийн тасралтгүй хөгжил 1230 – Мэргэжлийн тасралтгүй хөгжил Дотоод аудиторууд мэргэжлээ тасралтгүй хөгжүүлэх замаар мэдлэг, ур чадвар, бусад чадвараа сайжруулах ёстой. Практик зөвлөмж 1230-1 Мэргэжлийн тасралтгүй хөгжил • Дотоод аудиторууд чадвараа дээшлүүлж байх үүднээс боловсролоо үргэлжлүүлж байх үүрэгтэй. • Дотоод аудиторууд мэргэшсэн дотоод аудиторын эрх, ДАИ-ээс санал болгодог бусад эрх болон дотоод аудиттай холбоотой нэмэлт эрхүүд г.м. мэргэжлийн зохих гэрчилгээг авч, чадвараа илтгэн харуулахыг дэмжинэ. • Дотоод аудиторууд өөрсдийнхөө байгууллагын засаглал, эрсдэл болон хяналтын үйл явцын талаар мэдлэг чадвартай байх үүднээс мэргэжлийн тасралтгүй боловсрол /МТБ/ эзэмшихийг дэмжинэ. • Мэдээллийн технологи, татвар, актуар буюу системийн зохиомж зэрэг чиглэлээр тусгайлсан аудит ба зөвлөх ажил гүйцэтгэдэг дотоод аудиторууд дотоод аудитын ажлаа чадварлаг гүйцэтгэх боломжтой байх үүднээс төрөлжсөн МТБ эзэмшиж болно. • Мэргэжлийн гэрчилгээтэй дотоод аудиторууд тухайн мэргэжлийн гэрчилгээ эзэмшихтэй холбоотой шаардлагуудыг хангахад хангалттай хэмжээний МТБ эзэмших үүрэгтэй. • Холбогдох гэрчилгээ хараахан аваагүй дотоод аудиторууд мэргэжлийн гэрчилгээ авах үүднээс боловсролын хөтөлбөр ба бие даасан сургалтад хамрагдахыг дэмжинэ.

18. Онцлог стандарт: 1300–Чанарын баталгаажуулалтба сайжруулалтын хөтөлбөр 1300 – Чанарын баталгаажуулалт ба сайжруулалтын хөтөлбөр АГУ дотоод аудитын нэгжийн бүхий л асуудлыг хамарсан чанарын баталгаажуулалт ба сайжруулалтын хөтөлбөр боловсруулж, хэрэгжүүлэх ёстой. Тайлбар: Чанарын баталгаажуулалт, сайжруулалтын хөтөлбөр нь дотоод аудитын нэгж Дотоод аудитын тодорхойлолт, Стандартуудад нийцэж ажилласан эсэх, мөн дотоод аудиторууд Ёс зүйн дүрмийг мөрдсөн эсэхийг үнэлэх боломжоор хангах зориулалттай. Хөтөлбөр нь түүнчлэн дотоод аудитын нэгжийн үр ашиг, үр нөлөөг үнэлж, сайжруулах боломжуудыг тодорхойлдог. Практик зөвлөмж 1300-1Чанарын баталгаажуулалт ба сайжруулалтын хөтөлбөр • АГУ чанарын баталгаажуулалт ба сайжруулалтын хөтөлбөр (ЧБСХ) боловсруулж, хэрэгжүүлэхийг Стандарт 1300 шаарддаг. • АГУ нь дотоод аудитын нэгж дараахь байдлаар ажилласан талаар үндэслэлтэй баталгааг сонирхогч талуудад өгч чадах үүрэгтэй. Үүнд: • Дотоод аудитын тодорхойлолт, Ёс зүйн дүрэм болон Стандартуудад нийцсэн дотоод аудитын дүрмийг баримталж ажилласан. • Үр нөлөөтэй бөгөөд үр ашигтай ажилласан. • Үнэ цэнийг нэмэгдүүлж, байгууллагын үйл ажиллагааг сайжруулдаг гэж сонирхогч талууд үзсэн.

19. Онцлог стандарт: 1310 – Чанарын баталгаажуулалт ба сайжруулалтын хөтөлбөрийн шаардлага 1310 – Чанарын баталгаажуулалт ба сайжруулалтын хөтөлбөрийн шаардлага Чанарын баталгаажуулалт ба сайжруулалтын хөтөлбөр дотоод болон хөндлөнгийн үнэлгээг хамруулсан байх ёстой. Практик зөвлөмж 1310-1Чанарын баталгаажуулалт ба сайжруулалтын хөтөлбөрийн шаардлагууд • Чанарын баталгаажуулалт ба сайжруулалтын хөтөлбөр (ЧБСХ) нь дотоод аудитын нэгжийн гүйцэтгэдэг аудитын ба зөвлөх ажлын нийт цар хүрээнд явцад нь үе үе хийдэг үнэлгээ юм. • Чанарын баталгаажуулалт ба сайжруулалтын хөтөлбөрт дараах зүйлийн үнэлгээ хамаарна. Үүнд: • Дотоод аудитын тодорхойлолт, Ёс зүйн дүрэм болон Стандартуудад нийцэж буй байдал. • Дотоод аудитын нэгжийн дүрэм, зорилго, зорилтууд, бодлого ба горимуудын зохистой байдал. • Байгууллагын засаглал, эрсдэлийн удирдлага ба хяналтын үйл явцад оруулсан хувь нэмэр. • Холбогдох хууль тогтоомж, дүрэм журам, засгийн газрын буюу салбарын стандартуудад нийцсэн байдал. • Байнга сайжруулах үйл ажиллагаа болон шилдэг практик нэвтрүүлсний үр нөлөө. • Дотоод аудитын нэгж байгууллагын үнэ цэнийг нэмэгдүүлж, үйл ажиллагааг нь сайжруулсан цар хэмжээ.

20. Онцлог стандарт: 1311 – Дотоод үнэлгээ 1311 – Дотоод үнэлгээ Дотоод үнэлгээнд дараах зүйлс багтах ёстой. Үүнд: • Дотоод аудитын нэгжийн гүйцэтгэлд хийх байнгын хяналт шинжилгээ; • Өөрийгөө үнэлэх замаар буюу эсвэл дотоод аудитын практикийн талаар хангалттай мэдлэгтэй байгууллагын бусад ажилтнуудаар үе үе хянуулах. Тайлбар: • Байнгын хяналт шинжилгээ нь ДА-ын нэгжийг удирдахад ашиглагддаг тогтсон бодлого, практикт тусгагдсан байдаг. • Дотоод аудитын тодорхойлолт, Ёс зүйн дүрэм, Стандартуудад нийцсэн эсэхийг үнэлэхэд шаардагдах үйл явц, хэрэгсэлюм. • Үе үе хийгдэх хяналт нь Дотоод аудитын тодорхойлолт, Ёс зүйн дүрэм, Стандартуудад нийцэж ажилласан эсэхийг үнэлсэн үнэлгээ юм. • Дотоод аудитын практикийн талаарх хангалттай мэдлэг гэдэг нь ОУМПХ-ний бүх элементүүдийг наад зах нь ойлгосон байхыг шаардана. Практик зөвлөмж 1311-1 Дотоод үнэлгээ • Явцад нь хийх дотоод үнэлгээнд: • Ажлыг хянан удирдах, хяналтын хуудас ба горимууд • үйлчлүүлэгчид, бусад талуудын санал • түншийн үнэлгээ • Төслийн төсөв • цагийн бүртгэлийн систем • аудитын төлөвлөгөөний биелэлт • өртөг зардлын нөхөлт • Гүйцэтгэлийн бусад үзүүлэлтүүд (мөчлөгийн хугацаа, хүлээн зөвшөөрөгдсөн зөвлөмжүүд )-ийн дүн шинжилгээ зэрэг үзүүлэлт хамаарна. • ДАИ-ийн Чанарын үнэлгээний гарын авлага, буюу эсвэл үүнтэй харьцуулж болохуйц удирдамж, арга хэрэгслийн багц нь үе үе хийгдэх дотоод үнэлгээний үндэс болно. • Дотоод үнэлгээ хөндлөнгийн үнэлгээний өмнөхөн хийгдсэн бол энэ нь хөндлөнгийн үнэлгээнд дэмжлэг үзүүлж, өртгийг нь бууруулж болно. • Хэрэв дотоод үнэлгээг мэргэшсэн, хараат бус хөндлөнгийн хянагч буюу хянагчдын баг гүйцэтгэсэн бол үнэлгээний үр дүн нь дараа хийгдэх чанарын хөндлөнгийн үнэлгээний дүнгийн талаар ямар нэгэн баталгаа өгөхгүй. • Гүйцэтгэлийн чанар ба, шаардлагатай бол, сайжруулах, Стандартуудын нийцэлд хүрэхээр санаачилсан холбогдох арга хэмжээний талаар дүгнэлт боловсруулна. • АГУ дотоод үнэлгээний үр дүн, шаардагдах арга хэмжээний төлөвлөгөөнүүд болон тэдгээрийг амжилттай хэрэгжүүлсэн эсэх талаар ахлах удирдлага болон зөвлөлд наад зах нь жил тутам тайлагнана.

21. Онцлог стандарт: 1312 – Хөндлөнгийн үнэлгээ 1312 – Хөндлөнгийн үнэлгээ Хөндлөнгийн үнэлгээг байгууллагын гаднаас мэргэшсэн, хараат бус хянагч буюу хяналтын багаар наад зах нь таван жил тутам хийлгэх ёстой. Аудитын гүйцэтгэх удирдлага зөвлөлтэй дараах зүйлсийг хэлэлцэх ёстой. Үүнд: • Хөндлөнгийн үнэлгээг илүү ойрхон давтамжтай хийлгэх хэрэгцээ шаардлага; • Хөндлөнгийн хянагч буюу хяналтын багийн мэргэшил, хараат бус байдал, түүний дотор аливаа сонирхлын болзошгүй зөрчил. Тайлбар: Мэргэшсэн үнэлэгч буюу үнэлгээний баг нь 2 чиглэлээр чадвараа харуулна. Үүнд: • Дотоод аудитын мэргэжлийн практик; • Хөндлөнгийн үнэлгээний үйл явц; Үнэлгээний багийн хувьд багийн бүх гишүүд бүх чадварыг эзэмшсэн байх албагүй бөгөөд баг бүхэлдээ мэргэшсэн байх нь л чухал. Хараат бус үнэлэгч буюу үнэлгээний баг гэдэг нь: • Сонирхлын бодит буюу илэрхий зөрчилгүй байх; • Дотоод аудитын нэгжийн харьяалагддаг байгууллагын нэг хэсэг биш; • Дотоод аудитын нэгжийн хяналтад нь ажилладаггүй байхыг хэлнэ. Практик зөвлөмж 1312-1 Хөндлөнгийн үнэлгээ • Хөндлөнгийн үнэлгээ нь ДА-ын нэгжийн гүйцэтгэсэн аудитын ба зөвлөх ажлын бүхий л хүрээг хамарна. Мэргэшсэн, хараат бус хөндлөнгийн хянагч буюу хянагчдын багаар бүрэн хэмжээний хөндлөнгийн үнэлгээ хийлгэнэ. • Хөндлөнгийн үнэлгээний хоёр арга хандлага байдаг. Үүнд: • Мэргэшсэн, хараат бус хөндлөнгийн үнэлэгч буюу үнэлгээчдийн багаар бүрэн хэмжээний хөндлөнгийн үнэлгээ хийлгэх. • Өөрийн дотоод үнэлгээ болон дотоод аудитын нэгжийн бэлтгэсэн тайланд хараат бус баталгаа өгүүлэхээр мэргэшсэн, хараат бус хөндлөнгийн үнэлгээчин буюу үнэлгээчдийн багийг ашиглах. • Хөндлөнгийн үнэлгээчний үүрэг гүйцэтгэж буй хүн: • Стандартуудын талаарх сүүлийн үеийн, гүнзгий мэдлэг эзэмшсэн чадварлаг, мэргэшсэн дотоод аудитын мэргэжилтэн байх. • Мэргэжлийн шилдэг практикийн талаар сайтар туршлагатай байх. • ДА-ын практик буюу удирдлагын түвшинд холбогдох зөвлөгөө өгөх чиглэлээр наад зах нь сүүлийн 3 жилийн туршлагатай байх нь зүйтэй. Практик зөвлөмж 1312-2 Хөндлөнгийн үнэлгээ: Хараат бус баталгаа бүхий өөрийн үнэлгээ • Хараат бус [хөндлөнгийн] баталгаа бүхий өөрийн үнэлгээнд дараах зүйлс хамаарна: • ДА-ын тодорхойлолт, Ёс зүйн дүрэм болон Стандартуудад нийцэж буй байдлын үнэлгээг наад зах нь хамарсан хөндлөнгийн үнэлгээний явцтай дүйцэхүйц иж бүрэн бөгөөд бүрэн баримтжуулагдсан өөрийн үнэлгээний үйл явц. • Мэргэшсэн, хараат бус үнэлэгчийн газар дээр нь хараат бусаар гаргасан баталгаа. • Хэмнэлттэй цаг хугацаа болон нөөцийн шаардлагууд /стандартаас харах/ • Мэргэшсэн, хараат бус үнэлгээчин буюу үнэлгээний баг нь үр дүнг батлах болон Дотоод аудитын тодорхойлолт, Ёс зүйн дүрэм болон Стандартуудад нэгж хэрхэн нийцэж буй түвшинг тогтоон илэрхийлэх үүднээс өөрийн үнэлгээнд хангалттай хэмжээний сорил хийнэ. • Хараат бус баталгаа нь ДАИ-ийн Чанарын үнэлгээний гарын авлагад тусгагдсан үйл явц буюу түүнтэй ижил төстэй цогц үйл явцын дагуу хийгдэнэ. • Хараат бус баталгаа бүхий өөрийн үнэлгээний эцсийн тайлан(гууд)-д өөрийн үнэлгээний баг болон мэргэшсэн, хараат бус хөндлөнгийн хянагч(ид) гарын үсэг зурах бөгөөд АГУ ахлах удирдлага болон зөвлөлд хүргүүлнэ.

22. Онцлог стандарт: 1321 – “Дотоод аудитын мэргэжлийн практикийн олон улсын стандартуудыг мөрддөг” гэсэн хэллэгийг хэрэглэх 1321-“Дотоод аудитын мэргэжлийн практикийн олон улсын стандартуудыг мөрддөг” гэсэн хэллэгийг хэрэглэх Гагцхүү чанарын баталгаажуулалт ба сайжруулалтын хөтөлбөрийн үр дүнгээр дэмжигдэж буй нөхцөлд л дотоод аудитын нэгж “Дотоод аудитын мэргэжлийн практикийн олон улсын Стандартуудыг мөрддөг” хэмээн аудитын гүйцэтгэх удирдлага мэдэгдэж болно. Тайлбар: • Дотоод аудитын тодорхойлолт, Ёс зүйн дүрэм, Стандартуудад тодорхойлсон үр дүнд хүрч буй тохиолдолд л дотоод аудитын нэгж Стандартуудад нийцэж ажиллаж байгаа болно. • Чанарын баталгаажуулалт ба сайжруулалтын хөтөлбөрийн үр дүнд дотоод ба хөндлөнгийн үнэлгээний үр дүнгийн аль алиныг оруулна. • Дотоод аудитын бүх үйл ажиллагааны талаар дотоод үнэлгээний үр дүн гарсан байна. • Түүнчлэн таваас доошгүй жил болсон дотоод аудитын үйл ажиллагааны талаар хөндлөнгийн үнэлгээний үр дүн гарсан байна. Практик зөвлөмж 1321-1 “Дотоод аудитын мэргэжлийн практикийн олон улсын стандартуудыг мөрддөг”гэсэн хэллэгийг хэрэглэх • Дотоод аудитын тодорхойлолт, Ёс зүйн дүрэм болон Стандартуудад дотоод аудитын нэгж нийцэж байгаа эсэхийг үнэлж, зөвлөмжүүдийг тусгах хэрэгтэй. • Хэрэглэх хэллэг нь “Стандартуудаднийцсэн” буюу “Стандартуудын дагуу” гэж томъёологдож болно. Эдгээр хэллэгийн аль нэгийг хэрэглэхийн тулд хөндлөнгийн үнэлгээг тогтмол хяналт шинжилгээ болон үе үе хийгддэг дотоод үнэлгээтэй хамт 5 жилийн хугацаанд наад зах нь нэг удаахийсэн. • Эдгээр үйл ажиллагаа нь Дотоод аудитын тодорхойлолт, Ёс зүйн дүрэм болон Стандартуудад нийцсэн гэсэн дүгнэлт гаргасан байх хэрэгтэй. • АГУ дотоод аудитын нэгжийн нийт хамрах хүрээ буюу үйл ажиллагаанд нөлөөлөх үл нийцлийн тохиолдлууд, түүний дотор 5 жилийн хугацаанд хөндлөнгийн үнэлгээ хийлгэж чадаагүй тохиолдлыг ч ахлах удирдлага болон зөвлөлд мэдээлэх үүрэгтэй.

23. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛ АА Онцлог стандартын талаар асуулт байна уу?

24. ГҮЙЦЭТГЭЛИЙН СТАНДАРТ (2000 – 2600) • Стандартын тодорхойлолт • Стандартын тайлбар • Практик зөвлөмж

25. Гүйцэтгэлийн стандартууд ДА-ын нэгжийн ажиллагааны стандарт. 2000 – Дотоод аудитын нэгжийг удирдах 2010 – Төлөвлөлт 2020– Мэдээлэх ба батлах 2030 – Нөөцийн удирдлага 2040– Бодлого ба горимууд 2050 – Зохицуулалт 2060 – Ахлах удирдлага ба зөвлөлд тайлагнах 2070 – Дотоод аудитын чиглэлээр хөндлөнгийн үйлчилгээ үзүүлэгч ба байгууллагын үүрэг хариуцлага Засаглал, эрсдэлийн стандарт. 2100– Ажлын шинж чанар 2110 – Засаглал 2120 – Эрсдэлийн удирдлага 2130 – Хяналт ДА-ын ажлын төлөвлөлтийн стандарт. 2200 – Ажлын төлөвлөлт 2201 – Төлөвлөлтөд анхаарах зүйлс 2210– Ажлын зорилтууд 2220– Ажлын хамрах хүрээ 2230 – Ажлын нөөцийн хуваарилалт 2240 –Ажлын хөтөлбөр ДА-ын ажлын гүйцэтгэлийн стандарт 2300– Ажлыг гүйцэтгэх 2310 – Мэдээллийг олж тодорхойлох 2320– Дүн шинжилгээ ба үнэлгээ 2330– Мэдээллийг баримтжуулах 2340 – Ажлыг хянан удирдах 2400 – Үр дүнг мэдээлэх 2410– мэдээлэхэд тавигдах шаардлагууд 2420– мэдээллийн чанар 2421– Алдаа ба орхигдсон зүйлс 2430–”ДАМПОУС –уудын дагуу гүйцэтгэсэн” гэсэн хэллэгийг хэрэглэх 2431– Ажилд гарсан үл нийцлийн талаар мэдүүлэх 2440 – үр дүнг түгээх

26. Гүйцэтгэлийн стандарт:2000 – Дотоод аудитын нэгжийг удирдах 2000 – Дотоод аудитын нэгжийг удирдах Байгууллагад үнэ цэн нэмэрлэж байгааг батлах үүднээс аудитын гүйцэтгэх удирдлага дотоод аудитын нэгжийг үр нөлөөтэй удирдах ёстой. Тайлбар: Дотоод аудитын нэгжийг дараах тохиолдолд үр нөлөөтэй удирдана: • Дотоод аудитын нэгжийн ажлын үр дүн Дотоод аудитын дүрэмд тусгагдсан зориулалт ба үүрэг хариуцлагыг хангаж байгаа; • Дотоод аудитын нэгж Дотоод аудитын тодорхойлолт ба Стандартуудад нийцэж ажилласан; • Дотоод аудитын нэгжийг бүрдүүлж буй хувь хүмүүс Ёс зүйн дүрэм болон Стандартуудыг мөрдөж байгаагаа харуулсан. • Бодитой, учир холбогдолтой баталгаа гарган өгч, засаглалын үр нөлөө, үр ашиг, эрсдэлийн удирдлага болон хяналтын үйл явцад хувь нэмэр оруулж байвал дотоод аудитын нэгж тухайн байгууллагад (болон түүний сонирхогч талуудад) үнэ цэн нэмэрлэж байна гэж үзнэ.

27. Гүйцэтгэлийн стандарт: 2010 – Төлөвлөлт 2010 – Төлөвлөлт Аудитын гүйцэтгэх удирдлага байгууллагын зорилгуудад нийцүүлэн дотоод аудитын нэгжийн тэргүүлэх чиглэлүүдийг тодорхойлох үүднээс эрсдэлд суурилсан төлөвлөгөө гаргах ёстой. Тайлбар: АГУ эрсдэлд суурилсан төлөвлөгөө боловсруулах үүрэгтэй 2010.А1–Жилд нэгээс доошгүй удаа хийгдэх эрсдэлийн баримтжуулагдсан үнэлгээнд дотоод аудитын нэгжийн ажлын төлөвлөгөө үндэслэх ёстой. Ахлах удирдлага ба зөвлөлийн санал бодлыг энэхүү үйл явцад харгалзах ёстой. 2010.A2 – Аудитын гүйцэтгэх удирдлага дотоод аудитын санал дүгнэлт ба бусад дүгнэлтийн талаарх ахлах удирдлага, зөвлөл болон бусад сонирхогч талуудын хүлээлтийг тодорхойлж, харгалзах ёстой. 2010.С1 – Санал болгож буй зөвлөх үйлчилгээ нь эрсдэлийн удирдлагыг сайжруулах, үнэ цэн нэмэх, байгууллагын үйл ажиллагааг сайжруулах боломжтой эсэхэд үндэслэн аудитын гүйцэтгэх удирдлага тухайн ажлын саналыг хүлээн авах эсэхээ судалж үзнэ. Хүлээн авсан ажлыг төлөвлөгөөнд тусгах ёстой. Практик зөвлөмж 2010-1Аудитын төлөвлөгөөг эрсдэл болон өртөмтгий байдалтай холбох • Олонх АГУ дотоод аудитын нэгжийн аудитын төлөвлөгөөг боловсруулахдаа эхлээд аудитынхаа орчлонг боловсруулах буюу шинэчлэх нь ашигтай гэж үздэг. • Аудитын орчлонд байгууллагын стратегийн төлөвлөгөөний бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг оруулж болно. • Стратегийн төлөвлөгөөнд эрсдэлд хандах байгууллагын хандлага болон төлөвлөсөн зорилтуудад хүрэхэд учрах хүндрэл бэрхшээлийн түвшин тусгагдсан байх магадлалтай. • АГУ аудитын орчлон, ахлах удирдлага болон зөвлөлийн санал, байгууллагад нөлөөлж буй эрсдэлүүд болон өртөмтгий байдлын үнэлгээнд үндэслэн дотоод аудитын нэгжийн аудитын төлөвлөгөөг бэлтгэнэ. • Байгууллагын хамгийн сүүлийн стратеги, чиглэлийг тусгах үүднээс аудитын орчлонг наад зах нь жил тутам үнэлж байхыг зөвлөдөг. • Аудитын ажлын хуваарь нь бусад хүчин зүйлсээс гадна эрсдэл болон өртөмтгий байдлын үнэлгээнд тулгуурлана. Нөөц ашиглахтай холбоотой шийдвэр гаргахын тулд тэдгээрийг эрэмбэлэх хэрэгтэй.

28. Гүйцэтгэлийн стандарт: 2010 – Төлөвлөлт(үргэлжлэл) 2010 – Төлөвлөлт Аудитын гүйцэтгэх удирдлага байгууллагын зорилгуудад нийцүүлэн дотоод аудитын нэгжийн тэргүүлэх чиглэлүүдийг тодорхойлох үүднээс эрсдэлд суурилсан төлөвлөгөө гаргах ёстой Практик зөвлөмж 2010-2 Эрсдэлийн удирдлагын үйл явцыг дотоод аудитын төлөвлөлтөд ашиглах • Эрсдэлийн удирдлага нь байгууллагын бүхий л үйл ажиллагаанд хамаатай сайн засаглалыг хангах нэг чухал хэсэг юм. • Эрсдэлийн суурь хоёр ойлголт нь уламжлалт эрсдэл ба үлдэх эрсдэл (мөн өнөөгийн эрсдэл ч гэдэг) юм. Стандартууд нь үлдэх эрсдэлийг “сөрөг үйл явдлын нөлөөлөл ба магадлалыг бууруулахаар удирдлагын зүгээс авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ, түүний дотор эрсдэлд хариу үзүүлэх хяналтын үйл ажиллагааны дараа үлдэж буй эрсдэл” гэж тодорхойлсон. • Хүлээн зөвшөөрөмгүй эрсдэлийг тэвчиж болох түвшинд хүртэл бууруулахад туслах гол хяналтуудыг тодорхойлж болно. Хэрэв уламжлалт эрсдэлд зэрэглэл тогтоогоогүй байвал дотоод аудитор уламжлалт эрсдэлийн зэрэглэлийг тооцоолно. • Дотоод аудитор ДА-ын нэгжийн төлөвлөгөө боловсруулах болон ДА-ын нөөцийг хуваарилах, тэргүүлэх чиглэлийг тодорхойлоход эрсдэлийн үнэлгээний арга техникүүдийг хэрэглэнэ • Дотоод аудитор ДА-ын төлөвлөгөө боловсруулахдаа дараах хүчин зүйлсийг харгалзан үзнэ: • Уламжлалт эрсдэл- ийг олж тогтоон, үнэлгээ өгсөн үү? • Үлдэх эрсдэл - ийг олж тогтоон, үнэлгээ өгсөн үү? • Эрсдэлийг бууруулагч хяналтууд, болзошгүй байдлын төлөвлөгөө, хяналт шинжилгээний үйл ажиллагаа- г тодорхой нэг үйл явдал ба эрсдэлтэй холбож чадсан уу? • Эрсдэлийн бүртгэлүүд - нь эмх цэгцтэй, иж бүрэн, алдаагүй эсэх? • Баримтжуулалт - эрсдэлүүд болон үйл ажиллагаанууд баримтжуулагдсан уу? • ДА-ын нэгжийн төлөвлөгөө гол төлөв дараах асуудалд төвлөрнө. Үүнд: • Гүйцэтгэх удирдлагын зүгээс арга хэмжээ авах шаардлагатай хүлээн зөвшөөрөмгүй өнөөгийн эрсдэлүүд. • Байгууллагын зүгээс хамгийн их тулгуурладаг хяналтын тогтолцоонууд • Уламжлалт эрсдэл болон үлдэх эрсдэл хоорондоо ихээхэн зөрүүтэй чиглэлүүд • Уламжлалт эрсдэл маш өндөртэй чиглэлүүд

29. Гүйцэтгэлийн стандарт: 2020 – Мэдээлэх ба батлах 2020 – Мэдээлэх ба батлах Аудитын гүйцэтгэх удирдлага дотоод аудитын нэгжийн төлөвлөгөө болон нөөцийн хэрэгцээ шаардлага, түүний дотор завсрын томоохон өөрчлөлтүүдийг хянуулж батлуулахаар ахлах удирдлага болон зөвлөлд танилцуулах ёстой. Аудитын гүйцэтгэх удирдлага нөөцийн хязгаарлагдмал байдлын үзүүлэх нөлөөллийг мөн танилцуулах ёстой. Практик зөвлөмж 2020-1 Танилцуулах ба батлуулах • Аудитын гүйцэтгэх удирдлага (АГУ) жил тутам дотоод аудитын төлөвлөгөө, ажлын хуваарь, орон тооны төлөвлөгөө болон санхүүгийн төсвийн хураангуйг хянуулж, батлуулахаар ахлах удирдлага болон зөвлөлд өргөн барина. • Энэ хураангуй нь дотоод аудитын ажлын хамрах хүрээ болон уг хамрах хүрээнд тавигдсан аливаа хязгаарлалтыг ахлах удирдлага болон зөвлөлд мэдээлнэ. • АГУ явцын дунд гарах бүх өөрчлөлтүүдийг мэдээлэх болон батлуулах үүднээс мөн өргөн барьж байна. • Батлагдсан ажлын хуваарь, орон тооны төлөвлөгөө болон санхүүгийн төсөв нь завсрын томоохон бүх өөрчлөлтүүдийн хамт дотоод аудитын нэгжийн зорилт, төлөвлөгөө нь байгууллага ба зөвлөлийнхөд дэмжлэг үзүүлэхүйц, ДА-ын дүрэмд нийцэж буй эсэхийг нягтлах боломжийг ахлах удирдлага болон зөвлөлд олгох хангалттай мэдээлэл агуулна.

30. Гүйцэтгэлийн стандарт: 2030 – Нөөцийн удирдлага 2030 – Нөөцийн удирдлага Аудитын гүйцэтгэх удирдлага батлагдсан төлөвлөгөөг биелүүлэхэд дотоод аудитын нөөцийг зохистой, хангалттай, үр нөлөөтэй хуваарилах ёстой. Тайлбар: Зохистой гэж төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах мэдлэг, ур чадвар, бусад чадварын нийлбэрийг хэлнэ. Хангалттай гэж төлөвлөгөөг гүйцэтгэхэд шаардагдах нөөцийн тоо хэмжээг хэлнэ. Батлагдсан төлөвлөгөөний биелэлтэд дөхөм болохуйц арга замаар ашиглагдсан тохиолдолд нөөц үр нөлөөтэй хуваарилагдсан гэж үзнэ. Практик зөвлөмж 2030-1Нөөцийн удирдлага • Аудитын гүйцэтгэх удирдлага (АГУ) дотоод аудитын дүрэмд дэлгэрэнгүй тусгагдсан дотоод аудитын үүрэг хариуцлагыг биелүүлэхэд дотоод аудитын нөөцийг хангалттай байлгаж, удирдах үндсэн үүрэгтэй. Дотоод аудитын нөөц: • ажиллагсад • хөндлөнгийн үйлчилгээ үзүүлэгчид • санхүүгийн дэмжлэг • технологид суурилсан аудитын арга техникүүд орно. • АГУ дотоод аудитын үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах тусгай ур чадварыг тодорхойлох үүднээс үе үе ур чадварын үнэлгээ буюу тооллого хийнэ. Үүнд : • техникийн мэдлэг • хэлний ур чадвар, • бизнесийн овсгоо, • залиланг илрүүлэх болон урьдчилан сэргийлэх мэдлэг чадвар, • НББ-ийн ба аудитын мэргэжлийн мэдлэг хамаарна. • Нөөцийг төлөвлөхдөө аудитын орчлон, холбогдох эрсдэлийн түвшин, дотоод аудитын төлөвлөгөө, хамралтын төсөөлөл болон гэнэтийн үйл ажиллагааны тооцоолол зэргийг харгалзана. • Нөөц нь чухал асуудал учраас АГУ дотоод аудитын нэгжийн нөөц зохистой түвшинд байгаа эсэх талаар ахлах удирдлага болон зөвлөлтэй тогтмол харилцаж, ярилцаж байна.

31. Гүйцэтгэлийн стандарт: 2040 – Бодлого ба горимууд 2040 – Бодлого ба горимууд Аудитын гүйцэтгэх удирдлага дотоод аудитын нэгжийг удирдах бодлого, горимуудыг тогтоох ёстой. Тайлбар: Бодлого ба горимуудын хэлбэр, агуулга нь дотоод аудитын нэгжийн хэмжээ, бүтэц болон ажлынх нь нарийн түвэгтэй байдлаас хамаарна. Практик зөвлөмж 2040-1Бодлого ба горимууд • Аудитын гүйцэтгэх удирдлага бодлого, горимуудыг боловсруулна. • Дотоод аудитын бүх үйл ажиллагаанд захиргааны болон техникийн аудитын албан ёсны гарын авлага хэрэггүй байж мэднэ. • Дотоод аудитын жижиг нэгжийг албан бусаар удирдаж болно. Түүний аудитын ажилтнуудыг өдөр тутам, шууд хянан удирдах байдлаар болон мөрдвөл зохих бодлого, горимуудыг тусгасан санамж бичгийн тусламжтайгаар чиглүүлж, хянаж болно. • Дотоод аудитын том нэгжийн хувьд, дотоод аудитын ажилтнуудыг дотоод аудитын төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхэд нь удирдан чиглүүлэх илүү албан ёсны, цогц бодлого, горимууд чухал юм.

32. Гүйцэтгэлийн стандарт: 2050 – Зохицуулалт 2050 – Зохицуулалт Хамрах хүрээг өргөтгөх, хүч нөөцийн давхардлыг багасгах үүднээс аудитын гүйцэтгэх удирдлага баталгаажуулах болон зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэгч дотоод ба хөндлөнгийн бусад талуудтай мэдээлэл солилцож, үйл ажиллагаагаа зохицуулах нь зүйтэй. Практик зөвлөмж 2050 – Зохицуулалт • Дотоод ба хөндлөнгийн аудитын ажлыг зохицуулах нь аудитын гүйцэтгэх захирал (АГУ)-ын үүрэг хариуцлага болно. АГУ аудитын ажлыг үр нөлөөтэй зохицуулахын тулд зөвлөлөөс дэмжлэг авна. • Байгууллагууд дотоод аудитын хамрах хүрээн дэх үйл ажиллагаатай холбоотой баталгаажуулалт авахад хөндлөнгийн аудиторуудын ажлыг ашиглаж болно. • Хөндлөнгийн аудитор ажлаа гүйцэтгэхдээ дотоод аудитын нэгжийн ажилд тулгуурлаж болно. • Дотоод ба хөндлөнгийн аудиторуудын хувьд ажлаа үр нөлөөтэй зохицуулах, бие биенийхээ ажилд тулгуурлах үүднээс ижил төстэй арга, техник, нэр томьёо хэрэглэх нь үр ашигтай байж болно. • Аудитын хамралтыг зохицуулах, давхардсан ажлыг аль болох багасгах үүднээс дотоод ба хөндлөнгийн аудиторуудын төлөвлөсөн аудитын үйл ажиллагаануудыг хэлэлцэх хэрэгтэй. • АГУ дотоод ба хөндлөнгийн аудиторуудын хоорондын зохицуулалтыг үе үе үнэлэх үүрэгтэй. Ийм үнэлгээ нь дотоод ба хөндлөнгийн аудитын үйл ажиллагааны ерөнхий үр ашиг, үр нөлөө, түүний дотор аудитын нийт зардалд хийх үнэлгээг мөн хамарч болно

33. Гүйцэтгэлийн стандарт: 2050 – Зохицуулалт(үргэлжлэл) 2050 – Зохицуулалт Хамрах хүрээг өргөтгөх, хүч нөөцийн давхардлыг багасгах үүднээс аудитын гүйцэтгэх удирдлага баталгаажуулах болон зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэгч дотоод ба хөндлөнгийн бусад талуудтай мэдээлэл солилцож, үйл ажиллагаагаа зохицуулах нь зүйтэй. Практик зөвлөмж 2050-2 Баталгаажуулалтын зураглал • Стандартын нэр томьёоны тайлбарт баталгаажуулалтыг “Байгууллагын засаглал, эрсдэлийн удирдлага ба хяналтын үйл явцад хараат бус үнэлгээ хийх зорилготой нотлох зүйлсийн бодитой шалгалт” гэж тодорхойлсон. • Байгууллагын хувьд, баталгаа гаргагч нар олон бий. • Шугаман удирдлага ба ажиллагсад * Ажлын байрны эрүүл ахуй, аюулгүй байдлын аудиторууд • Ахлах удирдлага • Дотоод ба хөндлөнгийн аудиторууд* Засгийн газрын гүйцэтгэлийн аудиторууд • Нийцэл *Санхүүгийн тайлагналыг шалгах багууд • Чанарын баталгаажуулалт *Зөвлөлийн дэргэдэх дэд хороод ( аудит, актуар) • Эрсдэлийн удирдлага * Хөндлөнгийн баталгаа гаргагч нар • Хүрээлэн буй орчны аудиторууд • ДА-ын нэгж гол төлөв бүхэл байгууллагын талаар баталгаажуулалт гаргадаг. Үүнд: • эрсдэлийн удирдлагын үйл явцууд • “гол” гэж ангилагдсан эрсдэлүүдийн удирдлага • эрсдэлийн үнэлгээний найдвартай бөгөөд зохистой байдал • эрсдэл ба хяналтын төлөв байдлын тайлагналын баталгаа багтана. • Баталгаажуулалтын зураглал хийхдээ баталгаажуулалтын хамралтыг байгууллагын гол эрсдэлүүдтэй холбож зурна. Энэ үйл явц нь эрсдэлийн удирдлагын үйл явц дахь аливаа орхигдсон хэсгийг олж тогтоон, шийдвэрлэх боломжийг байгууллагад олгодог. • Баталгаажуулалтын зураглалд дараах баганууд байж болно: • Ноцтой эрсдэлийн ангилал • Эрсдэл хариуцсан удирдлагын үүрэг (эрсдэл өмчлөгч) • Уламжлалт эрсдэлийн зэрэглэл • Үлдэх эрсдэлийн зэрэглэл • Хөндлөнгийн аудитын хамралт • Дотоод аудитын хамралт • Бусад баталгаа гаргагчдын хамралт • Байгууллагын баталгаажуулалтын зураглал хийгдэж дуусмагц баталгаажуулалтын хамралт нь зохисгүй ноцтой эрсдэлүүд буюу давхардсан чиглэлүүдийг тогтоож болно.

34. Гүйцэтгэлийн стандарт: 2060–Ахлах удирдлага болон зөвлөлд тайлагнах 2060–Ахлах удирдлага болон зөвлөлд тайлагнах Аудитын гүйцэтгэх удирдлага дотоод аудитын нэгжийн зорилт, эрх, үүрэг, төлөвлөгөөний гүйцэтгэлийн талаар ахлах удирдлага болон зөвлөлд тогтмол тайлагнах ёстой. Учирч болзошгүй ноцтой эрсдэлүүд ба хяналтын асуудлууд, үүний дотор залилангийн эрсдэлүүд, засаглалын асуудлууд болон ахлах удирдлага, зөвлөлд хэрэгтэй болон тэдний шаардсан бусад асуудлыг тайланд тусгах ёстой. Тайлбар: Тайлагналын давтамж ба агуулгыг ахлах удирдлага болон зөвлөлтэй хэлэлцэж тодорхойлох бөгөөд танилцуулах мэдээллийн ач холбогдол, ахлах удирдлага буюу зөвлөлөөс авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний хойшлуулашгүй байдал зэргээс шалтгаална. Практик зөвлөмж 2060-1 Ахлах удирдлага болон зөвлөлд тайлагнах • Тайлагнах зорилго нь засаглалын үйл явц (Стандарт 2110), эрсдэлийн удирдлага (Стандарт 2120), хяналт (Стандарт 2130)-ын талаарх баталгаагаар ахлах удирдлага болон зөвлөлийг хангах явдал юм. • АГУ дотоод аудитын нэгжийн дүрэм болон гүйцэтгэлийн талаарх тайлагналын давтамж, шинж чанарыг зөвлөлтэй тохиролцох нь зүйтэй. Стандарт 1320-д “АГУ нь чанарын баталгаажуулалт ба сайжруулалтын хөтөлбөрийн үр дүнг ахлах удирдлага болон зөвлөлд мэдээлэх ёстой” гэж заасан. • Ноцтой эрсдэлд өртөмтгий байдал ба хяналтын асуудлууд гэдэг нь АГУ-ын үзэж байгаагаар байгууллагад болон стратегийн, санхүүгийн тайлагналын, үйл ажиллагааны ба нийцлийн зорилтуудаа биелүүлэх түүний чадварт сөргөөр нөлөөлж болох нөхцөлүүд юм. • Ахлах удирдлага болон зөвлөл ноцтой асуудлуудын талаар зохих арга хэмжээ авах шийдвэр гаргана. Ахлах удирдлага дотоод аудитын гаргаж тавьсан бүх ноцтой асуудлын талаарх шийдвэрээ зөвлөлд мэдээлэх нь зүйтэй. • Байгууллага хүлээн зөвшөөрөмгүй гэж үзсэн эрсдэлийн түвшинг ахлах удирдлага хүлээн авсан гэж АГУ үзэж байвал Стандарт 2600-д заасны дагуу АГУ уг асуудлыг ахлах удирдлагатай хэлэлцэх ёстой. • Хэрэв АГУ болон ахлах удирдлага зөвшилцөлд хүрч чадахгүй бол Стандарт 2600-д зааснаар АГУ энэ тухай зөвлөлд мэдээлнэ. Хэрэв боломжтой бол, АГУ болон ахлах удирдлага зөрчилдсөн байр суурийнхаа талаар хамтарсан танилцуулга хийх нь зүйтэй.

35. Гүйцэтгэлийн стандарт: 2110 – Засаглал 2110 – Засаглал Дотоод аудитын нэгж дараах зорилтуудыг хэрэгжүүлэхдээ засаглалын үйл явцыг үнэлж, түүнийг сайжруулах зохистой зөвлөмж өгөх ёстой: • Байгууллагад зохиcтой ёс зүй, үнэт зүйлсийг хөхиүлэн дэмжих; • Байгууллагын үр нөлөөтэй гүйцэтгэлийн удирдлага, хариуцлагыг бататгах; • Эрсдэл ба хяналтын мэдээллийг байгууллагын зохих хэсгүүдэд хүргэх; • Зөвлөл, хөндлөнгийн болон дотоод аудиторууд, гүйцэтгэх удирдлагын хоорондын үйл ажиллагааг зохицуулах ба мэдээлэл солилцох. 2110.А1 – Дотоод аудитын нэгж байгууллагын ёс зүйн холбогдолтой зорилт, хөтөлбөр, үйл ажиллагааны төлөвлөлт, хэрэгжилт болон үр нөлөөг үнэлэх ёстой. 2110.А2 – Байгууллагын мэдээллийн технологийн засаглал байгууллагын стратеги ба зорилтуудыг дэмжиж буй эсэхийг дотоод аудитын нэгж үнэлэх ёстой. Практик зөвлөмж 2110-1 Засаглал: Тодорхойлолт • Дотоод аудитын мэргэжлийн практикийн олон улсын стандартууд засаглалыг “зорилгодоо хүрэх үүднээс байгууллагын үйл ажиллагааг мэдээлэх, удирдан чиглүүлэх, зохион байгуулах, хяналт тавихын тулд зөвлөлөөс хэрэгжүүлж буй үйл явц, бүтцийн нэгдэл” гэж тодорхойлсон. • Үр нөлөөтэй засаглалын зарчмуудыг байгууллага хэрхэн боловсруулж амьдралд хэрэгжүүлэх нь тухайн байгууллагын хэмжээ, нарийн түвэгтэй байдал, үйл ажиллагааны мөчлөгийн боловсронгуй байдал, түүний сонирхогч талуудын бүтэц, эрх зүйн ба соёлын шаардлага зэргээс хамаарч харилцан адилгүй байна. • Засаглалын загвар, бүтэц ялгаатай байдгийн улмаас АГУ аудитын зорилгын үүднээс засаглалыг хэрхэн тодорхойлох талаар зөвлөл болон тохиромжтой бол гүйцэтгэх удирдлагын багтай ажиллах хэрэгтэй. • Дотоод аудит нь байгууллагын засаглалын хүрээний нэг хэсэг юм. Байгууллага дахь тэдний онцгой байр суурь нь дотоод аудиторуудад хараат бус байдлаа хадгалахын зэрэгцээ засаглалын бүтэц, түүний зохиомж, үйл ажиллагааны үр нөлөөг ажиглаж, албан ёсоор үнэлэх боломж олгоно.

36. Гүйцэтгэлийн стандарт: 2110 – Засаглал(ҮРГЭЛЖЛЭЛ) 2110 – Засаглал Дотоод аудитын нэгж дараах зорилтуудыг хэрэгжүүлэхдээ засаглалын үйл явцыг үнэлж, түүнийг сайжруулах зохистой зөвлөмж өгөх ёстой: • Байгууллагад зохиcтой ёс зүй, үнэт зүйлсийг хөхиүлэн дэмжих; • Байгууллагын үр нөлөөтэй гүйцэтгэлийн удирдлага, хариуцлагыг бататгах; • Эрсдэл ба хяналтын мэдээллийг байгууллагын зохих хэсгүүдэд хүргэх; • Зөвлөл, хөндлөнгийн болон дотоод аудиторууд, гүйцэтгэх удирдлагын хоорондын үйл ажиллагааг зохицуулах ба мэдээлэл солилцох. 2110.А1 – Дотоод аудитын нэгж байгууллагын ёс зүйн холбогдолтой зорилт, хөтөлбөр, үйл ажиллагааны төлөвлөлт, хэрэгжилт болон үр нөлөөг үнэлэх ёстой. 2110.А2 – Байгууллагын мэдээллийн технологийн засаглал байгууллагын стратеги ба зорилтуудыг дэмжиж буй эсэхийг дотоод аудитын нэгж үнэлэх ёстой. Практик зөвлөмж 2110-2Засаглал: Эрсдэл ба хяналттай харилцан холбогдох нь • Засаглал нь салангид, тусдаа үйл явц ба бүтцүүдийн багц хэлбэрээр оршдоггүй. Харин засаглал, эрсдэлийн удирдлага болон дотоод хяналтын хооронд харилцан холбоо байдаг. • Засаглалын үр нөлөөтэй үйл ажиллагаа нь стратеги тодорхойлох явцад эрсдэлийг харгалзан үздэг. Нөгөө талаас, эрсдэлийн удирдлага нь үр нөлөөтэй засаглалд тулгуурладаг. • Хяналтыг “эрсдэлийг удирдах, дэвшүүлсэн зорилгодоо хүрэх магадлалыг нэмэгдүүлэх үүднээс удирдлага, зөвлөл болон бусад талуудаас авч хэрэгжүүлж буй арга хэмжээ” гэж тодорхойлдог учраас хяналт болон эрсдэл нь мөн харилцан холбоотой. Практик зөвлөмж 2110-3 Засаглал: Үнэлгээ • Дотоод аудиторууд гол төлөв байгууллагын засаглалын үйл явцын зохиомж болон үйл ажиллагааны үр нөлөөнд хараат бус, бодитой үнэлгээ өгнө. • Байгууллагын эрсдэлийн үнэлгээнд үндэслэн аудитын төлөвлөгөөг боловсруулах нь зүйтэй. Эрсдэлийн үнэлгээнд засаглалын бүх үйл явцыг харгалзан үзвэл зохино. • Засаглалын үйл явцуудын талаарх дотоод аудитын үнэлгээ нь өмнөх аудитын ажлуудаас олж авсан мэдээлэлд үндэслэх магадлалтай

37. Гүйцэтгэлийн стандарт:2120 – Эрсдэлийн удирдлага 2120 – Эрсдэлийн удирдлага Дотоод аудитын нэгж эрсдэлийн удирдлагын үйл явцын үр нөлөөг үнэлж, сайжруулахад нь тус дөхөм үзүүлэх ёстой. Тайлбар:Эрсдэлийн удирдлагын үйл явц үр нөлөөтэй эсэхийг тодорхойлох нь дотоод аудиторын дараах үнэлгээнээс урган гарсан дүгнэлт юм: • Байгууллагын зорилтууд байгууллагын эрхэм зорилгыг дэмжиж, түүнд нийцэж байгаа; • Томоохон эрсдэлүүдийг олж тогтоосон бөгөөд үнэлсэн; • Байгууллагын эрсдэлийн талаарх оновчтой арга хэмжээг сонгосон; • Эрсдэлийн холбогдолтой мэдээллийг цаг тухайд нь авч мэдээлэн удирдлагын үүрэг хариуцлагаа хэрэгжүүлэх боломж олгосон. 2120.А1 – Дотоод аудитын нэгж дараах асуудалтай холбогдуулан байгууллагын засаглал, үйл ажиллагаа, мэдээллийн системийн эрсдэлд өртөмтгий байдлыг үнэлэх ёстой: • Байгууллагын стратеги зорилтын биелэлт. • СХ-ийн болон үйл ажиллагааны мэдээллийн найдвартай ба бүрэн байдал. • Үйл ажиллагаа ба хөтөлбөрүүдийн үр нөлөө, үр ашиг. • Хөрөнгийн хамгаалалт. • Хууль тогтоомж, дүрэм журам, бодлого, горим, гэрээний мөрдөлт. 2120.А2 – Дотоод аудитын нэгж залилан хийгдэх боломж болон залилангийн эрсдэлийг байгууллага хэрхэн удирддагийг үнэлэх ёстой. 2120.C1 – Зөвлөгөө өгөх ажлын явцад дотоод аудиторууд ажлын зорилтуудын дагуу эрсдэлийг гарган тавьж, бусад томоохон эрсдэлүүд байгаа эсэхэд соргог хандах ёстой. 2120.C2 – Дотоод аудиторууд зөвлөгөө өгөх ажлаас олж авсан эрсдэлийн талаарх мэдлэгээ байгууллагын эрсдэлийн удирдлагын үйл явцыг үнэлэхдээ ашиглах ёстой. 2120.С3 – Эрсдэлийн удирдлагын үйл явцыг бий болгох буюу сайжруулахад нь гүйцэтгэх удирдлагад туслахдаа дотоод аудиторууд эрсдэлийг бодитоор удирдах зэргээр удирдлагын аливаа үүрэг хариуцлагыг хүлээхээс татгалзах ёстой.

38. Гүйцэтгэлийн стандарт: 2120–Эрсдэлийн удирдлага(үргэлжлэл) Практик зөвлөмж 2120-1 Эрсдэлийн удирдлагын үйл явцын зохистой байдлыг үнэлэх • Эрсдэлийн удирдлага нь ахлах удирдлага болон зөвлөлийн гол үүрэг хариуцлага юм. • Зөвлөл нь эрсдэлийн удирдлагын зохистой үйл явцууд нэвтэрсэн бөгөөд тэдгээр нь оновчтой, үр нөлөөтэй эсэхэд хяналт тавина. • Гэхдээ, зөвлөхийн үүрэг гүйцэтгэж буй дотоод аудиторууд эрсдэлийн удирдлагын аргачлал болон тэдгээр эрсдэлийг шийдвэрлэх хяналтыг тодорхойлох, үнэлэх, хэрэгжүүлэхэд нь байгууллагад тусалж болно. • Ахлах удирдлага болон зөвлөл байгууллагын эрсдэлийн удирдлагын үйл явцад дотоод аудитын нэгжээс юу хүсэн хүлээж байгааг АГУ ойлгож авах хэрэгтэй. Энэ ойлголтыг улмаар дотоод аудитын нэгжийн болон зөвлөлийн дүрэмд албажуулна. • Эрсдэлийн удирдлагын үйл явц дахь дотоод аудитын үүрэг ролийг тодорхойлох нь эцсийн эцэст ахлах удирдлага болон зөвлөлийн үүрэг болно. • Дотоод аудиторууд эрсдэлийн удирдлагын үйл явц зохистой эсэх талаар санал дүгнэлт гаргах үүднээс эрсдэлийн удирдлагын үйл явцын гол зорилтууд хангагдаж байгааг тодорхойлох хангалттай бөгөөд тохиромжтой нотлох зүйл олж авах нь зүйтэй. Практик зөвлөмж 2120-2 Дотоод аудитын нэгжийн эрсдэлийг удирдах • Дотоод аудитын үүрэг роль, ач холбогдол ихээхэн өсч, гол сонирхогч талууд (зөвлөл, гүйцэтгэх удирдлага)-ын хүлээлт улам бүр өргөжсөөр байна. • Дотоод аудитын нэгжүүд санхүүгийн, үйл ажиллагааны, мэдээллийн технологийн, эрх зүй/зохицуулалтын болон стратегийн эрсдэлийг хамарсан өргөн хэмжээний бүрэн эрхтэй. • ДА-ын нэгж эрсдэлээс дархлаажигдаагүй. Иймд өөрт тулгарсан эрсдэлүүдийг удирдахын тулд шаардлагатай алхмууд авах хэрэгтэй. ДА-ын нэгжийн эрсдэлийг 3 ангилна. Үүнд: • бүтэлгүй аудит • хуурамч баталгаажуулалт • нэр хүндийн эрсдэл • ДА-ын нэгж дараах шалтгаанаар эрсдэлд орж мэднэ. Үүнд. • МПОУС-ыг мөрдөөгүй. • Чанарын баталгаажуулалт ба сайжруулалтын хөтөлбөр, хараат бус байдал, бодитой хандлагад мониторинг хийх горимууд тохиромжгүй. • Өндөр эрсдэлтэй чиглэлүүдийг олж тогтоох эрсдэлийн үнэлгээний үр нөлөөтэй үйл явц дутагдалтай. • ДА-ын горимуудын хүрээнд зохиомжийн зохистой байдал болон хяналтын үр нөлөөний аль алиныг үнэлж чадаагүй. • Өндөр эрсдэлтэй чиглэлүүдийн талаарх туршлага, чадваргүй аудитын багийг ашиглах. • Дотоод аудитыг оновчтой хянан удирдаж чадаагүй. • Залилангийн нотлох зүйлс байсаар байхад буруу шийдвэр гаргах. • Зохих ёсоор тайлагнаж чадаагүй. 5.Эрсдэлийг бууруулах үүднээс дотоод аудитын нэгж дараах практикийг хэрэгжүүлж болно: • Чанарын баталгаажуулалт ба сайжруулалтын хөтөлбөр хэрэгжүүлэх . • Аудитын орчлонг үе үе эргэж хянах: • Аудитын төлөвлөгөөг үе үе эргэж хянах: • Үр нөлөөтэй төлөвлөлт хийх. • Үр нөлөөтэй удирдлагын хяналт ба дээш уламжлах горимууд. • Нөөцийн зохистой хуваарилалт.

39. Гүйцэтгэлийн стандарт: 2130 – Хяналт 2130 – Хяналт Дотоод аудитын нэгж хяналтуудын үр нөлөө, үр ашгийг үнэлэх болон тэдгээрийг байнга сайжруулахад дэмжлэг үзүүлэх замаар үр нөлөөтэй хяналтуудыг төлөвшүүлэхэд нь байгууллагад туслах ёстой. 2130.А1 Дотоод аудитын нэгж байгууллагын засаглал, үйл ажиллагаа, мэдээллийн систем дэх эрсдэлүүдийг бууруулах хяналтуудын зохистой байдал болон үр нөлөөг дараах асуудлаар үнэлэх ёстой: • Санхүүгийн болон үйл ажиллагааны мэдээллийн найдвартай, шударга байдал; • Үйл ажиллагаа болон хөтөлбөрүүдийн үр нөлөө, үр ашиг; • Хөрөнгийн хамгаалалт; • Хууль тогтоомж, дүрэм журам, бодлого, горим, гэрээний мөрдөлт. 2130.С1 Дотоод аудиторууд зөвлөгөө өгөх ажлаас олж авсан хяналтуудын талаарх мэдлэгээ байгууллагын хяналтын үйл явцыг үнэлэхдээ ашиглах ёстой. Практик зөвлөмж 2130-1 Хяналтын үйл явцын тохиромжтой байдлыг үнэлэх • Аливаа байгууллага эрсдэлийн үр нөлөөтэй удирдлага, хяналтын үйл явцыг бий болгох ба дараах нөхцөлийг хангах учиртай: • Байгууллагын стартетеги зорилтын биелэлт. • Санхүүгийн болон үйл ажиллагааны мэдээлэл найдвартай,шударга байх, • Ажиллагаа үр ашигтай хийгдэж, зорилтуудаа биелүүлэх, • Хөрөнгө хамгаалагдах, • Байгууллагын ажил болон шийдвэрүүд хууль, журам, гэрээ хэлцэлтэй нийцэж байх. • Эрсдэлийн удирдлагын тогтолцоо болон хяналтын үйл явцын бүрдүүлэлт, үнэлгээнд хяналт тавих нь ахлах удирдлагын үүрэг мөн. • Дотоод аудитoрууд байгууллагын сонгосон үйл ажиллагаа, чиг үүргийн эрсдэлийн удирдлага болон хяналтын үйл явцын үр нөлөөт байдлын талаар баталгаажуулалт өгдөг. • АГУ хяналтын үйл явцын үр нөлөөт байдлыг үнэлэхийн тулд төлөвлөгөө гаргаж, хангалттай нотлох баримт олж авах хэрэгтэй. • АГУ аудитын төлөвлөгөөний хамрах цар хүрээг тодорхойлохдоо ахлах удирдлагад баталгаажуулалт гаргадаг бусад этгээдийн чанар сайжруулах үйл явцад хийсэн үнэлгээг харгалзан үзнэ. • Олон тусдаа үнэлгээнүүдийг нэгтгэх үндсэн дээр байгууллагын хяналтын үйл явцын үр нөлөөт байдлыг үнэлэх нь дотоод аудитын нэгжийн гол сорилт юм. • АГУ байгууллагын хяналтын үйл явцын ерөнхий үр нөлөөг үнэлэхдээ дараах зүйлийг харгалзан үзнэ: • Ноцтой зөрчил буюу сул тал илэрсэн эсэх, • Зөрчлийг засаж залруулах арга хэмжээ авагдсан эсэх, • Зөвшөөрч боломгүй түвшний эрсдэл үүсгэх нөхцөл байдал нилэнхүйдээ байна гэсэн дүгнэлтэд илэрсэн зүйлс болон тэдгээрийн болзошгүй үр дагаврууд хүргэж буй эсэх.

40. Гүйцэтгэлийн стандарт: 2130 – Хяналт (үргэлжлэл) 2130 – Хяналт Дотоод аудитын нэгж хяналтуудын үр нөлөө, үр ашгийг үнэлэх болон тэдгээрийг байнга сайжруулахад дэмжлэг үзүүлэх замаар үр нөлөөтэй хяналтуудыг төлөвшүүлэхэд нь байгууллагад туслах ёстой. Практик зөвлөмж 2130.A1­2Байгууллагын нууцлалын тогтолцоог үнэлэх • Зохих хяналтаар мэдээллийг хамгаалж чадахгүй байх нь байгууллагын хувьд ноцтой үр дагавар учруулж болно. Ийм алдаа нь хувь хүн, байгууллагын нэр хүндэд сэв суулгах, хуулийн хариуцлага хүлээх, хэрэглэгч ба ажилтнуудын итгэл буурах зэрэг эрсдэлд байгууллагыг оруулна. • Мэдээллийн нууцтай холбоотой эрсдэлд: • хувийн нууц (биет болон сэтгэл зүйн) • орон зайн нууц (ажиглалтаас ангид байх эрх чөлөө), • харилцааны нууц (хяналт шинжилгээнээс ангид байх эрх чөлөө), • мэдээллийн нууц (хувийн мэдээллийг бусад этгээд цуглуулах, ашиглах, задруулах) хамаарна. • Дотоод аудитор байгууллагынхаа нууцлалын тогтолцоог үнэлэх, ноцтой эрсдэлүүдийг тодорхойлох болон бууруулахад чиглэгдсэн оновчтой зөвлөмж өгөх хамгийн тохиромжтой этгээдюм. • Нууцлалын асуудлууд нарийн мэргэжлийн ба эрх зүйн шинж чанартай учраас байгууллагын нууцлалын тогтолцооны эрсдэл, хяналтыг үнэлэхийн тулд ДА-ын нэгж зохих мэдлэг, ур чадвартай байх хэрэгтэй. • Байгууллагын нууцлалын тогтолцооны удирдлагыг үнэлэхдээ дотоод аудитор: • Байгууллагын ажиллаж буй нутаг орны нууцлалтай холбоотой хууль, журам, бодлогыг судалж үзнэ; • Мэдээллийн аюулгүй байдал, өгөгдлийн хамгаалалтын хяналтын зохистой байдлыг нь тогтмол хянаж, үнэлдэг эсэхийг тодорхойлох. • Байгууллагын нууцлалын практикийн төлөвшлийн түвшинг судална. • Байгууллагын нууцлалын эрсдэлд удирдлагаас хийсэн үнэлгээг үнэлж, нууцлалын бодлого, практик, хяналтын үр нөлөөт байдлын талаар баталгаажуулалт өгч болно. • Дотоод аудитор нууцлалын хөтөлбөр боловсруулж, хэрэгжүүлэх талаар аливаа үүрэг хариуцлага хүлээвэл дотоод аудиторын хараат бус байдал алдагдах болно.

41. Гүйцэтгэлийн стандарт:2200 – Ажлын төлөвлөлт 2200 – Ажлын төлөвлөлт Дотоод аудиторууд ажлын зорилтууд, хамрах хүрээ, хугацаа, нөөцийн хуваарилалт зэргийг тусгасан төлөвлөгөөг ажил тус бүрийн хувьд боловсруулж, баримтжуулах ёстой. Практик зөвлөмж 2200-­1 Ажлын төлөвлөлт • Дотоод аудитор удирдлагын хянаж, баталсны дагуу ажлыг төлөвлөж гүйцэтгэнэ. • Дотоод аудитор хамрах хугацаа, тооцож буй дуусгах огноо гэх мэт ажлын бусад шаардлагуудыг тодорхойлно. Дотоод аудитор ажлынхаа эцсийн үр дүнг танилцуулах хэлбэр загварыг бас авч үзнэ. • Дотоод аудитор ажлын талаар мэдэх шаардлагатай удирдлагын багийн гишүүдэд мэдээлэл өгч, хяналт хийгдэх үйл ажиллагааг хариуцсан удирдлагатай уулзалт хийж, уулзалтаар хэлэлцсэн асуудал, гаргасан аливаа дүгнэлтийг нэгтгэн тарааж, баримтжуулсан материалаа тухайн ажлын баримт материалд хадгална. Хэлэлцүүлгийг дараах сэдвээр хийж болно: • Төлөвлөж буй ажлын зорилтууд ба ажлын хамрах хүрээ. • Ажилд шаардагдах нөөц ба хугацаа. • Хянаж буй чиглэлээрх бизнесийн нөхцөл болон ажиллагаанд нөлөөлөх гол хүчин зүйлс, тэдгээрийн дотор дотоод, гадаад орчны сүүлийн үеийн өөрчлөлтүүд. • Удирдлагын зүгээс анхааруулсан асуудлууд болон хүсэлтүүд. • Ажлын үр дүнг хэрхэн, хэзээ, хэнд мэдээлэхийг АГУ тодорхойлно. Дотоод аудитор үүнийг баримтжуулж, ажлын төлөвлөлтийн шатанд тохиромжтой гэж үзсэн хэмжээгээр удирдлагад мэдээлж байна.

42. Гүйцэтгэлийн стандарт: 2200–Ажлын төлөвлөлт (үргэлжлэл) 2200 – Ажлын төлөвлөлт Дотоод аудиторууд ажлын зорилтууд, хамрах хүрээ, хугацаа, нөөцийн хуваарилалт зэргийг тусгасан төлөвлөгөөг ажил тус бүрийн хувьд боловсруулж, баримтжуулах ёстой. Практик зөвлөмж 2200­-2ДА-ын ажлаар үнэлэх хяналтуудыг тодорхойлоход дээрээс доош, эрсдэлд суурилсан арга хандлагыг ашиглах • Энэ нь эрсдэлийг удирдахад түшиглэдэг гол хяналтуудыг тодорхойлж, дотоод аудитын хамрах хүрээнд (стандарт 2220-ын дагуу) оруулахад “дээрээс доош”эрсдэлд суурилсан арга хандлагыг ашиглах заавраар хангана. • “Дээрээс доош” гэдэг нь байгууллагад учрах ноцтой эрсдэлүүдэд үндэслэн хамрах хүрээг тодорхойлохыг хэлнэ. • ДА нь практик зөвлөмж 2010-2-т дурдсанчлан “ноцтой эрсдэлийн удирдлагын талаар баталгаа гаргах”-ад чиглэсэн байх боломжийг “дээрээс доош”чиглэсэн арга хандлага олгоно. • Бизнесийн эрсдэлүүдийг үр нөлөөтэй удирдаж буй эсэхийг тодорхойлохын тулд хоёр төрлийн хяналтыг үнэлэх хэрэгтэй. Үүнд: • бизнесийн эрсдэлийг байгууллагын тэвчиж болох түвшинд хүртэл бууруулахын тулд хяналтууд, түүний дотор МТ-той холбоотой хяналтуудыг зохистой хослуулж байгаа эсэхийг дотоод аудитор үнэлэх хэрэгтэй. • Эрсдэлийг тэвчиж болох түвшин өнөөгийнх бөгөөд тохиромжтой эсэхийг үнэлж, батлах горим хэрэглэхээ дотоод аудитор судалж үзэх хэрэгтэй. • Эрсдэлүүдийг үр нөлөөтэй удирдаж байгаа гэсэн үндэслэлтэй баталгаа гаргахад шаардагдах бүхий л хяналтыг дотоод аудитын хамрах хүрээнд оруулах хэрэгтэй Бизнесийн шийдвэрлэгч зорилттой холбоотой эрсдэлийг удирдахад шаардагдах хяналтыг гол хяналт гэж үзнэ. Зөвхөн гол хяналтуудыг үнэлэх хэрэгтэй. • Дотоод аудитын хамрах хүрээнд хамрагдсан эрсдэлүүдийн үр нөлөөтэй удирдлагын талаар санал дүгнэлт өгөхийн өмнө бүх гол хяналтуудыг нийтэд нь үнэлэх шаардлагатай

43. Гүйцэтгэлийн стандарт: 2210 – Ажлын зорилтууд 2210 – Ажлын зорилтууд Ажил тус бүрт зорилтуудыг тодорхойлох ёстой. 2210.А1 Дотоод аудиторууд шалгаж буй үйл ажиллагаанд холбогдох эрсдэлүүдийн урьдчилсан үнэлгээг хийх ёстой. 2210.А2 ДА-ууд ажлын зорилтуудыг тодорхойлохдоо томоохон алдаа, залилан, зөрчил, бусад эрсдэл гарах магадлалыг судлах ёстой. 2210.А3 Хяналтуудыг үнэлэхэд зохистой шалгуурууд шаардагдана. Зорилго, зорилтууд биелсэн эсэхийг тодорхойлоход удирдлагын зүгээс хэр зэрэг зохистой шалгуурууд тогтоосныг дотоод аудиторууд нягтлах ёстой. Хэрэв зохистой гэж үзвэл, тэдгээр шалгуурыг дотоод аудиторууд үнэлгээндээ ашиглах ёстой. Хэрэв зохистой бус гэж үзвэл, дотоод аудиторууд үнэлгээний оновчтой шалгуурууд боловсруулах талаар гүйцэтгэх удирдлагатай хамтран ажиллах ёстой. 2210.C1 Зөвлөгөө өгөх ажлын зорилтууд засаглал, эрсдэлийн удирдлага, хяналтын үйл явцыг захиалагчтай тохиролцсон хүрээнд авч үзэх ёстой. 2210.C2 Зөвлөгөө өгөх ажлын зорилтууд байгууллагын үнэт зүйлс, стратеги ба зорилтуудтай нийцэх ёстой. Практик зөвлөмж 2210­-1 Ажлын зорилтууд • Дотоод аудиторууд шалгах үйл ажиллагаатай холбоотой эрсдэлүүдийг авч үзэхийн тулд ажлын зорилтуудыг тодорхойлно. • Ажлын төлөвлөлтийн шатанд хийсэн эрсдэлийн үнэлгээг анхны зорилтуудыг лавшруулан тодорхойлоход ашиглана. • Эрсдэлүүдийг олж тогтоосны дараа, дотоод аудитор гүйцэтгэх горимууд болон тэдгээр горимын хамрах хүрээ (шинж чанар, хугацаа, цар хүрээ)-г тодорхойлно. Тохиромжтой хамрах хүрээнд гүйцэтгэгдсэн ажлын горимууд нь ажлын зорилтуудтай холбоотой дүгнэлт гаргах хэрэгсэл юм. Практик зөвлөмж 2210 A1­1 Ажлын төлөвлөлт дэх эрсдэлийн үнэлгээ • Шалгаж буй үйл ажиллагаатай холбоотой эрсдэлд удирдлагын зүгээс хийсэн үнэлгээг дотоод аудиторууд судална. Үүнд. • Удирдлагын зүгээс эрсдэлд хийсэн үнэлгээний найдвартай байдал. • Эрсдэл ба хяналтын асуудлыг хянан шинжлэх, тайлагнах, шийдвэрлэх талаарх удирдлагын үйл явц. • Байгууллагын эрсдэлийн дуршлын хязгаараас давсан үйл явдлын талаарх удирдлагын тайлагнал болон удирдлагаас өгөх хариу. • Шалгаж буй үйл ажиллагаанд хамаатай холбогдох үйл ажиллагаан дахь эрсдэл. • Дотоод аудитoрууд ажлын зорилтууд, хамрах хүрээнд үзүүлэх нөлөөллийг тодорхойлохын тулд шалгах гэж буй үйл ажиллагааны талаарх суурь мэдээллийг олж авах буюу шинэчилнэ. • Дотоод аудитoрууд удирдлагын хийсэн эрсдэлийн үнэлгээний хяналт болон суурь мэдээлэл, асуулга судалгааны ажлын үр дүнг нэгтгэн дүгнэнэ. Үүнд. • Ажлын ноцтой асуудлууд болон тэдгээрийг илүү гүнзгий мөшгих шалтгаанууд. • Ажлын зорилтууд ба горимууд. • Технологид суурилсан аудит, түүвэрлэлтийн арга техник зэрэг ашиглах арга зүй. • Шийдвэрлэгч үүрэгтэй байж болох хяналтын цэгүүд, хяналтын сул талууд, илүүдсэн хяналт. • Хэрэв шаардлага гарвал, ажлыг зогсоох буюу эсвэл ажлын зорилтуудыг ихээхэн өөрчлөх болсон шалтгаан.

44. Гүйцэтгэлийн стандарт:2220 – Ажлын хамрах хүрээ 2220 – Ажлын хамрах хүрээ Тогтоосон хамрах хүрээ нь ажлын зорилтуудыг хангахуйц хангалттай байх ёстой. 2220.А1 – Ажлын хамрах хүрээнд холбогдох тогтолцоо, бүртгэл, боловсон хүчин, биет хөрөнгө, тэдгээрийн дотор гуравдагч талын хяналтад буй зүйлсийг ч судалж үзэхээр хамруулах ёстой. 2220.А2 – Баталгаажуулах ажлын явцад зөвлөгөө өгөх томоохон боломж гарч ирвэл түүний зорилтууд, хамрах хүрээ, холбогдох үүрэг хариуцлага, бусад хүлээлтийн талаар бичгээр тусгайлан ойлголцох бөгөөд зөвлөгөө өгөх ажлын үр дүнг зөвлөх үйлчилгээний стандартын дагуу мэдээлэх нь зүйтэй. 2220.C1 – Дотоод аудиторууд зөвлөгөө өгөх ажил гүйцэтгэхдээ ажлын хамрах хүрээ нь зөвшилцсөн зорилтуудад хүрэхэд хангалттай эсэхийг нягтлах ёстой. Ажлын явцад дотоод аудиторуудад хамрах хүрээний талаар ямар нэгэн эргэлзээ төрвөл энэ талаар захиалагчтай хэлэлцэж, ажлыг цаашид үргэлжлүүлэх эсэхийг шийдвэрлэнэ. 2220.C2 – Зөвлөгөө өгөх ажлын явцад дотоод аудиторууд ажлын зорилтуудын дагуу хяналтын асуудлыг гаргаж тавих бөгөөд хяналтын ноцтой асуудалд соргог хандах ёстой. ***

45. Гүйцэтгэлийн стандарт: 2230- Ажлын нөөцийн хуваарилалт 2230- Ажлын нөөцийн хуваарилалт Дотоод аудиторууд ажил бүрийн шинж чанар, нарийн түвэгтэй байдал, цаг хугацааны хязгаарлалт болон боломжит нөөцийг үнэлсний үндсэн дээр ажлын зорилтуудад хүрэхэд хангалттай, зохистой нөөцийг тодорхойлох ёстой. Практик зөвлөмж 2230-­1 Ажлын нөөцийн хуваарилалт Дотоод аудитoрууд нөөц тохиромжтой бөгөөд хангалттай эсэхийг тодорхойлохдоо дараах зүйлсийг харгалзана: • Дотоод аудитын ажилтнуудын тоо ба тэдний туршлага. • Тухайн ажлыг гүйцэтгэх дотоод аудиторуудыг сонгоход дотоод аудитын ажилтнуудын мэдлэг, ур чадвар болон бусад чадварууд. • Нэмэлт мэдлэг, чадвар шаардагдах нөхцөлд гадаад нөөцийн олдоц. • Ажлын даалгавар бүр нь дотоод аудитын нэгжийн хөгжлийн хэрэгцээг хангах үндэс учраас дотоод аудиторуудын сургалтын хэрэгцээ.

46. Гүйцэтгэлийн стандарт:2240 – Ажлын хөтөлбөр 2240 – Ажлын хөтөлбөр Дотоод аудиторууд ажлын зорилтуудыг хангахуйц ажлын хөтөлбөрийг боловсруулж, баримтжуулах ёстой. 2240.А1 – Ажлын хөтөлбөрт гэрээт ажлын явцад мэдээллийг олж тодорхойлох, дүн шинжилгээ хийх, үнэлэх, баримтжуулах горимуудыг оруулах ёстой. Ажлын хөтөлбөр түүнийг хэрэгжүүлэхээс өмнө батлагдах бөгөөд аливаа нэмэлт өөрчлөлтийг шуурхай батлуулж байх ёстой. 2240.А1 – Зөвлөгөө өгөх ажлын хөтөлбөр тухайн ажлын шинж чанараас хамааран хэлбэр, агуулгын хувьд ялгаатай байж болно. Практик зөвлөмж 2240-­1 Ажлын хөтөлбөр • Дотоод аудитoрууд дотоод аудитын ажлыг эхлэхийн өмнө ажлын хөтөлбөрийг боловсруулан, батлуулж, баримтжуулна. Ажлын хөтөлбөрт технологид суурилсан аудит, түүвэрлэлтийн арга техник зэрэг ашиглах арга зүйг тусгаж өгнө. • Ажлын зорилтууд биелэгдсэн бөгөөд дотоод аудитoр бодитой хандсан гэсэн үндэслэлтэй баталгаа өгөхийн тулд мэдээллийг цуглуулах, дүгнэж шинжлэх, тайлбарлах, баримтжуулах үйл явцыг хянан удирдвал зохино.

47. Гүйцэтгэлийн стандарт:2300 – Ажлыг гүйцэтгэх 2300 – Ажлыг гүйцэтгэх Дотоод аудиторууд ажлын зорилтуудад хүрэхэд хангалттай мэдээллийг олж тодорхойлох, дүн шинжилгээ хийх, үнэлэх, баримтжуулах ёстой. Практик зөвлөмж 2300­1 Ажлыг гүйцэтгэхэд хувийн мэдээллийг ашиглах • Мэдээллийн технологи, харилцаа холбооны дэвшил нь нууцлалд эрсдэл, аюул занал учруулсаар байгаа тул дотоод аудитoрууд аудитын ажлын явцад цуглуулсан, хүний мэдээллийг хамгаалах асуудлыг харгалзан үзэх хэрэгтэй. Олон улс оронд нууцлалд хяналт тавихыг хуулиар шаарддаг. • Хувийн мэдээлэл гэж тодорхой хувь хүнтэй холбоотой өгөгдөл буюу бусад мэдээлэлтэй нэгтгэж болох тодорхойлогч шинж чанар бүхий өгөгдлийг ерөнхийдөө хэлдэг. Хувийн мэдээлэлд дараах зүйлс орно: • Нэр, хаяг, биеийн байцаалтын дугаар, орлого, цусны бүлэг. • Үнэлгээ, нийгмийн байдал, сахилгын арга хэмжээ. • Ажил эрхлэлтийн холбоотой бичиг баримт, зээл, зээллэгийн түүх. • Ажилтны эрүүл мэнд ба эмчилгээний мэдээлэл. • Олон оронд байгууллага ямар зорилгоор хувийн мэдээлэл цуглуулах гэж байгаагаа мэдээлэл цуглуулах үед буюу өмнө нь тодорхойлсон байхыг хуулиар шаарддаг. Хувь хүн өөрөө зөвшөөрсөн буюу эсвэл хуулиар шаардсанаас бусад тохиолдолд хувийн мэдээллийг анх цуглуулсан зориулалтаас нь өөрөөр ашиглах болон задруулахыг тэдгээр хуулиар мөн хориглодог. • Дотоод аудитoр хувийн мэдээлэлтэй харилцах асуудлаар асуулт буюу анхаарах зүйл гарвал дотоод аудитын ажил эхлэхээс өмнө хуулийн зөвлөхөөс зөвлөгөө хүсэж болно.

48. Гүйцэтгэлийн стандарт: 2320–Дүн шинжилгээ ба үнэлгээ 2320–Дүн шинжилгээ ба үнэлгээ Дотоод аудиторууд дүгнэлт болон ажлын үр дүнгээ зохих дүн шинжилгээ, үнэлгээнд үндэслэн гаргах ёстой. Практик зөвлөмж 2320­1Шинжилгээний горимууд • Дотоод аудитoрууд аудитын нотлох зүйл олж авахын тулд шинжилгээний горимууд ашиглаж болно. Шинжилгээний горимуудаар санхүүгийн болон санхүүгийн бус мэдээллийн хоорондын харилцааг судалж, харьцуулдаг. • Шинжилгээний горимууд нь дотоод аудиторын хувьд нотлох зүйл олж авах гол төлөв үр ашигтай, үр нөлөөтэй арга хэрэгсэл болдог. Шинжилгээний горим дараах зүйлсийг тодорхойлоход ашигтай: • Хүлээгдэж байгаагүй зөрүү. • Хүлээгдэж байсан зөрүү гараагүй байх. • Болзошгүй алдаа. • Болзошгүй залилан буюу хууль бус үйлдэл. • Ердийн бус давтагдаагүй ажил гүйлгээ, үйл явдал. • Дотоод аудитoрууд мөнгөн дүн, биет тоо хэмжээ, хувь хэмжээ ашиглан шинжилгээний горим хэрэгжүүлж болно. Тусгайлсан шинжилгээний горимд харьцаа, хандлага, болон регрессийн шинжилгээ; үндэслэлтэй байдлын сорил; хугацаа хоорондын харьцуулалт; төсөвтэй харьцуулалт; төсөөлөл; болон гадаад эдийн засгийн мэдээлэл багтана. • Дотоод аудитoрууд шинжилгээний горимын цар хүрээг тодорхойлохдоо дараах зүйлийг харгалзана: • Аудит хийж буй чиглэлийн ач холбогдол. • Аудит хийж буй чиглэлийн эрсдэлийн удирдлагын үнэлгээ. • Дотоод хяналтын тогтолцооны тохиромжтой байдал. • Санхүүгийн ба санхүүгийн бус мэдээллийн олдоц, найдвартай байдал. • Аудитын шинжилгээний горимын үр дүнг төсөөлж болох нарийвчлал. • Тухайн байгууллагын ажиллаж буй салбарын талаархи мэдээллийн олдоц, харьцуулалт хийх боломж. • Хүлээгдэж байгаагүй үр дүн аудитын шинжилгээний горимоор тогтоогдвол дотоод аудитoр тэрхүү үр дүн буюу харилцааг үнэлнэ. Ийнхүү үнэлэхдээ хүлээлтээс зөрсөн зөрүү нь залилан, алдаа, буюу нөхцөл байдлын өөрчлөлтөөс үүдэлтэй эсэхийг тодорхойлно.

49. Гүйцэтгэлийн стандарт: 2430 - “Дотоод Аудитын Мэргэжлийн Практикийн Олон Улсын Стандартуудын дагуу гүйцэтгэсэн” гэсэн хэллэгийг хэрэглэх 2430 - “Дотоод аудитын мэргэжлийн практикийн олон улсын стандартуудын дагуу гүйцэтгэсэн” гэсэн хэллэгийг хэрэглэх Гагцхүү чанарын баталгаажуулалт ба сайжруулалтын хөтөлбөрийн үр дүнгээр дэмжигдэж буй нөхцөлд л дотоод аудиторууд ажлаа “Дотоод Аудитын Мэргэжлийн Практикийн Олон Улсын Стандартууд”-ын дагуу гүйцэтгэсэн хэмээн тайлагнаж болно. ***

50. Гүйцэтгэлийн стандарт: 2450 – Ерөнхий санал дүгнэлт 2450 – Ерөнхий санал дүгнэлт Ерөнхий санал дүгнэлт гаргаж байгаа бол тэр нь ахлах удирдлага, зөвлөл болон бусад сонирхогч талуудын хүсэн хүлээж буй зүйлсийг харгалзсан бөгөөд хангалттай, найдвартай, учир холбогдолтой, ашигтай мэдээллээр дэмжигдсэн байх ёстой. Тайлбар: Мэдээлэл дараах асуудлыг тодорхойлно: • Хамарсан хүрээ, түүний дотор санал дүгнэлтийн хамаарах цаг хугацаа. • Хамрах хүрээний хязгаарлалт. • Холбогдох бүх төслүүдийг судалсан байдал, түүний дотор баталгаа өгөгч бусад этгээдийн ажилд түшиглэсэн байдал. • Ерөнхий санал дүгнэлт гаргах үндэслэл болсон эрсдэлийн буюу хяналтын хүрээ, бусад шалгуурууд. • Гаргасан ерөнхий санал дүгнэлт, шийдэл, дүгнэлт. Тааламжтай бус ерөнхий санал дүгнэлтийн шалтгааныг дурдах ёстой