Sólkerfið

1. Sólkerfið • Sólkerfið = sól-reikistjörnur-tungl, loftsteinar og fl. sem hringsóla í kringum sólina. • Sól = stjarna. • Reikistjarna Ekki = stjarna. • Sól = lýsandi • Reikistjarna & tungl = upplýst. • Sólkerfið á upptök í geimþoku. • Geimþoka = risa ský. • Vetni + helín í skýinu. • Önnur frumefni komu úr sprengistjörnu sem sprakk í geimskýinu. 3.kafli Sól-tungl-stjörnur

2. Sólkerfið • Sólin myndast fyrst. • Reikistjörnur myndast á eftir sólinni. • Þær sem eru næst sólu Innri-reikistjörnurnar eru úr þungum frumefnum því gastegundir gufuðu upp vegna hita. • Þær sem eru fær sólu Ytri-reikistjörnurnar eru úr léttum gastegundum nema Plútó. • Plútó = ístungl svipað og tungl ytri-reikistjarnanna. 3.kafli Sól-tungl-stjörnur

3. Sólkerfið • Jörðin = kúla. Rökst. a) Út á sjó sjást fyrst hæstu tindar, b) bogamyndaður skuggi kemur á tunglið í tungl-myrkrum, c) Pólstjarnan hækkar á himninum eftir því sem norðar dregur, d) gervitungla myndir sýna kúlulag á jörðinni. • Jarðmiðjukenningin = jörðin í miðju alheimsins. • Sólmiðjukenningin = sólin í miðju alheimsins. 3.kafli Sól-tungl-stjörnur

4. Sólkerfið • Umferðatími = tími sem það tekur reikistjörnu að fara einn hring í kringum sólu. • Sólarhringur = tíminn sem það tekur reikistjörnu að fara í kringum sjálfa sig. • Umferðatími og sólarhringur er ekki sá sami hjá reikistjörnunum. • Reikistjörnurnar fara á sporbaug í kringum sólu sem er sporöskjulaga. 3.kafli Sól-tungl-stjörnur

5. Sólkerfið • Tregða = vilji hluta og lífvera til að stoppa ekki. • Tregðulögmálið = hlutur heldur hreyfingu sinni nema að ytri kraftur verki á hann. (stoppi hann). • Þyngdarlögmál = Sá kraftur sem hlutur verkar á annan fer eftir massa og fjarlægð hlutarins. • Newton setti bæði tregðu- og þyngdarlögmálið fram. 3.kafli Sól-tungl-stjörnur

6. Sólkerfið • Sólkerfið okkar hefur 1 sól, 9 reikistjörnur, slatta af tunglum, smástirnum, loftsteinum o.fl. • Reikistjörnunum er skipt í Innri – og Ytri- reikistjörnur. • Skilin eru á milli Mars og Júpiters, þar er smástirnabelti og óvenjumikil meðalfjarlægð frá sólu. • Brautahraði reikistjarnanna minnkar eftir því sem utar dregur. 3.kafli Sól-tungl-stjörnur

7. Sólkerfið • Merkúríus. • Næst minnsta reikistjarnan. • Næst sólu. • Mesta umferðahraða (88d). • Snýst hægt um möndul sinn ( 58.6d). • Sést aðeins frá jörðu við sólsetur og sólarupprás. • Gufuhvolfið er þunnt. • Yfirborðið alsett holum og gígum eftir loftsteins. • Sólin kemur upp á 176 daga fresti. • Hita munur á nóttu og degi getur orðið frá –170°C-400°C. 3.kafli Sól-tungl-stjörnur

8. Sólkerfið • Venus. • Tvíburi jarðar. • Þvermál, massi og þéttleiki svipaður og jörðin. • Sést bara kvölds og morgna frá jörðu. • Hulin þykku skýjum úr brennisteini. • Skýin mynda gróðurhúsa-áhrif – heldur hita inni. • Mjög heit á daginn (480°C). • Snýst í öfugan sólarhring. • Sólarhringur afar langur (243d). • Hefur gíga og eldfjöll. 3.kafli Sól-tungl-stjörnur

9. Sólkerfið • Mars. • Rauða reikistjarnan. • Tvö tungl, Fóbos og Deímos. • Frosið vatn á pólunum. • Járnoxíð á yfirborðinu – plánetan ryðgar. • Hefur 4 stór eldfjöll, Ólympus líklega stærsta eldfjall sólkerfisins. • Sandstormar tíðir = 200 Km/klst. • Hefur gíga eftir loftsteina. • Smástirnabelti fyrir utan. 3.kafli Sól-tungl-stjörnur

10. Sólkerfið • Smástirnabeltið. • Gerð úr grjóti og málmum. • Flest smá og óregluleg í laginu. • Seres stærst 1000 km í þvermál. • Gert úr efniskekkjum sem urðu ekki að reikistjörnum. • Geta farið úr beltinu og jafnvel nálægt jörðu. • Ef þau koma inn í lofthjúpinn mynda þau gíga. • Þegar þau eru á ferð eru þau kölluðu stjörnuhrap eða halastjarna. 3.kafli Sól-tungl-stjörnur

11. Sólkerfið • Júpíter. • Stærsta reikistjarnan. • Svo stór að allar hinar reiki- stjörnurnar í sólkerfinu kæmust inn í hana. • Mest úr vetni og helín, næstum sól. • Frá Júpiter kemur 2X meiri hiti en hún fær frá sólinni. • Hefur hringsnúandi lofttegundir í gufuhvolfinu. • Rauði bletturinn er stærst og er stór fellibylur. • Hefur hring utan um sig. • A.m.k. 16 tungl. Ganýmedes stærst. • Eldvirkni er á tunglinu Evrópu 3.kafli Sól-tungl-stjörnur

12. Sólkerfið • Satúrnus. • Baugstjarnan. • Hefur hringi úr ís- og rykögnum. • Snýst svo hratt um möndul sinn að pólarnir fletjast úr og miðbaugur bungar út. • Gerður úr vetni og helín. • Kringum miðbaug snýst vindur á 1800 km/klst. • Hefur a.m.k. 18 tungl. Títan stærst og hefur gashjúp. • Sum tunglin á braut inn í hringjunum og mynda gat í þá. • Hefur öfluga vinda sem sýnast hvítir blettir. 3.kafli Sól-tungl-stjörnur

13. Sólkerfið • Úranus. • Tvíburi Neptúnusar. • Hefur a.m.k. 17 tungl. • Blágræn á lit. • Halli á möndli svo reikistjarnan liggur á hlið. • Hefur a.m.k. 11 hringi úr metanís. • Hefur vinda sem fara 600 km/klst. • Ein af minni loftrisum sólkerfisins, samt kæmust 64 jarðir inn í hana. 3.kafli Sól-tungl-stjörnur

14. Sólkerfið • Neptúnus. • Bláa reikistjarnan. • Svo köld að ísbirnir myndu krókna úr kulda. • Vindurinn í gufuhvolfinu fer á 2000 km/klst. • Hefur a.m.k. 4 hringi. • Hefur 8 tungl. • Tunglið Triton snýst í öfuga átt um sjálfan sig. • Á 248 ára fresti er Neptúnus lengst í burt frá sólu í um 20 ár vegna sporöskjulags Plútós. 3.kafli Sól-tungl-stjörnur

15. Sólkerfið • Plútó. • Ísstjarnan. • Minnsta stjarnan. • Yfirleitt lengst í burtu frá sólu- skiptir við Neptúnus. • Talin fyrst ver tungl sem sloppið hafði frá Neptúnusi. • Hefur 1 tungl sem er helmingi minna en Plútó. • Eftir að tunglið Karon fannst er talið að hér sé um Tvístirni að ræða. 3.kafli Sól-tungl-stjörnur

16. Sólkerfið • Halastjörnur. • Myndast í Oorto-skýinu. • Þyngdarkraftur nágranna stjarna kemur halastjörnunum af stað og stundum á braut um sólu. • Sumar er hægt að sjá með berum augum t.d. Halleys á 76 ára fresti. • Samanstanda af skítugum ís, ryki og lofttegundum. • Þegar stjarnar nálgast sólu bráðnar ísinn og vindurinn feykir rykinu og loftinu þannig að hali myndast. • Í hvert sinn sem hala-stjarna nálgast sólina bráðnar smá hluti af henni þar til ekkert verður eftir. 3.kafli Sól-tungl-stjörnur

17. Sólkerfið • Geimgrýti. • Er grjót og málm-hnullungar af ýmsum stærðum og gerðum. • Eiga rætur að rekja í smástirnabeltið. • Þegar þeir nuddast við loftið hitan þeir, glóa og brenna upp = Loftsteinn. • Hrapsteinn = loftsteinn sem nær til jarðar. • Stjörnuhrap = ljósrák sem myndast þegar geimgrjót nuddast við loftið. 3.kafli Sól-tungl-stjörnur