ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑΣ ΧΑΡΙΤΟΥ ΘΕΜΑ«Η Μονογονεϊκή οικογένεια στην Ελλάδα:

1. ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑΣ ΧΑΡΙΤΟΥ ΘΕΜΑ«Η Μονογονεϊκή οικογένεια στην Ελλάδα: Ιδιομορφίες- Προβλήματα –Μέτρα Κοινωνικής Αντιμετώπισης». ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΥΡΓΙΩΤΑΚΗΣ Ρόδος, 2010

2. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η μελέτη μας, που πραγματοποιήθηκε σε αστική περιοχή του δήμου Νέας Αλικαρνασσού στο νομό Ηρακλείου Κρήτης, και περιέλαβε 100 αρχηγούς μονογονεϊκών οικογενειών, αναδεικνύει πολλά νέα στοιχεία, συμφωνεί κατά πολύ με τα μέχρι τώρα δημοσιεύματα αλλά και καταρρίπτει κάποια. Συγκεκριμένα, όντως ο αριθμός των μονογονεϊκών οικογενειών είναι ανησυχητικά μεγάλος, όχι όμως με σαφήνεια και στατιστική εγκυρότητα καθορισμένος διότι η καταμέτρηση γίνεται εσφαλμένα πολύ συχνά αφού οι Δήμοι και οι Κοινότητες στις απογραφές δεν ακολουθούν πιστά τον ορισμό της μονογονεϊκής οικογένειας με αποτέλεσμα να προσθέτουν ή να μην υπολογίζουν περιπτώσεις. Ισχύει ότι το μεγαλύτερο ποσοστό μόνων γονέων είναι γυναίκες, όμως ο λόγος που τις αναγκάζει να δημιουργήσουν μια οικογένεια μόνες, δεν είναι προφανής και αποτελεί μια καλή ερώτηση για μια προσεχή έρευνα.

3. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οι περισσότεροι γονείς εκδηλώνουν καχυποψία στο να απαντήσουν απλές ερωτήσεις. Όμως βρέθηκε ότι ένα ανησυχητικά μεγάλο ποσοστό των μόνων γονέων δεν διεκδικούν τα επιδόματα και τις διευκολύνσεις που τους προσφέρονται, δεν κάνουν χρήση διευκολύνσεων και προνομίων. Διαφορετικό αποτέλεσμα από τις μέχρι τώρα δημοσιεύσεις είναι ότι οι μόνοι γονείς δε βιώνουν κοινωνικό αποκλεισμό, και αν τον βιώνουν είναι με τη μορφή μη ευρέσεως εργασίας ή μη εργασιακής προαγωγής, πράγματα που όμως κάθε πολίτης βιώνει ο κάθε Έλληνας πολίτης. Ανησυχητικό, και όχι γνωστό σύμφωνα με τα μέχρι τώρα δημοσιευμένα άρθρα, ήταν το ότι βρέθηκε ότι οι περισσότεροι μόνοι γονείς προτιμούν να συνταξιοδοτούνται πολύ νέοι, νεότεροι από ότι προβλέπε ο νόμος, παρά να διεκδικούν επιδόματα.

4. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οικογένεια είναι μια θεσμοθετημένη βιο-κοινωνική μονάδα που αποτελείται από δύο τουλάχιστον ενήλικα άτομα ετερόφυλα και μη συγγενικά εξ αίματος,που έχουν συζευχθεί καθώς και (τα κατιόντα μέλη) τέκνα αυτών, η καλούμενη έτσι και "πυρηνική οικογένεια". Οι βασικές λειτουργίες αυτών των ομάδων πυρήνων (στην ευρύτερη μορφή τους) είναι η παροχή ικανοποίησης και ελέγχου των αναγκών του θυμικού -συμπεριλαμβανομένων και των σεξουαλικών σχέσεων- καθώς και η διατήρηση μιας "κοινωνικό-πολιτιστικής" κατάστασης για την ανατροφή και ομαλή κοινωνικοποίηση των κατιόντων μελών της (τέκνων). Η οικογένεια, στην νεότερη τουλάχιστον ιστορία της ανθρωπότητας, αποτελεί σεβαστή και σημαντική μονάδα, γι’ αυτό και στο άρθρο 16(3) της Παγκόσμιας Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αναγράφεται ότι «η οικογένεια είναι η φυσική και θεμελιώδης μονάδα κοινωνίας που χρειάζεται να προστατεύεται από την κοινωνία και το κράτος».

5. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η διαμόρφωση της οικογένειας εξαρτιόταν κι απ' το είδος των σχέσεων που υπήρχαν μεταξύ των δύο φύλων. Τρία βασικά είδη οικογένειας υπήρξαν σ' όλη την ανθρώπινη κοινωνία: Η πολυανδρία, όταν οι γυναίκες είχαν το δικαίωμα του γάμου τους με πολλούς άντρες (στο Θιβέτ π.χ. μέχρι τώρα επικρατεί αυτό), η πολυγαμία, όταν οι άνδρες μπορούσαν να έχουν πολλές γυναίκες, είτε ταυτόχρονα είτε διαδοχικά (πράγμα χαρακτηριστικό ιδιαίτερα για τους ανατολικούς λαούς) και τέλος η μονογαμία. Στην τελευταία περίπτωση ένας άνδρας μπορεί να έχει μόνο μια γυναίκα και αντίθετα. Η μονογαμία επικρατεί στην εποχή μας σ' όλους τους λαούς (με λίγες εξαιρέσεις στους μουσουλμάνους και μερικές πρωτόγονες φυλές) κι είναι η ανώτερη μορφή της οικογένειας, πάνω στην οποία στηρίζεται η κοινωνία. Είναι από ποσοτική άποψη μικρότερη, γιατί περιλαμβάνει τους γονείς και τα παιδιά και από ποιοτική άποψη πιο γνήσια, γιατί αποτελείται μόνο από συγγενείς πρώτου βαθμού.

6. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ρόλος της οικογένειας και η αναμφισβήτητα σημαντική στήριξη που προσφέρει στα μέλη της, με το να ικανοποιεί την ανθρώπινη ανάγκη του «ανήκω σε ομάδα» και «διαφέρω από τα πρόσωπα που είναι δίπλα μου», σε όλες τις ιστορικές περιόδους αλλάζει και εξελίσσεται. Άλλοτε η οικογένεια δρα ως πανοπλία που προστατεύει και προφυλάσσει τα μέλη της, σε περισσότερο ολιγαρχικές και αυταρχικές κοινωνίες, και άλλοτε δρα ως μηχανισμός κοινωνικοποίησης των μελών της, σε περισσότερο δημοκρατικές κοινωνίες. Παρά τις διαφοροποιήσεις όμως και τις μεταλλάξεις της οικογένειας καθώς και τις επιθέσεις που δέχεται, μέσα στη συνείδηση όλων παραμένει η θεμελιώδης κοινωνική μονάδα και ο σηματοδότης της μετέπειτα πορείας των τέκνων. Το ότι το μεγάλωμα των μέσα σε μία οικογένεια αποτελεί το μοναδικό υγιή τρόπο ανάπτυξης της κοινωνίας, έγινε παραδεκτό και από χώρες που παλαιότερα είχαν δριμύτατα αμφισβητήσει το ρόλο της: Στη Ρωσία το 1930 ψηφίστηκε νόμος κατά των αμβλώσεων, στα ισραηλιτικά κιμπούτς άρχισαν να προάγουν τη δημιουργία πυρηνικών οικογενειών μέσα στα κιμπούτς.

7. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Όμως, ο σύγχρονος τρόπος ζωής, οι τεράστιες απαιτήσεις που η ίδια η κοινωνία έχει από το μέλη της, οι πολύπλοκες και διαφορετικές δεξιότητες που καθένας καλείται να αναπτύσσει προκειμένου να επιβιώσει με αξιοπρέπεια μέσα στην κοινωνία, δημιουργούν ένα καινούριο φαινόμενο: τη μορφοποίηση της οικογένειας και την αλλαγή της δομής της. Καθώς διαφορετικοί κοινωνικο –οικονομικοί παράγοντες και η τεράστια ψυχολογική πίεση επιφέρει ανισορροπία και δυσαρμονία στη σχέση των συζύγων, η συμβίωση γίνεται από δύσκολη έως αδύνατη ανάμεσα τους, αποφασίζουν να ζουν κάτω από διαφορετικές στέγες ή αναγκάζονται να διαλέξουν κάτι τέτοιο και έτσι δημιουργείται η μονογονεϊκή οικογένεια. Στην μονογονεϊκή οικογένεια λοιπόν, εξ ορισμού υπάρχει μόνο ένας γονιός, και αυτό μπορεί να έγινε εκ πεποιθήσεων των γονιών, από χηρεία, διαζύγιο, φυλάκισης του ενός γονιού κτλ.

8. EIΣΑΓΩΓΗ Κατόπιν, ένας μεγάλος αριθμός ερωτήσεων του ερωτηματολογίου προσπαθεί να προσδιορίσει τις κοινωνικές παροχές και βοήθεια που δέχεται ο μόνος γονέας, τους κρατικούς ή ενδεχόμενα ιδιωτικούς φορείς που του τα παρέχουν και κυρίως το κατά πόσο γνωρίζει και διεκδικεί αυτές τις παροχές. Μετά την επεξεργασία και μελέτη των απαντήσεων θα παρουσιασθούν κάποιες θέσεις και παρεμβάσεις και η παρούσα εργασία θα χωρισθεί στα εξής κεφάλαια: • Στο πρώτο κεφάλαιο, θα γίνει σύντομη βιβλιογραφική ανασκόπηση στη οποία θα αναφέρεται η ταυτότητα της μονογονεϊκής οικογένειας καθώς και η βοήθεια που της προσφέρεται, σε χώρες του εξωτερικού και στην Ελλάδα. • Στο δεύτερο κεφάλαιο, όπου αναλυτικά θα παρουσιασθεί το θέμα εξέτασης, οι στόχοι και ο σκοπός της μελέτης καθώς και η μεθοδολογία προσέγγισης.

9. ΕΙΣΑΓΩΓΗ • Στο τρίτο κεφάλαιο, όπου θα παρουσιασθούν αναλυτικά οι απαντήσεις του ερωτηματολογίου και η στατιστική τους επεξεργασία. Θα ορισθούν οι ανεξάρτητες και οι εξαρτημένες μεταβλητές, θα μελετηθούν διεξοδικά τα κριτήρια των συγκρίσεων και θα αποτιμηθούν οι μετρήσεις. • Στο τέταρτο κεφάλαιο, όπου θα γίνει η σχολαστική συζήτηση των αποτελεσμάτων και θα προταθούν κάποιες θέσεις. • Στο παράρτημα, που θα παρουσιασθεί η βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε καθώς και έγγραφα από Δήμους που αναφέρθηκαν κατά τη διάρκεια της μελέτης.

10. Θεωρητική Ανασκόπηση

11. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Το 1995, η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία των ΗΠΑ ξεκινούσε την αναφορά της σχετικά με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά της οικογένειας με το ερώτημα: «Είναι η “παραδοσιακή” οικογένεια νεκρή»; (Bureau 1996)   Το ερώτημα βασιζόταν στη διαπίστωση ότι από το 1970 μέχρι το 1995 το ποσοστό των παραδοσιακών νοικοκυριών (παντρεμένα ζευγάρια με παιδιά κάτω των 18 ετών) είχε μειωθεί από 40% σε 25%, ενώ αντίθετα το ποσοστό των μονογονεϊκών νοικοκυριών είχε αυξηθεί από 5% σε 9%. Σε απόλυτους αριθμούς, οι μονογονεϊκές οικογένειες με αρχηγό γυναίκα είχαν διπλασιαστεί από 5,5 εκατομμύρια σε 12,2 εκατομμύρια, ενώ οι μονογονεϊκές οικογένειες με αρχηγό άνδρα είχαν σχεδόν τριπλασιαστεί από 1,2 εκατομμύρια σε 3,2 εκατομμύρια. Στην εργασία αυτή θα ασχοληθούμε με την μονογονεϊκή οικογένεια στην Ελλάδα. Ειδικότερα, θα αναφερθούμε στην ιστορική εξέλιξη του θεσμού της οικογένειας, τα χαρακτηριστικά της μονογονεϊκής οικογένειας και το θεσμικό πλαίσιο αντιμετώπισης της.

12. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Η ιστορική μελέτη του θεσμού της οικογένειας γενικά θεωρείται ότι αποτελεί γνωστικό αντικείμενο της κοινωνικής ιστορίας. Δεδομένου όμως του θεμελιώδους ρόλου που διαδραματίζει η οικογένεια (με οποιαδήποτε μορφή ανά τους αιώνες) στην ανθρώπινη κοινωνία, είναι δύσκολο να περιοριστεί η μελέτη αυτή σε μία μόνον επιστήμη. Έτσι, η μελέτη του θεσμού της οικογένειας σε πρώτο επίπεδο συμπεριλαμβάνει την δομή και λειτουργία της, τα μέλη και τις σχέσεις τους (οριζόντια π.χ. μεταξύ αδελφών αλλά και κάθετα π.χ. μεταξύ των γενεών και των φύλων), την ανατροφή των παιδιών και τις ηθικές αξίες που διδάσκονται, την πρόνοια και αντιμετώπιση των γηραιότερων μελών, την οικονομία του νοικοκυριού, τις παραδόσεις, τελετουργίες κτλ. Σε δεύτερο επίπεδο, η μελέτη του θεσμού της οικογένειας διασταυρώνεται με όλες τις επιστήμες που έχουν ως αντικείμενο τους τον άνθρωπο και την ανθρώπινη κοινωνία. Για παράδειγμα, άλλη πολιτική και οικονομική δομή και ανάπτυξη θα έχει μία κοινωνία, στην οποία η οικογένεια έχει την μορφή του σογιού και άλλη μία κοινωνία στην οποία κυριαρχεί η πυρηνική οικογένεια και τα μεμονωμένα, ανύπαντρα άτομα. Διαφορετική ανάπτυξη, δομή και πορεία θα έχει μία κοινωνία στην οποία ο γάμος είναι ελεύθερος και διαφορετική μία κοινωνία, στην οποία υπάρχουν περιορισμοί, π.χ. όταν τα μέλη της αριστοκρατίας πρέπει να παντρεύονται μεταξύ τους και όχι με τους κοινούς θνητούς. Γι’ αυτό και παλαιότερα πολιτικές και στρατιωτικές συμμαχίες εδραιώνονταν με το γάμo μεταξύ μελών των δύο πλευρών. Η, αντίστροφα, ο γάμος ήταν ένας τρόπος να επιτευχθεί μία

13. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ δεν μπορούμε να απομονώσουμε την οικογένεια από το κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό, ιστορικό κτλ. περιβάλλον, μπορούμε να μελετήσουμε την εξέλιξη του θεσμού της οικογένειας μέσα από δύο βασικά χαρακτηριστικά της (Πυργιωτάκης 2006): α) Την δομή της και την ιεραρχική μορφή της εξουσίας β) Το μέγεθος της, δηλ. το πλήθος των μελών και τον αριθμό των γενεών που περιλαμβάνει   Ως προς το δεύτερο χαρακτηριστικό, παρατηρείται σταδιακή μείωση του μεγέθους της οικογένειας. Η αρχική εκτεταμένη οικογένεια, που περιλαμβάνει πολλές γενεές και μέλη (παππούδες, γιαγιάδες, θείους, ξαδέλφια, ανίψια κτλ.), σταδιακά συρρικνώνεται για να καταλήξει στην σύγχρονη πυρηνική οικογένεια, η οποία εμφανίζεται σε σημαντικούς αριθμούς τον 17-18 αι. στη Δυτική Ευρώπη και αποτελείται από τον πατέρα, την μητέρα και τα παιδιά τους (Bentley, 2006). Ως προς το πρώτο χαρακτηριστικό μπορούμε να διακρίνουμε τρεις μορφές, ανάλογα με το ποιος έχει τον κυρίαρχο ρόλο: μητριαρχία (όπου τον κυρίαρχο ρόλο έχουν οι γυναίκες), πατριαρχία (όπου τον κυρίαρχο ρόλο έχουν οι άνδρες) και συντροφική μορφή (όπου υπάρχει ισότητα μεταξύ των ανδρών και των γυναικών).

14. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ • Ο λειτουργικός ορισμός της μονογονεϊκής οικογένειας και η δυσκολία του Όπως είδαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο η μορφή και τα χαρακτηριστικά της οικογένειας έχουν υποστεί τεράστιες μεταβολές στην διάρκεια των αιώνων. Όμως, αν και μπορούμε να αναγνωρίσουμε διαφορετικές μορφές της οικογένειας, είναι εξαιρετικά δύσκολο να ορίσουμε την έννοια οικογένεια, δηλ. τι είναι η οικογένεια, ανεξάρτητα από την μορφή που έχει. Αυτή η δυσκολία υπάρχει όχι μόνον μεταξύ των κοινωνικών επιστημόνων αλλά και μεταξύ του γενικού πληθυσμού. Μερικοί άνθρωποι εντάσσουν στην οικογένεια όχι μόνον τα άμεσα μέλη της πυρηνικής οικογένειας, αλλά και συγγενείς, φίλους, ακόμα και κατοικίδια ζώα (Trost, 1990). Ένας άλλος παράγοντας που δυσκολεύει τα πράγματα είναι η ιδεολογία και οι προσωπικές απόψεις των ερευνητών. Έχει παρατηρηθεί πως μορφές της οικογένειας που διέφεραν από την πυρηνική χαρακτηρίζονταν με τον αρνητικά φορτισμένο όρο αποκλίνουσες, όταν η έρευνα αφορούσε μειονότητες, και με τον ουδέτερο όρο εναλλακτικές, όταν η έρευνα αφορούσε λευκούς (Scanzoni, 1989). Η έρευνα, τα ευρήματα και τα συμπεράσματα επηρεάζονται από τις προσωπικές αξίες, συναισθήματα, υποθέσεις και ιστορία του καθενός, με αποτέλεσμα ο ορισμός της έννοιας «οικογένεια» να καθορίζεται από τη θεωρία, την κουλτούρα, την ιστορία κτλ. (Allen, 2000).

15. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Εάν είναι τόσο δύσκολο να οριστεί η «οικογένεια», τότε πως μπορεί να οριστεί η «μονογονεϊκή οικογένεια»;   Το 1989, αλλά και το 2001 – δώδεκα χρόνια αργότερα, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα σε έκθεση της σχετικά με τις μονογονεϊκές οικογένειες δεχόταν πως δεν υπάρχει διεθνώς κατοχυρωμένος ορισμός της μονογονεϊκότητας, ούτε καμιά χώρα διαθέτει έναν και μοναδικό «επίσημο» ορισμό. Οι μορφές της μονογονεϊκότητας και, κατά συνέπεια οι ορισμοί, διαφέρουν ανάλογα με το αν η μελέτη είναι κοινωνικής, ψυχολογικής, οικονομικής κτλ. φύσης (European Community 1989; Roll 1992).   Στην ίδια έκθεση όριζε την μονογονεϊκή οικογένεια ως την οικογένεια στην οποία: «Ένας γονέας – χωρίς σύζυγο ή σύντροφο αλλά, ίσως, μαζί με άλλα άτομα (π.χ. τους γονείς του) – ζει με ένα τουλάχιστον ανύπαντρο παιδί, εξαρτώμενο από αυτόν». Ως όριο της παιδικής ηλικίας θεωρείται εκείνο των 18 ετών.

16. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Οι ορισμοί αυτοί αναφέρονται στην εξωτερική μορφή της μονογονεϊκής οικογένειας και έχουν τρεις συνιστώσες (Κογκίδου, 1995): α) Την οικογενειακή κατάσταση του μόνου-γονέα β) Την σύνθεση του νοικοκυριού γ) Την έννοια του εξαρτώμενου παιδιού α)Η οικογενειακή κατάσταση του μόνου-γονέα Σύμφωνα με την έκθεση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας με βάση την οικογενειακή κατάσταση του μόνου-γονέα υπάρχουν τρεις κύριες κατηγορίες: οι χήροι, οι μόνιμα χωρισμένοι και οι ανύπαντροι. Το πρόβλημα από την πλευρά της κατηγοριοποίησης, της στατιστικής, της μελέτης και τελικά της πολιτικής, δημιουργείται, όταν για μεγάλα χρονικά διαστήματα παρών είναι μόνο ο ένας από τους δύο γονείς, χωρίς όμως να υπάρχει χωρισμός ή οικογενειακή δυσαρμονία.

17. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Τέτοιες περιπτώσεις είναι εκείνες στις οποίες η απουσία του γονέα οφείλεται σε επαγγελματικές υποχρεώσεις ή σε εγκλεισμό σε φυλακή, ίδρυμα κτλ. Η Μουσούρου ονομάζει αυτές τις καταστάσεις «χωλές» και τις διακρίνει σε δύο κατηγορίες, ανάλογα με το αν η απουσία του γονέα είναι κοινωνικά αποδεκτή ή όχι (Μουσούρου, 1993). Στην πρώτη περίπτωση η απουσία του γονέα έχει θεσμοθετημένη και προσδιορισμένη μορφή και δεν εμφανίζει δυσλειτουργίες, ενώ στην δεύτερη συμβαίνει το αντίθετο. β)Η σύνθεση του νοικοκυριού   Σύμφωνα με τον ορισμό της μονογονεϊκής οικογένειας από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα και την Γενική Γραμματεία Ισότητας, αυτό που καθορίζει την μονογονεϊκότητα είναι το γεγονός ότι μόνον ο ένας από τους δύο γονείς ζει μαζί με τα παιδιά. Σε πολλές περιπτώσεις όμως μπορεί στο νοικοκυριό να συμβιώνουν και άλλα άτομα εκτός από τον μόνο-γονέα και τα παιδιά, π.χ. παππούδες και γιαγιάδες. Επιπλέον ο ορισμός δε λαμβάνει υπ’ όψιν του το ότι μπορεί αυτά, ή και άλλα άτομα, να βοηθούν τον μόνο-γονέα. Ο ορισμός δηλαδή ουσιαστικά περιορίζεται στο νομικό ζήτημα του ποιος έχει την αποκλειστική ευθύνη για την ανατροφή των παιδιών.

18. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ γ)Ο ορισμός του εξαρτώμενου παιδιού Ο όρος «εξαρτώμενο παιδί» παραπέμπει κυρίως στην οικονομική εξάρτηση του παιδιού από ένα άτομο, το οποίο συνήθως είναι και υπεύθυνο για τη γονική μέριμνα και ανατροφή του. Το πρόβλημα που δημιουργείται εδώ με το συνδυασμό αυτών των παραδοσιακών κριτηρίων είναι ότι μπορεί η πραγματική οικονομική εξάρτηση να μη συμπίπτει με το νομικά ή κοινωνικά αποδεκτό δικαίωμα στην ανατροφή. Το πιο συνηθισμένο κριτήριο που χρησιμοποιείται, για να ορίσει την εξάρτηση, είναι η ηλικία. Εάν, π.χ., χρησιμοποιήσουμε την ηλικία των 18 ετών που θέτει η Ευρωπαϊκή Κοινότητα, τότε όλα τα παιδιά με ηλικία μικρότερη των 18 ετών θεωρούνται «εξαρτώμενα» και όλα τα παιδιά με ηλικία μεγαλύτερη των 18 ετών θεωρούνται «ανεξάρτητα».

19. Γενικά Δημογραφικά στοιχεία Παγκοσμίως 25-30% όλων των οικογενειών είναι μονογονεϊκές με αρχηγό γυναίκα, γεγονός που αμφισβητεί την κανονικότητα της οικογένειας με δύο γονείς. Ειδικότερα στις αναπτυγμένες χώρες παρατηρείται αύξηση στον αριθμό των μονογονεϊκών οικογενειών, καθώς το διαζύγιο γίνεται πιο εύκολο και κοινωνικά αποδεκτό. Μεταξύ των αναπτυγμένων χωρών τα υψηλότερα ποσοστό μονογονεϊκών οικογενειών απαντώνται στις ΗΠΑ (35% το 1998), τον Καναδά (22%), Αυστραλία (20%) και Δανία (19%). Στις αναπτυσσόμενες χώρες το διαζύγιο δεν είναι τόσο συνηθισμένο, όμως οι πόλεμοι, η εγκατάλειψη στέγης, οι θάνατοι και οι φυλακίσεις παράγουν μονογονεϊκές οικογένειες με αρχηγό συνήθως γυναίκα. Τα ποσοστά ποικίλλουν από λιγότερο από 5% στο Κουβέϊτ μέχρι περισσότερο από 40% στην Μποτσουάνα και τα νησιά Μπαρμπάντος. Στην Γκάνα, την Κένυα, την Ρουάντα, την Κούβα, το Πουέρτο Ρίκο και το Τρινιντάντ και Τομπάγκο το ποσοστό υπερβαίνει το 25% (Kinnear, 1999).

20. Δημογραφικά στοιχεία στην Ελλάδα

21. Δημογραφικά Στοιχεία στις ΗΠΑ

22. Δημογραφικά στοιχεία στην Ευρωπαϊκή Ένωση .

23. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Ορισμός και γενική περιγραφή του κοινωνικού αποκλεισμού Όπως είπαμε ότι συμβαίνει και με τον όρο «μονογονεϊκή οικογένεια», η έννοια «κοινωνικός αποκλεισμός» δεν έχει σαφή και καθολικά αποδεκτό ορισμό. Σε γενικές γραμμές αναφέρεται στην κατάσταση κατά την οποία παρατηρείται ανεπάρκεια εισοδήματος, προβλήματα και παρεμπόδιση στην εργασιακή ζωή, τη στέγαση, την εκπαίδευση, την πρόσβαση σε υπηρεσίες κτλ. Η παρεμπόδιση αυτή οδηγεί σε πολλές περιπτώσεις στην οικονομική ανέχεια και την περιθωριοποίηση. Πρέπει να τονιστεί ότι ο ορισμός του κοινωνικού αποκλεισμού δεν αναφέρεται μόνο σε μία στατική κατάσταση αλλά και στην διαδικασία που απειλεί ομάδες και άτομα που έχουν υποστεί «σοβαρή οπισθοδρόμηση» και τα οποία αποτελούν αντικείμενο διάκρισης ή διαχωρισμού με περιορισμένες προοπτικές βελτίωσης της θέσης τους (Τσιάκαλος , 1998).

24. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Ο κοινωνικός αποκλεισμός, ως διαδικασία, έχει πέντε βαθμίδες (Μουσούρου, 1998): α) Ο κίνδυνος: Αφορά κατηγορίες πληθυσμού, που έχουν χαρακτηριστικά που αποτελούν κοινωνικές μειονεξίες και τις καθιστούν ευάλωτους. β) Η απειλή: Αφορά καταστάσεις που δεν είναι οι ίδιες καταστάσεις αποκλεισμού, αλλά φέρνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό πλησιέστερα γ) Η αποσταθεροποίηση: Είναι αποτέλεσμα των τρόπων με τους οποίους τα άτομα αντιμετωπίζουν την απειλή και αντιδρούν στο εκάστοτε πρόβλημα δ) Η έκπτωση: Είναι το αποτέλεσμα της ρήξης κοινωνικών δεσμών και της αδυναμίας επαναδημιουργίας τους. ε) Ο πραγματικός κοινωνικός αποκλεισμός: Είναι η πλήρης ρήξη κοινωνικών δεσμών που συνδέονται με την εργασία, την οικογένεια, την κατοικία κ.α. Τέλος, ο κοινωνικός αποκλεισμός παρουσιάζεται σε τρία επίπεδα: α) το οικονομικό, β) το νομικό, το οποίο επιφέρει και απώλεια νομικής προστασίας και γ) το κοινωνικό, το οποίο επιφέρει την περιθωριοποίηση (Τσαούσης,1998).

25. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Μονογονεϊκές οικογένειες και κοινωνικός αποκλεισμός Ξεκινώντας από το οικονομικό, οι μονογονεϊκές οικογένειες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στον κοινωνικό αποκλεισμό. Όπως είπαμε πιο πάνω, το ποσοστό της φτώχειας είναι υψηλότερο στις μονογονεϊκές οικογένειες, και ιδιαίτερα σε αυτές που έχουν αρχηγό γυναίκα. Η φτώχεια με τη σειρά της οδηγεί σε κατοικία μικρότερη σε μέγεθος, χαμηλότερης ποιότητας και σε υποβαθμισμένες συνοικίες. Επιπλέον, η κατοικία αυτή συχνά είναι μακριά από το σημείο εργασίας, με αποτέλεσμα να μειώνεται σημαντικά ο χρόνος του μόνου-γονέα, που μπορεί να διατεθεί για την φροντίδα και ανατροφή των παιδιών. Ακολουθούν η μειωμένη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας και πρόνοιας,η έλλειψη ενημέρωσης για την αγορά εργασίας και δυνατότητας βελτίωσης των επαγγελματικών δεξιοτήτων και της πείρας, η μακροχρόνια ανεργία, η εμπλοκή σε ανασφάλιστες, άτυπες και ενίοτε επικίνδυνες μορφές εργασίας, η αδυναμία εξισορρόπησης δυνατοτήτων και υποχρεώσεων κτλ.

26. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Θεσμικό πλαίσιο για την μονογονεϊκή οικογένεια στην Ελλάδα Η Ελληνική Πολιτεία αναγνωρίζει πως οι μονογονεϊκές οικογένειες αποτελούν ιδιαίτερα ευπαθή ομάδα του πληθυσμού, η οποία αντιμετωπίζει ισχυρές πιέσεις στα μέτωπα των οικογενειακών ευθυνών και των εργασιακών σχέσεων. Στην προσπάθεια της να μετριάσει τον αντίκτυπο αυτών των πιέσεων και να εξασφαλίσει ένα ικανοποιητικό βιοτικό επίπεδο,έχει θεσπίσει σειρά μέτρων τα οποία περιλαμβάνουν: επιδόματα, στεγαστικά δάνεια, προτεραιότητα στους παιδικούς σταθμούς, προγράμματα κατάρτισης, ένταξης και επανένταξης στην παραγωγή, ψυχολογική υποστήριξη και επιχορήγηση επαγγελματικών πρωτοβουλιών και δραστηριοτήτων κ.ά. (Γενική Γραμματεία Ισότητας 2007) H αναμόρφωση του Οικογενειακού Δικαίου εξομοιώνει νομικά την άγαμη μητέρα ως προς τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις με την έγγαμη μητέρα (ν. 1329/83, ΦΕΚ Α’ 25/18-2-1983). Με τον ίδιο νόμο καταργείται κάθε δυσμενής διάκριση σε βάρος των παιδιών που γεννιούνται εκτός γάμου και προβλέπεται η πλήρης εξομοίωση με τα παιδιά που γεννιούνται από γάμο.

27. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Γενικές Διευκολύνσεις • Γονική άδεια (άνευ αποδοχών) για την ανατροφή του παιδιού, διάρκειας έως 7 μήνες στους μόνους γονείς εργαζόμενους στον ιδιωτικό τομέα μέχρι το παιδί να συμπληρώσει την ηλικία των τρεισήμισι (3,5) ετών (άρθρο 5 του ν. 1483/84,ΦΕΚ Α’ 153/8-10-1984, όπως συμπληρώθηκε και επεκτάθηκε με το άρθρο 25 του ν. 2639/98, ΦΕΚ Α’ 205/2-9-1998). • Επίδομα γάμου και στους αρχηγούς μονογονεϊκών στον ιδιωτικό τομέα (άρθρο 20 του ν. 1849/89, ΦΕΚ Α’ 113/8-5-1989). • Επίδομα γάμου και στους αρχηγούς μονογονεϊκών και στο δημόσιο τομέα, εφόσον τους έχει ανατεθεί η επιμέλεια του παιδιού (άρθρο 11 του ν. 3205/03,ΦΕΚ 297Α/23-12-2003). • Σύμφωνα με την Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας 2002-2003 ο εργαζόμενος άγαμος/-η, χήρος/-α γονέας στον ιδιωτικό τομέα που έχει την επιμέλεια του παιδιού, δικαιούται άδεια με αποδοχές έξι (6) εργάσιμων ημερών το χρόνο, πέραν αυτής που δικαιούται από άλλες διατάξεις.

28. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ • Σύμφωνα με το Νέο Δημοσιοϋπαλληλικό Κώδικα (άρθρο 53, Ν. 3528/07, ΦΕΚ Α’ 26/9-2-07), για το γονέα δημόσιο υπάλληλο που είναι άγαμος ή χήρος ή διαζευγμένος ή έχει αναπηρία 67% και άνω, το κατά μία ώρα μειωμένο ωράριο ή η συνεχόμενη άδεια ανατροφής τέκνου προσαυξάνονται κατά έξι (6) μήνες ή ένα (1) μήνα αντίστοιχα. • σε περίπτωση διάστασης, διαζυγίου, χηρείας ή γέννησης τέκνου χωρίς γάμο των γονέων του, τις διευκολύνσεις για την ανατροφή τέκνου τις δικαιούται ο γονέας που ασκεί την επιμέλεια. • Παιδιά μονογονεϊκών οικογενειών εγγράφονται κατά προτεραιότητα στους Παιδικούς Σταθμούς των ΟΤΑ, καθώς επίσης και στους σταθμούς του ΠΙΚΠΑ, του ΕΟΠ, του Ιδρύματος Βρεφονηπιακών Σταθμών, Αθηνών, Λάρισας και Θεσσαλονίκης (με βάση τον Πρότυπο Κανονισμό Λειτουργίας Δημοτικών και Κοινοτικών Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου Παιδικών και Βρεφονηπιακών Σταθμών, αρ. απ. 16065/22-4-02, ΦΕΚ Β’ 497/22-4-2002).

29. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Πολύτεκνοι μόνοι γονείς Αναγνωρίζεται ως πολύτεκνος ο αρχηγός μονογονεϊκής οικογένειας με τρία παιδιά, ο οποίος έχει τη γονική μέριμνα και επιμέλειά τους και είναι ο μόνος υπόχρεος για τη διατροφή τους, εφόσον τα παιδιά είναι άγαμα και δεν έχουν συμπληρώσει το εικοστό τρίτο (23ο) έτος της ηλικίας τους ή σπουδάζουν ή εκπληρώνουν τις στρατιωτικές υποχρεώσεις και δεν έχουν συμπληρώσει το εικοστό πέμπτο (25ο) έτος της ηλικίας τους (άρθρο 6, παρ. 2, του ν. 3454/06, ΦΕΚ Α’ 75/7-4-2006). Πολυτεκνικό επίδομα χορηγείται στη μητέρα χωρίς σύζυγο (άγαμη, χήρα, διαζευγμένη) εφόσον έχει την επιμέλεια τριών (3) τουλάχιστον άγαμων παιδιών ηλικίας μέχρι 23 ετών και είναι η μόνη υπόχρεος για τη διατροφή τους (το επίδομα χορηγείται από τον ΟΓΑ βάσει των ν. 1892/90 - άρθρο 63, ν. 2459/97 - άρθρο 39, ν. 2972/01 - άρθρο 50 & ν. 3454/06 - άρθρο 6).

30. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ • Ισόβια σύνταξη χορηγείται στη μητέρα αρχηγό μονογονεϊκής οικογένειας με τρία παιδιά η οποία δεν δικαιούται πλέον το πολυτεκνικό επίδομα, επειδή και το τελευταίο άγαμο τέκνο συμπλήρωσε το 23ο έτος της ηλικίας του ή παντρεύτηκε. • Παρέχονται οικονομικές ενισχύσεις και επεκτείνονται κοινωνικά πολυτεκνικά δικαιώματα σε γονείς με τρία (3) παιδιά (ν. 3454/06, ΦΕΚ Α’ 75/7-4-2006). Μεταξύ άλλων, προβλέπεται (α) η καταβολή από το Δημόσιο εφάπαξ παροχής ύψους 2.000 ευρώ στη μητέρα που αποκτά τρίτο παιδί από 1.1.2006 και μετά, (β) η υποχρέωση των φορέων του δημοσίου τομέα να προσλαμβάνουν σε καθορισμένο ποσοστό γονείς οικογενειών με τρία παιδιά και τέκνα αυτών, (γ) η χορήγηση «Κάρτας πολιτισμού» σε γονείς και τα τέκνα οικογενειών με τρία παιδιά, κ.λπ.

31. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Οικονομική ενίσχυση • Οι Δ/νσεις Πρόνοιας των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων καταβάλλουν μηνιαίο επίδομα 44 ευρώ σε παιδιά που στερούνται της πατρικής προστασίας για οποιοδήποτε λόγο μέχρι συμπληρώσεως του 16ου έτους της ηλικίας τους • Οι μονάδες κοινωνικής φροντίδας «Αναρρωτήριο Πεντέλης», η Παιδόπολη «Άγιος Ανδρέας» Καλαμακίου και το Κέντρο Βρεφών «Η Μητέρα» παρέχουν πανελλαδικά μηνιαία οικονομική ενίσχυση 105,65 ευρ • Χορηγείται σχολικό επίδομα σε οικογένειες με παιδιά ηλικίας έως 16 ετών που φοιτούν σε δημόσια σχολεία υποχρεωτικής εκπαίδευσης (άρθρο 27, παρ. 3, του ν. 3016/02, ΦΕΚ Α’ 110/17-5-2002). • Το Επίδομα Μητρότητας Ανασφάλιστων καταβάλλεται σύμφωνα με το άρθρο 4, παρ. 5, του ν. 1302/82 (ΦΕΚ Α’ 133/29-10-1982) σε εργαζόμενες γυναίκες που δεν δικαιούνται αντίστοιχη παροχή από κάποιο ασφαλιστικό φορέα ή είναι ανασφάλιστες

32. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ • Επίδομα τρίτου παιδιού χορηγείται από τον ΟΓΑ βάσει των ν. 1892/90 (άρθρο 63), ν. 2459/97 (άρθρο 39) & ν. 2972/01 (άρθρο 50). • Στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων αποτελούν ειδική κατηγορία δανειοληπτών με ευνοϊκότερο επιτόκιο δανεισμού οι εργαζόμενοι που είναι ανάπηροι, πολύτεκνοι και προστάτες τέκνων που πάσχουν από αναπηρία σε ποσοστό 67% και άνω Ειδικές Διευκολύνσεις Οι ειδικές διευκολύνσεις παρέχονται από συγκεκριμένα υπουργεία, οργανισμούς, υπηρεσίες κτλ. και δεν εμπίπτουν στο γενικότερο Δίκαιο. Ενδεικτικά αναφέρονται: • Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών: Προβλέπονται εισοδηματική ενίσχυση, φοροαπαλλαγές και μειώσεις στους φόρους κληρονομιάς.

33. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ • Υπουργείο Εθνικής Άμυνας: Ο μεγαλύτερος ή ο μόνος γιος άγαμης μητέρας ή ορφανός από έναν γονέα υπηρετεί 9μηνη θητεία. • Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων: Προβλέπονται πρόσθετα μόρια και προνομιακή μεταχείριση στις τοποθετήσεις των εκπαιδευτικών, καθώς και μετεγγραφές των φοιτητών που ανήκουν σε μονογονεϊκές οικογένειες. • Οργανισμός Εργατικής Εστίας Οι άγαμες μητέρες και τα προστατευόμενα μέλη τους δικαιούνται κάθε έτος Δελτίων κοινωνικού τουρισμού, ανεξάρτητα εάν έλαβαν την παροχή αυτή κατά το προηγούμενο έτος. Προϋπόθεση αποτελεί να έχουν πραγματοποιήσει κατά το προηγούμενο έτος 50 ημέρες εργασίας ή 50 ημέρες επιδοτούμενης ανεργίας.

34. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Η αντιμετώπιση της μονογονεϊκής οικογενείας στην ΗΠΑ Στις ΗΠΑ κυρίαρχη άποψη και ιδεολογία είναι ότι το σύστημα (κράτος, οικονομία κτλ.) είναι ανοικτό και παρέχει άπλετες ευκαιρίες σε όποιον είναι διατεθειμένος να εργαστεί σκληρά. Οι δε οικονομικές, επαγγελματικές, κοινωνικές και οικογενειακές δυσκολίες χρεώνονται στο άτομο ως προσωπική αποτυχία, η οποία προέρχεται από ανικανότητα, κακές επιλογές, έλλειψη εργασιακού ήθους, τεμπελιά κτλ. Κατά συνέπεια, οι πολιτικές που σχετίζονται με την πρόνοια, την υποστήριξη των παιδιών και της οικογένειας, τη βοήθεια στην εργασία κτλ. αντικατοπτρίζουν αποδοκιμασία και απόρριψη των οικογενειών που χρειάζονται κρατική υποστήριξη, με ιδιαίτερη έμφαση στις μονογονεϊκές οικογένειες. Οι δε χωρισμένες, ή «διαλυμένες» οικογένειες, όπως μερικές φορές ονομάζονται, θεωρούνται αποκλίνουσες και απειλή για την κοινωνική τάξη και ειρήνη (Faust,1999). Ένα από τα μεγαλύτερα προγράμματα βοήθειας στις ΗΠΑ σήμερα είναι το TANF. Ξεκίνησε το 1997, αντικαθιστώντας το AFDC, το οποίο λειτουργούσε από το 1935. Το AFDC σκοπό είχε να βοηθήσει τη μητέρα που είχε χάσει τον σύζυγο της και το εισόδημα του, ώστε αυτή να παραμείνει στο σπίτι και να αναθρέψει τα παιδιά

35. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Η αντιμετώπιση της μονογονεϊκής οικογένειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση Στην Ευρωπαϊκή Ένωση επικρατούν διαφορετικές αντιλήψεις. Το 1998 η Επιτροπή για τα Δικαιώματα των Γυναικών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην αναφορά της για την κατάσταση των μόνων-μητέρων και των μονογονεϊκών οικογενειών ρητά απέρριψε την Αμερικανική προσέγγιση και τις αντιλήψεις τύπου TANF (άρθρο 12). Επιπλέον, απέρριψε την άποψη ότι η μονογονεϊκότητα είναι επιθυμητή κατάσταση ή ότι σκοπεύει στο να καταχραστεί τις υπηρεσίες που προσφέρει το σύστημα (άρθρο 10) και τόνισε ότι οι μόνες-μητέρες δεν πρέπει να γίνουν αποδιοπομπαίοι τράγοι (άρθρο 9) (EuropeanParliament, 1998). Στον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη του Συμβουλίου της Ευρώπης, ο οποίος αποτελεί δεσμευτική συνθήκη που περιλαμβάνει νομικές υποχρεώσεις και εγγυάται τα βασικά κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα του πολίτη, αναφέρεται ότι (CouncilofEurope, 2000): α) Όλες οι κοινωνικές ομάδες που έχουν ανάγκη, έχουν δικαίωμα για προστασία από τις κοινωνικές υπηρεσίες (Άρθρο 14)

36. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ β) Η οικογένεια, η οποία σύμφωνα με τον Χάρτη είναι ο βασικός πυρήνας της κοινωνίας, έχει δικαίωμα σε κοινωνική, νομική και οικονομική προστασία (Άρθρο 16) γ) Δεν πρέπει να υπάρχει καμία διάκριση για τις μόνες-μητέρες και οι κυβερνήσεις θα πρέπει να πάρουν ειδικά μέτρα για την προστασία τους, συμπεριλαμβανομένης και της οικονομικής τους προστασίας. Πέρα από αυτές τις διακηρύξεις αρχών, η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελείται από πολλά και ποικίλα κράτη, με διαφορετική ιστορία, παραδόσεις και κοινωνικο-πολιτική φιλοσοφία. Κατά συνέπεια είναι αδύνατο να μιλήσουμε για μία ενιαία Ευρωπαϊκή πολιτική αντιμετώπισης της μονογονεϊκής οικογένειας. Μπορούμε όμως: α) να μιλήσουμε για κατηγορίες ή ομάδες κρατών που παρουσιάζουν ομοιότητες στην πολιτική τους και β) να εξετάσουμε δειγματοληπτικά κάποια κράτη.

37. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ • Ομαδοποίηση Ευρωπαϊκών κρατών ως προς την αντιμετώπιση της οικογένειας Από τη δημοσίευση του Three Worlds of Welfare Capitalism του Esping-Andersen (Esping-Andersen 1990), η κατασκευή τυπολογιών ή κατηγοριών κρατών πρόνοιας υπήρξε ένα ευρύ πεδίο έρευνας των κοινωνικών επιστημών. Οι τυπολογίες αυτές διαφέρουν στο πού βασίζονται, π.χ. στις ιστορικές παραδόσεις (Gauthier, 1996) ή στα χαρακτηριστικά των θεσμών κοινωνικής πολιτικής για την οικογένεια (Kamerman, 1978). Ο Esping-Andersen κατατάσσει τα ευρωπαϊκά κράτη σε τρεις κατηγορίες, ανάλογα με το μοντέλο που ακολουθούν (Esping-Andersen, 1990. Λούμπα, 2004): α) Το μοντέλο των Σκανδιναβικών χωρών (σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο): β) Το Αγγλοσαξονικό μοντέλο (συντηρητικό μοντέλο): γ) Το μοντέλο της κεντρικής Ευρώπης (φιλελεύθερο μοντέλο):

38. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Η Gauthier καταλήγει σε τέσσερις κατηγορίες για τις χώρες του ΟΟΣΑ (εκτόςαπό την Τουρκία και την πρώην Γιουγκοσλαβία), εξετάζοντας ιστορικά την πολιτική για την οικογένεια (Gauthier, 1996): α) Το φιλο-οικογενειακό και φιλο-βρεφικό μοντέλο: β) Το παραδοσιακό μοντέλο: γ) Το μοντέλο της ισότητας: δ) Το φιλο-οικογενειακό, μη-επεμβατικό μοντέλο:

39. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Η περίπτωση της Δανίας Η Δανία είναι από τις κατεξοχήν χώρες όπου υπάρχει ισχυρή πολιτική υποστήριξης της οικογένειας, αλλά και φιλελεύθερες απόψεις, και όπου η ισότητα των δύο φύλων είναι κυρίαρχη άποψη όχι μόνον στην εργασία αλλά και στο σπίτι. Για παράδειγμα, μόνο το 12% των οικογενειών προτιμά τους παραδοσιακούς ρόλους του άνδρα «κουβαλητή» και της γυναίκας «νοικοκυράς», ενώ το 63% προτιμά την ισότητα στη συζυγική σχέση. Έτσι τα νοικοκυριά απαριθμούν λίγα μέλη (2,19 άτομα κατά μέσον όρο), υπάρχουν υψηλά ποσοστά διαζυγίων, πολλές γυναίκες με μερική απασχόληση, πολλές κοινωνικές υπηρεσίες και σημαντικές δυνατότητες για δύο εισοδήματα μέσα στην οικογένεια (Λούμπα, 2004). Οι μονογονεϊκές οικογένειες αποτελούν το 14% του συνόλου των οικογενειών. Απ’ αυτές το 34% έχουν ανύπαντρο γονέα, ενώ το 63% διαζευγμένο. Από την πλευρά των παιδιών, το 16% με ηλικία μέχρι 17 ετών ζει σε μονογονεϊκή οικογένεια (SocialPolicyinDenmark 2000; Martin 2002).

40. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Σε όλα τα παραπάνω ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη στήριξη των οικογενειών με παιδιά. Οι δε μονογονεϊκές οικογένειες στηρίζονται με όλα τα παραπάνω αλλά και με πρόσθετα και ειδικά μέτρα. Επομένως, δεν υπάρχει το κοινωνικό στίγμα που απαντάται σε άλλα κράτη. Επειδή συνήθως οι μονογονεϊκές οικογένειες έχουν αρχηγό γυναίκα και επειδή οι γυναίκες έχουν συνήθως χαμηλότερους μισθούς απ’ ότι οι άντρες, υπάρχει ιδιαίτερη υποστήριξη τόσο άμεσα (π.χ. οικονομικά) όσο και έμμεσα (π.χ. διευκόλυνση της μητρότητας στην εργασία) (Hiilamo, 2002). Η βοήθεια παρέχεται μέσα από τέσσερις κύριους άξονες, οι οποίοι αλληλοσυμπληρώνονται. • Ο πρώτος άξονας είναι η άμεση χρηματική στήριξη. • Ο δεύτερος άξονας είναι το υψηλού επιπέδου Σύστημα Υγείας. Ολοι οι κάτοικοι της χώρας καλύπτονται ιατρικά σε περίπτωση ασθένειας, ενώ δεν καταβάλλουν ιδιαίτερες εισφορές • Ο τρίτος άξονας είναι οι γενικότερες υπηρεσίες υποστήριξης. • Ο τέταρτος άξονας είναι τα προγράμματα επανένταξης στην εργασία. Φιλοσοφία των προγραμμάτων αυτών είναι ότι η επανένταξη πρέπει να γίνει το συντομότερο δυνατό, σε αξιοπρεπή θέση και ότι αυτό αποτελεί, τουλάχιστον εν μέρει, υποχρέωση της Πολιτείας.

41. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ • Η περίπτωση των χωρών του Νότου (Πορτογαλία, Ιταλία, Ισπανία και Ελλάδα) Στο κλείσιμο του 20ού αι. οι χώρες του Νότου παρουσίαζαν παρόμοια κοινωνικά γνωρίσματα, τα οποία ήταν διαφορετικά από αυτά των χωρών της υπόλοιπης Ευρώπης. Χαρακτηριστικό στοιχείο ήταν ο ρόλος που έπαιζε η ευρύτερη οικογένεια. Για παράδειγμα, η εύρεση εργασίας για το νέο γίνεται περισσότερο μέσα από οικογενειακές διασυνδέσεις και γνωριμίες, παρά μέσα από τις σπουδές και την κατάθεση βιογραφικών: 69% των Ελλήνων, 65% των Ιταλών, 61% των Ισπανών, 58% των Πορτογάλων, εν αντιθέσει με 18% των Ολλανδών, 19% των Δανών και 21% των Γερμανών (Mendras, 1997). Ένα χαρακτηριστικό του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης στις χώρες του Νότου είναι ο κατακερματισμός κατά μήκος των επαγγελματικών γραμμών. Στην Ελλάδα, το κατεξοχήν παράδειγμα, το 1995 υπήρχαν 236 ασφαλιστικά ταμεία, τα οποία παρουσίαζαν μεγάλες διαφορές στα επιδόματα και τις παροχές (Symeonidou, 1997). Το αντίστοιχα συστήματα στην Ιταλία και την Ισπανία ήταν επίσης αρκετά κατακερματισμένα, ενώ στην Πορτογαλία ήταν λιγότερο κατακερματισμένα (Ferrera, 1996. Guillén, 1997. Trifiletti,1998).

42. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ: ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΕ ΜΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Εθνικά συστήματα υγείας δημιουργήθηκαν το 1978 στην Ιταλία, το 1979 στην Πορτογαλία, το 1983 στην Ελλάδα και το 1986 στην Ισπανία (Almeda, 1996. Flaquer, 2000. Guibentif, 1997. Symeonidou 1997). Τα εθνικά συστήματα υγείας συνυπάρχουν με τα επαγγελματικά κατά τέτοιο τρόπο που, για ορισμένους μελετητές, αποτελούν μία ξεχωριστή περίπτωση, που δεν απαντάται σε άλλα μέρη της Ευρώπης (Ferrera, 1996). Ένα άλλο γνώρισμα των συστημάτων κοινωνικής υποστήριξης των χωρών του Νότου είναι ότι δεν υπάρχει ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα είτε για οικογένειες είτε για ανεξάρτητα άτομα. Δεν υπάρχει δηλαδή έσχατο καταφύγιο για αυτούς που συναντούν δυσκολίες ή ατυχίες στον επαγγελματικό ή ιδιωτικό βίο. Μόνο στην Ισπανία και την Ιταλία, όπου η κοινωνική βοήθεια βρίσκεται αποκλειστικά κάτω από τον έλεγχο των τοπικών αρχών, έχουν αναπτυχθεί κάποια προγράμματα, με ανόμοια όμως επίπεδα παροχών (Symeonidou,1997. Trifiletti, 1998).

43. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Η ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ

44. Το πρόβλημα της έρευνας και τα ερευνητικά ερωτήματα Ύστερα από όσα εκθέσαμε στο θεωρητικό μέρος της διπλωματικής αυτής εργασίας , το πρόβλημα που θα μας απασχολήσει στην παρούσα εμπειρική ερεύνα είναι να καθορισθεί η ταυτότητα της μονογονεϊκής οικογένειας σε αστική περιοχή της Κρήτης. Κατόπιν θα γίνει σύγκριση των αποτελεσμάτων με τα ήδη υπάρχοντα αποτελέσματα που δίνονται από την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία και σκιαγραφούν την ταυτότητα της μονογονεϊκής οικογένειας γενικά στην Ελλάδα. Ειδικότερα, θα γίνει προσπάθεια να εντοπισθεί ένα φάσμα ηλικίας ανθρώπων, που είναι αρχηγοί μονογονεϊκών οικογενειών, το φύλο τους, ο λόγος που τους ώθησε να είναι μόνοι γονείς, καθώς και ο αριθμός των ανήλικων παιδιών, με τα οποία ζουν κάτω από την ίδια στέγη. Θα γίνει επίσης καταγραφή άλλων μελών, που ζουν μαζί με τον αρχηγό της μονογονεικής οικογένειας και το είδος της συγγένειάς τους. Επιπρόσθετα, θα γίνει προσπάθεια να διερευνηθούν κάποια βασικά χαρακτηριστικά των συνθηκών διαβίωσής τους, όπως η εργασία τους, το μορφωτικό τους επίπεδο, η εργασία των παιδιών τους, αν αυτά εργάζονται, καθώς και η κοινωνική τους ασφάλιση. Τέλος, θα αριθμηθούν τα επιδόματα και οι οικονομικές διευκολύνσεις που δίνονται από την πολιτεία στις μονογονεϊκές οικογένειες και κατ’ αυτόν τον τρόπο θα χαρακτηρισθεί το κράτος Πρόνοιας που επικρατεί τουλάχιστον σε αυτήν τη γεωγραφική περιοχή. Έτσι, ο τίτλος της παρούσας διπλωματικής καθορίζεται ως: • «Η μονογονεϊκή οικογένεια στην Ελλάδα: Ιδιομορφίες-Προβλήματα-Μέτρα κοινωνικής αντιμετώπισης».

45. Ταυτότητα της μονογονεϊκής οικογένειας Ταυτότητα της μονογονεϊκής οικογένειας Σύμφωνα με τον ορισμό που έδωσε η Γραμματεία Ισότητας το 2007, έπειτα από πολλές προσπάθειες για την καθιέρωση ενός γενικού ορισμού, που διενεργήθηκαν από επίσημα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, «μονογονεϊκη χαρακτηρίζεται η οικογένεια, στην οποία ένας γονέας χωρίς σύζυγο, ανεξάρτητα από το λόγο για τον οποίο έχει μείνει μόνος/-η και ανεξάρτητα από την ύπαρξη άλλων ενήλικων μελών στην οικογένεια, ζει με ένα τουλάχιστον ανύπαντρο παιδί εξαρτημένο από αυτόν/-η (άγαμη μητέρα ή άγαμος πατέρας, χήρος/-α, διαζευγμένος/-η)» Με αυτόν τον ορισμό ως δεδομένο λοιπόν ο Δήμος Νέας Αλικαρνασσού, που αριθμεί 12542 κατοίκους σύμφωνα με απογραφή του 2001, καταμετρεί 1305 μονογονεϊκές οικογένειες (Αρχείο Δήμου Νέας Αλικαρνασσού, Αριθμός Πρωτοκόλλου 2157).

46. Ταυτότητα της μονογονεϊκής οικογένειας Συγκεκριμένα: • 119 άγαμους άνδρες • 466 άγαμες γυναίκες • 455 χήρες • 123 χήρους • 104 διαζευγμένες γυναίκες με παιδιά • 38 διαζευγμένοι πατέρες με παιδιά Στο Δήμο Νέας Αλικαρνασσού, υπάρχουν συνολικά 1305 μόνοι γονείς. Κυριαρχούν οι άγαμες γυναίκες, οι χήρες και κατόπιν οι διαζευγμένες γυναίκες. Ο αριθμός αυτός αντιπροσωπεύει το 10,40% του πληθυσμού του Δήμου. Στο δείγμα της ποιοτικής μας έρευνας θα ζητηθεί να διευκρινισθεί ο λόγος που ώθησε τις ανύπαντρες γυναίκες να φέρουν στον κόσμο ένα ή περισσότερα παιδιά. Θα δοθούν κάποιες εναλλακτικές δυνατότητες αιτιολόγησης όπως μετανάστευση ή φυλάκιση του συντρόφου, αλλά συνδυαστικά επίσης θα τους δοθεί η δυνατότητα προσωπικής αιτιολόγησης.

47. Ταυτότητα της μονογονεϊκής οικογένειας • Κατόπιν, διεξοδικά θα εξετασθεί πόσα παιδιά υπάρχουν στην κάθε μονογονεϊκή οικογένεια, η ηλικία τους και το επάγγελμα τους. Πάντα πιστοί στον ορισμό της Γενικής Γραμματείας Ισότητας θα διερευνηθεί αν μαζί με τον μόνο γονέα και τα παιδιά του ζουν άλλοι συγγενείς όπως παππούδες ή γιαγιάδες ή θείοι και θείες. • Οι παραπάνω ερωτήσεις θα βοηθήσουν να αποκτήσουμε μια πολύ σαφή και καθαρή εικόνα της ταυτότητας των μονογονεϊκών οικογενειών, κάτι που στατιστικά τουλάχιστον θα αποτελέσει πολύτιμη πληροφορία, αφού θα παρέχει τη δυνατότητα να συγκριθεί η ταυτότητα αυτού του πληθυσμού με άλλους παρόμοιους πληθυσμούς της Ελλάδας ή ακόμα και της υπόλοιπης Ευρώπης, εφόσον υπάρχουν παρόμοιες μετρήσεις.

48. Κοινωνικο-οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο των μόνων γονέων Η μελέτη της ποιότητας του οικογενειακού περιβάλλοντος έγκειται στο επάγγελμα του μόνου γονέα και στο επίπεδο της μόρφωσής του. Οι παραπάνω παράγοντες διαφοροποιούν το οικογενειακό περιβάλλον ανάμεσα σε διαφορετικές κοινωνίες και κοινωνικές ομάδες. Το οικονομικό στοιχείο υπεισέρχεται έντονα στη ζωή των ατόμων και καθορίζει τον τρόπο και τις συνθήκες μέσα στις οποίες λειτουργεί η οικογένεια και κατά συνέπεια διαπαιδαγωγούνται τα παιδιά (Πυργιώτακης, 2006). Γι’ αυτό στις δεκαετίες του 60 και του 70 στις Ηνωμένες Πολιτείες επικρατούσε η άποψη ότι οι ανισότητες των μαθητών λόγου χάρη οφείλονται στη διαφοροποίηση του κοινωνικού και οικονομικού επιπέδου της οικογένειας γενικότερα και όχι στις διαφοροποιήσεις και το επίπεδο των σχολείων. Στην παρούσα μελέτη θα καθορισθεί το οικονομικό επίπεδο του μόνου γονέα βάσει του επαγγέλματος που ασκεί. Αυτό συμβαίνει, διότι δεν είναι εφικτό σε μια μελέτη μεταπτυχιακού επιπέδου να συγκεντρωθούν αναλυτικότερα στοιχεία, που καθορίζουν το επίπεδο το οικονομικό.

49. Επιδόματα, προνόμια και παροχές στις μονογονεϊκές οικογένειες Ο κύριος άξονας της επιδοματικής πολιτικής του κράτους προς τις οικογένειες περιλαμβάνει το επίδομα τέκνου, το οποίο αποτελεί επίδομα καθολικού τύπου και παραχωρείται σε όλες τις οικογένειες, ανεξαρτήτως εισοδημάτων. Πέρα από το επίδομα τέκνου, που παραχωρείται από το Υπουργείο Οικονομικών, οι μονογονεϊκές οικογένειες μπορούν να είναι δικαιούχοι δημόσιου βοηθήματος, το οποίο συμβάλλει στην ενίσχυση της οικονομικής τους θέσης στις περιπτώσεις που υπάρχουν κοινωνικοοικονομικές δυσκολίες. Συγκεκριμένα, το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, αναγνωρίζοντας ότι οι μονογονεϊκές οικογένειες αποτελούν μια από τις πιο ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού που κινδυνεύει από τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό, έχει τροποποιήσει τον Περί Δημοσίων Βοηθημάτων και Υπηρεσιών Νόμο 95(Ι) του 2006, ώστε να διευρυνθεί ο όρος του “μόνου γονέα” και να συμπεριλαμβάνει πρόσωπο που έχει εξαρτώμενο τέκνο και είναι άγαμος/η, χήρος/α, διαζευγμένος/η, σε διάσταση από τον/την σύζυγο του, πρόσωπο του οποίου ο/η σύζυγος εκτίει ποινή φυλάκισης διάρκειας τουλάχιστον ενός έτους ή έχει εξαφανιστεί χωρίς να υπάρχουν οποιεσδήποτε πληροφορίες σχετικά με το αν βρίσκεται στη ζωή κατά τους τελευταίους δώδεκα μήνες ή έχει απελαθεί από τη Δημοκρατία.

50. Επιδόματα, προνόμια και παροχές στις μονογονεϊκές οικογένειες Η οικονομική και κοινωνική βοήθεια που προσφέρεται από τις Διευθύνσεις Πρόνοιας των Νομαρχιών ή άλλους κοινωνικούς φορείς είναι: • Για κάθε απροστάτευτο παιδί ηλικίας μέχρι 16 ετών ανέρχεται σε 44 ευρώ το μήνα • 300 ευρώ ετησίως σχολικό επίδομα για κάθε παιδί μαθητή ηλικίας έως 16 ετών • 159 ευρώ επίδομα τρίτου παιδιού καταβάλλει ο ΟΓΑ ανεξάρτητα από το ετήσιο εισόδημα • 440 ευρώ επίδομα μητρότητας ανασφάλιστων καταβάλλεται σε εργαζόμενες γυναίκες • Δωρεάν νοσοκομειακή και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη σε οικονομικά αδύναμες και άγαμες μητέρες • Τα παιδιά μονογονεϊκών οικογενειών εγγράφονται κατά προτεραιότητα στου Παιδικούς Σταθμούς των ΟΤΑ, ΠΙΚΠΑ, ΕΟΠ και Ιδρύματος βρεφονηπιακών σταθμών • Στεγαστικά προγράμματα του ΟΕΚ με προϋπόθεση τουλάχιστον 900 ημέρες εργασίας • Δάνεια αυτοστέγασης σε άγαμες μητέρες που προστατεύουν από δύο παιδιά και άνω • Επιδόματαενοικίου • Προσφέρονται 4 περίπου έτοιμες κατοικίες κάθε χρόνο • Με 5% μοριοδοτούνται για κάθε παιδί οι άγαμες μητέρες