Rekspölur I

1. Rekspölur I Einstaklingur ... Starf ... Fjölskylda...

2. Einstaklingurinn • Við byrjum á að skoða einstaklinginn (það er að segja þig) og þá þætti sem gerðu þig að því sem þú ert núna .... Garðar Gíslason

3. Erfðir og umhverfi • Erfitt að segja hvort skipti meira máli í mótun einstaklingsins • Rannsóknir á eineggja tvíburum hafa ekki getað skorað afgerandi úr hvort skipti meira máli Garðar Gíslason

4. Sjálfsmynd: • Sú skoðun sem þú hefur á sjálfum / sjálfri þér. • Sjálfsmyndin mótast í samskiptum við aðra Garðar Gíslason

5. Persónuleiki • Hugtakið persónuleiki er komið úr grísku og þýddi upphaflega gríma. Nánast útilokað að lýsa hvað persónuleiki er...... • Hver er t.d. þinn persónuleiki? Finnst þér hann hafa breyst eitthvað í gegnum árin? Garðar Gíslason

6. Þarfir .... • Næst skulum við skoða hvaða þarfir fólk flest hefur. • Nefndu nokkur dæmi um þarfir sem þú hefur. Garðar Gíslason

7. Þarfir • Lífsnauðsynlegar þarfir: Súrefni, næring, ást, umhyggja og samskipti við aðra. • Efnislegar og félagslegar þarfir: Mismunandi eftir því umhverfi sem við ölumst upp í. Garðar Gíslason

8. Þarfir • Gerfiþarfir: Allt sem við getum lifað án. Sumir fræðimenn telja að allar þarfir séu raunverulegar og því eigi hugtakið ekki rétt á sér. • Hugtakið er gagnlegt til að átta sig hvað auglýsingar í fjölmiðlum hafa búið til mikið af gerfiþörfum hjá okkur. Garðar Gíslason

9. Abraham Maslow Þarfapýramídinn (bls. 50) • Líffræðilegar þarfir. • Þörf fyrir öryggi. • Þörf fyrir félagsleg tengsl. • Þörf fyrir sjálfsvirðingu. • Þörf fyrir lífsfyllingu. Garðar Gíslason

10. Félagsmótun • Felst í að kenna okkur að verða að nýtum samfélagsþegnum í því samfélagi sem við ölumst upp í. Garðar Gíslason

11. Félagsmótun Félagsmótun er ævilangt ferli og skiptist í: • Frummótun: Undirstöðureglur samfélagsins. Fjölsyldan kemur mest að þessu ferli. • Síðmótun: Viðbótarreglur sem tengjast þeim hópum sem við umgöngumst. Dæmi: Skólinn, vinnan, félagar, íþróttafélög, stjórnmálaflokkar, trúfélög og fjölmiðlar. Garðar Gíslason

12. Félagsmótun er mismunandi eftir • búsetu; þéttbýli, dreifbýli, landi • kyni • aldri • tíma • systkinaröð og mörgu fleiru Garðar Gíslason

13. Helstu félagsmótunaraðilar • Fjölskyldan • Skólinn • Félagarnir • Fjölmiðlar • Aðrir (íþróttafélög, trúarhópar, stjórnmálaflokkar og fleiri) Garðar Gíslason

14. Félagsmótun - fjölskyldan • Fjölskyldan er mikilvægasti félagsmótunaraðilinn. Hún leggur grunn að öryggiskennd og sjálfstrausti barnsins. • Foreldrar oftast fyrirmyndir barnanna Garðar Gíslason

15. Félagsmótun - fjölskyldan • Uppeldisaðferðirnar misjafnar eftir fjölskyldum – en eitt er þeim öllum sameiginlegt (hvar sem er í heiminum), og það er að strákar og stelpur hljóta mismunandi félagsmótun. Garðar Gíslason

16. Félagsmótun - skólinn • Á að meðhöndla alla eins • Miðlar hugmyndum, gildum, færni og þekkingu • Flokkar nemendur niður (einkunnargjafir). Garðar Gíslason

17. Félagsmótun – skólinn • Í Grikklandi til forna var litið á menntun sem tómstundir. Skhole þýddi frítími – hefur þetta viðhorf breyst eitthvað síðastliðin 2000 ár? Garðar Gíslason

18. Félagsmótun - skólinn • Dulda námskráin: Ýmsar óskráðar reglur skólans. Mikilvægar í félagsmótuninni og eru dæmi um óformleg viðmið (t.d. að sitja kyrr og vera kurteis í tímum). Garðar Gíslason

19. Félagsmótun - félagarnir • Mjög mikilvægur hópur á unglingsárunum. • Í vinahópnum prófar og kynnist unglingurinn mismunandi hliðum af sér við ólíkar aðstæður. Reynsla hópsins verður að sameiginlegri reynslu. Garðar Gíslason

20. Félagsmótun - félagarnir • Sérstakar reglur, skoðanir og hegðun tíðkast innan vinahópsins – og þær eru oft í andstöðu við ríkjandi reglur/ skoðanir (þeirra fullorðnu). Garðar Gíslason

21. Vináttan • Hér verður þú að þekkja muninn á vináttusamböndum stráka annars vegar og stelpna hins vegar (á unglingsárunum). • Margir unglingar átta sig ekki á eðli vináttunnar – og setja jafnaðarmerki á milli vinsælda og fjölda vina sem þeir eiga. Fjöldi vina segir lítið til um gæði vináttunnar. Garðar Gíslason

22. Vináttan • Erlendar rannsóknir benda til að um 20 unglinga eigi enga vini. Hlutfallið er mjög líklega það sama hér. Garðar Gíslason

23. Unglingavandamál • Þeir sem eru að alast upp í dag mæta allt öðrum vandamálum en eldri kynslóðir Garðar Gíslason

24. Unglingavandamál • Lengri skólaganga • Vaxandi atvinnuleysi • Minni tengsl við fullorðna Garðar Gíslason

25. Unglingavandamál • Upplausn félagslegra tengsla, t.d. vegna skilnaðar foreldra eða uppreysnar unglingsins • Mikil aukning á tíðni sjálfsvíga Garðar Gíslason

26. Sjálfsvíg • Önnur algengasta dánarorsök stráka á aldrinum 15-24 Garðar Gíslason

27. Sjálfsvíg • Sjálfsvígstilraunir algengari meðal kvenna en karla. Aðferðirnar sem karlar nota eru grófari og því tekst tilraunin mun oftar hjá þeim • Miklar sveiflur í sjálfsvígum á milli ára Garðar Gíslason

28. Félagsmótun - fjölmiðlar • Fjölmiðlar verða sífellt mikilvægari varðandi félagsmótun. Garðar Gíslason

29. Helstu einkenni fjölmiðla • Ná til mjög stórs hóps fólks • Dreifing boðskapar gengur mjög hratt fyrir sig • Sendendur og mótttakendur fjölmiðlaefnis þekkja ekki hvorn annan. Einstefnumiðlun. Garðar Gíslason

30. Helstu fjölmiðlar • Sjónvarp • Myndbönd • Útvarp • Dagblöð, tímarit • Kvikmyndir • Bækur • Geisladiskar og fleira Garðar Gíslason

31. Netið hefur sérstöðu meðal fjölmiðla: • Sendendur og mótttakendur efnisins oft í nánu sambandi hvor við annan • Tvístefnumiðlun – boðin ganga í báðar áttir Garðar Gíslason

32. Áhrif fjölmiðla • Greint á milli skammtíma – og langtímaáhrifa fjölmiðla. Garðar Gíslason

33. Viðmið og gildi • Viðmið eru sérstakar skráðar og óskráðar reglur sem segja okkur hvernig við eigum að haga okkur við mismunandi aðstæður. Garðar Gíslason

34. Viðmið og gildi • Gildi eru hugmyndir um hvað sé gott, rétt og æskilegt. • Munurinn á gildum og viðmiðum: Gildi eru hugmyndir en viðmið eru reglur. Garðar Gíslason

35. Viðmið • Formleg viðmið: Skáðar reglur. Dæmi: Íslensk lög, boðorðin tíu eða skólareglur. Garðar Gíslason

36. Viðmið • Óformleg viðmið: Óskráðar reglur. Dæmi: Þegjandi samkomulag um hvernig á að koma fram við mismunandi aðstæður. T.d. vinátta, borðsiðir, klæðaburður, framkoma o.fl. Garðar Gíslason

37. Félagslegt taumhald • Þær aðferðir sem samfélagið beitir þig svo þú farir eftir formlegu eða óformlegu viðmiðunum. Garðar Gíslason

38. Félagslegt taumhald • Dulið félagslegt taumhald: Þú stelur ekki verðmætum annarra þó svo að enginn sé nálægur. • Sýnilegt félagslegt taumhald: Þér er hrósað fyrir að ná góðum árangri á prófi. Garðar Gíslason

39. Félagslegt taumhald • Umbun (jákvætt): • Formlegt taumhald: Góðar einkunnir, verðlaun og stöðuhækkun. • Óformlegt taumhald: Hrós, klapp á öxlina og hvatning. Garðar Gíslason

40. Félagslegt taumhald • Viðgjöld (neikvætt): • Formlegt taumhald: Refsing, sektir og fangelsun. • Óformlegt taumhald: Athugasemdir, háðsglósur og stimplun. Garðar Gíslason

41. Frávik • Frávik eru brot á viðmiðum samfélagsins. Þau eru breytileg eftir stað og tíma. Fólk brýtur af sér vegna vankunnáttu eða vegna þess að það er ósammála viðmiðunum. Garðar Gíslason

42. Frávik • Alvarlegast gerð frávika eru afbrot. • Dulin frávik: Þú segist ekki stela en gerir það samt. • Sýnileg frávik: Þú klæðir þig öðruvísi en allir aðrir. Garðar Gíslason

43. Staða og hlutverk • Staða einstaklings segir til um hver hann er, hvar hann er og hvaða hópi hann tilheyrir. Dæmi: Nemandi. Garðar Gíslason

44. Staða og hlutverk • Hverri stöðu fylgja nokkur hlutverk sem segja til um hvers fólk væntir af þeim sem hefur stöðuna. Dæmi: Góður eða slæmur nemandi. • Staða og hlutverk eru því nátengd. Garðar Gíslason

45. Stöður • Áskipaðar stöður: Þær stöður sem þú fæðist inn í og getur yfirleitt ekki breytt. Dæmi: Kyn, aldur og ætt. Garðar Gíslason

46. Stöður • Áunnar stöður: Þær stöður sem þú getur valið þér, t.d. vegna menntunar eða hæfileika. Dæmi: Nemandi, kennari, íþróttahetja. • Hverri stöðu fylgja ákveðin viðmið og þær njóta mismikillar virðingar. Garðar Gíslason

47. Hlutverk • Hlutverkaspenna: Þegar við reynum að leika tvö eða fleiri hlutverk í einu, sem passa ekki saman, getur myndast spenna milli hlutverkanna. Garðar Gíslason

48. Kynhlutverk • Kynhlutverk: Allar væntingar sem gerðar eru til einstaklings út frá kyni. Þessar væntingar eru að mestu leiti félagslega ákvarðaðar en ekki líffræðilega. Garðar Gíslason

49. Kynhlutverk • Væntingar til karla: Athafnasamir, líkamlega sterkir, ágengir og harðir af sér. • Væntingar til kvenna: Hlédrægar, lítillátar, sýni aðlögunarhæfni og séu auðmjúkar. Garðar Gíslason

50. Kynhlutverk • Kynhlutverk endurspegla starfs- og námsval einstaklinga í samfélaginu. Garðar Gíslason