De eeuwige God en ons (on) eindige heelal

1. De eeuwige God en ons (on)eindigeheelal Vergrootglas en VerwonderingMarco de Vos (devos@symbibaz.nl) Leerhuis De Schuilplaats Eindhoven 2010/10/14

4. Aanschouw ik uw hemel, het werk van uw vingers, de maan en de sterren, die Gij bereid hebt: Wat is de mens, dat Gij zijner gedenkt, en het mensenkind, dat Gij naar hem omziet?

5. Waarneming Model Experiment Hypothese Typischvoorsterrenkunde: We hebbengeeninvloed op heelal, en kunnendusgeen experiment inrichten. Maar: als je langgenoegkijktkom je elke “opstelling” welzo’nbeetjetegen. Experimentenzijndaarmeewel “statistisch”.

6. De Grote Vragen van de Natuurkunde Origins Fundamental Physics Discovery Epoch of Reionisation Testen van zwaartekracht Kosmisch Magnetisme Bouwstenen van het leven Grote-schaal structuren Het Turbulente Universum

7. Axioma’s en modellen • Axioma == Vooronderstelling • Niet verkeerd: essentieel uitgangspunt • Maar: je moet niet ontkennen dat ze er zijn!!! • Model == Abstracte beschrijving van een deel van de werkelijkheid • Bij voorkeur verifieerbaar • Dwz: doet voorspellingen die waarneembaar zijn • Soms speculatief • Dwz: zonder waarneembare effecten • Natuurwet == Model met brede geldigheid • Ook “de wet van de zwaartekracht” is een model • Zelfs een natuurwet heeft een beperkte geldigheid

11. “En toch draait ze...“ Galileo Galilei, 1652

14. De afstand tot melkwegstelsels • De vraag: zijn spiraalnevels melkwegen of staan ze binnen onze melkweg? • Het debat: tussen aanhangers van Shapley en Curtis in 1920 • De oplossing: afstand tot variabele ster in M31 bepaald door Hubble in 1923 • De les: Shapley had in 1920 de betere argumenten, Curtis bleek in 1923 gelijk te hebben ondanks zijn slechtere argumentatie

16. "Omdat er een wet als zwaartekracht is, kan en wil het universum zichzelf uit niets creëren. Spontane creatie is de reden waarom we bestaan“ Stephen Hawking, The Grand Design, 2010

17. Natuurwetten en horizons • Beperking van model noemen we de horizon • Waarneemhorizon • Grens van wat door het model beschreven wordt • Bv: wetten van Newton voor v << c • Interessehorizon • Grens van waar het model voor bedoeld is • Bv: wet van behoud van energie voor fysica, en niet voor vergaderingen • Horizons liggen altijd krapper dan ons lief is…

18. De Bijbel en horizons • Interessehorizon: • Relatie tussen God en mensen • Relatie tussen God en schepping als afgeleide • Waarneemhorizon: • Tijd: Schepping – “Dag des Heren” • In een begin… • Van die dag of van die ure weet niemand • Ruimte: Aarde • Hemel alleen door visioenen

19. Hoe kijkt de Bijbel naar het heelal? • Is de Bijbel geinteresseerd in de Astrofysica? • Daar lijkt het niet op: standaard fysisch wereldbeeld. • Maar: sterren als schepping (geen goden/engelen) • Maar: zeemonsters als “speeltjes” (geen oerkracht) • Maar: … • De Bijbel wijkt op essentiele punten af van de toen gangbare “kosmologie” • God als enige Schepper (monotheistisch) • Geen chaos, maar een zich ontvouwend plan • Mensen niet als slaven, maar naar Gods beeld

20. Kritische vragen Aanschouw ik uw hemel, het werk van uw vingers, de maan en de sterren, die Gij bereid hebt: Wat is de mens, dat Gij zijner gedenkt, en het mensenkind, dat Gij naar hem omziet?

21. Kijken uit de verwondering heeft beperkingen: - Geen inzicht in het fysisch universum - Geen kritische blik naar wereldbeeld - In extrema: zoeken naar bevestiging (“God of the gaps”) Aanschouw ik uw hemel, het werk van uw vingers, de maan en de sterren, die Gij bereid hebt: Wat is de mens, dat Gij zijner gedenkt, en het mensenkind, dat Gij naar hem omziet?

22. Speculatieve theorieen zijn gevaarlijk: - Niet te toetsen -> niet te ontkennen - Risico: eigen waarheid creeeren

23. Moderne wetenschap heeft beperkingen: - Waarneemhorizons (instrumenten, mens) - Wegredeneren onbegrepen elementen (“ignoring the gaps”) - Risico: overtuigd van absolute objectiviteit

24. Hoe werkt wetenschap? • Wetenschap begint met “methodische twijfel” • Niet tevreden zijn met bestaande antwoorden, toetsen van modellen, proberen ze te falsificeren • Zoeken naar herhaalbare, toetsbare fenomenen • Modellen vanuit een minimale set vooronderstellingen • Wetenschap is ook een kwestie van vertrouwen • Op studieboeken, leraren, collegae, waarnemingen, vooronderstellingen • Wetenschap is ook mensenwerk

25. Hoe werkt geloof? • Geloof begint met vertrouwen • Op ouders, medegelovigen, op de Bijbel (autoriteiten) • Later op eigen ervaring (waarnemingen), afhankelijk van keuzes die je maakt (experimenten) • Geloof kan blijven hangen bij “autoriteiten” • Begrijpelijk (“op safe spelen”) maar gevaarlijk • Beter conflicten onder ogen te zien dan te negeren • Conflicten tussen wereldproblemen en God die liefde is • Conflicten tussen Astrophysical Journal en Bijbel • “Geloof is de zekerheid van de dingen die we niet zien”

26. Waarheid • De Bijbel en de Astrophysical Journal gaan beide over dezelfde werkelijkheid • “Ieder zijn eigen waarheid” • “Ieder zijn eigen terrein” • “Ieder zijn eigen taal” • “Ieder zijn eigen interesse” Onzin Deels, maar overlap Klopt, en methode Deels, maar: mensen zoeken naar doel/zin

27. Do’s & Don’ts (1) • Zet God/geloof niet in om achter de horizon van modellen te kunnen kijken • Geen “God of the gaps” • Probeer God niet te bewijzen • Leidt tot onpersoonlijke God, “onbewogen beweger” • Begin met vertrouwen • Een persoonlijke God laat zich niet bewijzen, maar vinden • God laat zich in de Bijbel zien als Schepper en Bevrijder • Jezus komt persoonlijk om de weg naar de Vader vrij te maken • twoord

28. Do’s & Don’ts (2) • Laat je niet misleiden door vermeende objectiviteit • Ook wetenschappers baseren zich deels op vertrouwen • Waarnemingen, collegae, axioma’s, … • En daar is in principe niets mis mee! • Wees voorzichtig met geweldige theorieen die de Bijbel bevestigen • Helaas is er veel kaf tussen het koren • Bouw je geloof niet op dergelijke theorieen maar op een persoonlijke relatie met God • twoord

29. Voor de koorleider. Een psalm van David. De hemelen vertellen Gods eer, en het uitspansel verkondigt het werk zijner handen; de dag doet sprake toestromen aan de dag, en de nacht predikt kennis aan de nacht. Het is geen sprake en het zijn geen woorden, hun stem wordt niet vernomen: toch gaat hun prediking uit over de ganse aarde en hun taal tot aan het einde der wereld. Hij heeft daarin een tent opgeslagen voor de zon, die is als een bruidegom die uit zijn bruidsvertrek treedt, jubelend als een held om het pad te lopen. Van het ene einde des hemels is haar opgang en haar omloop tot het andere einde; niets blijft verborgen voor haar gloed.

30. De wet des HEREN is volmaakt, zij verkwikt de ziel; de getuigenis des HEREN is betrouwbaar, zij schenkt wijsheid aan de onverstandige. De bevelen des HEREN zijn waarachtig, zij verheugen het hart; het gebod des HEREN is louter, het verlicht de ogen. De vreze des HEREN is rein, voor immer bestendig; de verordeningen des HEREN zijn waarheid, altegader rechtvaardig. Kostelijker zijn zij dan goud, ja, dan veel fijn goud; en zoeter dan honig, ja dan honigzeem uit de raat.

31. Ook laat uw knecht zich daardoor ernstig vermanen; in het houden ervan ligt rijke beloning. Afdwalingen, wie bemerkt ze? Spreek van de verborgene mij vrij. Behoed ook uw knecht voor overmoed, laat die over mij niet heersen; dan ben ik onberispelijk en vrij van grove overtreding. Mogen de woorden van mijn mond en de overleggingen van mijn hart U welgevallig zijn, o HERE, mijn rots en mijn verlosser.