Wprowadzenie do zajęć

1. Wybrane problemy socjologii etniczności(semestr letni, poniedziałek, godz. 12-14, sala 112) Sławomir Łodziński, Zakład Socjologii Ogólnej, s.lodzinski@uw.edu.pl Wprowadzenie do zajęć

2. Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 1 1. Cel zajęć: • celem wykładu jest omówienie podstawowych pojęć, kontekstów i sporów związanych z pojęciem „etniczności” w socjologii, zwłaszcza dotyczących rozumienia grupy etnicznej, narodu, mniejszości narodowych, tożsamości etnicznej, uprzedzeń i dyskryminacji etnicznej (rasowej), post-etniczności i problemów społeczeństw wielokulturowych; • Zagadnienia te będą przedstawiane na wykładzie z wykorzystaniem konkretnych studiów przypadku (dotyczących przede wszystkim Polski); • zaliczenie wykładu (na ocenę): • obecność (tylko 2 nieobecności dopuszczalne); • aktywność dyskusyjna na wykładzie ; • pozytywne zaliczenie testu zaliczeniowego na koniec wykładu. • wykład ten jest obowiązkowy (jako socjologia szczegółowa) w ramach modułu: „Zróżnicowanie kulturowe współczesnego świata”.

3. Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 1 2. Plan wykładów: 1. Wprowadzenie do wykładu (zakres i struktura wykładu, literatura, dwujęzyczne nazwy miejscowości w Polsce jako przykład zjawiska „etniczności”). 2. Etniczność – wprowadzenie (klasyfikacje „my” i „oni”, społeczne konteksty etniczności, zjawisko etnocentryzmu). 3. Etniczność a postawy i stereotypy etniczne (postawy wobec „innych”, stereotypy i obrazy etniczne, stałość i zmienność postaw etnicznych). 4. Społeczna organizacja „etniczności” (grupa etniczna, poziomy organizacji grupy etnicznej, włączanie i wykluczanie etniczne, poziomy etniczności). 5. Społeczna organizacja „etniczności” (grupa etniczna a granice „etniczne” - koncepcja F. Bartha i jej współczesne kontynuacje). 6. Tożsamość etniczna (identyfikacja i tożsamość etniczna, „wielopiętrowość” tożsamości etnicznej, ideologie etniczne i symbole etniczne). 7. Etniczność a język i religia (język a etniczność, więź religijna a etniczna, podobieństwa i różnice, przyszłość wzajemnych związków). 8. Etniczność i naród (historia i rozumienie pojęcia „naród”, naród a grupa etniczna – stwarzanie narodu).

4. Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 1 3. cdn. planu wykładów: 9. Naród i nacjonalizm (współczesne koncepcje i spory dotyczące „narodu”, czy jest możliwa socjologia narodu?). 10. Etniczność i „nacjonalizm banalny” w życiu codziennym i kulturze popularnej. 11. Zróżnicowanie etniczne społeczeństwa (zróżnicowanie etniczne, społeczeństwa pluralistyczne i wielokulturowe, mniejszości narodowe i etniczne, ludy tubylcze). 12. Dyskryminacja etniczna i konflikt etniczny (stereotypy i uprzedzenia a dyskryminacja etniczna, przemoc etniczna, „czystki etniczne”, konflikt etniczny). 13. Etniczność a migracje (stałość i zmienność tożsamości etnicznej, tożsamości hybrydalne, „nowe mniejszości”, integracja imigrantów). 14. Etniczność a globalizacja (zjawisko „postetniczności”, obywatelstwo a przynależność etniczna, nowe środki przekazu a etniczność, społeczności „ponad – i trans- narodowe”). 15. Poza „etnicznością” (przyszłość etniczności, podsumowanie wykładu, test i zaliczenie wykładu

5. Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 1 4. Zaliczenie wykładu (na ocenę): • obecność: • tylko 2 nieobecności dopuszczalne; • aktywność dyskusyjna na wykładzie ; • pozytywne zaliczenie testu zaliczeniowego na koniec wykładu. • Zakład Socjologii Ogólnej, s.lodzinski@uw.edu.pl, • dyżury: środa, godz. 16-18 (sala nr 212, Zakład Socjologii Ogólnej)

6. Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 1 5. Przykład: dwujęzyczne nazwy miejscowości – znaczenie kulturowe i polityczne: • obecność różnych nazw tej samej miejscowości jest (była) zjawiskiem powszechnym w kontaktach międzyjęzykowych w Europie; • od końca XIX wieku wraz z rozwojem państwa narodowego ujawnia się tendencja do ujednolicania nazewnictwa (zgodnie z językiem oficjalnym) stając się narzędziem polityki etnicznej (asymilacji mniejszości, niszczenia ich języka i tradycji historycznej); • spory o mniejszości, to także konflikty o obecność języka mniejszości (w tym o nazwy dwujęzyczne). • aktualność sporów o dwujęzyczne nazwy (Polska, Litwa, Austria, Włochy); • społeczne znaczenie „nazw dwujęzycznych” miejscowości: • dwujęzyczność wizualna i publiczna; • ale też znacząca zmiana pozycji mniejszości i charakteru jej kultury w regionie.

7. Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 1 6. Dwujęzyczne nazwy w Polsce do 1989 roku: • brak regulacji dwujęzyczności (zarówno publicznego używania języków ojczystych mniejszości, jak i obecności nazw dwujęzycznych) przez cały okres XX wieku aż do przyjęcia w 2005 r. ustawy mniejszościowej; • okres międzywojenny: • język polski jako oficjalny, brak regulacji dwujęzycznych nazw. • okres 1945-1989: • Ziemie Zachodnie i Północne – akcja ”re – polonizacji” („de-germanizacji”) nazw geograficznych i miejscowości; • brak regulacji językowych dla mniejszości (wyjątek to szkolnictwo); • asymilacja językowa mniejszości - wysoka (absolutna?) homogeniczność językowa społeczeństwa polskiego; • symboliczna zmiana – 4 czerwca 1989 r. msza św. w bazylice na Górze Świętej Anny w „języku serca” (czyli w języku niemieckim).

8. Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 1 7. Dwujęzyczne nazwy w Polsce po 1989 roku: • zmiany po 1989 r. (regulacje dotyczące imion i nazwisk, szkolnictwo, radio i telewizja, system sądowniczy); • brak rozwiązań dotyczących dwujęzycznych nazw miejscowości i „obiektów fizjograficznych” (krytyka organizacji międzynarodowych); • regulacje z 2004 r. – możliwość stosowania dwujęzycznych nazw na podstawie „języka tłumaczeń”; • projekt ustawy „mniejszościowej”: • dyskurs parlamentarny i opinia publiczna; • jesień 2004 r. i przygotowanie projektu ustawy o mniejszościach: • problem – od jakie procentowego udziału mniejszości można wprowadzać dwujęzyczne nazwy? (próg: 8% - 50% - 20%). • regulacje dwujęzyczności: • język mniejszości jako pomocniczy; • możliwości nazw dwujęzycznych (próg 20% + konsultacje społeczne); • zastosowanie tych regulacji do języka regionalnego (kaszubski).

9. Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 1 8. Zakończenie: • przełamanie tradycji „zależności od szlaku”: • zmiana dominacji języka polskiego i wprowadzenie ułatwień na rzecz obecności w sferze publicznej języków mniejszości w Polsce. • dwujęzyczność: • język mniejszości jako pomocniczy oraz dwujęzyczne nazwy - odgrywają rolę głównie symboliczną dla mniejszości, zaświadczając w sposób widoczny o ich obecności w społeczności lokalnej. • zmiana statusu mniejszości (kultur mniejszościowych): • funkcjonowanie jako „bycie razem, a nie osobno”; • tworzenie lokalnych widocznych „społeczności wielokulturowych”; • „pole dwujęzyczności”: • istotny staje się wymiar polityki lokalnej i rola „agentów zmiany” (rady gminy) oraz regionalne tradycje etniczne.