De resultaatmanagement-paradox

1. De resultaatmanagement-paradox Ed Vosselman 12 juni 2014

2. De paradox Een te grote nadruk op het managen van resultaten doet de prestatie van de organisatie verminderen.

3. Cruciaal: de rol van cijfers Er is een groot misverstand Het is een belangrijke kwaliteit van cijfers om de prestaties te reflecteren We hebben een ‘fantasie van totale beheersing’. Alsof cijfers de werkelijkheid spiegelen Arme accountants ......... (en niet alleen zij)

4. Voorbeelden • De jaarrekening • Risicocalculaties bij banken • Een performance management systeem op een universiteit

5. Maar .... • Cijfers zijn geen reflectie, hooguit een referentie • Cijfers geven dus zeker geen objectief beeld; er is altijd interpretatie in het spel • Cijfers lenen zich voor manipulatie

6. Wat wel? • Accounting is een bewerking van een realiteit die zich in een bepaalde ruimte van plaats en tijd voordoet • Cijfers zijn dus hooguit een ‘representatie-als-creatie’ • Cijfers zijn performatief, ze doen ertoe

7. “The performativity of accounting” • Accounting is een mediator, geen instrument • Accounting medieert in wat belangrijk wordt gevonden • Accounting medieert in wie belangrijk wordt gevonden: accounting geeft vorm aan identiteiten • Accounting medieert in de creatie van ontmoetingsplekken voor indentiteiten • Accounting medieert in wat een succes en wat een mislukking is

8. Het succes van economische organisatietheorie • Cijfers zijn vooral een performatiefmechanisme om de economische organisatietheorie leven in te blazen • Een belangrijke identiteit in de economsiche organisatietheorie: Homo Economicus

9. Homo Economicus • Neemt afstand • Wantrouwt de ander (en dat is te snappen) • Verdunt interactie tot transactie • Is niet alleen calculerend, maar ook calculeerbaar • Houdt van afrekening, van ‘shaming and blaming’

10. Vrienden van Homo Economicus • Opportunist • Angsthaas • Narcissus

11. Tussenconclusie • Resultaatmanagement verdringt de ‘binnenkant’ en bevordert een gerichtheid op de ‘buitenkant’ • Crowding out? • In ieder geval: velen hebben er schoon geneog van!

12. Nogmaals: accounting als performatief mechanisme • Hoe kunnen we bewerkstelligen dat accounting helpt om minder opportunisten, angsthazen en narcisten te creeren? • Kunnen cijfers ook iets anders dan individuen disciplineren? • Kunnen cijfers ook helpen bij het creeren van vertrouwensrelaties?

13. Een heel simpel antwoord: Ja

14. Hoe? • Het begint met de erkenning dat cijfers geen werkelijkheid ‘spiegelen’ • Dat cijfers een rol spelen in een relationeel netwerk (van mensen en dingen) • Dat cijfers in dat relationele netwerk tot stand komen en daar ook (onverwachte) invloed uitoefenen • Dat ‘afrekenen’ uit den boze is

15. Relationele verantwoordelijkheid • Cijfers zijn geen eindpunt, maar een basis voor discussie in een relationeel netwerk • Organisaties zijn geen markten (ook al hebben we dat er wel van gemaakt), dus cijfers dienen de interactie meer dan de transactie • Met cijfers (gemeenschappelijk) problemen oplossen en leren • In de kern helpen cijfers om ‘stewards’ te creeren

16. Dus ... • Cijfers kunnen een belangrijke rol spelen om de organisatie vooruit te helpen; • Maar dan moet het topmanagement erkennen dat er grenzen zijn aan de planbaarheid en de maakbaarheid van de organisatie (wat te denken van het ‘lijstjesmanagement’?); • En dan moet emergentie weer meer ruimte krijgen • En er moet erkenning komen voor het feit dat het succes van elke organisatie onvoorspelbare netwerkeffecten zijn • Dus management: stuur je organisatie als een netwerk, en niet als een marktbureacratie!

17. Het tijdelijke succes van de economische organisatietheorie? • Zou het toch gebeuren: de samenleving krijgt genoeg van de ‘econocratie’? • En tast dat het succes van de economische organisatietheorie aan? • Misschien wordt accounting wat meer een performatief mechanisme voor ‘stewardship’-theorie? • En wankelt de ‘audit’-society?

18. We hebben er schoon genoeg van, maar het gaat maar door • Daarom: zelfbewuste professionals; • Die weliswaar tegemoet komen aan de roep om ‘accountability’, maar die zich niet laten insnoeren en laten vervangen door de cijfers; • Die cijfers paren aan hun oordeelsvorming en dat ook laten zien; • Die hun betrokkenheid niet laten wegdrukken door allerlei afrekensystemen