بسم الله الرحمن الرحیم

1. بسم الله الرحمن الرحیم سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران معاونت اسناد ملی اداره کل اطلاع رسانی و ارتباطات گروه ارتباطات آرشیوی شهريور 1387

2. تاريخچة سينما در ايران از پيدايش تا پايان دورة پهلوي اول طي ديداري كه مظفرالدين شاه از فرانسه در جريان سفر به فرنگ در سال 1279 ش. داشت، با ديدن دستگاه نمايش فيلم شيفته و مجذوب آن گرديد. يك دستگاه آن را خريد تا به ايران بياورد. ميرزا ابراهيم خان عكاس باشي كه در شمار همراهان مظفرالدين شاه بود، از اين سفر فيلم‌برداري كرد و از اين رو به عنوان نخستين فيلم بردار ايراني به شمار ‌آمد. در سال 1286 ابراهيم صحاف‌باشي در خيابان «چراغ گاز» تهران (اميركبير فعلي) اولين سالن سينما را تأسيس كرد. اما فعاليتهاي او بعد از حدود يك ماه متوقف شد. صحاف باشي را به دليل مشكلات مالي، دستگير و به هندوستان تبعيد كردند. پس از آن، كار سينماداري و فيلم‌سازي در ايران را افراد غير ايراني دنبال كردند افرادي چون روسي‌خان، ايوانف، اسماعيلوف، لوين و ياكوبسن.

3. روسي‌خان در سال 1286 سالن نمايشي در خيابان علاءالدوله (فردوسي) تاسيس كرد. همزمان با او، شخصي به نام آقايوف در خيابان چراغ گاز، در قهوه‌خانة زرگرآباد اقدام به نمايش فيلم كرد. هرچند فعاليت آنها پاي مردم را به سينما باز كرد،اما نخستين كسي كه بهره‌برداري همگاني از سينما را رواج داد شخصي به نام آراداشس باتماگرايان، معروف به اردشير خان ارمني بود كه در سال 1291سالن نمايشي در خيابان علاءالدوله باز كرد و در پي آن سالن‌هاي ديگري نيز در تهران تاسيس شد. پس از كودتاي 1299، به دستور رضاشاه سينماها تعطيل شدند ولي بعد از مدت كوتاهي به دستور سيد ضياء اجازة بازگشايي يافتند. در سال 1304 خان بابا معتضدي به عنوان اولين فيلم‌‌بردار حرفه‌اي ايران كار خود را آغاز كرد و تا سال 1310 به فعاليت پرداخت. وي از مجلس مؤسسان و مراسم تاج‌گذاري رضاشاه فيلم گرفت كه اين فيلم­ها نخستين فيلم‌هاي خبري ايران محسوب مي‌شوند. در سال 1305 علي وكيلي، گراند سينما را نمايش مي­داد تأسيس كرد. اين سينما به صورت منظم و در روزهاي مشخصي از هفته فيلم. رونق سينماداري باعث شد كه وكيلي به فكر تأسيس سينماي ديگري بيفتد و به همين دليل سينما سپه را در خيابان سپه بنا نهاد.

4. در سال 1309 اوانس اوگانياس، روسي تبار تحصيل‌كردة رشتة سينما در مسكو كه به ايران مهاجرت كرده بود، «مدرسة آرتيستي سينما» را در ايران تاسيس كرد. همچنين اولين فيلم صامت ايراني در تهران به نام «آبي و رابي» را ساخت و به نمايش درآورد. از ديگر فعاليتهاي سينمايي در سال 1309، افتتاح سينما پلاس در محل سابق سينما تهران بود با افتتاح اين سينما مردم تهران براينخستين بار سينماي مجلل و بزرگي را ‌ديدند. اين سينما كه توسط مرتضي قلي خان بختياري بامخارج هنگفت ساخته شده بود، فيلم‌هاي ناطق پخش مي‌كرد كه باعث جذب بيشتر مردم به سينما شد. ابراهيم مرادي از ديگر كارگردانان پيشگام سينماي ايران در بندرانزلي «استديو جهان نما» را تأسيس كرد. وي به آثار رمانتيك اروپايي و امريكايي علاقه داشت و در سال 1310 فيلمي با نام «انتقام برادر» يا «روح و جسم» ساخت. عبدالحسين سپنتا سومين فيلم­ساز ايراني، بيشتر علاقمند مضامين حماسي بود. وي در سال 1311 اولين فيلم ناطق ايراني را با نام «دختر لر» در بمبئي ساخت. استقبال از اين فيلم موجب فراهم آمدن مقدمات ساخت چند فيلم ديگر شد. علاوه بر فعاليت افراد مذكور در رواج صنعت سينما در ايران، بايد به نقش كنسول‌گري ها، كمپاني‌ها و كنسرسيوم‌هاي خارجي در ورود و نمايش فيلم براي نيروهاي شاغل خود و مردمان بعضي شهرستانهاي كشور در دوران مورد نظر اشاره كرد.

5. با پايان گرفتن دهة اول قرن 14شمسي، سينما در ايران به عنوان يك هنر پذيرفته شد. يعني علاوه بر سينما، فيلم و تماشاگر، منتقد و مقامهاي مسئول ناظر بر فيلم نيز جاي خود را پيدا كرده بودند. با بالا رفتن تعداد سالن‌هاي سينما، هيأت دولت در سال 1309 قانون «نمايش و سينماها» را تصويب كرد. اين قانون سينماداران را موظف به دريافت اجازة كتبي براي افتتاح سينما و نمايش فيلم كرد. براي دريافت مجوز نمايش فيلم، بايد مسئولان فيلم را پيش از نمايش مي‌ديدند. در اين زمان امور سينماداري در اختيار وزارت معارف بود و نمايندگان اداره كل شهرباني و وزارت معارف فيلم‌ها را بازبيني و سانسور مي‌كردند. در سال 1313 سينماي علمي براي محصلين مدرسة دارالفنون تاسيس شد كه يكي اقدامات براي بهر‌ه‌گيري از سينما در خدمت آموزش به شمار مي‌آيد. سينماي ايران از سال‌1315 به دليل تغيير فضاي سياسي كشور و اعمال سانسور شديد توسط شهرباني و مواجهه با جنگ جهاني دوم، دچار بحران شد. اين وضعيت تا چند سال پس از سقوط رضا شاه نيز ادامه داشت.

6. فهرست اسناد 1- داد و ستد كمپاني شرق جهت نمايش فيلم در سينماهاي ايران و لزوم نظارت نظميه بر فيلم‌ها. 2- گزارش شروع به فعاليت سينما ماياك در همدان توسط حكومت همدان. 3- درخواست وزير ماليه از مجلس براي معافيت گمركي فيلم‌هاي تربيتي و تعليمي. 4- اعلام افتتاح سينماي علمي براي محصلين دارالفنون توسط وزارت معارف. 5- موافقت اداره كل شهرباني با نمايش فيلم «مادموازل ايران به زبان آلماني» در سالن سينماي ايران. 6- دعوت از رئيس اداره انطباعات به منظور ديدن فيلم در سينماي علمي و صنعتي و تربيتي تهران. 7- صدور جواز ترانزيت يك دستگاه آپارات سينما جهت كنسرسيوم كامپساكس.

7. داد و ستد كمپاني شرق جهت نمايش فيلم در سينماهاي ايران و لزوم نظارت نظميه بر فيلم‌ها شماره سند: 1 -291003507 تاريخ : 1309ش

8. شماره سند: 2 -291003507

9. گزارش شروع به فعاليت سينما ماياك در همدان توسط حكومت همدان شمارة سند:290002547 تاريخ :1311ش

10. درخواست وزير ماليه از مجلس براي معافيت گمركي فيلم‌هاي تربيتي و تعليميشمارة سند: 240016017 تاريخ سند: 1311ش

11. اعلام افتتاح سينماي علمي براي محصلين دارالفنون توسط وزارت معارفشمارةسند: 297031150 تاريخ: 1313ش

12. موافقت اداره كل شهرباني با نمايش فيلم «مادموازل ايران به زبان آلماني » در سالن سينماي ايران شمارةسند:297003531 تاريخ: 1316ش

13. دعوت از رئيس اداره انطباعات به منظور ديدن فيلم در سينماي علمي و صنعتي و تربيتي تهرانشمارة سند: 297003509 تاريخ: 1318ش

14. صدور جواز ترانزيت يك دستگاه آپارات سينما جهت كنسرسيوم كامپساكس شمارةسند: 240004484 تاريخ: 1318ش