ZOEKTOCHT NAAR ESSENTIE

1. H.14 Bespiegeling vwo ZOEKTOCHT NAAR ESSENTIE CONCEPTUELE KUNSTVANAF 1950

2. H.14 Besp.VWO CONCEPTUELE KUNSTVANAF 1950 ZOEKTOCHT NAAR ESSENTIE Kunstenaars worden steeds onafhankelijker. Ze overschrijden bewust de grenzen om hun visie te geven. Voor het publiek wordt het hierdoor er niet gemakkelijker op. Ogenschijnlijk simpele kunstwerken kunnen meerdere betekenissen oproepen. Deze conceptuele kunstenaars zijn te verdelen in twee groepen: a) zij die vooral hechten aan het idee, hun kunst is met name het denkproces, en b) zij die bezig zijn met vorm en daarin de kleinste bouwstenen onderzoeken. Waarachtig oninteressant:In 1963 giet Wim T.Schippers een flesje prik leeg in de zee bij Petten, een ‘waarachtig oninteressant feit’, noemt hij het. Wat is de boodschap? Kan het banale, het saaie ook kunst zijn? Geen publiek maar wel veel media aandacht, die in geen enkele verhouding staan tot de handeling zelf. Het idee krijgt de vorm die het beste past. Televisie:Hoepla ( 1967 met Phil Bloom), Fred Haché, Barend Servet, Sjef van Oekel Op zoek naar Yolanda, We zijn weer thuis. Fragment ‘Going to the dogs.1981

3. Leegte en stilte: ’Het kunstobject staat het uitwisselen van ideeën in de weg’, zegt Yves Klein (1928-1962). Hij wil het publiek laten nadenken over het idee achter een kunstwerk. Het werk zelf is vluchtig of verdwijnt zelfs, alleen de herinnering eraan blijft. Het kunstwerk lost langzaam op zoals in ‘Aerostatic Sculpture’, of het verbrandt. Zoektocht naar essentie De componist John Cage dwingt ook het publiek tot nadenken. In zijn ‘compositie 4’33’zitten de muzikanten zonder te spelen achter hun instrumenten ( 4 min en 33 sec.). Het publiek wacht af. Slechts de ‘achtergrondgeluiden’ klinken door. Bestaat absolute stilte wel? Kunnen achtergrondgeluiden net zo interessant zijn? Net als Klein laat Cage het kunstwerk zelf weg waardoor een diepere betekenis wordt blootgelegd.

4. Happenings in New York:Robert Rauschenberg zet met‘Factum I en II’ het abstract expressionisme, de expressie van het individu voor schut. Kunst moet meer het gewone leven weerspiegelen. ‘Rood staat niet voor passie, rood is rood’. In de theaterproducties van het duo Cage-Cunningham komen deze ideeën ook terug. In het werk van John Cage staan toeval en onvoorspelbaarheid centraal, i.t.t. de seriële muziek waar alles tot in de kleinste details wordt berekend. Non-Muziek met gebruik van elektronica.De choreograaf/danser Merce Cunningham verwerpt eveneens de expressionistische dans vol symboliek en laat toeval een grote rol spelen. Hij ziet dans als een uitbreiding van lopen: bewegingen zijn afgeleid van lopen, wandelen of huppelen. Pas op de première komen decor (Rauschenberg) muziek ( Cage) en dans bij elkaar. Happening Fragment Cage/Cunningham

5. Judson Dance Theatre:In New York, het mekka van de avant-garde dans,wordtde anti-expressionistische dansvorm wordt verder uitgewerkt in pure dans.In ‘Concert of dance (1962) wordt het gewone, het terloopse benadrukt. Het verbaasde publiek ziet taferelen die ogenschijnlijk niets met dans te maken hebben. De dansbewegingen zijn niet ingewikkeld en volgen de muziek niet. Trisha Brown toont in ‘Roof piece’ (1973) haar fascinatie voor de zwaartekracht door de dansers bewegingen te laten uitvoeren aan kabels, op en langs hoge gebouwen. Happening FragmentTrisha Brown

6. Theater als levensstijl:In de VS loopt het film- en theaterbezoek door de opkomst van de televisie sterk terug. Er ontstaan een nieuw circuit van kleine zaaltjes waar veel geëxperimenteerd wordt. In New York richten Judith Malina en Julian Beck het ‘Living Theatre’ op. De acteurs gaan tot het uiterste, leven samen, zijn onafhankelijk en maken nauwelijks onderscheid tussen kunst en leven. Living Theatre maakt fysiek theater, lichaamstaal belangrijk. Veelal is de boodschap politiek zoals in ‘The Brig’ (1963) Happening FragmentLiving Theatre

7. Beuys:Met ‘Iedereen is een kunstenaar’ daagt Joseph Beuys (1921-1986) iedereen uit af te wijken van vastgeroeste denkpatronen. Iedereen – die dat wil- is in staat tot creatieve processen. In zijn werk gebruikt hij dode dieren en materialen met een symbolische waarde zoals vet, vilt, koper en honing. Deze materialen hebben een relatie met het begrip ‘warmte’ en verwijzen naar zijn ervaringen tijdens de 2e W.O. In zijn performance‘hoe men een dode haas kunst uitlegt (1965) hekelt hij de koppige rationaliteit ( en het gebrek aan intuïtieve kracht) bij sommige mensen. Hij verschijnt vaak op televisie. Performance Fragment 1 Fragment 2

8. Performance Op het randje:In de performances van het duo Marina Abramovic en Ulay speelt de tijdsduur van het optreden een belangrijke rol. In ‘Balance proof’ (1977) zitten ze gevangen tussen enerzijds verbondenheid/afhankelijkheid van elkaar en anderzijds het gescheiden zijn door de spiegel. Pina Bausch:De choreografe Pina Bausch geeft de muziek bij haar voorstellingen een heel andere rol: geen leidraad maar een geheel zelfstandig functie.( ‘Blauwbaard’ 1977). De dansers dansen niet maar rennen, vallen,kruipen, de heftige bewegingen geven verlangen, hulpeloosheid, geweld en verdriet weer. Zij noemt haar stukken ‘Tanztheater-kunst’. Het is een mengeling van dans, drama, performance en muziek. Hoewel het publiek wel geraakt wordt, is het niet altijd duidelijk waar het precies over gaat. Iedereen herkent er wel iets in. Fragment Abramovic/Ulay Fragment ‘Blauwbaard’ Fragment Pina Pausch

9. Op de kermis: In 1961 presenteren zich in Parijs een aantal kunstenaars op de tentoonstelling: ‘40 graden Boven Dada’. Onder hen ook een groep die zich ‘Nouveau Réalistes’ noemt. Een van hen, de Zwitser Jean Tinguely, bouwt in 1959 een serie gammele machines die geheel automatisch expressionistische tekeningen maakten. Hij steekt hiermee de draak met het abstract expressionisme. In een tijd van mixers, stofzuigers en haardrogers maken deze machines( ‘méta matics’ ) kunst. Juist omdat die machines zo piepen en knarsen lijken ze menselijker dan normale machines. Apparaten en landschappen Méta matic

10. Groot, groter…: De Bulgaarse kunstenaar Christo werkt aanvankelijk ook met waardeloze materialen, maar hij is vooral bekend om zijn grootschalige ondernemingen waarbij hij grote gebouwen inpakt. Hij zoekt een breed publiek en de voorpagina’s. Zijn plannen zijn vaak aanleiding tot grote publieke debatten over kunst. Het daadwerkelijk – voor een bepaalde tijd- inpakken lijkt wel een happening waaraan veel vrijwilligers meedoen. Wat blijft zijn schetsen,bouwtekeningen foto’s, videoregistraties e.d. Apparaten en landschappen Rijksdag PonT Neuf Parijs Running Fence

11. Grootst!: Het werk van Christo is verwandt aan land-art, maar i.t.t. Christo trekken de land art-kunstenaars juist weg uit de stad naar afgelegen, soms desolate gebieden, ver weg van het publiek. Het kunstwerk bereikt het publiek door foto’s en video’s of doordat sommige onderdelen in het museum te zien zijn. Richard Long maakt lange wandelingen in onherbergzame gebieden waarbij hij tekens achterlaat van menselijk ingrijpen in ongerept landschap. De natuur zelf zal het werk uiteindelijk weer verloren doen gaan. Hij brengt ook de natuur in de museumruimte. De gerangschikte onderdelen van de natuur ( hout, steen enz.) vormen zo een contrast met cultuur. Beroemd is ook het werk van Piero Manzoni: ‘Socle du Monde’ (1961) Apparaten en landschappen Stone line Line made by walking Berlin Circle

12. Land art is een stroming waarbij kunstenaars ingrijpende, kunstzinnig bedoelde, ingrepen aanbrengen in een landschap bv. door het graven van grachten en kuilen, het aanleggen van ophopingen op akkers en weiden en het geordend storten van keien op een wateroppervlak. Men wil daarbij de menselijke aanwezigheid duidelijk uitdrukken en stellen dat de mens door de omgevingsverandering de natuur in bezit neemt. Een minder gebruikelijke benaming voor deze kunstrichting is earth art. Land art kan gezien worden als een bijzondere vorm van ecological art of environmental art, waarbij de hele natuur in de kunst opgenomen wordt. Land-art Walter de MariaLightning Field Robert SmithsonSpiral Jetty Marinus BoezemDe groen kathedraal (Almere)

13. Natuur of cultuur Arte Povera:Piero Manzoni blikt zijn eigen stront in: ‘Merda d’artista’, made in Italy. Zijn kunst spot met elke conventie door prijsafspraken en plagiaat. Hij drijft zo de spot met het romantisch kunstenaarsgenie. Onder invloed van Manzoni ontstaat in de jaren zestig de Arte Povera. Zij wijzen de invloeden uit de VS. m.n. de pop-cultuur als oppervlakkig af en streven naar eerherstel van de Europese kunst. Bij Arte Povera zijn alle materialen van even grote waarde of dat nu aarde of goud is. Zij zoeken naar een logisch samengaan tussen natuur en cultuur. ‘achrome’ Artist breath‘redbreath’ ‘achrome’(gravel on canvas) ‘Socle du monde’

14. Klei en neon:De Arte Povera kunstenaar Mario Merz is gefascineerd door de vraag in hoeverre de natuur in opgebouwd. In zijn objecten komt vaak een getallenreeks voor (Fibonacci-reeks). Merz bouwt iglo’s, symbool voor het oerhuis, een tijdelijk beschutting en bescherming. Hij gebruikt ook neonlicht in zijn installaties als symbool voor moderne energie in relatie tot de symbolen van oorsprong en groei van de primaire materialen. Evenals Beuys toont zijn werk een integratie tussen kunst en cultuur en heeft zijn werk een diepere filosofische lading. Natuur of cultuur Merz: ‘Denken is kunst, kunst is maken (niet spreken), kunst is niet bedoeld om iets uit te leggen, maar dat te laten zijn wat je onmogelijk uit kunt leggen.’ ‘lingotto’

15. De kracht van vuur:Ook in het werk van Arte Povera kunstenaar Jannis Kounellis komen natuur en cultuur samen. Hij is gefascineerd door de zuiverende werking van vernietiging. Pas wanneer iets kapot gaat of verbrandt besef je de waarde ervan.In het vuur van de vernietiging bloeit het nieuwe. Zo branden zijn objecten soms, of dragen zij de sporen ervan. Als rekwisieten in een toneelstuk vertellen de objecten in zijn installaties samen een verhaal over vergankelijkheid, oermaterialen en het oude Europa. Zijn werk spreekt zowel ogen, oren als de neus aan. Natuur of cultuur Zonder titel Zonder titel

16. Minimale schilderkunst:In minimal art is het concept i.t.t. de Arte Povera juist heel eenvoudig en ligt de nadruk op de vorm in zijn essentie: eenvoudig, objectief en zonder emotionele lading. Een minimal werk verwijst nergens anders naar dan naar zichzelf.Frank Stella maakt abstracte schilderijen waarin hij afrekent met emotie en diepere theoretische betekenissen. Het is de uitvoering van een vooropgezet plan. Alle romantiek verdreven, ook al door de gereedschappen als verfroller en afplaktape. Minder is meer Quathlamba Sunset Beach

17. Minimale ruimtelijke kunst:De beeldhouwers keren terug naar de basisvormen als bol,kegel, cilinder en kubus met een industriële uitstraling: hard, glad en foutloos. Zij besteden hun werk vaak uit, soms zelfs per telefoon. De Arte Povera kunstenaars moeten van deze harde ‘Amerikaanse’ werkwijze niets hebben.In het werk van Donald Judd speelt ritme en herhaling een hoofdrol. De sculpturen zijn ontdaan van iedere verwijzing, niet expressief, niet symbolisch en zonder handschrift. Blijft over: ordening van lijnen, kleuren en vlakken. Ze zijn er gewoon zonder een verhaal te vertellen. Minder is meer ‘zonder titel’

18. Minimale muziek:Waar in de beeldende kunst minimalisme leidt tot een onpersoonlijke stijl, de minimal music voert ons juist terug naar primitieve culturen. Drumpatronen van Afrikaanse en Indiaanse stammen bevatten voor hen het hart van alle muziek. Ritme wordt het leidende element.In ‘C’(1964) van Terry Riley spelen de muzikanten de verschillende ritmes in toon C. Op elkaar gestapelde tonen, in almaar repeterend ritme hebben een hallucinerend effect.In ‘Drumming’(1970) van Steve Reich bestaat het instrumentarium praktisch alleen uit percussie. Vanuit een enkele tik op de bongo wordt steeds iets toegevoegd en zo uitgebouwd dat het ritme almaar complexer wordt.In ‘Falling Angels’ van de choreograaf Jiri Kylian wordt minimal music en moderne dans samengevoegd.Het effect van ‘Drumming’wordt door de gelijktijdige dansbewegingen versterkt. Dansers en musici in een race met elkaar. Minder is meer FragmentFalling Angels

19. Minimale opera:De opera ‘Einstein on the beach’ van Robert Wilson duurt vijf uur. De aandacht van de bezoekers mag van hem dan ook verslappen als in een droom waarin je wegzakt. Het stuk kent nauwelijks een verhaal en het herhalen van tekst en muziek roepen van een gevoel van oneindigheid op vergelijkbaar met de uitgangspunten van de Amerikaanse minimal art.De muziek van Philip Glass ondersteund dat gevoel van tijdloosheid dat Wilson wil oproepen. Alle elementen zijn aanwezig orkest, koor en solozang maar worden op een andere manier gebruikt. Zoals in alle minimale composities is herhaling de belangrijkste structuur. Nieuwe combinaties Fragment1 ‘Einstein’ Fragment2 ‘Einstein’ Dans op het scherm: Is het dans of film? De film ‘Rosa danst Rosas’ van Thierry de Mey verfilmt de dansvoorstelling van Anna Teresa de Keersmaeker op eigenzinnige wijze. Hij verplaats het van het theater naar een leeg schoolgebouw en geeft de camera een actieve rol. Filmische aspecten zijn even belangrijk als dansante aspecten. Deze films krijgen de naam videodans omdat ze vaker op televisie te zien zijn dan in de bioscoop. Ritmische montage versterkt het repetatieve karakter. Invloeden het minimalisme en het expressionisme van Bausch. De camera registreert niet slechts, maar danst mee Video: Rosas danst Rosas

20. Zoektocht naar essentie Samenvatting * Vanaf jaren zestig voeren kunstenaars hun visie tot het uiterste door.* Betekenis wordt vaak belangrijker dan de verschijningsvorm van kunst.* New York wordt het centrum van veel experimentele kunst.* Kunstenaars uit verschillende disciplines werken samen.* Door opkomst massamedia ontstaat nieuw theatercircuit van kleine zaaltjes.* Optreden van beeldend kunstenaars d.m.v. performances.* Verschil tussen kunst en werkelijkheid vaak onduidelijk.* Kunstenaars gaan zich ook bezighouden met natuur: Arte Povera, Landart.* Extreem doorvoeren van een artistieke visie: Minimal art.* Behoefte op zoek te gaan naar de kleinste bouwstenen waaruit kunst is opgebouwd.* Veel experimenten geven nieuwe impulsen aan de bestaande kunst.