หลักการและแนวคิด การประเมินยุทธศาสตร์

1. วีระศักดิ์ พุทธาศรี 27 กุมภาพันธ์ 2557 International Health Policy Program -Thailand หลักการและแนวคิดการประเมินยุทธศาสตร์ สถาบันพระบรมราชชนก

2. กระบวนการบริหารเชิงกลยุทธ์กระบวนการบริหารเชิงกลยุทธ์ Strategic Formulation Strategic Implementation Strategic Control • การวิเคราะห์ • วิสัยทัศน์ • ประเด็นยุทธศาสตร์ • เป้าประสงค์ ตัวชี้วัด • ค่าเป้าหมาย • กลยุทธ์ • แผนปฏิบัติการ • กระบวนงาน • โครงสร้าง • เทคโนโลยี • บุคลากร • กำกับติดตามและประเมินผล การดำเนินงาน • ทบทวนสถานการณ์เพื่อปรับแต่งยุทธศาสตร์

3. กระบวนการจัดทำยุทธศาสตร์กระบวนการจัดทำยุทธศาสตร์ ทบทวนวรรณกรรม/การวิเคราะห์ปัจจัยทางยุทธศาสตร์ จุดแข็งจุดอ่อนโอกาสภัยคุกคาม (SWOT) วิสัยทัศน์และเป้าประสงค์ (Ultimate goal) การกำหนดทิศทาง การวิเคราะห์ถึงประเด็นสำคัญที่จะต้องมุ่งเน้น / ให้ความสำคัญเพื่อที่จะบรรลุวิสัยทัศน์ ประเด็นยุทธศาสตร์ (Strategic Issues) ผลลัพธ์ การกำหนดเป้าประสงค์ สำหรับแต่ละประเด็น เป้าประสงค์ (Goals) ผลผลิต ตัวชี้วัด (Key Performance Indicators) และเป้าหมาย (Target) การกำหนดตัวชี้วัดและเป้าหมายของแต่ละเป้าประสงค์ กลยุทธ์ (Strategies) กิจกรรม การกำหนดกลยุทธ์หรือสิ่งที่จะทำเพื่อให้บรรลุเป้าประสงค์

4. การประเมินผล (Evaluation) • เป็นกระบวนการที่มุ่งแสวงหาคำตอบว่านโยบาย/แผนงาน/ โครงการได้บรรลุผลตามวัตถุประสงค์และเป้าประสงค์ที่กำหนดไว้หรือไม่และในระดับใด • เปรียบเทียบระหว่างวัตถุประสงค์ที่ตั้งไว้กับผลที่ปรากฏ โดยมีเกณฑ์หรือค่าเป้าหมายเป็นเครื่องมือใน การตัดสิน • ได้ข้อมูลที่ช่วยในการวางแผนหรือพัฒนาปรับปรุงการดำเนินงานให้มีคุณภาพตามมาตรฐานหรือเป้าหมายที่กำหนดไว้มากยิ่งขึ้น • ทราบถึงสภาพปัญหา อุปสรรค และข้อจำกัดต่างๆ ซึ่งเป็นประโยชน์ในการใช้ประกอบการตัดสินใจว่าควรมีการแก้ไขหรือผลักดันเพื่อให้การดำเนินงานบรรลุตามวัตถุประสงค์และเป้าหมายที่กำหนดไว้ได้อย่างไร

5. หลักการติดตามและประเมินผลยุทธศาสตร์หลักการติดตามและประเมินผลยุทธศาสตร์ • Policy dissemination: การถ่ายทอดยุทธศาสตร์สู่การปฏิบัติอาศัยการดึงองค์ประกอบของกลยุทธ์ (Strategy) ที่กำหนดไว้ไปเป็นเป้าหมายของการสร้างหรือออกแบบแผนงานในรายละเอียดต่อไป (Programming) • Policy implementation: มีการขยายผลไปสู่ระดับปฏิบัติสร้างเป็นแผนปฏิบัติ (Implementation plan) สำหรับหน่วยงานระดับปฏิบัติเพื่อให้เกิดผลผลิต (Output) และผลลัพธ์ (Outcome) • Feedback information: ข้อมูลป้อนกลับจากระดับล่างสู่ระดับที่สูงกว่า เพื่อให้สามารถปรับปรุงเปลี่ยนแปลงและแก้ไขแผนปฏิบัติการ แผนงานหรือแม้แต่กลยุทธ์ที่กำหนดไว้เดิม (Given strategy) ให้มีความเหมาะสมแก่สถานการณ์ที่เปลี่ยนไปได้ ทำให้เกิดเป็นกลยุทธ์ที่เกิดขึ้นใหม่ (Emerging strategy)

6. การประเมินผลยุทธศาสตร์การประเมินผลยุทธศาสตร์ ทบทวนวรรณกรรม/การวิเคราะห์ปัจจัยทางยุทธศาสตร์ จุดแข็งจุดอ่อนโอกาสภัยคุกคาม (SWOT) วิสัยทัศน์และเป้าประสงค์ (Ultimate goal) การกำหนดทิศทาง การวิเคราะห์ถึงประเด็นสำคัญที่จะต้องมุ่งเน้น / ให้ความสำคัญเพื่อที่จะบรรลุวิสัยทัศน์ ประเด็นยุทธศาสตร์ (Strategic Issues) ผลลัพธ์ การกำหนดเป้าประสงค์ สำหรับแต่ละประเด็น เป้าประสงค์ (Goals) ผลผลิต ตัวชี้วัด (Key Performance Indicators) และเป้าหมาย (Target) การกำหนดตัวชี้วัดและเป้าหมายของแต่ละเป้าประสงค์ กลยุทธ์ (Strategies) กิจกรรม การกำหนดกลยุทธ์หรือสิ่งที่จะทำเพื่อให้บรรลุเป้าประสงค์

7. กลยุทธ์สู่การปฏิบัติกิจกรรม/โครงการกลยุทธ์สู่การปฏิบัติกิจกรรม/โครงการ กิจกรรม/โครงการที่สอดคล้องยุทธศาตร์ ประเมินโครงการ ยุทธศาสตร์ เป้าประสงค์ ตัวชี้วัด เป้าหมาย กลยุทธ์ ดำเนินโครงการ ติดตามโครงการ ดำเนินโครงการ

8. ความสัมพันธ์ระหว่างวงจรโครงการกับการประเมินผลโครงการ การกำหนดโครงการ การประเมินก่อนการดำเนินงาน การวางแผนโครงการ การศึกษาความเป็นไปได้ ปัจจัยนำเข้า การดำเนินโครงการ กระบวนการ การประเมินขณะดำเนินการ ผลผลิต การประเมินเมื่อสิ้นสุดโครงการ ผลที่ตามมา/ผลกระทบ ผลกระทบในระยะยาว การประเมินผลหลังสิ้นสุด

9. ประหยัด ประสิทธิภาพ ประสิทธิผล หลักการประเมินผลโครงการแบบ RBM (Result Based Management) วัตถุประสงค์ ปัจจัยนำเข้า กิจกรรม ผลผลิต ผลลัพธ์

10. ขั้นตอนของการประเมินผลโครงการขั้นตอนของการประเมินผลโครงการ • กำหนดวัตถุประสงค์ของการประเมิน • การเลือกวัตถุประสงค์/ตัวชี้วัดที่จะวัด • การเลือกเครื่องมือในการประเมิน และกระบวนการประเมิน • การเลือกกลุ่มตัวอย่าง • การเลือกเทคนิควิธีการวิเคราะห์ข้อมูล • การเขียนรายงานสรุป และข้อเสนอแนะ

11. การกำหนดยุทธศาสตร์ในระดับต่างๆ ยุทธศาสตร์ระดับกระทรวง ยุทธศาสตร์ระดับกรม กลยุทธ์ระดับกอง กลยุทธ์ระดับจังหวัด

12. ข้อจำกัดและข้อควรระวังข้อจำกัดและข้อควรระวัง • มีบางแผนงาน/โครงการขาดเป้าหมายที่ชัดเจน เป้าหมายมีความคลุมเครือ ยากแก่การกำหนดความสำเร็จ รวมทั้งโครงการไม่มีความสอดคล้องกับแผนงาน/แผนยุทธศาสตร์ • โครงการ/กิจกรรมใดไม่สามารถเคลื่อนไปสู่เป้าหมายตามที่กำหนดไว้ จึงจำเป็นต้องหาผลที่ไม่คาดหวังที่เกิดขึ้นจากการดำเนินโครงการ • โครงการมีการดำเนินกิจกรรมในหลายส่วน แต่ขาดการระบุความสำเร็จเชิงเป้าหมาย ทำให้ข้อมูลที่ได้รับอาจชี้แต่เพียงอุปสรรค ความล้มเหลว • บางครั้งมักจะมองแต่เพียงความสำเร็จของโครงการ โดยมิได้มองความล้มเหลวหรืออุปสรรคที่เกิดขึ้น ทำให้ขาดข้อมูลสำคัญในการยกระดับโครงการหรือการวางแผนการพัฒนา

13. บรรลุวัตถุประสงค์ ผลผลิตของโครงการ PRODUCT เพราะอะไร จะแก้ไขอย่างไร ไม่บรรลุวัตถุประสงค์ เป็นไปตามแผน การดำเนินงาน PROCESS มีปัจจัยอะไร ปรับปรุงอย่างไร ไม่เป็นไปตามแผน ได้ตามแผน ปัจจัยนำเข้า INPUT มีเหตุผลอะไร จะแก้ไขอย่างไร ไม่ได้ตามแผน ได้จัดเตรียม บริบทของโครงการ CONTEXT มีเพราะเหตุใด จะทำอย่างไร ไม่ได้จัดเตรียม

15. ตัวอย่างประเด็น การกำกับติดตามประเมินผลนโยบาย/ยุทธศาสตร์

16. กรอบการติดตามและประเมินผลนโยบาย รพสต • ประเมินการรับรู้ การแปรยุทธศาสตร์สู่การปฏิบัติ • การกำนดนโยบาย, การถ่ายทอด, การรับรู้,กระบวนการ การสนับสนุนตามนโยบาย • ประเมินการปรับบทบาท/องค์กร/หน้าที่ตามยุทธศาสตร์ • กายภาพและเครื่องมือ, งบประมาณ, คณะกรรมการ, กลไกประสานงาน, เกณฑ์ประเมินผล, การรายงานผล • ประเมินการทำงาน/การปฏิบัติ • ประเมินผลผลิตและผลลัพธ์ • ประเมินผลกระทบอื่นๆ

17. กรอบการประเมินนโยบายการสร้างเสริมสุขภาพและป้องกันโรคกรอบการประเมินนโยบายการสร้างเสริมสุขภาพและป้องกันโรค • แนวคิด/หลักการ/กลไกในการพัฒนายุทธศาสตร์/แผนงาน/เป้าหมาย • กระบวนการในการพัฒนายุทธศาสตร์ เป็นไปเพื่อตอบสนองการแก้ปัญหาและสอดคล้องกับบริบท • โครงสร้างและกลไกการอภิบาลในแต่ละระดับที่เชื่อมโยงกัน • โครงสร้างและระบบงานระดับพื้นที่ เพื่อการบรรลุเป้าประสงค์ด้านสุขภาพ (โครงสร้างและกลไก แผนและเป้าหมาย การจัดสรรทรัพยากร การสนับสนุนด้านวิชาการ/อื่นๆ การติดตามกำกับ และการประเมินผล) • การรับรู้บทบาทของหน่วยงาน ในการขับเคลื่อนยุทธศาสตร์ให้บรรลุเป้าประสงค์ • กลไกการประสานระหว่างหน่วยงานต่างสังกัด • โครงสร้างและกลไกตามพันธกิจในแต่ละระดับ เครื่องมือและทรัพยากรในการบริหารจัดการระบบและดำเนินงานเช่น ระบบข้อมูล การบริหารบุคคล งบประมาณในการพัฒนาบุคลากรและติดตามกำกับ • ประสิทธิผลและกระบวนการในการดำเนินงาน

18. โครงการประเมินผลแผนพัฒนาสุขภาพแห่งชาติ ฉบับที่ ๑๐ในช่วงแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ ๑๐ พ.ศ. ๒๕๕๐-๒๕๕๔ (ตัวอย่าง)

19. ขอบเขตการประเมินยุทธศาสตร์ขอบเขตการประเมินยุทธศาสตร์ การศึกษาได้ให้ความสำคัญต่อกระบวนการในการเชื่อมโยงปัญหาและข้อมูลสถานการณ์ของระบบสาธารณสุข ไปสู่ข้อสมมติที่เป็นพื้นฐานของการวางยุทธศาสตร์ เพื่อกำหนดยุทธศาสตร์การพัฒนา นโยบาย/แผนงาน/ โครงการได้บรรลุผลตามวัตถุประสงค์และเป้าประสงค์ที่กำหนดไว้หรือไม่และในระดับใด โดย เปรียบเทียบระหว่างวัตถุประสงค์ที่ตั้งไว้กับผลที่ปรากฏ โดยมีเกณฑ์หรือค่าเป้าหมายเป็นเครื่องมือใน การตัดสิน เพื่อให้เกิดผลงาน (Output) และผลลัพธ์ (Outcome) ที่ได้มุ่งหวังไว้ มากกว่าการประเมินผลการบรรลุถึงเป้าหมาย

20. ความคาดหวังจากผลการศึกษาความคาดหวังจากผลการศึกษา • Context and assumption: สถานการณ์และแนวโน้มการเปลี่ยนแปลง ในการพัฒนาสุขภาพตามแผนพัฒนาสุขภาพฯ ฉบับที่ ๑๐ (พ.ศ.๒๕๕๐-๒๕๕๔) จากยุทธศาสตร์การพัฒนา • Policy implementation: โดยประเมินรายละเอียดสาระสำคัญของยุทธศาสตร์ (Strategic Content) การพัฒนางานสาธารณสุข และ ประเมินกระบวนการพัฒนาของยุทธศาสตร์การพัฒนา (Strategic Process)เพื่อหาสิ่งที่ขาดหายไป (Missing) และสิ่งที่ไม่สอดคล้อง (Mismatch) ในแต่ละแผนงาน/โครงการ • Output and Outcome: ทราบผลสัมฤทธิ์ของยุทธศาสตร์การพัฒนาที่ใช้ในการพัฒนางานสาธารณสุข และทราบถึงจุดแข็ง จุดอ่อน ของแต่ละยุทธศาสตร์

21. ระเบียบวิธีวิจัย การสัมภาษณ์ผู้บริหารระดับสูงในกระทรวงสาธารณสุข การทบทวนเอกสารที่เกี่ยวข้องกับการประเมินผลแผนพัฒนาฯ การสอบถามการดำเนินงานของ องค์กรหลักด้านสุขภาพ การประเมินการใช้ดัชนีชี้วัดการประเมินผลแผนพัฒนาฯ การวางระบบประเมินผลแผนพัฒนาสุขภาพ ฉบับที่ 10 ภาพรวมการปฏิบัติเกี่ยวกับการประเมินผลแผนพัฒนาสุขภาพ ฉบับที่ 10 ปัจจัยที่มีผลเป็นปัญหาและอุปสรรคของการกำกับ ติดตาม และประเมินผลแผนพัฒนาโดยเฉพาะประเด็นด้านยุทธศาสตร์ ข้อคิดเห็นและข้อเสนอแนะต่างๆเกี่ยวกับการประเมินผลแผนพัฒนาแผนพัฒนาสุขภาพ ฉบับที่ 10

22. Conceptual Frame If not,…why? Assumption Strategies Given / Emerging Programming Approach / Deployment Implementation Approach / Deployment / Result Output Result Outcome Result

23. วิธีการและข้อมูล

24. ข้อค้นพบประเด็นการถ่ายทอดยุทธศาสาตร์ข้อค้นพบประเด็นการถ่ายทอดยุทธศาสาตร์ ๑. การมี Assumption คลุมเครือทำให้การสร้างความเห็นพ้องใน Strategies ระหว่างภาคีที่เกี่ยวข้องเป็นไปได้ยาก และกระทบไปถึงปัญหาความร่วมมือในการทำงาน สาเหตุจาก • - การขาดความรู้/ข้อมูลที่ชัดเจนเกี่ยวกับสถานการณ์ มาตรการ และทางเลือกในการแก้ปัญหา • การแบ่งแยกผู้รับผิดชอบการเขียนเอกสารแผนพัฒนาสุขภาพ แผนปฏิบัติราชการ แผนงบประมาณระดับกรมโดยขาดการบูรณาการทำความเข้าใจร่วมกัน/ขาดการประสานงาน/ขาดการบรรณาธิการต้นฉบับสุดท้าย • - การขาดเอกภาพทางความคิดในบรรดาหน่วยงานที่เกี่ยวข้องกับการวางแผน

25. ข้อค้นพบประเด็นการถ่ายทอดยุทธศาสาตร์ข้อค้นพบประเด็นการถ่ายทอดยุทธศาสาตร์ ๒. แผนพัฒนาฯ มีการใช้เฉพาะในส่วนของกระทรวงสาธารณสุขเท่านั้น ไม่ใช่แผนพัฒนาสุขภาพของชาติอย่างแท้จริง เนื่องจากไม่มีการสื่อสารเพื่อให้เกิดความเข้าใจร่วมกันหลังจากวางแผนเสร็จสิ้น ๓. การวางแผนยุทธศาสตร์ของการพัฒนาขาดความเชื่อมโยงระหว่างยุทธศาสตร์และยุทธวิธีของแผนปฏิบัติราชการ แผนงบประมาณ ๔. การผลักดันให้มีการดำเนินการตามแผนพัฒนาฯ (Implementation) ไม่มีรูปแบบที่ชัดเจน ไม่เป็นระบบที่ต่อเนื่อง ขาดผู้รับผิดชอบที่ชัดเจน ๕. ระบบและกลไกการนำแผนพัฒนาด้านสาธารณสุขสู่การปฏิบัติขาดความเป็นรูปธรรม ๖. ระบบและกระบวนการในการจัดสรรและใช้งบประมาณ ไม่สัมพันธ์กับการดำเนินงานตามแผนพัฒนาสุขภาพ และแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ

26. ข้อค้นพบประเด็นการถ่ายทอดยุทธศาสาตร์ข้อค้นพบประเด็นการถ่ายทอดยุทธศาสาตร์ • ๗. การจัดทำแผนยุทธศาสตร์ ยุทธวิธี แผนงาน ตลอดจนงานและโครงการต่างๆ มีกรอบแนวความคิดในการวางแผนที่ไม่เป็นเอกภาพในกลุ่มผู้เกี่ยวข้อง • ๘. การกำหนดยุทธศาสตร์และการวางแผนงานในระดับต่างๆ เพื่อรองรับแผนงานระดับบน มีความแตกต่างของกระบวนทัศน์ (Paradigm) • ๙. รูปแบบและบทบาทของหน่วยงานวิชาการระดับกรมสำนัก/กองในกระทรวงสาธารณสุขไม่เอื้อกับพื้นที่ • ๑๐. ยังไม่มีการสร้างและใช้แบบประเมินตนเองเพื่อติดตามความก้าวหน้าของการพัฒนาตามยุทธศาสตร์ ในภาพรวม และนำเครื่องชี้วัดการประเมินผลการพัฒนาฯไปใช้ให้ได้อย่างเป็นรูปธรรม

27. กรอบและคำถามสำคัญของการประเมินยุทธศาสตร์ สบช.

28. Strategic Formulation • เป้าประสงค์คืออะไร วัดอย่างไร • หากได้ระบุเป้าประสงค์ระยะกลางและยาว อะไรที่บ่งบอกทิศทาง/ขั้นความสำเร็จนั้นได้ • ตอนที่พัฒนายุทธศาสตร์มี Assumption ว่าอะไร ยังคงเป็นจริงหรือไม่ • ตอนวิเคราะห์ SWOT ปัจจุบันยังเป็นตามนั้นหรือไม่

29. Strategic dissemination • การถ่ายทอดนโยบาย/แนวคิด ทำอย่างไร? distort? • การสนับสนุนนโยบายมีอะไรบ้าง • ใคร/หน่วยงานใด ที่รับผิดชอบยุทธศาสตร์ จัดองค์กรอย่างไร • ใช้เครื่องมือใดคำสั่ง/จูงใจ/การเงิน

30. Strategic implementation • Output/outcome ของกิจกรรมโครงการ วัดอย่างไร ใครวัด สะท้อนภาพเป้าประสงค์ได้อย่างไรบ้าง • Input และการสนับสนุนนโยบายมีอะไรบ้าง • การบริหารโครงการ โดยใคร/หน่วยงานใด อย่างไร

31. Strategic control • ประเด็นยุทธศาตร์เดิม ยังมีความเหมาะสมอยู่หรือไม่ • การถ่ายทอดนโยบายและสนับสนุนและการสนับสนุนนโยบาย เพียงพอ? ต้องเพิ่มเติมอะไรบ้าง? • ต้องเพิ่มความเข้มข้นที่มาตรการ/ตัวชี้วัดใดเป็นพิเศษ? • ความเหมาะสมของการบริหาร? • ความเหมาะสมของการควบคุมกำกับ กลไกและเครื่องมือที่ใช้