Open Access

1. Open Access Open Access Week UŁ 2011

2. Modele dystrybucji • Tradycyjny, masowy: • Twórcy (nieliczni) – Wydawca – czytelnicy (masowi) • (Gazety, literatura piękna, muzyka) • Internetowy: • Twórcy (i zarazem czytelnicy) – Internet – czytelnicy (i często też twórcy) • (portale społecznościowe – Wikipedia, Facebook, grupy dyskusyjne, blogi itd.) • Naukowy: • Twórcy (i zarazem czytelnicy) – Wydawca – czytelnicy (i zwykle też twórcy)

3. Modele zarabiania • Tradycyjny, masowy: • Wydawca wszystko kontroluje – kupuje prawa do dystrybucji od twórców, zarabia na sprzedaży egzemplarzy utworów lub pobiera opłaty za wykonanie/użycie. • Internetowy: • Właściciel serwisu zapewnia tylko platformę wymiany, twórcy i czytelnicy wymieniają się utworami bezpłatnie, prawa autorskie do utworów zostają się przy twórcach, wydawca zarabia na reklamie, abonamencie lub datkach. • Naukowy: • Mimo, że model dystrybucji przypomina raczej internetowy, wydawcy stosują tradycyjny model zarabiania. Dlaczego?

4. Po co nam wydawca? • Przed erą Internetu: • Zapewniał obsługę procesu zgłaszania, selekcji i recenzowania • Składał, drukował i dystrybuował papierowe czasopisma • Teraz • Nadal zapewnia proces zgłaszania, selekcji i recenzowania • Utrzymuje serwery i oprogramowanie umożliwiające dostęp do czasopism on-line • Drukuje i dystrybuuje papierowe wersje, chociaż czytają je już tylko emerytowani profesorowie

5. Co zyskują? • Wydawca: zysk ze sprzedaży, majątkowe prawa autorskie, prawo do późniejszego zarabiania na udostępnianiu w płatnych repozytoriach • Edytorzy – czasem niewielki dochód + pieniądze na sekretariat • Recenzenci – pracują społecznie • Twórcy – z nielicznymi wyjątkami nic nie dostają, a nawet zdarza się, że muszą płacić za publikowanie i dostęp do własnej twórczości… Takie rozwiązanie budzi uzasadniony sprzeciw twórców, zwłaszcza, że koszt dystrybucji przez Internet jest znikomo mały w porównaniu z kosztem druku.

6. Koszty wydawania on-line • Serwer i domena: ok. 1000 PLN/rok • Oprogramowanie jest dostępne bezpłatnie (Yummla, PKP itd.), ew. kupuje się je raz (2000-5000 PLN) • Jedna sekretarka na pół etatu (1000 PLN?) • „Informatyk z doskoku” – 1000 PLN na rok • Recenzenci i rada redakcyjna pracują bezpłatnie • Razem: ok. 15 000 PLN/rocznie (z sekretarką i komercyjnym oprogramowaniem) lub 2000 PLN bez sekretarki i komercyjnego oprogramowania. Przy 500 czytelnikach rocznie to jest 4 PLN rocznie! Czemu płacimy 150 USD za roczną subskrypcję „Science” (lub 5 USD za każdy pobrany artykuł ???). Miesięcznik on-line, ok. 20 artykułów na miesiąc:

7. Oprogramowanie • CLEO Various tools related to revues.org and Lodel (see Lodel below) can be found in this site. In French. • DiVA. From the the Electronic Publishing Centre at Uppsala University Library. • DPubS. From Cornell University Library and Pennsylvania State University Libraries and Press. • E-Journal. From Drupal. • ePublishing Toolkit. From the Max Planck Gesellschaft. • GAPworks. From German Academic Publishers (GAP). • HyperJournal. From the University of Pisa. • Lodel. Lodel is the publishing software behind Revues.org. • OpenACS • Open Journal Systems. From the Public Knowledge Project. • SOPS. From SciX. • Topaz. From the Public Library of Science

8. Modele finansowania • Zbiórki publiczne i środowiskowe • Przychody z reklam • Stałe dotowanie przez instytucję prowadzącą • Modele grantowe (bezpośrednie i poprzez wymogi w grantach indywidualnych) • Opłaty za publikowanie • Hybrydy (opcje OA w czasopismach komercyjnych)

9. Ruch OA • Ruch Otwartej Nauki (Open Access Movement) - działa na rzecz otwarcia nauki, a szczególnie wolnego, darmowego dostępu do wyników badań i publikacji naukowych. Rozwinął się w ośrodkach naukowych razem z udostępnieniem publicznym sieci Internet. • Budapest Open Access Initiative, February 14, 2002: http://www.soros.org/openaccess. • Bethesda Statement on Open Access Publishing, June 20, 2003: http://www.earlham.edu/~peters/fos/bethesda.htm. • Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities, October 22, 2003: http://oa.mpg.de/openaccess-berlin/berlindeclaration.html. Więcej deklaracji oraz oświadczeń wspierających ruch OA znajduje się na stronach Open Access Directory: http://oad.simmons.edu/oadwiki/Declarations_in_support_of_OA.

10. Idea OA Z deklaracji Budapesztańskiej: „Przez OA rozumiemy taki stan, w którym czasopismo jest dostępne bezpłatnie w publicznym Internecie, z możliwością swobodnego czytania, pobierania, kopiowania, rozpowszechniania, drukowania, przeszukiwania, linkowania do pełnych tekstów, również włączania do innych utworów oraz do wszelkich innych, zgodnych z prawem wykorzystań, bez żadnych barier oprócz tych wynikających z ogólnego dostępu do internetu. Jedynym ograniczeniem użycia powinno być zapewnienie autorom integralności ich utworów i rzetelne określanie ich autorstwa w cytowaniach oraz utworach zależnych.”

11. Stopnie dostępu • Zamknięty: Płatny i po zarejestrowaniu • Minimum OA: Bezpłatny i powszechnie dostępny z „wszystkie prawa zastrzeżone”. • Częściowy OA: Bezpłatny, oparty na licencjach pół-wolnych (prawo do redystrybucji i kopiowania, zakaz użycia komercyjnego i tworzenia utworów zależnych) • Pełny OA: W pełni otwarty, oparty na licencjach wymagających tylko uznania autorstwa i oznaczania utworów zależnych

12. Pełne „OA” • Bezpłatny i otwarty dla każdego dostęp • Prawo do kopiowania i redystrybucji ma każdy • Prawa autorskie zostają się przy twórcach • Twórcy za pomocą wyboru licencji określają zasady i zakres swobód czytelniczych • Wydawca (jeśli jest) – pełni rolę czysto służebną, dostarcza platformę techniczną i wspomaga proces recenzowania.

13. Model pełny - obawa Każdy może włączyć naszą twórczość do własnego utworu, ale… musi to wyraźnie zaznaczyć, podać źródło i autora oraz spełnić inne, dodatkowe warunki licencyjne. To wystarczy, aby chronić integralność naszego utworu, nasze dobra osobiste i prawo do uznania autorstwa. Licencje: CC-BY: Creative Commons - Uznanie autorstwa CC-BY-SA: Creative Commons – Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach.

14. Dwa kanały komunikacji • OA publishing(Gold OA) – czasopisma w pełni i częściowo otwarte. • OA self-archiving (Green OA) – otwarte repozytoria, elektroniczne archiwa prac naukowych; częściowo budowane na bazie czasopism otwartych, częściowo zawierające surowe dane, prace dyplomowe, materiały edukacyjne. • Otwarte repozytoria i czasopisma wzajemnie się dopełniają: • Wcześniejsze umieszczenie w repozytorium danych nie blokuje publikacji w czasopiśmie otwartym • Publikowanie w czasopiśmie otwartym nie blokuje udostępnienia danych w repozytorium

15. Najstarsze czasopisma OA • New Horizons in Adult Education (1987-present), current publisher: Graduate Program in the College of Education at Florida International University, Miami, Florida; initial publisher: Syracuse University Kellogg Project • Psycoloquy (1989-2002), publisher: Stevan Harnad, Princeton University, sponsored by the American Psychological Association Science Directorate • The Public-Access Computer Systems Review (1989-2000), publisher: University of Houston Libraries • Electronic Journal of Communication/La Revue Èlectronique de Communication (1990-present), publisher: Communication Institute for Online Scholarship/Comserve Źródło danych: http://oad.simmons.edu/oadwiki/Early_OA_journals

16. Transformowane • BMJ (former: the British Medical Journal). Converted to OA on October, 2008. For details, see its announcement. • Journal of Neuroscience. Published by the Society for Neuroscience, it converted to OA on January, 2008. As of 10/20/2008 was still OA, publishing issues. • Nucleic Acids Research. Published by Oxford Journals, converted to OA on January, 2005. As of 09/12/2008 the journal was still OA, publishing issues. • Science and Technology of Advanced Materials. Published by Japan's National Institute for Materials Science, it converted to OA on January, 2008. As of 10/20/2008 the journal was still OA, publishing issues.

17. Najbardziej znane • PLoS: Public Library of Science (NIH, Howard Hughes Medical Institute i kilka fundacji), 8 czasopism, o IF od 13,5 do 4,5. • BioMed Central, Chemistry Central, PhysMat Central (Springer+BM) - ponad 200 czasopism o IF od 20,1 do 1,65. • arXiv - repozytorium fizyków (Los Alamos National Lab/Cornell Univ) - pół miliona artykułów, średnio 10 milionów pobrań miesięcznie • PubMed i PubMedCentral (NIH) – medyczno/biochemiczna baza danych literaturowych i repozytorium publikacji (2,2 miliona pozycji).

18. Zbiory/wyszukiwarki Zbiory: • Directory of Open Access Journals(Uniwersytet Lund) – lista czasopism „prawdziwie OA” – ok. 4000 czasopism • Open J-Gate (Informatics (India) Ltd) – ok. 4000 czasopism, baza literaturowa • OpenDoard – (University of Nottingham) - lista repozytoriów – ok. 2100 Wyszukiwarki: • BASE http://www.base-search.net/ • OAISTER http://www.oclc.org/oaister/ • Google Scholar http://scholar.google.com/ • Scientific Commons - http://de.scientificcommons.org

19. Statystyki

20. OA w Polsce • DOAJ rejestruje 132 polskie czasopism OA. (13 miejsce na świecie) • Najstarsze: • Acta Palaeontologica PolonicaWydawca: PANStart: 1997 (skanowane do 1956) • Electronic Journal of Polish Agricultural UniversitiesWydawca: SGGWStart: 1998 • Oceanologia Wydawca: PANStart: 1998 Lista pełna: http://www.doaj.org/doaj?func=journalsByCountry&cId=157&year=2011&uiLanguage=en

21. Repozytoria • Open AGH – kursy e-learningowe – licencja półwolna (CC-BY-NC-SA) • AMUR – zasoby różne, UAM Poznań, „tylko do czytania” • „Otwarta Nauka” ICM UW (w tym „Otwórz książkę” – różne licencje i Yadda – w większości „tylko do czytania”) • CEON, ICM UW – publikacje, doktoraty, książki materiały konferencyjne, w większości na Creative Commons – Uznanie autorstwa.

22. Bariery rozwoju • Konserwatywne środowisko naukowe • darmowe = nic nie warte • nie będziem pereł przed wieprze rzucać • niski IF • przywiązanie do tradycyjnych czasopism • niechęć do modelu opłat za publikowanie • układy z edytorami tradycyjnych czasopism • Słabe wsparcie finansowo/instytucjonalne (granty Fundacji Orange, 7. projekt ramowy UE, wsparcie ministerstwa nauki dla hybryd Springera) • Hybrydy i pseudo-OA – pomagają, czy szkodzą?