Veri Tabanlarinda Maliyet-Fayda Analizi: Baskent niversitesi Uygulamasi

1. Veri Tabanlarinda Maliyet-Fayda Analizi: Baskent �niversitesi Uygulamasi Yusuf YAL�IN yusuf@baskent.edu.tr

2. Maliyet Nedir? Isletmeler her zaman �esitli �retim fakt�rlerini birlestirerek, bunlardan toplum gereksinmelerini karsilamaya yarayacak bi�im, nitelik ve miktarda �r�nler meydana getirirler. Bu �r�nler mamul veya hizmet olabilir. Iste her isletmenin kendi faaliyet konusunu olusturan mamul veya hizmetleri elde edebilmek i�in harcadigi �esitli �retim fakt�r�n�n para ile �l��len degerine o �r�n�n maliyeti denir

3. Maliyet Nedir? En genel anlamiyla maliyet; ama�lanan bir sonuca ulasmak i�in katlanilmasi gereken �zverilerin genellikle parayla �l��len toplamidir.

4. Maliyet Analizi Nedir? Bir malin �retim maliyetini, onu olusturan fakt�rlere ayirarak her birimin ayrintili bi�imde incelenmesidir. Bu ama�la �ogu kez istatistiki y�ntemler kullanilir. B�ylece maliyeti etkileyen fakt�rlerin niteligi, karsilikli iliskiler, zamanla g�sterdikleri degismeler incelenir ve maliyeti d�s�rmek ya da maliyet artislarini tespit etmek ve maliyet artislarini denetlemek i�in alinmasi gereken �nlemler arastirilir. Maliyet analizleri, fiyatlamada, imalat ve satin alma kararlarinda, yeni �r�n gelistirme ve pazarlama kanallarinin belirlenmesinde �nemli bir yere sahiptir

5. Maliyet ve Faydanin Tanimlanmasi Maliyetler dogrudan (kisisel) parasal maliyetler ve dissal maliyetler olmak �zere iki grupta toplanabilir: Parasal Maliyetler: Bu t�r maliyetler t�m insa faaliyetleri ve bakim onarim faaliyetlerini i�erir Parasal Olmayan Maliyetler: �zellikle sanayide yapilan maliyet-fayda analizlerinde bu t�r maliyetlerin basinda kirlilik, toprak kalitesinin bozulmasi ve y�redekilere verilen �esitli rahatsizliklar olarak tanimlanabilir Dogrudan (kisisel) Parasal Faydalar: Parasal faydalarin tanimlanmasi kolaydir. Bunlar projenin kullanicilarindan saglanan hasilattir

6. Maliyet ve Faydanin Tanimlanmasi Kisisel Parasal Olmayan Faydalar: Bu, t�keticilerin fiilen �dediginin �zerindeki faydalardir. Yani, t�ketici artigidir. S�z gelimi, eger k�pr�n�n ge�is parasi 50 pens ise, uzun yolu dolanmaktansa gerektiginde 2 sterlin vermeye hazir birinin t�ketici artigi 1,50 sterlindir. Dolayisiyla toplam t�ketici artigi talep egrisiyle (insanlarin �demeye hazir oldugu miktari g�sterir) fiyat arasindaki farktir Dissal Faydalar: Bu, projeyi kullanmayanlarin sagladigi faydalardir. S�z gelimi Viktorya Metro hattinin Londra merkezindeki yollari kullananlara dissal faydasi vardir. Insanlar metroyu kullandik�a yollar daha az kalabalik olur. Bu faydalar genelde parasal degildir, ama bazen dogrudan parasal kazan� bi�imini alabilir (tenhalasan yollar sayesinde ulasim maliyeti azalan firmalarin k�rlarinin y�kselmesi gibi

7. Maliyet-Fayda Analiz Nedir Maliyet�fayda analizi alternatif projelerin karsilastirilmasi i�in uygulanan bir y�ntemdir. Analiz, faydalarinin ve maliyetlerinin tanimlanmasi, sayisallastirilmasi ve degerlendirilmesini gerektirir. Bu t�r bir proje degerlendirmesi i�in pek �ok degisik disiplinlerden uzmanin katilimi ve katkisi gerekmektedir. Bu yolla toplanan bilgilerle, tasarlanan bir projenin gelecege ait tahmin edilen fayda ve maliyetlerden giderek her bir d�nem i�in net faydasi hesaplanabilmektedir. B�ylece tahmin edilerek ortaya �ikan net faydanin belirli bir faiz oraniyla iskonto edilmesiyle projenin bug�nk� degerine ulasilabilir.

8. Maliyet-Fayda Analizi ve Bilgi Merkezleri(1) K�t�phane hizmetleri ve �r�nleri kesin maddi maliyetler ve zaman gibi dolayli maliyetlerin de yer aldigi ortak maliyetlere sahiptir. �zel bir �r�n veya hizmeti elde etme ya da saglama karari, k�t�phane kullanicilarina olan fayda ve maliyetlerin bir incelemesini gerektirmektedir. Maliyet etkinligi analizi i�in uygulanan tekniklerden biri de maliyet-fayda analizidir. Maliyet-fayda analizi bir �r�n veya hizmeti �nerme k�rlarinin veya potansiyel k�rlarin analizini ve bunlarin, �r�n veya hizmeti �nerme maliyetleriyle karsilastirilmasini i�erir. K�t�phaneciler maliyet-fayda analizi �alismalarinin sonu�larini, b�t�e ve k�t�phaneye gelen kaynaklarin verimliliklerini �l�mede kullanabilir

9. Maliyet-Fayda Analizi ve Bilgi Merkezleri(2) K�t�phanelerin sunduklari �r�n ve hizmetlere, �zellikle elektronik kaynaklara ve koleksiyonlara yaptiklari yatirim her ge�en g�n artarak devam etmektedir. Ge�en son on yilda, �evrimi�i kataloglar (OPAC), CD-ROM veri tabanlari, �evrimi�i servisler, dok�man dagitim servisleri ve interneti de i�eren elektronik kaynaklara g�ven de b�y�k artis olmustur. Bu tip kaynaklari elde etme karari, siklikla ger�ek maliyeti tam olarak anlamadan ve yeni kaynaklarin, daha geleneksel kaynaklara (�rn. yazili kaynaklar) g�re, daha iyi bir se�im olup olamadigini bilmeden verilebilmektedir. Ayrica, k�t�phane b�t�eleri genellikle duragan ya da azalan konumdadir ve k�t�phanecilerden sik sik bu t�r alimlari dogrulamalari ve degerlerini ispat etmeleri istenir. K�t�phaneciler bu ama�lar i�in maliyet-fayda analizini kullanabilirler

10. Maliyet-Fayda Analizi ve Bilgi Merkezleri(3) Maliyet-fayda analizi i�in tek bir y�ntem yoktur; bir �ok �alismanin b�t�n�d�r. Bunlar genellikle maliyet hesaplama birimleri ile g�ncel ve gelecege d�n�k maliyet hesaplamalarinda kullanilir. Maliyet-fayda analizi esas olarak hem maddi, hem de manevi yararlari ortaya koymakta ve bunu maliyetlerle birlestirmektedir. �niversite k�t�phanelerinde kullanilan elektronik veri tabanlarina iliskin maddi kazan�lar; erisimdeki artis, fiyatlarda yasanan d�s�sler, kullanim kolayligi ve daha �ok kullanim iken, manevi faydalar ise bu �r�nleri kullanan arastirmacilarin arastirmalarinin sonu�lanmasidir

11. Maliyet-Fayda Analizi ve Bilgi Merkezleri(4) Maliyet-fayda analizinin iki ana t�r� vardir: 1. Maliyet-fayda analizi (MFA) proje baslamadan �nce ger�eklestirilir ve maliyet-fayda tahminini i�erir 2. Maliyet-fayda analizi bir proje veya satin alimdan sonra ger�eklestirilir ve ge�misteki maliyet ve faydanin �l��m�n� i�erir.

12. Maliyet-Fayda Analizine Temel Teskil Edecek Unsurlar(1) Baskent �niversitesinin abone oldugu veri tabanlarindan yurt disi kaynakli veri tabanlari �alismamizda kullanilmak i�in esas alinmistir. Yurt i�i kaynakli olarak hazirlanan �Kazanci I�tihat Bilgi Bankasi� adli veri tabani kapsam disi birakilmistir Maliyet-fayda analizinde 2004-2005 yilinda Baskent �niversitesinin abone oldugu elektronik veri tabanlari kullanim degerleri esas alinmistir. Kullanim istatistikleri standart bir yapi olusturulabilmesi i�in COUNTER uyumlu olarak alinmis fakat bazi veri tabanlarindan COUNTER uyumlu istatistik alinamadigi i�in veri tabani tarafindan saglanan istatistikler kullanilmistir

13. Maliyet Maliyet-Fayda Analizine Temel Teskil Edecek Unsurlar(2) �z veri tabanlarinin Baskent �niversitesi�ne maliyetini hesaplanabilmesi i�in WOS veri tabanina (Sceince Citation Index ve Social Science Citation Index) ait istatistikler alinmistir. WOS veri tabaninin bir atif ve �z veri tabani olmasindan dolayi maliyetin hesaplanmasinda toplam tarama sayisi esas alinmistir Elektronik veri tabanlarindan saglanan faydanin daha iyi ortaya konabilmesi i�in 2004-2005 yilina ait basili s�reli yayinlarin da maliyet hesaplari �alismanin kapsamina alinmistir.

14. Maliyet N Maliyet Maliyet-Fayda Analizine Temel Teskil Edecek Unsurlar(3) Istatistiklerin Derlenmesi Veri Tabani Istatistikleri Basili Dergi Istatistikleri Veri Tabani Abonelik Fiyatlarinin Belirlenmesi Basili Abonelik Fiyatlarinin Belirlenmesi

15. Birim Maliyetlerin Belirlenmesi Makale Birim Maliyeti= Is�ilik Maliyeti

16. Birim Maliyetlerin Belirlenmesi Dolayli Is�ilik Maliyeti

17. Birim Maliyetlerin Belirlenmesi Amortisman Giderleri

18. Birim Maliyetlerin Belirlenmesi Ciltleme Maliyeti Baglanti Giderleri

19. Basili Dergi Aboneliklere Iliskin Genel Degerlendirme

20. 2004 yili Basili Dergi Abonelikleri Birim Maliyetleri 2004

21. 2005 yili Basili Dergi Abonelikleri Birim Maliyetleri 2005 Birim Makale Maliyeti: 13.57$Birim Dergi Maliyeti: 266,09$�dur.

22. Elektronik Veri Tabanlari Birim Maliyet Hesaplamalari

23. Veri Tabani Birim Makale Maliyetleri

24. Sonu� Elsevier ScienceDirect veri tabani 2004 ve 2005 yillarinda en d�s�k birim maliyete sahip veri tabanidir. 2001-2005 yillari arasinda kullanilan tam metin makalelerin %38,96�si Elsevier ScienceDirect veri tabani �zerinden kullanilmistir. Abonelik Disi Maliyetler Kapsaminda Basili Abonelik Disi Maliyet %37 Elektronik Abonelik Disi Maliyet %7

25. Sonu� Derleme veri tabanlarindan EBSCOhost�un 2004 yili birim maliyeti 2,17$ olarak ger�eklesirken P5000 veri tabaninin 2005 yili birim maliyetinin 1,22$ oldugu g�r�lmektedir. WOS veri tabanin 2004 yili birim maliyeti 0,37$�dan 2005 yilinda 0,54$�a y�kselmistir. Elektronik veri tabanlari abonelik disi maliyetleri basili dergi aboneliklerine oran daha d�s�k olarak ger�eklesmistir. Basili abonelik maliyetleri 2005 yilinda azalirken, abonelik disi maliyetler y�kselmistir.

26. Tesekk�rler Yusuf YAL�IN Baskent �niversitesi K�t�phanesi yusuf@baskent.edu.tr