Ochrona środowiska w przedsiębiorstwie – problemy i szanse Dr inż. Adam Mierzwiński

1. Ochrona środowiska w przedsiębiorstwie – problemy i szanse Dr inż. Adam Mierzwiński EKOEKSPERT Sp. z o.o. tel. (0-22) 636-57-76, fax (0-22) 636-22-72, (608) 398-608 ekoekspert@softmark.com.pl adam.mierzwinski@neostrada.pl

2. Przypomnijmy, ochrona środowiska to: podejmowanie lub zaniechanie działań, umożliwiających zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej. Ochrona środowiska polega w szczególności na: a) racjonalnym kształtowaniu środowiskai gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, b) przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, c) przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego. Dla jednego – problem, dla drugiego - zarobek.

3. Warto pamiętać, że: • prawo ekologiczne nie jest jednoznaczne, • prawo ekologiczne nakłada obowiązki, których wykonanie pociąga mniejsze lub większe koszty (nie zawsze przedsiębiorca odpowiada tylko za swoje zaniedbania lub przewinienia), • brak znajomości wymogów prawnych jest (lub może być) przyczyną poważnych problemów (nie naliczanie opłaty produktowej, brak świadomości o konieczności uzyskania pozwolenia zintegrowanego itp.), • „proekologiczność” jest ważnym argumentem w strategii marketingowej, • to jest NASZE środowisko.

4. Prośba, aby pamiętać że: • przestrzeganie prawa nie wyklucza możliwości poszukiwania optymalnych metod jego interpretacji, • podstawą wszelkiej interpretacji powinno być bezpieczeństwo ekologiczne, • granice interpretacji wyznacza bezpieczeństwo przedsiębiorcy, • że przy tworzeniu i stosowaniu prawa (a więc w działaniu) obowiązuje model: • Idea, • Gra interesów, • Terror rzeczywistości.

5. Obowiązki liczne, nie zawsze uświadamiane Najlepsze dostępne techniki(BAT), konkluzje BREF, pakiet energetyczno-klimatyczny Inicjatywy międzynarodowe (np. Agenda 21, przeciwdziałanie zmianom klimatu) Strategie korporacyjne (Odpowiedzialność i Troska) Programy UE Uwarunkowania krajowe Prawo Unii Europejskiej Prawo krajowe Uwarunkowania lokalne Przedsiębiorca .

6. Źródła obowiązków z zakresu ochrony środowiska • Przepisy prawne, • prawo krajowe, • prawo Unii Europejskiej (uwaga na rozporządzenia, bo obowiązują bezpośrednio o w całości w całej Unii Europejskiej), w tym BREF (?) • Strategie, polityki, programy, plany: • programy ochrony środowiska + Polityka Ekologiczna Państwa (wszystkie szczeble zarządzania państwem), • plany gospodarki odpadami (wszystkie szczeble zarządzania państwem), • programy ochrony powietrza (dotyczą „stref”, ustala wojewoda), • Plany gospodarowania wodami dorzeczy • miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, • Oczekiwania społeczności lokalnej (OOS), • Konkurencja („walka o klienta”, dobór partnerów do współpracy, strategia marketingowa itd.) • Chęć bycia lepszym od innych.

7. O obowiązkach (istniejących), bardziej szczegółowo i tylko dla przypomnienia • Obowiązki bezpośrednio dotyczące przedsiębiorcy: • konieczność posiadania wymaganych przez prawo pozwoleń na korzystanie ze środowiska, zezwoleń lub innych decyzji (np. decyzji o uwarunkowaniach środowiskowych), • prowadzenie ewidencji i składanie sprawozdań, • naliczanie i wnoszenie opłat za korzystanie ze środowiska, • obowiązki „epizodyczne” (usuwanie PCB, usuwanie azbestu) • Obowiązki pośrednio dotyczące przedsiębiorcy: • postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, • uchwalanie programów i planów, • „tworzenie” prawa ekologicznego.

8. Co przedsiębiorców czeka lub może czekać w sprawach ochrony środowiska ? VI Program UE – obszary szczególnego zainteresowania: • zmiany klimatu, • przyroda i zróżnicowanie biologiczne, • środowisko naturalne, zdrowie i jakość życia, • zasoby naturalne i odpady. • Zasady lepszych uregulowań prawnych: • prostota, • efektywność, • użyteczność Strategie tematyczne dotyczące: zanieczyszczenia powietrza, środowiska morskiego, zrównoważonego wykorzystania zasobów, zapobiegania odpadom i recyclingu, zrównoważonego wykorzystania pestycydów, ochrony gleby, środowiska miejskiego. Roczna starty wynikające z degradacji gleby w UE – 38 mld Euro. Wdrożenie programu ochrony gleb: 290 mln Euro (przez 5 lat) + 240 mln Euro (przez następne 20 lat)

9. Niektóre problemy wynikające z polityki UE w dziedzinie ochrony środowiska • Ograniczanie emisji gazów cieplarnianych (ochrona klimatu) • Coraz większe wymagania odnośnie ochrony powietrza, • Konieczność zmiany filozofii w zakresie ochrony gleby, • Ochrona wód i przywracanie ich dobrego stanu, • Wdrażanie najlepszych dostępnych technik. Ochrona bioróżnorodności, w tym lasów Rosnąca rola społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących środowiska i jego ochrony (oceny oddziaływania na środowisko, informowanie) Zwiększona rola samokontroli (SZS, EMAS)

10. Pakiet energetyczno-klimatyczny Konsekwencje: wzrost kosztów energii • 6projektów aktów prawnych, które dotyczą: • wprowadzenie uprawnień do emisji (ETS) – ok. 10.000 instalacji. • w latach 2013-2020 ograniczenie emisji o 21 % w stosunku do 2005 r. • po 2013 roku wszystkie uprawnienia do emisji dla sektora wytwarzania energii będą kupowane w drodze aukcji, • inne sektory – aukcjoning będzie wprowadzany stopniowo (w 2013 roku 80 % uprawnień otrzymają za darmo, w 2020 – 30 % a od 2027 – wszystkie mają być zakupione, • wspólnego podejmowania wysiłku przez inne sektory, nieobjęte systemem ETS, takie jak transport, budownictwo, usługi, mniejsze instalacje przemysłowe, rolnictwo oraz sektor odpadów, • promowania najnowszych technologii w zakresie przechwytywania i bezpiecznego składowania pod ziemia dwutlenku węgla, • zapewnienia 20% udziału OZE w bilansie energetycznym UE i określa cele krajowe dla poszczególnych państw członkowskich, • ograniczenia emisji dwutlenku węgla przez samochody do przeciętnego poziomu 120g CO2/km do roku 2012 w porównaniu z obecnym poziomem 160 g CO2/km. W roku 2020 normy dopuszczalnych emisji CO2 przez nowe samochody zostaną zmniejszone do 95 g/km. • zmiany dyrektywy w sprawie jakości paliw, która ma na celu obniżenie emisji gazów cieplarnianych w całym cyklu życia paliw, w tym także siarki oraz wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych Oszczędzać energię, Nowe technologie Wykorzystywać OZE, Odpady jako nośniki energii,

11. Co warto „zobaczyć”, czyli trochę konkretów dotyczących: • ochrony powietrza, • ochrony wód, • gospodarki odpadami, • aspektów horyzontalnych • co już obowiązuje ? • co może nas czekać już niebawem ?

12. Ochrona powietrza • Ochrona klimatu i ochrona warstwy ozonowej: Trwają prace nad: • ustawą o wspólnotowym systemie handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych, • ustawą o substancjach zubożających warstwę ozonową, • ustawą o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych, • ustawą o wprowadzeniu ustawy o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych i ustawy o substancjach zubożających warstwę ozonową oraz o zmianie niektórych ustaw, • Ograniczanie emisji dwutlenku siarki i tlenków azotu z dużych źródeł spalania, • prace nad ustawą o systemie bilansowania i rozliczania wielkości emisji dwutlenku siarki (SO2) i tlenków azotu (NOX) dla dużych źródeł spalania • Przeciwdziałanie uciążliwościom zapachowym, • Programy ochrony powietrza dla stref, w których stwierdzono przekroczenia (ważne dla przedsiębiorców).

13. Ochrona gospodarka wodna i ochrona wód • Niedoceniany lub niezauważany (a może nieznany) obecnie problem: • Obowiązek posiadania pozwolenia wodnoprawnego na wprowadzanie do urządzeń kanalizacyjnych, będących własnością innych podmiotów, ścieków przemysłowych zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego(art. 122 ust. 1 pkt 10 Prawa wodnego), wykaz substancji – rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2005 roku (Dz. Nr 233, poz. 1988), zmienione rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 15 grudnia 2008, Dz. U. Nr 229, poz. 1538), • Obowiązek stopniowej eliminacji substancji priorytetowych (lista SP znajduje się w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 roku, Dz. U. Nr , poz. 934) • Co wynika z Ramowej Dyrektywy Wodnej i ustawy Prawo wodne: • do 2016 roku wody powierzchniowe powinny osiągnąć dobry stan ekologiczny (lub dobry potencjał ekologiczny), • stopniowa eliminacja ze stosowania substancji priorytetowych (być może konieczna będzie zmiana technologii) • ogromna rola planowania (plany gospodarowania wodami w dorzeczach i ich konsekwencje dla MPZP), • zasada działań połączonych (z uwzględnieniem relacji koszt – efekt). • Konsekwencje: wzrost cen wody i wzrost kosztów odbioru ścieków (jako efekt rosnących wymagań w zakresie oczyszczania ścieków)

14. Gospodarka odpadamiCo jest ważne już teraz ? • Usunięcie PCB – do 31. 12. 2010, • Zakaz składowania odpadów zebranych selektywnie: • palnych – od 01. 01. 2011 r, • ulegających biodegradacji – od 01. 01. 2013 r, • Usunięcie azbestu – do 31. 12. 2032 r. przy czym należy: • Dokonywać inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest i przekazywanie corocznie marszałkowi województwa informacji, • Dokonywać oceny stanu i możliwości dalszego użytkowania wyrobów zawierających azbest (wyniki powinny być przekazane powiatowemu inspektorowi nadzoru budowlanego) • Uzyskanie decyzji zatwierdzających programy gospodarowania (dotyczy wytwórców odpadów prowadzących działalność w zakresie budowy, rozbiórek, remontów, czyszczenia zbiorników, konserwacji itd.), • Prowadzenie należycie zorganizowanych i wyposażonych miejsc magazynowania odpadów, • Sporządzenie podstawowej charakterystyki odpadów przewidzianych do składowania (wymagane badania), • Zapewnienie wykonania poziomów odzysku i recyklingu określonych w przepisach • Oznakowanie urządzeń zawierających substancje zubożające warstwę ozonową (np. chłodziarek zawierających freon R12),

15. Cel szczegółowy, jako wyzwanie -czyli poziomy odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych Zadanie dla Polski: najpóźniej do dnia 31 grudnia 2014 roku osiągnąć następujące minimalne poziomy docelowe dla materiałów zawartych w opakowaniach: 60 % masy szkła, 60 % masy papieru i tektury 50 % masy metali 22,5 % masy tworzyw sztucznych, przy czym w obliczeniach uwzględnia się wyłącznie materiał przetwarzany w recyklingu z powrotem w tworzywa sztuczne 15 % masy drewna. „Stara Unia” miała osiągnąć wymienione poziomy do 31 grudnia 2008 roku.

16. Gospodarka odpadami, czyli co wynika z Ramowej Dyrektywy w sprawie Odpadów ? • kończy się w Europie okres „fascynacji” odpadami, jako czymś gorszym • to, co było (i jest) traktowane jako odpad staje się coraz bardziej poszukiwanym surowcem lub nośnikiem energii, • potrzebne (a nawet konieczne) jest ograniczenie biurokratycznych uciążliwości w systemach gospodarowania odpadami • to, co „musi” pozostać odpadem, będzie podlegało szczególnemu nadzorowi

17. Co przynosi nam dyrektywa ramowa ? • nowe pojęcia (oczywiście zdefiniowane) • zmienioną hierarchię postępowania z odpadami • większa rola zapobiegania powstawaniu odpadów, • nowe pojęcie – przygotowanie do ponownego użycia, • reszta – bez zmian • jednoznaczne rozumienie „produktów ubocznych” • warunki „utraty statusu odpadu” • wzrost znaczenia „rozszerzonej odpowiedzialności producenta” • pewne kryteria ilościowe w odniesieniu do niektórych rodzajów odpadów (poziomy odzysku)

18. Produkty uboczne (art. 5) REACH Standaryzacja • Substancja lub przedmiot, powstające w wyniku procesu produkcyjnego, • którego podstawowym celem nie jest ich produkowanie, mogą być uznane za • produkt uboczny, a nie za odpady, wyłącznie jeżeli spełnione są następujące • warunki: • dalsze wykorzystywanie danej substancji lub tego przedmiotu jest pewne; • b) dana substancja lub przedmiot mogą być wykorzystywane bezpośrednio bez jakiegokolwiek dalszego przetwarzania innego niż normalna praktyka przemysłowa; • c) dana substancja lub przedmiot są produkowane jako integralna część procesu produkcyjnego; oraz • d) dalsze wykorzystywanie jest zgodne z prawem, tzn. dana substancja lub przedmiot spełniają wszelkie istotne wymagania dla określonego zastosowania w zakresie produktu, ochrony środowiska i zdrowia ludzkiego, i nie doprowadzi do ogólnych niekorzystnych oddziaływań na środowisko lub zdrowie ludzkie.

19. Utrata statusu odpadu (art. 6) Niektóre określone rodzaje odpadów przestają być odpadami gdy zostały poddane procesowi odzysku, w tym recyklingu, i spełniają ścisłe kryteria, opracowane zgodnie z następującymi warunkami: a) dana substancja lub przedmiot jest powszechnie stosowana do konkretnych celów; b) istnieje rynek takich substancji lub przedmiotów bądź popyt na nie; c) dana substancja lub przedmiot spełniają wymagania techniczne dla konkretnych celów oraz wymagania obowiązujących przepisów i norm mających zastosowanie do produktów; oraz d) zastosowanie danej substancji lub przedmiotu nie prowadzi do ogólnych niekorzystnych skutków dla środowiska lub zdrowia ludzkiego; Rola organów UE, rola organów Państw Członkowskich (powiadomić KE) Odpady, które „utraciły status odpadu”, nie są też odpadami na potrzeby obliczenia poziomów odzysku i recyklingu (ilości odpadów, które przestały być odpadami, powinny być ujmowane jako odpady poddane recyklingowi i odzyskowi) W koniecznych przypadkach kryteria obejmują wartości dopuszczalne zanieczyszczeń i uwzględniają jakiekolwiek potencjalne niekorzystne oddziaływanie substancji lub przedmiotu na środowisko naturalne

20. Główne, „mierzalne” cele wyszczególnione w dyrektywie • do roku 2015 selektywna zbiórka odpadów będzie obowiązywać przynajmniej w odniesieniu do: papieru, metalu, plastiku i szkła (jeżeli będzie to wykonalne z punktu widzenia technicznego, ekonomicznego i środowiskowego), • do 2020 roku zostanie zwiększone wagowo: • do minimum 50 % przygotowanie do ponownego wykorzystania i recyklingu materiałów odpadowych, przynajmniej takich jak papier, metal, plastik i szkło z gospodarstw domowych i w miarę możliwości innego pochodzenia, pod warunkiem że te strumienie odpadów są podobne do odpadów z gospodarstw domowych, • do minimum 70 % przygotowanie odpadu o kodzie 17 05 04 (inne niż niebezpieczne odpady z budowy i rozbiórek) do ponownego wykorzystania recyklingu i innych sposobów odzyskiwania materiałów, w tym wypełniania wyrobisk, gdzie odpady zastępują inne materiały,

21. Uproszczony (mimo wszystko) schemat Ponowne użycie (nie-odpadu) Recykling Przygotowanie do ponownego użycia Odzysk Unieszkodliwianie Utrata statusu odpadu Wymagania (UE lub krajowe) Systemy Przetwarzanie Wymogi prawne, odpowiedzialność producenta Pozbywanie się Odpady Zbieranie Wykorzystywanie wyrobów Bezpieczeństwo produktów Selektywna zbiórka Projektowanie nakierowane na recykling, znakowanie, stosowanie substancji o niskim potencjale zagrożeń Zastosowanie tworzyw sztucznych Odpady Produkty uboczne Produkcja tworzyw sztucznych NDT, BREF, energochłonność, materiałochłonność Wymagania (UE lub krajowe, REACH)

22. Konkurencja dla organizacji odzysku, szansa dla aktywnych ... 7) „dealer” oznacza jakikolwiek podmiot występujący w roli zleceniodawcy w transakcji zakupu, a następnie sprzedaży odpadów, w tym oznacza również dealerów, którzy nie obejmują odpadów fizycznie w posiadanie; Wiele zależy od tego, jak zostaną te dwie „funkcje” opisane w ustawie o odpadach. To może być istotny element w systemach gospodarowania odpadami, w których jakąś rolę odgrywa lub odgrywać może „poszerzona odpowiedzialność producenta”. 8) „broker” oznacza jakikolwiek podmiot organizujący odzysk lub unieszkodliwianie odpadów w imieniu innych stron, w tym oznacza również brokerów, którzy nie obejmują odpadów fizycznie w posiadanie;

23. Nowy model gospodarowania odpadami komunalnymi • Projekt założeń do ustawy o zmianie ustawy o utrzymaniu porządku i czystości w gminie przyjęty przez Radę Ministrów, • Gmina przejmuje „władztwo” nad odpadami komunalnymi, • Firmy świadczące usługi w zakresie odbioru odpadów komunalnych będą wyłaniane w drodze przetargu. • Opłaty za odbiór ustalać będzie rada gminy, • Cel Ministra Środowiska – wprowadzić nowe regulacje od 1 stycznia 2011 roku

24. Aspekty horyzontalne • Materiałooszczędność: • Dyrektywa ramowa w sprawie odpadów, • BREF – Cross Media Effects, • Energooszczędność: • BREF dotyczący efektywności energetycznej, • Dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej, • Pakiet energetyczny, • Ustawa o efektywności energetycznej (prace w MG), • Norma ISO 16001, • Najlepsze dostępne techniki, • Dyrektywa w sprawie emisji przemysłowych (zastąpi dyrektywę IPPC i 6 innych dyrektyw), • Dokumenty referencyjne, • Delimitacja instalacji (być może instalacje eksploatowane należą dotzw. instalacji typu IPPC i wymagają pozwolenia zintegrowanego) • Oceny oddziaływania na środowisko (dotyczy także zmiany sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części) • Dbać o stan techniczny obiektów, instalacji i urządzeń służących ochronie środowiska (co najmniej raz do roku należy dokonywać przeglądu stanu technicznego i dokumentować to zapisami)

25. Uwaga na odpowiedzialność cywilną Odpowiedzialności za szkody wyrządzone oddziaływaniem na środowisko nie wyłącza okoliczność, że działalność będąca przyczyną powstania szkód jest prowadzona na podstawie decyzji i w jej granicach(art. 325 POS).

26. Zamiast podsumowania Przedsiębiorcy powinni: • aktywnie uczestniczyć w procesie tworzenia prawa, w tym także prawa ekologicznego, • Śledzić prace nad dokumentami planistycznymi o zasięgu regionalnym (np. Strategia rozwoju województwa, wojewódzki plan gospodarowania odpadami, plany gospodarowania wodami itd.) i lokalnym (np. MPZP, gminny plan gospodarki odpadami), • Wdrażać i doskonalić SZS (w tym także w zakresie uwzględniania aktualnych i przewidywanych wymogów prawnych) oraz dążyć do rejestracji w EMAS, • Inicjować opracowanie kryteriów będących podstawą „utraty statusu odpadu” czy też kwalifikacji dotychczasowych odpadów jako „produktów ubocznych” (uwaga na REACH), • Współpracować ze społecznością lokalną (jest to szczególnie ważne dla zakładów o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej oraz planujących realizację zamierzeń inwestycyjnych), • Unikać sytuacji braku pozwolenia na korzystanie ze środowiska (opłaty podwyższone o 500 % lub naruszania warunków korzystania ze środowiska (kary = 10 krotność stawki opłat i utrata dobrej opinii), • Posiadać rejestr obszarów Natura 2000 na które mogą oddziaływać ich zakłady oraz informacje o Głównych Zbiornikach Wód Podziemnych i obszarach ich zasilania, • Wiedzieć, które składowiska odpadów będą zamykane (wojewódzki plan gospodarki odpadami)

27. I jeszcze to ... Ochrona środowiska powinna być elementem strategii marketingowej przedsiębiorstwa (tak w większości przypadków już jest, ale pewnie jest jeszcze coś do zrobienia), Okresowo należy dokonywać przeglądów dotrzymywania przez instalacje wymagań najlepszych dostępnych technik i odpowiednio reagować na odstępstwa.

28. Dziękuję za uwagę !!!Jeżeli kogoś zainteresowała ta prezentacja i miałby ochotęo coś kiedyś zapytać, przypominam o możliwości kontaktowania się … dr inż. Adam Mierzwiński (0-22) 636-57-76, 608 398-608 ekoekspert@softmark.com.pl lub adam.mierzwinski@neostrada.pl