Szkolenie prowadzi: Mgr Anna Batorczak Uniwersytet Warszawski

1. Szkolenie prowadzi: Mgr Anna Batorczak Uniwersytet Warszawski Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym Szkolenie dla EkoAnimatorów Moja planeta bez elektrośmieci

2. Potrzeba zrównoważonego rozwoju Człowiek, dążąc do rozwoju gospodarczego, nadmiernie eksploatuje zarówno odnawialne jak i nieodnawialne zasoby przyrody. Funkcjonujący obecnie model ekonomiczny nastawiony jest na nieustanny wzrost gospodarczy i maksymalizację konsumpcji prowadząc do niszczenia i degradacji środowiska.

3. Ekspansja i destrukcyjna działalność dotyczą nie tylko zasobów przyrodniczych, ale odbywają się również kosztem społeczeństw krajów rozwijających się doprowadzając do ich ubóstwa ze wszystkimi konsekwencjami tego stanu.

4. Stan środowiska oraz zagrożenia cywilizacyjne są monitorowane przez agendę Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Środowiska (United NationEnvironmentalProgramme - UNEP) w ramach projektu GEO . Projekt GEO powstał w 1995 roku w odpowiedzi na wymagania Globalnego Programu Działań (Agendy 21) – dokumentu przyjętego przez przywódców państw podczas konferencji ONZ „Środowisko i rozwój”, która odbyła się w Brazylii, w Rio de Janeiro w 1992 r.

5. W najnowszym raporcie GEO5 (The Fifth Global Environmental Outlook Report) opublikowanym w czerwcu 2012 r.jako najważniejsze problemy naszej cywilizacji wymieniono: • przyrost demograficzny, • ubóstwo i nierówność, • nadmierne wykorzystywanie zasobów, • zmiany klimatyczne • dziurę ozonową, • zagrożenie gatunków, • wycinanie lasów, • dostęp do wody, • erozję gleby, • wyczerpywanie się łowisk

8. WYSPA WIELKANOCNA NASZA ZIEMIA?

9. 1987 r. Raport ONZ Nasza Wspólna Przyszłość W tym raporcie (nazywanym często Raportem Brundtland – od nazwiska przewodniczącej grupy roboczej, Pani Gro Haarlem Brundtland, Premiera Rządu Norwegii)pojawiła się pierwsza definicja zrównoważonego rozwoju: • jest to rozwój, który zapewnia zaspokojenie potrzeb obecnych pokoleń, nie przekreślając możliwości zaspokojenia potrzeb pokoleń następnych.

10. Wyzwania naszych czasów • Obecnie na świecie żyje 7 miliardów ludzi – w 2050 roku liczba ta wyniesie 9 miliardów. • Jedna na pięć osób – czyli 1,4 miliarda ludzi – żyje za mniej niż 1,25 dolara dziennie. • 1,5 miliarda ludzi na świecie nie ma dostępu do elektryczności. • 2,5 miliarda ludzi nie ma dostępu do toalet. • Każdego dnia prawie miliard ludzi cierpi powodu głodu. • Emisja gazów cieplarnianych nadal wzrasta, ponad 1/3 wszystkich gatunków wyginie bezpowrotnie, jeśli zmiany klimatyczne nie zostaną zahamowane.

11. Niezrównoważony model produkcji i góry odpadów Na początku tego wieku oceniono, co przedstawił w swojej książce Lester Brown, że do wyprodukowania tego wszystkiego, czego współcześnie potrzebujemy do życia, przetwarzamy w skali rocznej 26 miliardów ton surowców. Pozyskanie takiej ilości materiałów wiąże się m.in. z powstaniem ogromnych dziur w ziemi (kopalni, kamieniołomów itd.), wyrąbywaniem lub wypalaniem lasów, zajmowaniem obszarów rolniczych itd.

12. Linearny model produkcji

13. Zrobienie złotych obrączek dla nowożeńców wymaga przetworzenia tony rudy, najczęściej przez ługowanie cyjankami. Obliczono, że wydobycie rudy potrzebnej do zrobienia dwóch obrączek wymaga wykopania w ziemi dziury o szerokości ponad 3 m i głębokości 1,8 m.

14. Wg. oficjalnych szacunków każdego roku w Unii Europejskiej co roku wyrzuca się 3 miliardy ton śmieci. W tej ilości aż 90 milionów ton to odpady niebezpieczne. Oznacza to, że na każdą osobę w Europie: tzn. na każdą kobietę, mężczyznę i dziecko przypada 6 ton odpadów. Większość, bo aż 67 % śmieci trafia na wysypiska. (źródło: http://ec.europa.eu/environment/waste/index.htm).

15. Przeciętny mieszkaniec świata zużywa ok. 50 kg papieru. Polak zużywa 60 kg., z czego tylko 38% oddaje do recyclingu podczas gdy w Austrii, Holandii i Niemczech odzysk wynosi ponad 70% http://www.recykling.pl/recykling/

16. W Wielkiej Brytanii usunięcie śmieci z ulic kosztuje rocznie 500 mln funtów brytyjskich źródło: You can Save the Planet. The Guardian

17. Co 15 sekund tyle plastikowych odpadów trafia do naszych oceanów!

18. Odpad - czas potrzebny na rozkład w środowisku • Puszka aluminiowa: 200-500 lat • Puszka po konserwie (metal): 100 lat • Plastikowa torba: 10-20 lat • Niedopałek papierosa: 2-5 tygodni • Szklana butelka: 1milion lat (może nigdy ) • Ubrania z bawełny: 2- 5 miesięcy

19. Niesprawiedliwa dystrybucja żywności Rynek żywnościowy, działając pod presją utrzymywania tempa sprzedaży, wyśrubowanych norm sanitarnych i jakościowych, masowo pozbywa się pełnowartościowej żywności, by sprostać wymaganiom, bądź po prostu zrobić na półkach miejsce nowym dostawom. (…) W USA na śmietnik trafia połowa kupowanego jedzenia. Supermarkety na całym świecie wyrzucają od 25 do 45 proc. zakupionej żywności. Brytyjska organizacja Waste Resources Action Program twierdzi, że w Wielkiej Brytanii co roku marnuje się 1,6 mln ton pełnowartościowego jedzenia, które nigdy nie trafia do klientów. Źródło: „Jedzenie na śmietniku” – artykuł z dnia 5.05.2011 r.; autor: Jakub Mielnik, www.focus.pl

20. ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ „jest to rozwój, który zapewnia zaspokojenie potrzeb obecnych pokoleń, nie przekreślając możliwości zaspokojenia potrzeb pokoleń następnych”.

21. Idea zrównoważonego rozwoju ma trzy wzajemnie powiązane wymiary: przyrodniczy, ekonomiczny i społeczny. Oznacza to, ze każdy aspekt naszego życia i naszych zachowań wiąże się z wykorzystywaniem surowców i zasobów przyrodniczych, jest uwarunkowany normami społecznymi i kulturowymi a także ma określoną wartość ekonomiczną.

23. Paradoks Naszego Wieku Mamy: • większe domy, ale mniejsze rodziny; • więcej udogodnień, ale mniej czasu; • więcej stopni naukowych, ale mniej poczucia sensu; • więcej wiedzy, ale mniej rozsądku; • więcej ekspertów, ale i więcej problemów; • więcej medycyny, ale mniej zdrowia;

24. Przebyliśmy całą tę drogę – na księżyc i z powrotem, ale mamy problem, żeby przejść przez ulicę i poznać nowych sąsiadów. • Produkujemy więcej komputerów, aby mogły przechowywać więcej informacji, które mogą być kopiowane w większych ilościach niż kiedykolwiek dotąd, ale mamy mniej porozumienia międzyludzkiego.

25. Mamy coraz więcej, ale coraz gorszej jakości. • Mamy wysokie zyski, ale płytkie relacje; „dużych” ludzi, ale z małymi charakterami; • To czas, kiedy za oknem jest tak wiele, ale nie ma nic w pokoju. J. Ś. XIV Dalai Lama

26. Dostęp do elektryczności w 2009 r Liczba ludzi bez dostępu do elektryczności Afryka 587 000 000 Chiny i Wschodnia Azja 186 000 000 Południowa Ameryka 31 000 000 Środkowy Wschód 22 000 000 Cały Świat 1 441 000 000 Źródło:World Energy Outlook 2010 r. http://www.iea.org/weo/overview.asp

27. Elektrośmieci, elektroodpady, a wg. oficjalnie przyjętego nazewnictwa – Zużyty SprzętElektryczny i Elektroniczny (ZSEE), to wszystkie zepsute, niesprawne, zużyte, przestarzałe, wybrakowane, nieużywane, zniszczone, niepotrzebne – można dodać jeszcze kilka innych określeń – zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne, działające na prąd lub na baterie.

28. Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych – UNEP (jęz. ang.:United Nation Environmental Programme) alarmuje, że elektrośmieci należą do najszybciej rosnącego strumienia odpadów zarówno w krajach rozwiniętych jak i w krajach rozwijających się. Szacuje się, że Polak urodzony w 2006 r. wytworzy w ciągu swojego życia aż 3,5 t. elektrośmieci.

29. WEEE Man W 2006 r. Królewskie Towarzystwo Zachęty Sztuk, Rzemiosła i Handlu (RSA) w Wielkiej Brytanii zamówiło ważącą 3.3 tony i wysoką na 7 metrów rzeźbę Człowieka Elektrośmieci czyli WEEE Mana

30. Autor - współczesny brytyjski artysta i projektant Paul Bonomini powiedział o swojej rzeźbie: “zaprojektowałem go tak, aby wyglądał jak by właśnie zmartwychwstał i zwlekł się z wysypiska śmieci. Jest tutaj po to, aby przypominać nam o tym potworze, którego sami wytwarzamy kiedy wyrzucamy te przedmioty zamiast oddawać je do recyklingu”.

31. Z ogromną i stale wzrastającą ilością elektroodpadów bezpośrednio wiąże się równie duża ilość zużytych baterii. Coraz więcej rodzajów sprzętu elektrycznego i elektronicznego jest zasilane bateriami i akumulatorami. Praktycznie każdy wprowadzony na rynek sprzęt elektryczny i elektroniczny zawiera baterie. Efektem jest 300 milionów (!) baterii, które Polacy kupują w ciągu jednego roku. W większości są to baterie jednorazowe, które po pewnym czasie ulegają zużyciu i stają się niebezpiecznym odpadem

32. ZSEE i zużyte baterie są klasyfikowane jako odpady niebezpieczne ponieważ zawierają szkodliwe substancje. Coraz większe góry tych odpadów oznaczają, że ogromne ilości szkodliwych czy wręcz trujących substancji zawartych w ZSEE i zużytych bateriach mogą przeniknąć do gleby, wody i powietrza. Zatrute w ten sposób środowisko stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia wszystkich żywych organizmów.

33. Szkodliwe substancje zawarte w sprzęcie elektrycznym i elektronicznym oraz bateriach: • Rtęć zawarta jest w niektórych świetlówkach. Jest to metal bardzo szkodliwy, który po przeniknięciu do organizmu powoduje uszkodzenie nerek, zaburzenia wzroku, słuchu, mowy, i koordynacji ruchów, deformuje kości i może być przyczyną zmian nowotworowych. • Ołów wykorzystywany jest w elektronice jako składnik stopów lutowniczych i szkła kineskopowego. Ma właściwości toksyczne i rakotwórcze. Wchłonięty do organizmu, najpierw dostaje się z krwią do wątroby, płuc, serca i nerek, potem metal gromadzi się w skórze i mięśniach. Ostatecznie kumuluje się w tkance kostnej i niszczy szpik.

34. Związki bromu stosowane są w komputerach. Po przeniknięciu do środowiska powodują u ludzi i zwierząt schorzenia układu rozrodczego oraz problemy neurologiczne. • Chrom jest stosowany do powlekania elementów metalowych, aby uchronić je przed korozją. Pierwiastek jest też zawarty w luminoforze lamp kineskopowych. Zatrucie chromem objawia się zaburzeniami układu krążenia oraz układu oddechowego, chorobami skóry oraz alergią.

35. Kadm zawarty jest w bateriach urządzeń elektrycznych. Zaburza czynności nerek, funkcje rozrodcze, powoduje chorobę nadciśnieniową, wywołuje zmiany nowotworowe, zaburza metabolizm wapnia powodując deformację szkieletu kostnego. • Nikiel gdy przedostanie się do organizmu w dużym stężeniu uszkadza błony śluzowe, obniża poziom magnezu oraz cynku w wątrobie, powoduje zmiany w szpiku kostnym oraz może przyczyniać się do zmian nowotworowych. • PCB (związki chemiczne) pełnią w urządzeniach funkcje chłodzące, smarujące i izolujące. Po przedostaniu się do organizmu zalega w tkance tłuszczowej powodując m.in. uszkodzenia wątroby, anomalie reprodukcyjne, osłabienie odporności, zaburzenia neurologiczne i hormonalne.

36. R-12,czyli freon to gaz syntetyczny zawarty w klimatyzatorach i lodówkach, w których pełni funkcję chłodniczą. Jest szczególnie szkodliwy dla warstwy ozonowej. Od 1998 roku nie wolno go stosować w urządzeniach elektrycznych, jednak nadal spotykany jest w urządzeniach starszego typu. • Azbest używany jest w urządzeniach elektrycznych i elektronicznych m.in. ze względu na swoje właściwości izolacyjne. Jest jednak przyczyną wielu groźnych chorób np. pylicy azbestowej, raka płuc i nowotworu międzybłoniaka opłucnej.

37. Baterie stanowią najpoważniejszą grupę odpadów szkodliwych. Jedna maleńka bateria, którą mamy w zegarku jest w stanie skazić metr sześcienny ziemi i nieporównywalnie większą ilość wody.

38. W Polsce ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym wprowadzająca zarządzenia Unijnej dyrektywy (dyrektywa nr 2002/96/EC ) obowiązuje od 29 lipca 2005 r. (Ustawa z 29 lipca 2005 r. o (Dz.U. Nr 180, poz. 1495). Ustawa o bateriach i akumulatorach Wprowadzająca w Polsce dyrektywę Unii Europejskiej (2006/66/WE) została uchwalona 24 kwietnia 2009 r. (Dz.U.Nr 79, poz.666)

39. Producenci i importerzy sprzętu elektrycznego i elektronicznego mają obowiązek utworzenia systemu zbierania, transportu, odzysku i recyklingu ZSEE. • Gminy powinny utworzyć punkty zbiórki ZSEE, o których będą informowani mieszkańcy. • Sprzedawcy detaliczni i hurtowi sprzętu elektrycznego i elektronicznego mają obowiązek nieodpłatnie przyjmować zużyty sprzęt na zasadzie „1 za 1” czyli pralka z pralkę, telewizor za telewizor itp.

40. Dyrektywa UE nakłada obowiązki na każdego użytkownika, któremu nie wolno, pod karą grzywny, wyrzucać ZSEE do zwykłych śmietników ani tym bardziej w miejscach nie przeznaczonych do wyrzucania jakichkolwiek odpadów.

41. Taki znak znajduje się na każdym produkcie zasilanym energią elektryczną kupionym po 2005 r. Przekreślony kosz na odpady, to informacja, że dany produkt nie może być wyrzucany wraz z innymi odpadami, gdyż może być szkodliwy dla środowiska. Zużyte produkty z tym znakiem muszą być oddane do specjalistycznego punktu zbiórki

42. Wydobycie, pozyskiwanie i przetwarzanie surowców potrzebnych do produkcji nowoczesnej elektroniki wiąże się z degradacją środowiska i jego zanieczyszczeniem na ogromną skalę. Są to również procesy niezwykle energochłonne, co jak wszyscy wiemy skutkuje emisją gazów cieplarnianych i wpływa na zmiany klimatyczne.

43. W roku 2011 wyprodukowano na świecie 1.6 mld telefonówkomórkowych. To 14% więcej niż w 2010 roku. (…) Przy takim tempie wzrostu w 2017 roczna sprzedaż telefonów komórkowych sięgnie liczby 4 miliardów. Pod koniec 2011 roku w 7-miliardowym świecie funkcjonowało 6 miliardów działających numerów komórkowych - podaje Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny.” Źródło: Telefony komórkowe - kopalnia złota, artykuł z Gazety wyborczej z dn. 29.06.2012,

44. Według informacji podawanych przez Falconbridge Limited - amerykańską firmę poddającą recyklingowi telefony komórkowe 10 tys. aparatów (jedna tona) telefonów zawiera 140 kg miedzi, 3,14 kg srebra. 300 g złota 130 g palladu i 3 gramy platyny. Oznacza to, że w obecnym roku 2 mld telefonów pochłonie 628 ton srebra i 60 ton złota. To w większości bezpowrotna strata. Recykling telefonów komórkowych pozostaje daleki od ideału. Źródło: Telefony komórkowe - kopalnia złota, artykuł z Gazety wyborczej z dn. 29.06.2012, autor: Piotr Sergiej http://wyborcza.pl/eko/1,113774,12037774,Telefony_komorkowe___kopalnia_zlota.html

45. Pozyskiwanie surowców na potrzeby współczesnej elektroniki ma też tragiczny wymiar społeczny. Do jej produkcji używa się minerału o nazwie koltan. Aż 70% złóż tego minerału znajduje się w objętej wojną domową Republice Demokratycznej Konga. Wojna pochłonęła wiele ofiar i doprowadziła do bardzo trudnej sytuacji gospodarczej i politycznej kraju. W 2001 r. ONZ ze względu na wojnę domową i łamanie praw człowieka zabroniła pozyskiwania w Kongu kolanu. Niestety, rabunkowe wydobycie minerału w tym kraju trwa nadal, dramatycznie zwiększając liczbę ofiar – w ciągu ostatnich 15 lat zginęło 5 milionów ludzi !

46. Ofiarami wydobycia koltanu w Kongu poza ludźmi są również goryle – np. te z Parku Narodowego Virunga, w którym chronią się partyzanci wycinając drzewa i polując na te zagrożone wyginięciem zwierzęta.

47. Produkcja W 2010 roku świat obiegły informacje, o tym, że w fabrykach gdzie produkuje się iPhony i iPady doszło do wielu przypadków samobójstw. Przyczyną skrajnej desperacji robotników jest fakt, że są zmuszani do wielogodzinnej, nisko opłacanej pracy.

48. Sprzedaż Według strategii marketingowej posiadanie iPhona stało się równoznaczne z przynależnością do grona wybrańców - tych którzy mają ciekawe życie, dynamiczną karierę i są „na topie”. Telefon został nawet ochrzczony „telefonem Jezusa”

49. Władze spółki Foxconn, produkującej w Chinach iPhone'y i iPady, starają się zapobiec dalszym samobójstwom. Jednym ze sposobów jest podsuwanie pracownikom do podpisania oświadczeń, że... nie odbiorą sobie życia. - Przez 12 godzin pracy nie możemy się do siebie odzywać, bo natychmiast byśmy wylecieli. To przygnębiające - skarży się cytowany przez "South China Morning Post" 21-letni pracownik Foxconnu.Źródło: http://wyborcza.biz/biznes/1,101562,7936750,Samobojstwa_w_Foxconn__Apple_jest__zasmucony_.html#ixzz2DSK7dBb2

50. Utylizacja Badania, jakie przeprowadziła Nokia w 2008 roku wykazały, że jedynie 3% telefonów tej marki poddano recyklingowi, a 16% sprzedano ponownie. Sytuacja się powoli polepsza: w USA recyklingowi poddawane jest ok. 8%. W Japonii restrykcyjne prawo sprawia, że przetwarza się tam nawet 20% aparatów. To wciąż tylko 1/5 wszystkich urządzeń. Co dzieje się z resztą? Trafiają na wysypisko. Wraz z nimi trafiają tam także zawarte w elektronicznych obwodach cenne i rzadkie metale. Nie tylko miedź i nikiel ale także złoto oraz metale o których nazwach słyszeliśmy tylko na lekcjach chemii: ind, tantal i pallad. Źródło: Telefony komórkowe - kopalnia złota, artykuł z Gazety wyborczej z dn. 29.06.2012,