ZABURZENIA OSOBOWOŚCI A PSYCHOPATIA

1. ZABURZENIA OSOBOWOŚCI A PSYCHOPATIA

2. Koncepcje i badania nad zaburzeniami osobowości • 1)konstytucjonalne teorie typologiczne, zakładające biologiczne – dziedziczne i (lub) wrodzone – uwarunkowania osobowości • 2)teorie dynamiczne, wyodrębniające różne mechanizmy osobowości o charakterze sił psychodynamicznych (popędy, potrzeby itp.) i podkreślające zasadnicze znaczenie procesu socjalizacji w formowaniu się osobowości • 3) teorie cech osobowości, przypisujące w różnym stopniu wielu czynnikom (biologicznym, psychologicznym i społeczno-kulturowym) ważną rolę w osobowym rozwoju jednostki • 4)  teorie systemowe, obejmujące poznawcze koncepcje osobowości

3. Zaburzenia osobowości "Zaburzenia osobowości są głęboko zakorzenionymi i utrwalonymi wzorcami zachowań przejawiającymi się mało elastycznymi reakcjami na różnorodne sytuacje indywidualne i społeczne. Zachowania te charakteryzują się tendencją do skrajnych reakcji i wyrażają się znaczną odmiennością w porównaniu z przeciętnym w danej kulturze sposobem spostrzegania, myślenia, odczuwania i odnoszenia się do innych. Takie wzorce zachowania mają tendencję do trwałości i do obejmowania wielu zakresów funkcjonowania psychologicznego."

4. Psychopatia: podejścia teoretyczne • 1.koncepcja H. Cleckleya, której podstawowe twierdzenia stanowią punkt wyjścia dla wielu współczesnych ujęć osobowości psychopatycznej. • 2.poglądy H. Eysencka stanowiące pierwszą próbę ścisłego powiązania konkretnej teorii osobowości z fenomenem psychopatii. • 3.operacyjne podejście do psychopatii w ujęciu Roberta D. Hare`a. • 4. koncepcjaAndrzeja Jakubika • "stanowiąca teoretyczny kanon metodologiczny wyznaczający zasady i reguły, którymi winien się kierować badacz zajmujący się nieprawidłowo funkcjonującą osobowością, w tym także psychopatyczną" (Gierowski).

5. HerveyCleckley (1985) definiuje psychopatię przez pryzmat zespołu swoistych dla niej cech: • - wśród 16 wskazanych przez niego kryteriów cechę rdzenną stanowi wyraźny, głęboko zakorzeniony deficyt osób psychopatycznych w sferze ich reaktywności emocjonalnej i wiążące się z tym deficytem trudności w nawiązywaniu bliższych relacji emocjonalnych, spłycenie afektu oraz brak empatii (Patrick i Zempolich, 1998).

6. Operacyjne podejście do psychopatii Roberta D.Hare koncepcja dwuczynnikowa: na psychopatię składają się dwa skorelowane czynniki • –  czynnik I to izolacja emocjonalna • –  czynnik II to zachowania antyspołeczne

7. Teoria Andrzeja Jakubika (1999,2002) • ujęcie systemowe zaburzeń osobowości (w tym także psychopatii) • - łączy w jedną całość przypuszczalne etiopatogenetyczne znaczenie czynników biologicznych, psychologicznych i społeczno-kulturowych • - podejście to uwzględnia mechanizmy dynamiczne funkcjonowania osobowości • - zakłada, że podstawowym regulatorem zachowania się człowieka jest swoista motywacja wzbudzana w strukturach systemu, głównie na poziomie struktur informacyjnych (poznawczych).

8. Jakubik c.d.Relacja pomiędzy zaburzeniami struktury a zaburzeniami cech osobowości • zaburzenia struktury powodują zakłócenia integracji poszczególnych funkcji osobowości. • zaburzenia cech należy rozpatrywać w aspekcie cech dominujących i podporządkowanych.

9. Koncepcja H.J.Eysencka • „temperament osoby jest predyspozycją, która, aby doprowadzić do rozwoju psychopatii, musi napotkać specyficzne czynniki psychospołeczne” • Szeroki przegląd koncepcji dot. psychopatii: • J.K.Gierowski, L.K.Paprzycki: „Niepoczytalność i psychiatryczne środki zabezpieczające”, wyd. C.H.Beck 2013

10. Pomiar psychopatii • kwestionariusz autorstwa R. Hare`a • PCL-R (Hare 1992) • - narzędzie oparte na kanwie dwuczynnikowej koncepcji psychopatii • - opiera się o ustrukturowany wywiad oraz przegląd akt badanego. • PCL-R:SV • specjalna wersja narzędzia do badania poziomu psychopatii w populacjach nie-przestępczych. • (PCL-YV) • - specjalna wersja PCL przeznaczona dla adolescentów • -wchodzi w skład kwestionariusza SAVRY diagnozującego czynniki ryzyka u nieletnich

11. Podstawa diagnoz psychiatrycznych • DSM IV R > DSM-V ! • ICD-10

12. Osobowość i zaburzenia osobowości • Osobowość: konstrukt teoretyczny, pod którym kryją się liczne właściwości kluczowe dla funkcjonowania psychospołecznego jednostki. • > istnieje rozdźwięk pomiędzy tym jak osobowość i jej zaburzenia rozumiane są na gruncie psychologii i psychiatrii (wiele z funkcjonujących na gruncie psychologii konceptualizacji osobowości nie sposób przenieść na poziom efektywnego opisu behawioralnego, który mógłby znaleźć zastosowanie w praktyce diagnostycznej)

13. >> atrakcyjną propozycją wydają się tzw. teorie cech osobowości pozwalające na integrację podejścia psychologicznego i psychiatrycznego • PROBLEM > rozbieżności pomiędzy medycznym i psychologicznym modelem osobowości i jej zaburzeń dotyczą problemu: kategorialność vs. wymiarowość zaburzeń!!!

14. psychologiczne teorie osobowości od pewnego czasu koncentrują się i podkreślają jej dymensjonalny (wymiarowy – w znaczeniu stanowiący kontinuum) charakter, podczas, gdy klasyfikacje medyczne korzystają ze stanowiska kategorialnego (które przypisuje zaburzeniu wartość jednostki diagnostycznej, ergo prowadzi do rozmycia określenia nasilenia dysfunkcji)

15. [> w ostatnich latach na uwagę zasługuje skonstruowany przez Costę i McCrea model Wielkiej Piątki, w ramach którego wypracowano narzędzia diagnostyczne (Inwentarz NEO-PI-R), znajdujące szerokie zastosowanie w pomiarze cech osobowości ] •  [problem adaptacji narzędzi do warunków polskich oraz ich dostępności]

16. Zaburzenia osobowości o rysie antyspołecznym : • współcześnie chodzi tu przede wszystkim o: • - antyspołeczne zaburzenie osobowości (według DSM-IV), • - osobowość dyssocjalną (według ICD-10) • - psychopatię

17. Psychopatia • Psychopatia (odrębna forma zaburzenia) stanowi pojęcie o szerszym kontekście m.in. z uwagi na fakt:- równoczesnego akcentowania zarówno emocjonalnej/interpersonalnej warstwy funkcjonowania osobowości oraz- antyspołecznych/behawioralnych przejawów zaburzenia • (podkreśla się emocjonalny rdzeń tego zaburzenia poszukując w nieprawidłowym funkcjonowaniu emocjonalnym psychopatów najbardziej pierwotnych i zarazem kluczowych dla tej diagnozy cech)

18. Zespoły psychopatologiczne: • „dyssocjalne zaburzenie osobowości” (w klasyfikacji ICD-10) oraz • „antyspołeczne zaburzenie osobowości” (w DSM-IV-TR/ DSM 5) • traktować można jako analogiczne formy tego samego zaburzenia osobowości

19. „Osobę dyssocjalną/antyspołeczną charakteryzuje głęboko utrwalony i długotrwały wzorzec zachowania polegający na całkowitej (lub co najmniej znacznie ograniczonej) niezdolności do dbania o uczucia innych ludzi. • Dyssocjalność związana jest z brakiem poszanowania dla obowiązujących norm prawnych, moralnych czy obyczajowych, a zachowania podporządkowane realizacji celów jednostki – niejednokrotnie realizacji godzącej w dobra społeczne czy osobiste innych. Podkreśla się ponadto niską tolerancję na frustrację, którą obserwuje się w natychmiastowym dążeniu do uzyskania pożądanych efektów oraz impulsywność, nieprzyjmowanie odpowiedzialności za swoje postępowanie czy tendencje do agresji i reagowania złością”.

20. Psychopatia – cechy zaburzenia • specyficzny rodzaj zaburzenia osobowości charakteryzującym się: • - aroganckim i kłamliwym stylem funkcjonowania interpersonalnego, • - swoistymi deficytami w przeżywaniu, rozumieniu i ekspresji emocji oraz • - wysoce impulsywnym zachowaniem

21. Hervey Cleckley: The Mask of Sanity (1941)-opis prototypowego psychopaty • [Robert D.Hare: Psychopaci są wsród nas] • Różnicowanie psychopatii i osobowości antyspołecznej: problem diagnostyczny!!!

22. Na poziomie intrapsychicznym (obszar „ja”): • - tożsamość – egocentryzm, samoocena budowana w oparciu o uzyskiwane instrumentalne zyski, potrzeba władzy, koncentracja na przyjemnościach • - samosterowność – wyznaczanie celów na podstawie osobistej gratyfikacji, brak prospołecznych wzorców zachowania, zachowania niezgodne z prawem lub normami kulturowymi lub etycznymi

23. Na poziomie interpersonalnym: • - empatia – brak troski o uczucia, potrzeby czy cierpienie innych, brak wyrzutów sumienia, gotowość do ranienia lub znęcania się nad innymi • - intymność – niezdolność do nawiązywania bliskich relacji, eksploatacja jest podstawowym sposobem odnoszenia się do innych, preferowanie oszustwa i przymusu w relacjach z innymi, wykorzystywanie dominacji i zastraszenia do kontrolowania innych.

24. [Osobowość antysocjalna] • Osoby o osobowości antysocjalnej (antyspołecznej) wykazywać będą duże nasilenie w obrębie domen antagonizmu i rozhamowania, w tym:

25. [Antagonizm] • Antagonizm: • - Skłonność do manipulowania: częste używanie podstępu wpływać na innych lub uzyskać nad nimi kontrolę, uwodzenie, powierzchowny urok osobisty, łatwość wypowiadania się, nasilone eksponowanie własnych osiągnięć • - Kłamliwość: Nieuczciwość i notoryczne używanie kłamstwa, dwulicowość, manipulowanie swoim wizerunkiem • - Znieczulica (chłód emocjonalny): Brak troski o uczucia i problemy innych, brak poczucia winy lub wyrzutów sumienia w związku z negatywnymi lub szkodliwymi skutkami swoich działań, agresja, sadyzm • - Wrogość: Stałe lub częste gniewne uczucia, gniew i rozdrażnienie w odpowiedzi na drobne oznaki lekceważenia przez innych, mściwość

26. [Rozhamowanie] • Rozhamowanie: • - Nieodpowiedzialność: Lekceważenie i braku poczucia finansowych i innych zobowiązań brak szacunku dla innych, nierealizowanie umów i obietnic • - Impulsywność: Działanie pod wpływem chwili, w odpowiedzi na bezpośrednie bodźce, działanie bez planu, nieuwzględnianie skutków zachowań, brak planowania • - Podejmowanie ryzyka: Podejmowanie zachowań niebezpiecznych, ryzykownych i potencjalnie szkodliwych bez względu na konsekwencje, silna potrzeba nowych doznań, bezmyślne inicjowanie działań w celu przeciwdziałania znudzeniu, brak troski o swoje ograniczenia, zaprzeczanie zagrożeniom

27. Diagnoza psychopatii • Robert D. Hare (z zespołem) • >twórca tzw. operacyjnej koncepcji psychopatii oraz najpopularniejszego obecnie narzędzia do jej pomiaru: • Psychopathy Checklist-Revised (PCL-R ) • David J. Cook (z zespołem): • The Comprehensive Assessment of Psychopathic Personality – CAPP

28. Robert D.Hare • psychopatia jako zespół interpersonalno – afektywnych charakterystyk funkcjonowania jednostki w połączeniu z jej antyspołecznym stylem życia; • koncepcja zakłada istnienie dwóch podstawowych czynników składających się na obraz psychopatii: • I. interpersonalno – afektywnego oraz • II. antyspołecznego (socialy deviant life style)

29. Koncepcja psychopatii R.Hare • „Czynnik pierwszy dotyczy egoistycznego, wrogiego i pozbawionego wyrzutów sumienia wykorzystywania innych, drugi z kolei wiąże się z chronicznie niestabilnym, antyspołecznym i nieakceptowanym stylem życia”

30. David J. Cook (z zespołem): • The Comprehensive Assessment of Psychopathic Personality – CAPP - pomysł wywodzącym się z pracy klinicznej, • [ W ramach konceptualizacji tej wyróżniono 6 podstawowych obszarów funkcjonowania człowieka (domains) obejmujących: przywiązanie (attachmentdomain), obszar behawioralny (bahavioraldomain), obszar poznawczy (cognitivedomain), dominację (dominance domain), emocjonalność (emotional domain) oraz właściwości „ja” (selfdomain), które następnie podzielone zostały na 33 symptomy, z których każdy definiowany jest za pomocą kolejnych cech opisowych]

33. Podsumowanie (1) • Psychopatia: obszar intensywnie eksplorowany badawczo!!! • - narzędzia takie jak NEO-PI-R znaleźć się mogą w centrum zainteresowania psychologów diagnozujących antyspołeczne zaburzenia osobowości z zachowaniem jednoczesnej spójności z klasyfikacją medyczną • >> dialog pomiędzy psychiatrią a psychologią w zakresie zaburzeń osobowości (problem orzeczniczy!) • [korzystanie ze wspólnej siatki pojęciowej i modelu teoretycznego (teoria cech) sprzyjać będzie z pewnością ujednolicaniu standardów diagnostycznych pomiędzy ICD 10 a DSM 5 ]

34. Podsumowanie (2) • Diagnoza i terapia zaburzeń osobowości stanowi przedmiot wielu kontrowersji w praktyce psychologicznej • W diagnozie sądowo-psychologicznej problem sprowadza się do konieczności postawienia prawidłowej diagnozy aby móc zaproponować zindywidualizowane oddziaływania korekcyjne. • Korekcja zaburzeń osobowości jest zadaniem trudnym i długoterminowym (także w warunkach wolnościowych, sytuacja izolacji może sprzyjać skoncentrowaniu się na terapii) • Szczególne miejsce wśród zaburzeń osobowości zajmuje problematyka osobowości nieprawidłowej (psychopatii), nie wyczerpuje ona jednak całości problematyki zaburzeń osobowości.