Sál 203

1. Sál 203 4. GREIND OG VITSMUNIR

2. TVÆR NÁLGANIR AÐ GREIND • Áhersla á eðlislæg einkenni greindar á mismunandi aldurs- eða þroskaskeiðum. • Greind sem mismikil hæfni. Það er nálgun greindarprófanna.

3. HVAÐ ER GREIND? • Að læra og nota nám sitt og þekkingu til að laga sig að nýjum aðstæðum og leysa ný verkefni (Sigurjón Björnsson) • Hæfni til að laga sig að umhverfinu, einkum nýjum aðstæðum (Helms og Turner) • Meðfæddur hæfileiki til að afla sér þekkingar og nýta hana til að laga sig að umhverfinu (Piaget) • Hæfni til að læra af reynslunni • Hæfileikinn til sértækrar hugsunar • Greindarhugtakið á að ná yfir alla getu fólks til að vinna úr upplýsingum og skapa eitthvað nýtt (Howard Gardner)

4. GREINDARPRÓF • Upphaf greindarprófa: Fræðsluyfirvöld í París vildu fá próf sem mældi námshæfni barna til að geta hjálpað þeim sem áttu erfitt með að læra. • Markmiðið bættur árangur einstaklinganna frekar en flokkun þeirra. • Binet og Simon voru fengnir til að útbúa greindarpróf 1904. • Greindarprófin áttu að mæla meðfædda hæfileika.

5. Alfred Binet

6. FRH. • Stundum er talað um A- og B-þætti greindar. • A-þáttur er meðfæddur hæfileiki. • B-þáttur er þekking eða kunnáttu á hverjum tíma. • Prófin mæla í raun B-þáttinn. Greindarpróf mæla almenna hæfileika og kunnáttu.

7. Kröfur greindarprófa: • Réttmæti: • Að prófin mæli það sem þau eiga að mæla. Oft er miðað við (viðmiðunar-réttmæti) eitthvað sem almennt er talið tengjast greind, t.d. skólaeinkunnir. • Áræðanleiki: • Að prófið gefi svipaða niðurstöðu við endurteknar prófanir. Til að próftakar læri ekki svörin utan að er oft stuðst við tvær útgáfur af sama prófinu. • Stöðlun: • Staðla þarf hvert próf fyrir þann hóp (menningarsvæði) sem nota á prófið á.

8. Almenn greind og greindarþættir: • Binet og Simon • ráku sig á það að samræmi var milli frammistöðu á einstökum prófþáttum. Af því drógu þeir þær ályktanir að til væri almenn greind. • Spearman • setti á svipuðum tíma fram kenningu um almenna greind G-þáttinn. • Guilford (1956) • var ósammála og taldi greind samanstanda af mörgum sérhæfileikum. Undanfarin ár hafa nýtísku fjölgreindarkenningar verið vinsælar t.d. kenningar Howards Gardners og Davids Sternbergs.

9. Frh. • Guilford gerði ráð fyrir þremur víddum greindar: • Greindarferli • Viðfangsefni • Árangur • Greindarferli x Viðfangsefni x Árangur gaf 120 fræðilega greindarþætti (mynd 5.1 á bls. 163).

10. Greindaraldur og greindarvísitala: • Binet reiknaði út greindaraldur sem var miðaður við meðaltalsárangur hvers árgangs. • Stern fór síðan að reikna út greindarvísitölu (GV). • GV = GA / LA eða Greindarvísitala = Greindaraldur/Lífaldur • Þessi aðferð virkaði ekki nema fyrir börn því lífaldur jókst meira heldur en greindaraldur eftir því sem leið á ævina.

11. Frh. • Terman og Wechsler stöðluðu GV á normalkúrfufyrir hvern aldurhóp. • Normalkúrfan gefur réttari mynd af stöðu einstaklingsins gagnvart hópnum. • Á normalakúrfunni hafði meðaltalið gildið 100. • Útfrá meðaltalinu voru svo staðalfrávik upp á við og niður á við. Hvert staðalfrávik var 16 stig. • Staðalfrávikin næst meðaltalinu voru fjölmennust en urðu fámennari eftir því sem utar dró. (mynd 5.2 á bls.163). • Lárétti ásinn mælir greindarstig, lóðrétti ásinn mælir fjölda einstaklinga.

12. Þekktustu greindarprófin • Fyrsta greindarprófið Binet-prófið kom út í Frakklandi 1905. • Því var ætlað að prófa hæfni barna á aldrinum 2-16 ára. • Verkefnin voru t.d. að skilgreina orð og raða kubbum. • Þegar Binet-prófið var staðlað í Bandaríkjunum var notast við normalkúrvu. • Það er ýmist nefnt Stanfor-Binet prófið eða Terman-Merrill prófið. • Það er ætlað fyrir börn á aldrinum 2,5-18 ára. • Það prófar einkum málleikni en lítið hreyfileikni. Málleikni er góð forspá um skólaárangur. • Verkþættir eru t.d. minni, ályktunarhæfni og röðun kubba (bálkur 5.3 bls. 167).

13. Frh. • Wechsler var óánægður með einhliða áherslu Binet-prófsins á málhæfni. Hann samdi Wechsler-prófið fyrir fullorðna. • Í Wechsler-prófinu er lögð jöfn áhersla á verklega- og mállega hlutann. • Betra er að prófa börn með slakan málþroska með Wechsler prófinu. • Wechsler-prófið hefur verið gefið út í mismunandi útgáfum fyrir mismunandi aldurshópa. • Próffyrirlögn er umfangsmikil og tekur upp undir klukkustund að prófa hvern einstakling með Wechsler-prófinu. • Mikil fylgni er milli Binet-prófsins og Wechlser-prófsins. Það hefur verið notað sem rök fyrir g-þætti greindar. • Ravens-prófið: Er tilraun til að gera menningaróháð próf sem reynir bæði á skynjunar- og ályktunarhæfni (mynd 5.3 bls. 168).

14. Notkun greindarprófa á Íslandi • Vegna þess hve dýrt er að staðla sálfræðileg próf hefur stöðlun greindarprófa verið ábótavant hér á landi. • Fyrstu greindarprófin voru þýdd án stöðlunar. • Matthías Jónasson var í forystu fyrir stöðlun Stanford-Binet gerð frá árunum 1916 og 1937 (Terman-Merrill) og kom það út 1956. • Það er oft kallað Matthíasar-prófið. • Hópur sálfræðinga staðlaði Wechsler-prófið 1971.

15. Gagnrýni á greindarpróf Félagsleggagnrýni

16. Fræðileg gagnrýni

17. ÞROSKI OG STÖÐUGLEIKI GREINDAR • Framfarir greindar eru mestar í bernsku. • Greind verður stöðugri eftir því sem líður á bernskuna. • Að loknum unglingsárunum koma engir nýir hæfileikar fram. • Þverskurðar - rannsóknir gefa til kynna mun á greind kynslóða. • Langtíma rannsóknir gefa til kynna að greind haldi áfram að hækka fram eftir aldri. • Mismunur er milli greindarþátta, sumir halda áfram að þroskast en öðrum hnignar. • Með því að vera andlega og líkamlega virkur hnignar greind síður.

18. KENNING PIAGETS • Piaget leit á sig sem þróunar-þekkingarfræðing, þ.e. hann ætlaði að skýra hvernig þekking þróaðist hjá mannkyninu með því að athuga hvernig hún þróaðist hjá börnum. • hafði líffræðilega sýn á hlutverk greindar. Greind var ætlað að aðlaga einstaklinginn að umhverfinu. • taldi að greind barna væri eðlislega frábrugðin greind fullorðinna. Hann taldi að greindin skiptist í fjögur stig. • taldi námsverkefni verða að vera í samræmi við þroskastig. • taldi að börn hefðu rannsóknarhvöt sem drifi áfram námið og þroskann.

19. Jean Piaget

20. Helstu hugmyndir Piagets • Piaget notaði klíníska aðferð. Hann tók börn í viðtöl eða fékk þeim verkefni. • Piaget taldi að athafnir barnsins orsökuðu hugsun. • Viðhorf hans voru verulega mótuð af reynslu af eigin börnum. • Piaget greindi hugsunina í þrjá þætti • innihald • formgerð • starfshætti • Innihald hugsunar: Athygli Piaget beindist fyrst að innihaldi hugsunar en síðar beindis hún að grundvallarferlinu sem lá að baki.

21. Frh. • Formgerðir vitsmunalífs: • Piaget taldi líffræðilegu formgerðirnar vera áskapaðar líkt og byggingu taugakerfisins eða þrívíddarsjón okkar. • Sálfræðilegar formgerðir byggðu hinsvegar á samspili líffræðilegra formgerða og reynslu. • Hvert stig hafði sína sérstöku sálfræðilegu formgerð, tvö síðari stigin eru einfaldlega kennd við sína sálfræðilegu formgerð. • Skynhreyfistig hafði skemu. • Foraðgerðastig var sjálflægt. • Hlutbundnar aðgerðir. • Formlegar aðgerðir.

22. Frh. • Skema: Eru föst líffræðilega ásköpuð hegðunarmynstur eins og t.d. sogskema (að barn sýgur það sem er stungið upp í það). • Aðgerð: Barn rekur aðgerðir fram og aftur í huganum án þess að framkvæma þær. • Hlutbundar aðgerðir. • Formlegar aðgerðir. • Starfshættir: Snúast um hvernig lífveran bregst við umhverfi sínu. • Aðhæfing lagar formgerðirnar að umhverfinu. • Samlögun lagar umhverfið að formgerðinni.

23. Stigskiptingin • Greindarþroski helst í hendur við líffræðilegan þroska og er því óbreytanlegur. • Piaget taldi að börn færu mishratt í gegnum stigin og þeir sem verði snemma bráðþroska fari hægar í gegnum síðari skeið og hafi lægri greind við fullþroska.

24. Stig Piagets í þroskun hugsunar tafla 5.2

25. Skynhreyfistig 0-2 ára • Viðbragðsþrepið: Þá beitir barnið skemum á umhvefi sitt. • Dæmi: Sogskema • Aðhæfa verður það að geirvörtu móður. • Eftir reynslu sýgur barnið suma hluti og suma ekki, það er samlögun. • Hringsvaranir: Fyrstu hringsvaranirnar fela í sér samsetningu óskyldra skema. • Dæmi: Barn sem baðar út höndunum (handaskema) rekur fingurinn uppi í sig óvart og byrjar að sjúga (sogskema) hann. Þegar barnið fer að gera þetta markvisst hefur orðið til hringsvörun. • Piaget flokkaði hringsvaranir í nokkur stig eftir því hversu flóknar samsetningar þær fólu í sér og eftir því hversu náið sambandið við umhverfið var. • Einfaldar tilraunir og táknbundin hugsun marka lok fyrsta skeiðs.

26. Foraðgerðastig 2-7 ára • Andlegar tilraunir er eitt megin einkenni foraðgerðarstigs. • Barnið þarf ekki að gera tilraunir í verki heldur getur reynt þær fyrst í huganum. • Tilraunirnar eru einstefnu tilraunir. Barnið getur metið útkomuna úr tilrauninni í huganum en ekki hlutað hana í þætti og metið hvern þátt fyrir sig. • Vegna þess að barnið getur ekki rakið hugsanir sínar fram og aftur gerið það sér ekki grein fyrir varðveislu. • Dæmi: Þegar sama vökvanum er hellt úr háu glasi í lágt glas þá heldur það að magnið hafi orðið minna vegna þess að það getur ekki rakið sig aftur til fyrra glassins. • Sjálflægni er annað megin einkenni foraðgerðastigs. • Barnið getur ekki sett sig í spor annarra. • Tal er sjálfhverft. • Barnið hefur ekki enn uppgötvað almennilega muninn á sér og öðrum.

27. Stig hlutbundinna aðgerða 7-11 ára • Börn fara að geta gert aðgerðir, þ.e. rakið hugsanir sínar fram og aftur. • Þá geta þau skoðað einstaka þætti í hugsunum sínum. • Aðgerðirnar eru samt hlutbundnar, þ.e. tengjast mjög náið reynslu barnsins. • Sjálflægni verður minni og barnið fer t.d. að geta fylgt flóknum leikreglum.

28. Stig formlegra aðgerða 11-15 ára • Börn fara að geta gert aðgerðir sem eru ekki náið tengdar þeirra eigin reynslu. • Hugsunin verður sértækari, tákn frekar en hlutir notaðir í hugsuninni. • Hugsunin verður gangvirk, getur skoðað sjálfa sig betur. • Hugsunin verður sveigjanleg, hægt er að hugleiða hlutina á fjölbreyttari hátt en áður. • Piaget hafði frekar jákvæða afstöðu til unglingsáranna vegna þess andlega þroska sem fór fram á þeim.

29. Tafla 5.5 Þroskaverkefni unglingsárannaÞroskun sjálfsmyndar mótast af öllum þessum þáttum. • Að aðlagast aukinni vitsmunalegri hæfni og breyttu útliti. • Að mynda ný sambönd við félaga af báðum kynjum. • Að öðlast tilfinningalegt sjálfstæði gagnvart foreldrum. • Að búa sig undir verkefni fullorðinsáranna, t.d. lífsstarf, hjónaband og foreldrahlutverk. • Að móta eigin hugmyndafræði sem ramma fyrir hegðun og lífsviðhorf. • Að þroska með sér félagslega ábyrga hegðun.

30. PIAGET OG SKÓLASTARF • Hugmyndir lúta að fræðilegum forsendum skólastarfs • Í skólastarfinu skiptir miklu máli að barnið sé virkt, reiðubúið og jafnvægi skapist á milli þess og þekkingar • Gagnlegar hugmyndir þegar huga þarf að því hvenær og hvernig skuli kenna ákveðna hluti

31. Röðun kennsluefnis • Börn þurfa að vera reiðubúin • Þurfa að hafa náð vissu þroskastigi áður en hægt er að kenna þeim vissa hluti • T.d. í stærðfræði og sögu • Ekki hægt að kenna samlagningu, frádrátt og deilingu fyrr en barnið ræður við varðveislu fjölda (um 7 ára) • Ekki hægt að kenna sögu fyrr en börn skilja hugtökin nútíð, þátíð og framtíð (stig formlegra aðgerða upp úr 11 ára)

32. Inntak námsefnis • Námsefni fyrir yngri börn þarf að uppfylla tvö skilyrði • Þarf að vera sem mest hlutkennt og áþreifanlegt • Á stigi formlegra aðgerða að raunverulegur skilningur kemur fram á sértækum hugtökum og hæfni til að skilja munnlegar útskýringar eingöngu • Fram að 7. bekk á að leggjá áherslu á uppgötvunarnám, verklega kennslu og tilraunir • Ekki fyrirlestra og hreina bóklega kennslu

33. Kennslubækur þurfa að vera með vönduðum útskýringum og teikningum og myndum • Langlokutextar börnum ofviða undir 6. eða 7. bekk og getur dregið úr áhuga • Tölvur, mynefni eins og vefsíður, kvikmyndir, myndbönd og þess háttar á að notast við • Mikilvægt að börnin fái sjálf að prófa því greindarþroski á samkvæmt kenningu Piagets rætur að rekja til athafna

34. Kennsluaðferðir • Kennarar þurfa að hafa þrennt í huga: • Að barnið er sjálft virkur aðili í eigin þroska og því þarf að leggja áherslu á kennsluaðferðir sem byggjast á virkni nemandans • Talið er mikilvægt að gera börnum grein fyrir að heimurinn er ekki bara í svörtu og hvítu • að hugtök eru ekki alltaf skilgreind í eitt skipti fyrir öll og að hvert mál er hægt að nálgast frá ólíkum sjónarhornum • að kynna nemendum andstæð sjónarmið eflir rökhugsun þeirra

35. 3. Kennarar eiga að muna eftir því að margir nemendur eru fullfærir um að kenna bekkjar- eða skólafélögum sínum sem ef til vill eru skemmra á veg komnir

36. Aðalatriðin í sambandi við skólastarf samkvæmt Piaget • Greindarþroski barna er stigbundinn og því er ekki hægt að kenna þeim námsefni af hærra stigi en þau hafa þroska til • Námsáhugi er manninum áskapaður og hann leitast við að komast á efra þroskastig og takast á við verkefni sem ýta undir þroskann • Börn læra best ef þau eru virk í námi

37. Gagnrýni á kenningu Piagets • Gagnrýni á kenningar Piaget má oft frekar skilja sem fyrirvara við kenninguna heldur en tilraunir til að hrekja hana. • Sumir telja aldurstengingu stiga óréttmæta. En sú aldurstenging er byggð á reynslu af því hvað er algengast og á ekki að skilja sem algilda. Það er röð stiganna sem á að vera algild. • Sumir hafa gagnrýnt hugmyndina um fullþroska greindar við 16 ára aldur enda hljóti aukin reynsla og þekking að leiða til eðlismunar. • Sumir hafa gagnrýnt túlkanir Piaget á varðveisluskilningi og sjálflægni.

38. Frh. • Huges endurtók fjallatilraun Piaget (sjá bls.190) með einfaldari hætti • börnin áttu auðveldara með að setja sig inn í aðstæður (dúkkustrákur að forðast löggu) • börnin áttu þá auðveldara með að álykta rétt. • Andsvar: Þetta skerpir skilning okkar á sjálflægninni, hún er ekki algjör. • Bryant hefur endurtúlkað tilraunir sem varða varðveisluskilninginn. Hann telur að börn geti skilið varðveislu en misskilið spurninguna (mynd 5.17 bls 207). • Andsvar: En börn sem eru aðeins nokkrum árum eldri sína ekki sama misskilning sem gefur til kynna að varðveisluskilningur þeirra er sterkari.

39. FJÖLGREINDARKENNING GARDNERS • Bandarískur sálfræðingur • Gengur út á að mannleg greind sé margskipt og hver þáttur hennar þroskist með sínu sérstaka lagi • Eiga sér langan aðdraganda • Fannst sjálfum t.d. tónlistaráhuga ekki gert nógu hátt undir höfði • Hefur gefið út margar bækur um greind • Segir rök byggð á rannsóknum styðja þá sýn að mannshugurinn sé deildarskiptur

40. Ólíkir sálfræðilegir hæfileikar birtist í ólíkum táknkerfum • Það er til að fólk missi tiltekna sérhæfða hæfileika á sama tíma og aðrir skyldir hæfileikar haldist óskertir • Greind er hæfileikinn til að • leysa gátur og ráða fram úr vanda daglegs lífs • finna og skapa ráðgátur og þrautir • Leggja sitt af mörkum, afurð eða þjónustu, sem er mikils metin a.m.k. í einni menningu

41. Gardner talar um eftirfarandi greindir • Málgreind • Rök- og stærðfræðigreind • Rýmisgreind • Hreyfigreind • Tónlistargreind • Samskiptagreind • Sjálfsþekkingargreind • Náttúrugreind • Og er að vinna í því að bæta fleirum við

42. Howard Gardner

43. HOWARD GARDNER

44. Málgreind • Er sá greindarþáttur sem flestir deila því hvar sem er í heiminum hafa menn þróað málið til tjáskipta • Kemur glöggt í ljós hjá þeim sem tala á opinberum vettvangi, blaðamönnum, rithöfundum og ljóðskáldum • Felur í sér hæfileikann til að skilja reglur, skipan og merkingu orða • Auðveldar minni og upprifjun • Er látin í ljós í lestri, ritun, tali og hlustun • Er afar mikið notuð í námi og kennslu

45. Rök- og stærðfræðigreind • Er augljós hjá vísindamönnum, stærðfræðingum og rannsóknarlögreglumönnum • Felst í að átta sig á mynstrum og tengslum • Felur í sér færni í stærðfræðilegum tölvuaðgerðum og færni í að fást við sértæk talnakerfi • Er augljós í vísindalegur vinnuferli og aðferðum

46. Rýmisgreind • Felur í sér hæfileikann að geta endurskapað rými í huganum eins og flugmenn eða sjómenn • Að geta leikið sér með rýmishugmyndir eins og arkitekt eða myndhöggvari • Auðveldar skynjun ytri og innri myndheims/myndmál

47. Hreyfigreind • Dansarar og íþróttafólk sýnir hreyfigreind og einnig þeir sem reiða sig á samhæfingu eins og gullsmiðir og skurðlæknar • Auðveldar stjórnun á ósjálfráðum og sjálfráðum hreyfingum • Felur í sér næmt tímaskyn og vitneskju á því hvenær og hvernig á að gera eitthvað • Felur í sér hæfileika til að bæta líkamsfærni með því að sameina hug og hönd eins og t.d. myndhöggvarar og vélvirkjar

48. Tónlistargreind • Er augljós hjá tónlistarmönnum, söngvurum, tónlistargagnrýnendum og færum hlustendum • Felur í sér næmi fyrir tóni og takti • Er notuð til að þekkja, líkja eftir, endurskapa og skapa tónlist • Getur falið í sér færni í að lesa og bregðast við nótum • Kemur fyrst í ljós af greindarþáttunum

49. Samskiptagreind • Er augljós hjá kennurum, ráðgjöfum, meðferðarsérfræðingum, prestum og stjórnmálamönnum • Felur í sér næmni gagnvart hugarástandi og skapi annarra • Felur í sér hæfni til samstarfs og samvinnu • Felur í sér hæfileikann til að hugleiða mörg sjónarmið • Er notuð af færustu leiðtogum

50. Sjálfsþekkingargreind • Er augljós hjá geðlæknum, heimspekingum og andlegum leiðtogum • Er notuð til að öðlast sjálfsvitund og til að þróa og tjá tilfinningu fyrir sjálfum sér • Felur í sér að íhuga eigin hugsun, sjálfsskilning, eigin viðbrögð • Þroskast síðust af öllum greindarþáttunum