دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرند

2. تئوری حسابداری2کیفیت سود و مدیریت سوداستاد:دکترعلي اكبر نونهال نهرارائه دهندگان:حسین ابرازی حیدر صادقی اقدم دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرند

3. مقدمه: گزارش‌هاي مالي، از مهم‌ترين فرآورده‌هاي سيستم حسابداري است كه از اهداف عمده آن، فراهم آوردن اطلاعات لازم براي ارزيابي عملكرد و توانايي سودآوري بنگاه اقتصادي است. يكي از اقلام حسابداري كه در گزارشهاي مالي (صورت سود و زيان) تهيه و ارائه مي‌شود سود خالص است كه كاربردهاي متفاوتي دارد. معمولا سود به عنوان مبنايي براي محاسبه ماليات، عاملي براي تدوين سياستهاي تقسيم سود و راهنمايي براي سرمايه‌گذاري و تصميم گيري و بلاخره عاملي براي پيش‌بيني به شمار مي‌آيد.

4. محاسبه سود خالص بنگاه اقتصادي متاثر از روش‌ها وبرآوردهاي حسابداري است، بدين لحاظ امكان دستكاري سود توسط مديريت وجود دارد. وجود زمينه مناسب براي تخريب سود ناشي از تضاد منافع و همچنين به علت پاره‌اي از محدوديت‌هاي ذاتي حسابداري از جمله : نارسايي‌هاي موجود در فرآيند برآوردها و پيش‌بيني‌هاي آتي و امكان استفاده از روشهاي متعدد حسابداري توسط بنگاهها موجب شده است كه سود واقعي بنگاه از سود گزارش شده در صورت هاي مالي متفاوت باشد . كيفيت سود مفهومي نسبي است كه به ارتباط آن با ديدگاه‌ها و نگرش‌ها بستگي دارد و اگر هيچ معيار قاطعي براي ارزيابي آن وجود ندارد ،اما عوامل متعددي وجود دارند كه بايد در ارزيابي كيفيت سود مورد توجه قرار گيرند.

5. پيدايش نظريه كيفيت سود نظریه کیفیت سود برای اولین بار توسط تحلیل گران مالی و کارگزاران بورس مطرح شد،زیرا آنها احساس می کردند سود گزارش شده میزان قدرت سود یک شرکت را آنچنان که در ذهن مجسم می کنند،نشان نمی دهد. آنها دریافتند که پیش بینی سودهای آتی بر مبنای نتایج گزارش شده،کار مشکلی است ضمناً تحلیل گران دریافتند که تجزیه و تحلیل صورتهای مالی شرکتها به دلیل نقاط ضعف متعدد در اندازه گیری اطلاعات حسابداری کار مشکلی می باشد. تحلیل گران مالی تلاش می کنند تا چشم انداز سود شرکتها را ارزیابی کنند.چشم انداز سود به ترکیب ویژگیهای مطلوب و نامطلوب سود خالص اشاره دارد.

6. مفهوم كيفيت سود کیفیت سود از ديدگاه هيكس عبارت است از بیان صادقانه سود گزارش شده،. منظور از بیان صادقانه تطابق بین توصیف انجام شده و آن چیزی که ادعای آن را دارد، می‌باشد. یعنی کیفیت سود بالا نشان دهنده مفید بودن اطلاعات سود برای تصمیم گیری استفاده کنندگان و همچنین مطابقت بیشتر آن با سود اقتصادی هیکس می‌باشد. اما بدلیل آنکه افراد از اطلاعات در تصمیمات متفاوتی استفاده می کنند، امکان ارائه یک تعریف جامع از سود وجود ندارد. مفهوم کیفیت سود به دو ویژگی برای تعیین کیفیت سود اشاره شده است: 1.سودمندی تصمیم گیری 2.ارتباط بین این مفهوم و سود اقتصادی (مد نظر آقای هیکس) است.

7. نظریه برخی از تحلیل گران در مورد کیفیت سود «هانت» مدیر مالی شرکت جنرال میلز معتقد است که در ارزیابی کیفیت سود دو مورد ارزیابی می شود:یکی از تناسب داشتن سود فعلی شرکت با سودهای گذشته ودیگری برداشت بازار از کیفیت سود شرکت که در نسبت P/E متجلی می شود. «هگن» مدیر مالی شرکت رینولدز معتقد است که کیفیت سود را می توان با شناسایی یا حذف اثرات تغییر روشهای حسابداری، اقلام غیر عادی و شرایط بازار یا هزینه های موقتی، اندازه گیری نمود.

8. «کونولی» معتقد است که کیفیت سود را می توان از طریق اندازه گیری ارزش قابل بازیافتنی داراییها ارزیابی کرد. «والن»مدیرمالی شرکت آمریکن برادکاستینگ معتقد است که کیفیت سود را می توان از طریق تفاضل بین سود تورمی و سود گزارش شده اندازه گیری کرد. «بودی»نیز کیفیت سود رابر حسب حد و اندازه ای تعریف میکند که انتظار داریم سطح سود گزارش شده با ثبات باشد. «میشل بی میخائیل »معتقد است، سودی را که بهتر بتواند جریات نقدی عملیاتی آتی موسسه را پیش بینی کند، با کیفیت تر است.

9. «هاکینز» استاد حسابداری دانشگاه هاروارد،کیفیت سود را به شرح زیر توصیف می کند: در ارزیابی کیفیت سود هرسهم شش عامل ارائه شده در شکل زیررابطه بین آنها و تغییر سود هر سهم نقش دارد. روشهاي حسابداري ساختار سرمايه (اهرم مالي) روش‌هاي مالياتي تغيير در سود هر سهم وقايع غير عادي (مثل فروش ساختمان اداري) اثر محيط اقتصادي (مثل نرخ تورم و تغيير نرخ ارز) فعاليتهاي عادي و تكرار‌پذير

10. ویژگی های یک واحد تجاری برای داشتن کیفیت سود بالا 3)کسب سطحی از سود خالص و نرخ رشد، مستقل از ملاحظات مالیاتی(مثل کاهش نرخ مالیات که منجر به معافیت مالیاتی می شود). 1)روشهای با ثبات محافظه کارانه حسابداری 2)جریان درآمد قبل از مالیات ناشی از فعالیتهای عملیاتی تکرارپذیر 4) داشتن سطح مناسبی از بدهی 5) داشتن ساختار سرمايهمناسب 6) سود شرکت ناشی از تورم نباشد

11. تعریف سود کیفی سود خالص گزارش شده توسط واحدهای اقتصادی دارای محتوای اطلاعاتی است و امکان ارزیابی را فراهم نموده و توان سودآوری بنگاه اقتصادی را نشان دهد. چنین سودی که اصطلاحا سود کیفی نامیده می شود در تصمیمات اقتصادی نقش بسیار مهمی دارد و استفاده از آن در شرایط کنونی ایران حائز اهمیت فراوان است .

12. اهميت ارزيابي كيفيت سود کیفیت سود و بصورت عام تر کیفیت گزارشگری مالی مورد علاقه کسانی است که از گزارشات مالی برای تصمیم گیریهای سرمایه گذاری و انعقاد قراردادهای مختلف استفاده می‌کنند.علاوه بر این می‌توان گفت که از دیدگاه تدوین کنندگان استاندارد، کیفیت گزارشات مالی به صورت غیر مستقیم نشان دهنده کیفیت استانداردهای گزارشگری مالی می باشد. سود گزارش شده و روابط بدست آمده از آن معمولاً در قراردادهای حقوق و پاداش و قراردادهای استقراض استفاده می‌شوند. تصمیم گیری برای قراردادی که براساس کیفیت سود پایین باشد باعث انتقال ناخواسته ثروت خواهد شد.

13. از دیدگاه سرمایه گذاری کیفیت سود پایین مطلوب نمی‌باشد.چرا که نشانگر وجود ریسک در تخصیص منابع به آن بخش می باشد کیفیت سود پایین کارایی نداشته چرا که باعث کاهش رشد اقتصادی از طریق تخصیص نادرست سرمایه ها خواهد شد. از طرفی کیفیت سود پایین باعث انحراف منابع از طرح های با بازدهی واقعی به طرح های با بازدهی غیر واقعی شده که کاهش رشد اقتصادی را در پی خواهد داشت. معیار ارزیابی کارایی مطابق چارچوب مفهومیFASB سودمندی تصمیم می باشد علاوه بر آن می توان میزان بیان صادقانه سود حسابداری گزارش شده از سود تعریفی هیکس را به عنوان معیار ارزیابی درنظر گرفت.

14. معیارهای ارزیابی کیفیت سود و اجزای مربوط به آن را که در سال 2002 توسط کاترین و وینسنت ارائه شده به صورت جدول زیر طبقه بندی کرد : مفاهيم و روشهاي اندازه‌گيري سود

15. اقلام تعهدی اقلام تعهدي تفاوت بين سود حسابداري و جريان وجوه نقد حاصل از عمليات را بيان مي‌كنند. بدين معني كه اقلام تعهدي مثبت بزرگ نشان دهنده فزوني سود گزارش شده نسبت به جريان وجوه نقد توليد شده توسط شركت مي‌باشد. اين تفاوت نتيجه قيود حسابداري مي‌باشد كه چه موقع درآمد و هزينه بايد شناسايي شوند(اصل تحقق درآمد و اصل تطابق). اقلام تعهدي را مي‌توان به اجزاي اختياري و غير اختياري تفكيك كرد: اجزاي اختياري اقلام تعهدي: عبارت از اقلام تعهدي است كه مديريت مي‌تواند كنترل‌هايي روي آنها اعمال كند. اجزاي غير اختياري اقلام تعهدي : عبارت از اقلام تعهدي است كه مديريت نمي‌تواند كنترل‌هايي روي آنها اعمال نمايد.

16. مدلهاي اندازه‌گيري اقلام تعهدي 1- مدل اسلوان(1996): اين مدل اقلام تعهدي را اين چنين تعريف و اندازه‌گيري مي‌كند: Accruals=∆CA-∆CL-DEP Accruals=(∆AR+ ∆INV+ ∆OCA)-(∆AP+∆OCL)-DEP ∆CA: تغيير در دارايي‌هاي جاري غير نقدي ∆CL: تغيير در بدهي هاي جاري به جز بدهي‌هاي كوتاه مدت و ماليات پرداختني DEP : استهلاك دارايي‌هاي مشهود و نامشهود ∆AR: تغيير در حسابهاي دريافتني ∆INV: تغيير در موجودي‌هاي كالا ∆OCA: تغيير در ساير دارايي‌هاي جاري ∆AP: تغيير در حسابهاي پرداختني ∆OCL: تغيير در ساير بدهي‌هاي جاري

17. 2- مدل دي‌آنجلو(1986): DAt=TAt- NDAt NDAt=TAt-1/At-2 NDAt : بخش غير اختياري اقلام تعهدي TAt : كل اقلام تعهدي TAt-1 : اقلام تعهدي دوره قبل At-2 : كل دارايي‌هاي دوره قبل ساير مدلها: مدل هيلي (1985)، مدل جونز(1991)، مدل تعديل شده جونز(1991) ، مدل صنعت و....

18. تحليل كيفيت سود حرفه حسابداری آمریکا و كمسيون بورس اوراق بهادار آمريكا سالها در تلاشند تا سیستم جامع و کاملی از رویه های حسابداری در جهان تدوین نمایند.بنابراین یک فاصله با اهمیت (فاصله مورد انتظار) بین آنچه که سرمایه گذاران و اعتباردهندگان انتظار دارند و آنچه که حرفه حسابداری می‌تواند فراهم نماید، وجود دارد این فاصله مورد انتظار تا اندازه‌ایی وجود دارد زیرا عموماً شرکتها در انتخاب اصول و برآوردهای حسابداری که بر نتایج مالی گزارش شده تاثیر می‌گذارند دارای اختیاراتی می باشند.براساس اصول پذيرفته شده حسابداري،میزان اختیارات یک شرکت در تهیه صورتهای مالی،بوسیله دو اصل اساسی محافظه کاری و بی‌طرفی کنترل می شود. در حالیکه اغلب عملاً این دو اصل نادیده گرفته می شوند.چرا

19. با اینکه، کارکنان حسابداری بایستی رویه هایی را بکار گیرند که محافظه‌کارانه و بی‌طرفانه باشد اما در عمل انگیزه‌های رقابتی بر انتخاب مدیریت رویه‌ها و برآوردهای حسابداری تاثیر می‌گذارند. به دلیل همین انگیزه‌های رقابتی،بعضی از شرکتها اعداد حسابداری را به منظور برآورده کردن اهداف مدیریت دستکاری می کنند. یعنی در این زمینه،شرکتها در ارائه نتایج مالی،تکنیکهای مدیریت سود(بیشتر یاکمتراز واقع نشان دادن)را بکار می گیرند. بنابراین شناسایی شرکتهایی که بطور قابل ملاحظه ایی سود آوری واقعی خود را بیان نمی‌کنند به یک چالش تبدیل شده است.

20. تحليل كيفيت سود موسسه میکرو استراتژیاز سال 1998 تا 2000 تا حدودی سیاست شناخت درآمد زودتر از موعد را پذیرفته است. این موضوع با اینکه مغایرت تکنیکی با GAAP ندارد اما باعث بیشتر از واقع نشان دادن قابلیت سود آوری شرکت شده است. شرکت انرون سیاست تامین مالی خارج از ترازنامه را برای پنهان کردن زیان خود بکار گرفته بود. که این موضوع باعث رسوایی گزارشگری مالی در طول تاریخ گردید و آنهایی که در طول این دوره در سهام شرکت انرون سرمایه گذاری کرده بودند نزدیک به 100 درصد ارزش سرمایه گذاری خود را از دست دادند.

21. نقش حسابرسان مستقل در ارتباط با كيفيت سود در پاسخ به افزایش توجهات قانون گذاران، سرمایه گذران و عموم مردم به قابلیت اتکاء صورتهای مالی حسابرسی شده و کیفیت گزارشات مالی،SEC در خواست کرد که هیأت نظارت عمومی هيت حسابرسي اثرات تحولات اخیر در حسابرسی بر کیفیت حسابرسی و منافع مردم را ارزیابی کند.در اکتبر 1998، هیأت نظارت عمومی هيت حسابرسي طرح حسابرسی اثر بخش را برای انجام این ماموریت ارائه داد. توصیه ها و گزارش نهایی طرح که در اگوست 2000 منتشر شد، توجهات و ملاحظات متعددی شامل خدمات غیر حسابرسی بر استقلال حسابرس و رابطه بین مدیریت سود و کیفیت سود را بیان و اعلام نمود.

22. برخی از اعضای هيت نظارت عمومي معتقدند که انجام خدمات غیر حسابرسی در قبال حق الزحمه های بالا باعث خدشه دار شدن استقلال حسابرس می شود. در آمریکا شواهد تجربی مؤید این است که بین کیفیت حسابرسی و حق الزحمه حسابرسی رابطه وجود دارد. در پی این شواهدSEC قوانین و مقررات مربوط به استقلال حسابرس را در سال 2001 بازنگری کرد و شرکتهای سهامی عام را ملزم نمود تا میزان حق الزحمه پرداختی چه از بابت خدمات حسابرسی و چه از بابت خدمات غیر حسابرسی به حسابرسان مستقل، اعلام دارند.

23. 1 2 3 4 هدف از افشاء مذکور این است که به استفاده کنندگان صورتهای مالی این فرصت را بدهد تا خودشان نتیجه گیری راجع به اثرات خدمات غیر حسابرسی بر استقلال حسابرسی داشته باشند و این افشاها بر رفتار حسابرسان نیز اثر می گذارد. افزایش حق الزحمه خدمات غیر حسابرسی کاهش استقلال حسابرس کاهشکیفیتحسابرسی کاهش کیفیت سود

24. از آنجایی که استقلال حسابرس غیر قابل مشاهده می باشد لذا آزمون مستقیم رابطه بین حق الزحمه خدمات غیر حسابرسی و استقلال حسابرس غیر ممکن بنظر می رسد. بنابراین رویکرد زیر طراحی شده است . استقلال حسابرس کیفیت حسابرسی حق الزحمه خدمات غیر حسابرسی کیفیت سود

25. تحليل بنيادي كيفيت سود موسسه Gradient با استفاده از نسبتها و دیگر ابزارهای تحلیل بنیادی به دنبال کسب شواهدی از کیفیت پایین سود بودند. برخی از مهمترین فاکتورهایی که گروه تحلیلی Gradient در ارزیابی کیفیت سود مورد توجه قرار دادند به قرار ذیل می باشند: 1)تولید جریان نقدی: یکی از مهمترین شاخص های کیفیت سود،سطح جریان نقدی تولید شده توسط شرکت می باشد. به زبان ساده، با اینکه می‌توان سود را دستکاری نمود اما غیر ممکن است که بتوان جریان نقدی را دستکار نمود. یک روش درک اهمیت جریان نقدی،تجزیه سود خالص به جریان نقدی عملیاتی و اقلام تعهدی می‌باشد.یعنی: اقلام تعهدی +جریان وجوه نقد عملیاتی=سود خالص

26. تحقیقات دانشگاهی نشان می‌دهند که کیفیت سود به سطح اقلام تعهدی منعکس شده در سود بستگی دارد. جریان وجوه نقد عملیاتی گزارش شده در صورت جریان وجوه نقد، یک شاخص عالی برای کیفیت سود می باشد. برخی معیارهای مهم جهت بررسی جریان وجوه نقد عبارتند از: ·  سطح جریان وجوه نقد عملیاتی به سود عملیاتی(OCF/OI)  . سطح جریان وجوه نقد شناور به سود خالص

27. 2)کیفیت حسابهای دریافتنی: تحلیل کیفیت حسابهای دریافتنی و درآمد شرکت دید روشنی در مورد یکی ا ز اجزاء اصلی کیفیت سود یعنی کیفیت درآمدها ارائه می نماید. بطورکلی،درآمد شناسایی شده که بر اساس محافظه کاری شناسایی شده باشد منجر به کیفیت سود بالا خواهد شد. در حالیکه درآمدی که بر اساس حسابداری جسورانه شناسایی شده باشد منجر به کیفیت سود پایین خواهد شد. برخی از مهمترین موارد ارزیابی کیفیت حسابها دریافتنی عبارتند از: • سطح و تغییر در حسابهای دریافتنی نسبت به فروش. • سطح و تغییر ذخیره ای برای مطالبات سوخت شده. • روش برآورد بدهی های سوخت شده و اینکه چگونه می تواند سود گزارش شده را تحت تاثیر قرار دهد. • روشهای بیان شده شرکت برای شناسایی درآمد در مقایسه با دیگر شرکتهای صنعت.

28. 3)کیفیت ]اندازه گیری [ موجودی کالا: کیفیت اندازه گیری موجودی کالای شرکت مستقیماً به محافظه کاری و بی طرفی در محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته بستگی دارد. بویژه، اگر بهای تمام شده کالای فروش رفته شرکتی کمتراز واقع ارائه شده باشد آنگاه سودآوری شرکت بالاتر از واقع گزارش می شود و بالعکس. در هنگام ارزیابی کیفیت اندازه گیری موجودی کالا، مهمترین مواردی که بایستی مورد توجه و بررسی قرار گیرند، عبارتند از: • سطح و تغییر در کل موجودیهای کالا نسبت به فروش • روند حاشیه فروش • روش ارزیابی موجودیهای کالاو چگونگی تاثیر آن بر سود گزارش شده • رابطه بین انواع مختلف حسابهای موجودیهای کالا از قبیل مواد خام، کالای درجریان ساخت و کالای ساخته شده • روش مورد عمل شرکت برای اندازه گیری و ارائه موجودیهای کالا در مقایسه با دیگر شرکتهای صنعت. .

29. 4)کیفیت حساب دارایی های ثابت: محافظه کاری و بی طرفی در حساب دارایی های ثابت شرکت می تواند بر سود گزارش شده تاثیر داشته باشد. برای مثال، در نظر گرفتن عمر مفید بالا برای دارایی های ثابت می تواند سود خالص را افزایش دهد بدون اینکه سود آوری واقعی شرکت بهبود یافته باشد . در هنگام بررسی کیفیت حساب دارایی ثابت، مهمترین زمینه هایی که بایستی مورد بررسی قرار گیرند عبارتند از: • کفایت هزینه های استهلاک • تغییر در روشهای استهلاک • شواهدی از داراییهای معیوب • عمر مفید داراییهای ثابت شرکت • ظرفیت مورد استفاده.

30. 5) کیفیت بدهیهاو افشاء: کیفیت حسابهای بدهی نیز برای درک کیفیت سود حیاتی و مهم می باشند.بویژه، بدهیها بایستی بطور بی طرفانه و به دور از هرگونه جانبداری گزارش شوند. در غیر اینصورت، کیفیت سود خدشه دار می شود. در ارزیابی کیفیت بدهیها، برخی از مهمترین مسائلی که بایستی مورد توجه قرار گیرند عبارتند از: مفروضات بکار رفته در مورد بدهی های تحقق یافته و ثبت نشده، علائمی از تامین مالی خارج از ترازنامه ، افشاء مفصل بدهیهایی که تحقق یافته اما ثبت نشده اند، رویه های مورد عمل در ارتباط با مخارج سرمایه ای، علائمی از دعاوی حقوقی.

31. 6) ارزیابی فعالیتهای مدیریت سود: در هنگام ارزیابی اهمیت فعالیتهای مدیریت سود،برخی از مهمترین زمنیه هایی که بایستی مورد بررسی قرار گیرند، عبارتند از: تغییر در رابطه بین درآمدهای تحقق یافته و تحقق نیافته، کثرت و زمانبندی معامله سهام با تضمین خرید توسط شرکت (buy back) که ممکن است منجر به افزایش سود هر سهم شود، انتقال هزینه ها به دیگر بخش های صورت سود(زیان) به منظور افزایش سود عملیاتی یا حاشیه فروش

32. محیطی که شرکت در آن فعالیت می کند می تواند بطور بالقوه ای اثر مثبت یامنفی بر کیفیت سود داشته باشد. 7) محیط رقابتی: برای مثال، رشد سریع تکنولوژی در صنعت کامپیوتر می تواند منجر به افزایش کالاهای ناباب وبلا استفاده گردد. درمقابل، تغییر تکنولوژی در بخش صنعتی خیلی آهسته تر و کندتر می باشد. بنابراین برای این قبیل صنایع تغییر تکنولوژی یک فاکتور مهم در ارزیابی کیفیت سود نمی باشد. بدین ترتیب، شرکت هایی که در صنایع با رشد تکنولوژی با لافعالیت می کنند نسبت به شرکتهایی که در صنابع با رشد تکنولوژی تقریباً ثابت فعالت می کنند، بیشتر مستعد رویارویی با مسائل کیفیت سود می باشند. برخی از مهمترین مسائلی که بایستی در ارتباط با محیط رقابتی مورد توجه قرار گیرند، عبارتند از: موقعیت رقابتی صنایع ، شرایط اقتصادی ، سرعت تغییر در تکنولوژی که ممکن است بر محصولات شرکت تاثیر بگذارد.

33. 8) دیگر فاکتورهای خاص شرکت: در هنگام ارزیابی کیفیت سود برخی از مهمترین مسائل خاص شرکت که بایستی مورد توجه قرار گیرند، عبارتند از: • پیچیدگی ارزیابی حسابها و رویدادها • وسعت و عمق شرکتهای مشتری مدار • سطح و تغییر در هزینه های قانونی • ماهیت هر قرارداد بدهی • معیارهای ارزیابی نقدینگی و توان از پرداخت بدهی • زمانبندی انتشار صورتهای مالی، نرخ رشد شرکت.