1 / 28

Velike prevare u istoriji nauke ♠ kratka skica duga čke teme ♠

Velike prevare u istoriji nauke ♠ kratka skica duga čke teme ♠. Milan M. Ćirković Astronomska opservatorija u Beogradu Volgina 7, 11160 Beograd & Departman za fiziku Univerziteta u Novom Sadu Trg Dositeja Obradovića 4, 21000 Novi Sad e-mail: mcirkovic@aob.bg.ac.yu.

dinos
Download Presentation

Velike prevare u istoriji nauke ♠ kratka skica duga čke teme ♠

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript

  1. Velike prevare u istoriji nauke♠kratka skica dugačke teme ♠ Milan M. Ćirković Astronomska opservatorija u Beogradu Volgina 7, 11160 Beograd & Departman za fiziku Univerziteta u Novom Sadu Trg Dositeja Obradovića 4, 21000 Novi Sad e-mail: mcirkovic@aob.bg.ac.yu

  2. Filozofija nauke u dve Darvinove rečenice • “How odd it is that anyone shouldnot see thatall observation must be for or againstsome view if it is to be of any service!” (letter to Henry Fawcett, 1861) • “False facts are highly injurious to the progress of science, for they often endure long; but false views, if supported by some evidence, do little harm, for every one takes delight in proving their falseness.” (Descent of Man, 1871)

  3. Etika i nauka? • Etika: preskriptivni iskazi • Nauka: deskriptivni iskazi • Etička načela olakšavaju praktični rad naučnika (korišćenje vremena, korektan odnos sa društvenom zajednicom, itd.) • Uloga etike u nauci je najbolji pokazatelj besmislenosti scijentizma/pozitivizma

  4. Oblici ne-etičkog ponašanja I • Stavljanje nauke u službu ideologije (npr. lisenkoizam, “arijevska” nauka, “naučni” rasizam, “naučni” socijalizam, “creation science”) • Cenzura “nepoželjnih” hipoteza (npr. slučaj Velikovski) • Uredjivačke zloupotrebe (npr. diskrecija pri objavljivanju novih rezultata)

  5. Oblici ne-etičkog ponašanja II • Zloupotrebe rukovođenja (npr. Goldhaber i Brukhejvenski akcelerator) • Ignorisanje rizika zarad “istraživanja”, “napretka”, itd. (npr. Kompton i “Trinity test”) • Podvale(engl. hoaxes) • Prevare(engl. frauds)

  6. Primer van nauke: slučaj van Megeren

  7. Podvale (hoaxes) – “uglavnom bezopasne” • “Podvala sa Mesecom” i Sir John Herschel • Wells, Welles i Marsovci • Gamov i  članak • Sokalova podvala • Zajednički imenitelji: ili potiču van nauke ili su usmerene ka vannaučnoj publici; koriste neznanje/neobrazovanje; često su duhovite; mogu imati društveno koristan karakter.

  8. Prevare (frauds): ozbiljan problem • Potiču od profesionalnih naučnika i usmerene su ka naučnoj javnosti. • Striktno naučno obrazovanje je irelevantno za prepoznavanje! • Nanose ogromnu nematerijalnu (a ponekad i materijalnu) štetu! • None Dare Call It Treason: izuzetno ih je teško otkriti, delom zbog selekcionih efekata.

  9. Mala top-lista...

  10. 6. mesto: nedokaziva krivica Klaudija Ptolomeja • Almagest (oko 145. AD) – najveće astronomsko delo antike sa par nedostataka... • PRIMER: “Pažljivo posmatranje” ravnodnevnice 26. IX 139. AD – koja se odigrala više od 36 sati ranije! • Ekstrapolacija iz algoritma Hiparha iz Nikeje (3 veka ranije). • Mada je danas nemoguće dokazati, skoro izvesno je da je Ptolomej (i) “štelovao” bar neka posmatranja, te (ii) prisvojio mnoge Hiparhove rezultate • Ovo drugo, međutim, nije nužno neetičko ponašanje!

  11. 5. mesto: zagonetni slučaj žabe-babice... • Predrasude o evoluciji... • Pol Kamerer (1880-1926): najznačajniji eksperimentalni lamarkist • Desetak (navodno) uspešnih eksperimenata pre onog ključnog sa Alytes obstetricians(“žabom-babicom”)

  12. Nesrećne okolnosti (rat, raspad Austro-Ugarske, inflacija) prekinule Kamererove eksperimente. • Za jedini sačuvani uzorak žabe su Nobl i Pržibram 1926. godine pokazali da je veštački obojen mastilom. • Tragičan kraj afere – misterija koja traje... • Kestlerova knjiga otkriva okolnosti “povoljne” po Kamerera • Pogubne posledice lamarkizma u bivšem SSSR-u

  13. 4. mesto: ser Siril Bart i “deadly twins” • Problem definicije inteligencije i njenog nasleđivanja • Sir Cyril Burt (1883-1971) najsnažniji zagovornik hereditarizma (i klozet-rasista) • Uživao mirno ubezbrojnim počastima i funkcijama (od 1960. i doživotni počasni predsednik Mense!)...

  14. 1974-79. pokazano da su nalazi sa identičnim blizancima falsifikovani! • Imao i drugih “nestašluka”: objavio 63 (!) rada pod svojim imenom u časopisu čiji je bio osnivač i urednik, kao i nekoliko radova pod pseudonimima (na koje je posle sam odgovarao) • Hernšouova biografija/dijagnoza (1981): psiholog/psihopata • Još uvek ima i branilaca... • Pitanje nasledja IQ ima i danas ozbiljne društvene i političke posledice!

  15. 3. mesto:Vilijem Samerlin i ofarbani miševi • Kad i gde: 1973-74, Sloun-Ketering institut za rak u Njujorku • Ko: mladi i “briljantni” imunolog Vilijem T. Samerlin • Problem odbijanja transplantiranih tkiva i organa kod ljudi i životinja • Samerlinovi senzacionalni eksperimenti: moguće je presaditi tkiva sa genetski nepovezanog donora bez imune reakcije! • Potencijalni spas za hiljade ljudi svake godine...

  16. Experimentum crucis: pojava zdravih i normalnih belih miševa sa crnim delovima kože (“zakrpama”) transplantiranim sa genetski nepovezanih donora među crnim miševima. • Nakon jedne Samerlinove trijumfalne prezentacije u kabinetu direktora, dr Guda, krajem 1974... • ...oštrooki laborant otkriva: mrlje “transplantiranog tkiva” nestaju kada se miš pomiluje prstom umočenim u alkohol... • ...tj. nastale su korišćenjem flomastera!!! • I ostali rezultati objavljeni tokom dve godine bili su podjednako izmišljeni. • Samerlin je otpušten i upućen na psihijatrijsko lečenje. • Nalazi: “neizdrživo kliničko i eksperimentalno opterećenje” koje je “pomračilo” njegovo rasuđivanje...

  17. Ova prva velika medicinska prevara nije sasvim zaboravljena – internet pretraga ne daje Samerlinovu sliku, ali daje: • Možda najbolji komentar: “This was so bizarre because misconduct cases are usually so much more complicated.But this was simply a guy with a Magic Marker.” - dr Džon Livit, bivši Samerlinov kolega, danas bioteh konsultant

  18. 2. mesto: Jan Hendrik Schön i čari (lažne) nanotehnologije • Kandidat za Nobelovu nagradu kao prevarant... • 1998-2001: 27 radova sa “senzacionalnim otkrićima” • Uticaj mesta (Bell Labs) i časopisa (Science, Nature) • Nanotehnologija i high-T superprovodnost – pomodne teme • Neki od najodgovornijih izbegli sankcije...

  19. I na prvom mestu je...

  20. 1. mesto:naš najneslavniji predak... • ... u narodu poznat kao Eoanthropus Dawsoniilitičovek iz Piltdauna

  21. Sad i nekad... • U mirnom mestašcu u Eseksu... • ...lokalni lekar i amater-paleontolog Čarls Doson sa prijateljima pronalazi 1908-1915 gomilu čudnih ljudskih fosila • Doson umire već 1916. i odnosi u grob odgovor na jednu od najvećih zagonetki u istoriji nauke.

  22. “U potrazi za izgubljenim vremenom” (1912-1953) • “Prava karika koja nedostaje”? • Nacionalno blago Britanske imperije... • Preko 300recenziranih naučnih radova bilo je napisano na temu Piltdaunskog čoveka, 99% u afirmativnom smislu! • Retki su bili skeptici (među njima i Brana Petronijević) • Kombinacija dogmatskog darvinizma i nakaradnog patriotizma

  23. Neki mudri ljudi su sumnjali... • Brana Petronijević (1875-1954) naš najznačajniji filozof i paleontolog, “poslednji metafizičar” • 1921. objavljuje L’Evolution Universelle • Insistira na kontinuitetu kosmološke, fizičke, hemijske i biološke evolucije • U potonju je jasno ubrajao i evoluciju čoveka – veliki protivnik kreacionizma • Vrlo sumnjičav u povodu Piltdaunskog čoveka...

  24. Konačno... • Oukli, Vajner i Klark pokazuju 1953. da se radi o izuzetno veštomfalsifikatu – spoju lobanje savremenog čoveka i vilice organutana!

  25. Whodunnit? • Pored Dosona još bar desetak osumnjičenih. Medju njima su: • Sir Arthur Smith Woodward, kustos Britanskog muzeja (lični prijatelj Petronijevićev) • Prof. William Solas – dugogodišnji šef katedre za paleontologiju u Kembridžu • Sir Arthur Conan Doyle (prava zagonetka za Šerloka Holmsa!) • otac Pierre Teillhard de Chardin – kasnije slavni paleontolog, filozof i teolog • i mnogi drugi... (preko 20 knjiga napisanih o mogućim krivcima!)

  26. Neke od opštih pouka... • Nauka nema razvijen sistem “unutrašnje kontrole” koji imaju, npr. umetnosti, sport ili finansije! • Prevare je teško otkriti! • Istorija prevara pokazuje da su iluzorna očekivanja pozitivista i scijentista da je nauka u stanju da ljude učini boljim!

  27. Eksperimentalni/posmatrački aspekti nauke su podložniji prevarama od teorijskih. • Filozofsko obrazovanje, kritički duh i interdisciplinarni pristup koliko-toliko umanjuju opasnost da se bude prevaren. • Ni u šta verovati nekritički.

  28. Hvala na pažnji! Pitanja? Komentari? Kritike?

More Related