UNIVERZITET ISTOČNO SARAJEV O MEDICINSKI F AKULT E T - FOČA

1. UNIVERZITET ISTOČNO SARAJEVOMEDICINSKI FAKULTET - FOČA NJEGA LICA SA POREMEĆAJEM UČENJA Prof dr sci. Milan Novaković Faculty of Medicine, Foca, Bosnia and Herzegovina. Phone: 99387-65-661-115, 99387-55.224 - 181 (phone/fax) E-mail: milanov@telrad.net; milanov@rstel.net Address: St. V Putnika 7, 76 300 Bijeljina, Bosnia and Herzegovina

2. CILJEVI UČENJA - Identifikovati uzroke poremećaja učenja... • Razlikovati poremećaje učenja od poremećaja inteligencije i pamćenja... • Identifikovati intervencije kod osoba sa poremećajem učenja... • Identifikovati probleme u fizičkoj njezi... • Podsticati osobe sa poremećajem učenja na samostalnost... • Pružiti podršku porodici osoba sa poremećajem učenja... • Komunicirati sa službama za njegu ljudi sa poremećajem učenja...

3. UČENJE J. Piaže: biološka tumačenja učenja uz filozofske zamisli, • Zakonitosti biološkog razvoja se prenose na psihološki, • Povezanost starih sklopova u novim funkcijama, i • Razvoj novih sklopova se prilagođava starim u promjenjenim uslovima, koje diktiraju interpersonalni odnosi i soc. sredina... • Forme uzrasta se prilagođavaju uzrastu i zahtjevima okoline... • Razvijeni oblici ponašanja preinačavaju zahtjeve okoline... J. Piaže tumaču dječiji razvoj u 4. perioda: • Čulni i period pokreta koji traje do 2. godine života.... • Preoperacionalni traje do 6. g. izgradnja unutrašnje saznajne slike... • Period konkretnih operacija: 7-11. g>konkretni mišljenje i stvarnost... • Period formalnih operacija do mladosti... Dakle, uključuje se značaj sazrijevanja i učenja... Dijete je aktivan učesnik učenja i stalno stiče nove djelatnosti... Djeca organizuju na izvjesan način učenja u operacione grupe... Svi vidovi ponašanja mladih su djelatni - djelotvorni...

4. TEORIJE UČENJA I Teorije u kojima su učenja i ponašanja naučena (Eysenk 1967,Kaličanin 1978). Glavni oblici učenja su klasično (respodentno) i instrumentalno (operantno). Klasičnim uslovavanjem >prvi osjećajni odgovori, strah, strepnja, ljutnja... Drugi vid učenja je povezan sa endokrinim žlijezdama ANS-u,krvnim sudovima, Operatno uslovljavanje je osnovni oblik učenja... Nalazi se kod vježbe putem nagrađivanja, putem prekidanja, izbjegavanja... Ponašanje se može naučiti i kroz ponašanje drugih ljudi (uzor, i “kvaziuzor”).. Učenje nastaje kroz govorne poruke, može biti pojačano ili zakočeno-posledice. Rani period života>dijete se ponaša prirodno>period popuštanja(udovoljavanja) Period podruštvljavanja (socijalizacije) >kad zavise od ponašanja drugih... Socijalizacija može biti brza-spora, ili uz nagrade i kazne... U socijalizaciji su moguća pozitivna i negativna učvršćenja... Negativna učvršćenja daju mogućnost za strepnju, što remeti razvoj djeteta... Konačno sva učenja su pod uticajem dva preovlađujuća teorijska pravca: - organicističkog i psihološkog...

5. TEORIJE UČENJA II Organistički autori: > sve je posljedica neuroloških sklopova... Duševne pojave i poremećaji (i učenja) su posledica promjena u CNS-u... • Bilo kao ograničene promjene u strukturi CNS-a... • Biofunkcionalno: psihičke funkcije u poremećaja sklopova CNS-a u cjelini... • Sazrijevanje i razvoj su procesi kojim se obavlja funkcija učenja u CNS-u... • Psihotološke pojave su posledica poremećaja u razvoju i sazrijevanju.... • Mentalni poremećaji su i posljedica razdgradnje centara razvoja/zrelosti... • Uzroci poremećaja razvoja/zrelosti su urođeni i stečeni (upale, dyshamonia)... Psihodinmičari > jak uticaj psihički i socijlnih činilaca... - Poremećaji su posljedica sukoba: dijete - spoljašnji svijet... • Mentalni razvoj pod jakim uticajem socijalnih faktora... • Mentalni razvoj pod jakim uticajem religioloških saznanja (naučenosti)... • Mentalni razvoj pod jakim uticajem kulturoloških faktora...

6. VULNERABILNE GRUPE • Dječiji uzrast: predškolski i školski; • Adolescncija, • Odraslo zrelo doba uz mentalne poremaćeje ili inhibicije, • Doba profesionalnog umirenja (penzionisanja)... • Rano staračko doba: naznake u ando/meno pauzi, • Staračko doba u mirovini, • Kasno staračko doba (preko 75. godina)... • Komplijansa; • Trudnice i porodilje, • Komorbiditet uz somatske i mentalne bolesti... • Malignitet, • Samački život (Vita unitaria Z 62.0 prema MKB-10); • Testatorska sposobnost...

7. Psihijatrijska zaštita - tim • Prijem pacijenata u psihijatrijaku ustanovu je kompleksniji od prijema pacijenata u oblasti somatske medicine; • Medicinski: za svaki prijem u bolnicu mora postojati medicinska indikacija, • Kod psihijatrizacije mentalnih bolesnika često je jak uticaj društva; • Socijalno zbrinjvanja u PB – grube procjene govore o 50% takvih pacijenata; Psihološki apsekt prijema zavisi od vrste prijema... Somatski bolesnik najčešće prijem doživljava kao olakšanje; Doživljaj pri prijemu psihijatrijskog bolesnika može biti vrlo različit, Prijem se može shvatiti kao agresija na sopstvenu ličnost; “kao nalog onih”... Sociološki aspekt prijema: zbog stigme i skepse na sudbinu bolesnika.. Medicinske ustanove preferiraju stategiski vid pomoći: moć - nemoć.... Psihijatrijska hospitalizacija u nekim sredinama “obilježava čovjeka – trajno... Pravni aspekt prijema može se tumačiti dvojako: • 1. postoji pravo čovjeka da se liječi... • 2. sudsko-medicinska problematika - kod prinudnih prijema... Administrativno - medicinski aspekt: pokriće za nastale troškove liječenja....

8. PSIHIJATRIJSKA ZDRAVSTVENA NJEGA Rad u psihijatrji se razlikuje od rada u drugim granama medicine zbog; • Pacijenat sa kojima se radi tj, prirode njihove bolesti... • Načinima liječenja psihijatrijskih pacijenata; • Odnosa koji se uspostavljaju tokom liječenja sa pacijentom i • Učešća sestara u tim odnosima... Psihijatrijski bolesnik se razlikuje od ostalih bolesnika: • Somatski bolesnioci imaju očuvane psihičke sposobnosti, • Svijest o bolesti je više očuvana kod somatskih bolesnika; • Treća tačka razlikovanja je izmjenjen realitet (kod mentalnih bolesnika)... Psihijatrijski bolesnik može: • Da ne osjeća određene potrebe, • Da ne zna da ih zadovolji na pravci način, do samouništenja, • Ili ima potrebe koje drugi ljudi nemaju... Savremeni pristup mentalnom bolesnika je holistički - integrativan pristup!!! Razlike među bolesnicima postaju već od prijema bolesnika.... Kompleksnost liječenja: biološko, psihološko, socijalno...

9. PRIJEM PACIJENATA U ZDRAVSTVENU USTANOVU Prijem bolesnika u zdravstvenu ustanovu obuhvata nekoliko aspekata: - Medicinski: prijem mora da sadrži isključivo medicinske indikacije (gerijatrija), - U Psih. Ustanovama i do 50% bolesnika su postpsihoptični (bivši bol.)... - Psihološki aspekt primanja zavisi od vrste prijema... - Doživljaj prijema psihijatrijskog pacijenta je različit... - Prijem se može shvatiti i kao agresija na pacijentovu ličnost... - Sociološki aspekt: elementi stigme, i skepse za budućnost bolesnika... - Pravni aspekt prijema se može posmatrati dvojako: - prvo postoji pravo čovjeka da se liječi na najbolji mogući način, - drugo pravo mentalnih bolesnika je učešće u sudsko-medicinskoj problematici: prinudni prijem- ekspertize... - Administrativno-ekonomski aspekt prijem je materijalno pokriće za troškove liječenja...

10. Vrsta prijema pacijenta u psihijatrijsku ustanovu - Dobrovoljni: kad pacijenti imaju uvid u stanje bolesti... - Ambivalenti pacijenti imaju djelimični uvid u bolest. Ambivalentni pružaju verbalni otpor, ali se učini prijem... - Prinudni prijem, sa ili bez primjene dodatnih sredstava... Koristi se u situacijama kada pacijent odbija bolničko liječenje, jer nema uvid u sopstveno stanje ... Prijem agresivnog, agitiranog pacijenta je posebno teška situacija... Prijem HITNIH pacijenata se odvija u zavisnosti od stanja zdravlja... Kod prinudne hospitalizacije (MUP), brza i efikasna intervencija... Interviju se brzo sprovodi, uz pomoć svih osoba.... Fizička imobilizacija kod veoma agitiranih pacijenta... U znake potpune agresije spadaju: • Pojačana motorna aktivnost... • Verbalni pokazatelji agresivnosti... • Neverbalni indikatori agresivnosti

11. Prinudni prijem mora da bude : • Što jednostavniji, • Što jasniji, • Što strpljiviji, • Sa “dovoljno ponavljanja”... Prijem mora da podrazumijeva: • Uzimanje svih stvari i predmeta od pacijenta... • Uzimanje svih stvari od vrijednosti... • Provjeriti sve lijekove koje pacijent ima kod sebe... Odgovorna sestra lično odvodi pacijenta na liječenje u intervenciju... Potom se pacijent predstavlja nadležnoj sestri i/ili ljekaru... Bolji je ostvariti prvi kontakt sa sestrom nego sa ljekarom... Program rada i kućni red... Neophodan je početni stepen uzejamnog upoznavanja pacijenata u sobi... Upoznati pacijenta sa prostorijama na Odeljenju koje može koristiti... Dalja briga pacijenta je povezana sa ordinirajućim ljekarom...

12. Psihijatrijski tim Minimum psihijatrijskog tima čine: - Ljekar /neuropsihijatar, psihijatar, psiholog, dvije medicinske sestre... - Uloga medicinske sestre u ambulatnom psihijatrijskom radu... - Priprema bolesnika za psihijatrijski pregled... - Završetak psihijatrijskog pregleda; dokumentacija... - Uloga mnedicinske sestre u Dnevnoj bolnici: radne i okupacione aktivnosti... - Uloga glavne sestre na Psihijatrijskom odjeljenju /VSS/... - Medicinska dokumentacija: protokoli bolesnika, telefonskih poziva, kućnih posjeta, prinudnog liječenja- kongrentna saglasnost, potpisi staratelja. - Čuvanje medicinske terapije: npr. Metadon... - Odgovorne medicinske sestre... psihijatrijski odsjeci... - Uloga medicinske sestre na Psihijatrijskoj intenzivnoj njezi: stalan nadzor... - Uloga medicinske sestre na Psihijatrijskoj klinici: više protokola-testovi... - Uloga medicinske sestre u azilarnoj instituciji: više opterećenja... - Uloga medicinske sestre u Gerijatrijskoj ustanovi... - Uloga medicinske sestre u penološkim Ustanovama...

13. TERAPIJA - Psihofarmakoterapija; • Biološka terapija u užem smislu; • Psihoterapija; • Radna; • Okupaciona, • Rekreativna i • Socioterapija

14. PSIHOFARMAKOTERAPIJA Pravila koja sadrže znanja o: • Imenu i prezimenu bolesnika; • Tačnom nazivu lijeka; • Tačno određenoj dozi • Načinu davanja i vremenu davanja Mora postojati znanje o • Obsegu terapijskih doza; • Brzini djelovanja; • Vrsti očekivanih efekata; • Neželjenim efektima lijekova; Vrsta lijekova: • Anksiolitici, • Neuroletici, • Antidepresivi; • Psihostabilizatori; • Biološka tarapija: EKT, ponekad inzulin u bolničkim uslovima...

15. PSIHOTERAPIJA Psihoterapija je pozitivan psihološki uticaj na pacijenta. Ciljevi su da se: • Odstrane modifikuju i uspore postojeći simptomi, • Uoče promjene i poremećani načini ponašanja i • Uspostavi i unaprijedi pozitivan razvoj ličnosti (Marić, 2005, Novaković 2009). Može biti: hospitalna, ambulantna i kućna, Prema terapijskom pristupu su: • Direktivne, bihejvior (ponašanje) i porodična, • Reflektivne (kognicija), analitička i pacijent centrirana, • Ekspresivne (emocije) geštalt psihoterapija.. Prema dubini pristupa dijele se na : • Suportativne: ispovjedanje, savjetovanje, vođenje, sugestija, persuazija... • Reedukativne- modifikacija ponašanja i interpersonalnih odnosa... • Rekonstruktivne – rekonstrukcija odnosa: Frojd, Ego analiza, psihoanaliza...

16. RADNA TERAPIJA A. EFEKAT NA PSIHOMOTORNE AKTIVNOSTI.1. Stimulisanjem: a) buđenje interesovanja; b) sposobnost održavanja pažnje.2. Smirivanjem: a) relaksacija; b) manja destrukcija; c) normalni zamor. B. EFEKAT NA EMOCIJE.1. Postizanje emocionalne stabilnosti kroz osjećanje zadovoljstva;2. Uticanje na raspoloženje pomoću rekreativnih aktivnosti. C. EFEKAT NA VOLJNE AKTIVNOSTI.1. Stimulisanje motivacije kao preduslova volje ("uraditi nešto");2. Njegovanje istrajnosti i upornosti. D. EFEKAT NA INTEGRATIVNE FUNKCIJE SVESTI.1. Organizacija nivoa svesti – integruum: motorni, intelektualni i emocionalni.2. Poboljšanje odnosa prema samom sebi, samopoštovanje.3. Osjećanje samokontrole i odgovornosti.4. Razvijanje impulsa za samoizražavanjem (kreativnost i originalnost). E. KOČENJE NEPRIKLADNIH IMPULSA I STANJA.1. Oslobađanje od osjećanja straha i krivice.2. Oslobađanje od razočarenja i produbljavanja depresije.3. Kontrolisanje paranoidnih tendencija.4. Upoznavanje i kontrolisanje regresivnih tendencija. F. ADAPTACIJA NA PSIHOFIZIČKE PROMENE1. Lakše podnošenje stresa hospitalizacije.2. Poboljšavanje adaptacionih odbrambenih sistema... G. EFEKAT NA PSIHOSOCIJALNE AKTIVNOSTI1. Poboljšavanje, odnosno prevazilaženje socijalne izolacije. H. ADAPTACIJA NA NORMALAN ŽIVOT u rehabilitaciji.

17. OKUPACIONA TERAPIJA MATERIJAL ZA OKUPACIONO-RADNU TERAPIJU Materijala daje slobodno oblikovanje uz senzibilnost i opreznost. Gvožđe, kamen provocira agresiju i vezuje višak nagonske energije. Drvo bakar= živi, topli kvaliteti sa različitim mogućnostima obrade. Boje i tonovi = djeluju na bolesnikove emocije, pažnju, umor. SREDINA ZA OKUPACIONO-RADNU TERAPIJU Okupaciono-radna terapija se praktično izvodi u grupi. Rad je odlučujući faktor koji podstiče nasleđene dispozicije... VRSTE TEHNIKA 1. Mehaničke tehnike 2. Dirigovane tehnike 3. Sedativne tehnike 4. Stimulativne tehnike 5. Inventivne tehnike 6. Slobodne tehnike

18. REKREATIVNA TERAPIJA a) uticaj na fizičko-biološki deo ličnosti. b) uticaj na psihičko zdravlje=podsticanju zdravih dijelova psihičkog života... c) uticaj na socijalno zdravlje, izgrađivanja navika prihvatljivog ponašanja... Rekreativne aktivnosti u 4 kategorije: a) Motorni oblici aktivnosti. b) Senzorni oblici aktivnosti. c) Laki intelektualni oblici aktivnosti. d) Umetničko-kreativne aktivnosti. Ciljevi rekreativne terapije su: 1. Relaksacija unutrašnje napetosti i anksioznosti... 2. Stimulisanje interesa i podizanje samopuzdanja... 3. Povećavanje osjećanja odgovornosti... 4. Poštovanje potreba drugog i smisao za kolektivnost... 5. Zamena nezdravih obrazaca i smjerova zdravim... 6. Poboljšavanje apetita, disanja i cirkulacije krvotoka... 7. Jačanje muskulature i stvaranje ugodnog fizičkog zamora... 8. Razvijanje smisla za ritam i pravilno držanje... 9. Izoštravanje estetskih doživljaja i poboljšavanje emocionalnih reagovanja... 10. Poboljšavanje brzine reagovanja, izdržljivosti i koordinacije grupa mišića.

19. SOCIOTERAPIJA Socijalna psihijatrija se bavi grupama ljudi manje pojedincem. Vezu i odnos između oboljenja i sociokulturnih procesa. Socijalni faktori u etiologiji duševnih poremećaja. Socioterapija je metod terapijskog - rehabilitacionog postupka, a cilj je resocijalizacija. TERAPIJSKA ZAJEDNICA = značajan faktor uticaja je sredina = stručno vođene aktivnosti.. TZ = zajednica bolesnika i medicinskog osoblja u radu... Forme rada: • Sastanci bolesnika sa radnim terapeutom i sestrama, • Savjet bolesnika i nizom aktivnosti koje su organizovane od strane savjeta, • Veliki nedeljni sastanak terapijske zajednice.