M ühazirəçi: Dos. Məmmədov s.z .

1. AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ MÜHƏNDİSLİK FAKÜLTƏSİENERGETİKA KAFEDRASIMÖVZUSİMMETRİK MÜRƏKKƏBƏLƏR METODU FƏNN: ELEKTROTEXNİKANIN NƏZƏRİ ƏSASLARI Mühazirəçi: Dos. Məmmədov s.z. Gəncə~2010

2. Ə D Ə B İ Y Y A T 1. Kazimzadə Z. “Elektrotexnikanın nəzəri əsasları”. Bakı, Maarif, 1966. 2. Волынский Б.А. “Elektrotexnika” .Москва, энергоатомиздат, 1987. 3. Блажкина А.Т. Общая электротехника. Ленинград энергоиздат. Ленинградское отделение, 1988. 4. Нейман Л.Р. Теоретические основы электротехники: в 2-х томах. Ленинград. Энергоиздат, 1988. SİMMETRİK MÜRƏKKƏBƏLƏR METODU

3. Qeyri-müntəzəm yüklənmə, bir və ya iki fazlı qapanma və yerləbirləşmə hadisələri, üçfazlı sistemlərdə cərəyanlar və bəzi hallarda isə gərginliklər simmetrililiyinin pozulmasına səbəb olur. Belə hallarda ayrı-ayrı fazların gərginlikləri və cərəyanları həm qiymət və həm də faz etibarilə dəyişir. Çox vaxt gərginliklərin simmetrililiyi az dəyişdiyi üçün sistemdə təkcə cərəyanlar qeyri-simmetrililiyi nəzərə alınır. Belə hallarda üçfazlı sistemdən keçən qeyri-simmetrik cərəyanları tapmaq üçün gərginlikləri simmetrik qəbul etmək lazım gəlir ki, bu vəziyyətdə çox vaxt qeyri-müntəzəm yüklənmə alınır. Bəzi hallarda gərginliklərin simmetrikliliyi çox dəyişdiyi üçün, sistemdə cərəyanların qeyri-müntəzəmliyindən SİMMETRİK MÜRƏKKƏBƏLƏR METODU

4. əlavə, gərginliklər qeyri-simmetrikliliyi də nəzərə alınır. Bu vəziyyət ən çox qısa qapqnma vəı yerlə birləşmə hadisələrindən əmələ gəlir. Simmetrik mürəkkəbələr metodu adlanan bu üsula görə, hər hansı qeyri-simmetrik üçfazlı sistem, üç müstəqil və simmetrik üçfazlı sistemə ayrılır; bu sistemlərdən birincisi düz ardıcıllıqla, ikincisi əks ardıcıllıqla fırlanan simmetrik vektorlardan, üçüncüsü isə müsbət cəhətə fırlanan eyni fazlı vektorlardan ibarət olur. Qeyri-simmetrik sistemi təşkil edən bu simmetrik sis­tem­lərdən birincisinə düzsıralı sistem, ikincisinə əks sıralı sistem, üçüncüsünə sıfır sıralı sistem deyilir. Qeyri-simmetrik cərəyanlar və ya gərginliklər sistemi qiymətcə müxtəlif, fazca isə eyni olmayan üç vektor vasitəsiləverilir. SİMMETRİK MÜRƏKKƏBƏLƏR METODU

5. SİMMETRİK MÜRƏKKƏBƏLƏR METODU

6. Qeyri-simmetrik cərəyanlar və ya gərginliklər sistemi qiymətcə müxtəlif, fazca isə eyni olmayan üç vektor vasitəsilə verilir. Belə bir sistem, üç müstəqil sistem və simmetrik şəklində göstərilə bilir ki, bunlardan birincisi – düz sıralı, ikincisi- əks sıralı, üçüncüsü –sıfır sıralı adlanır. Şəkil 1 qeyri-müntəzəm yüklənmiş hər hansı bir qeyri-simmetrik sistemin cərəyanları göstərilmişdir.Həmin sistemi təşkil edən simmetrik sistemlərin ayrı-ayrı cərəyan vektorlar;(faz cərəyanları) irəlidəki bəhslərə əsasən tapılır. Belə ki, düz sıralı cərəyanlar: SİMMETRİK MÜRƏKKƏBƏLƏR METODU

7. SİMMETRİK MÜRƏKKƏBƏLƏR METODU

8. sıfır sıralı cərəyanlar isə: bərabərdir. Qeyri-simmetrik sistemin ayrı-ayrı faz cərəyanları bu üç sistemin müvafiq mürəkkəbələri cəminə bərabərdir: və ya bütün yuxarıdakı qiymətləri A fazının kəmiyyətləri ilə əvəz edərək tapırıq: SİMMETRİK MÜRƏKKƏBƏLƏR METODU

9. Bu tənliklərə toplama tənlikləri deyilir. Verilən tənlikləri bir yerdə həll etməklə, toplayıb üçə bölməklə sıfır sıfır sıralı cərəyanı: SİMMETRİK MÜRƏKKƏBƏLƏR METODU

10. Sonra bu tənliklərdən birincisini a3 , ikincisini a, üçüncüsünü isə a2 vurmaq və toplayıb üçə bölməklə düz sıralı cərəyanı: Tənliklərdən birincisini a3, ikincisini a2, üçüncüsünü isə a vurmaqla və toplayıb üçə bölməklə əks sıralı cərəyanı alırıq . : SİMMETRİK MÜRƏKKƏBƏLƏR METODU

11. Bu tənliklərə ayırma tənlikləri deyilir və bunların vasitəsitəsilə ayrı –ayrı mürəkkəbə sistemlər,qeyri-simmetrik sistemin müfafiq şəkildə parçalanması yolu ilə tapılır.Yuxarıdakı toplama və ayırma tənlikləri analitik əməliyata yol verdikləri ki­mi,qrafik əməliyat üçündə əsasdır.Qeyri-simmetrik sistemin vektor diaqramı verildiyi zaman,onun vektorlarını, tənliklərə əsasən,fırlandırıb toplamaqla və sonra üçə böl­mək­lə simmetrik mürəkkəbə vektorlarını tapmaq olur. SİMMETRİK MÜRƏKKƏBƏLƏR METODU

12. SİMMETRİK MÜRƏKKƏBƏLƏR METODU

13. Tutaq ki, üçfazalı sistemi xarakterizə edən cərəyan şiddətləri ancaq vektor diaqramı şəklində verilmişdir (şəkil 2). Bu halda simmetrik mürəkkəblərin tapılması üçün qrafiki üsüldan başqa qeyri hesablama metodu seçmək mümkün deyildir. Ona görə, irəlidəayırma formulaları adlan­dırdığımız tənlikləri əsas tutub verilmiş qeyri-simmetrik diaqramı təhlil edirik. Sıfır sıralı cəryanı tapmaq ücün, IA vektorunun ucundan etibarən IB və IC vektorları özlərinə paralel və bərabər çəkilir. Alınan çoxbucaqlının uclarını qapayan vektorun üçdə biri A fazanın sıfır sıralı cərəyanını verəcəkdir (şəkil 2). Düz sıralı cərəyanı tapmaq üçün IA vektorunun nəhayyətindən IB ,yəni müsbət cəhətə 120° SİMMETRİK MÜRƏKKƏBƏLƏR METODU

14. Tərtib etdi: Elektrotexnika və elektrik təchizatı kafedrasının laborantı Mehtiyeva C.İ. SİMMETRİK MÜRƏKKƏBƏLƏR METODU