Download
1 / 89
930 likes | 1.48k Views
Znaczenie roślin motylkowatych drobno- i grubonasiennych. W płodozmianie bardzo duże znaczenie mają rośliny motylkowate. Ich głównym zadaniem jest: wiązanie azotu atmosferycznego przez bakterie współżyjące i udostępnianie go roślinom następczym ,
E N D
Znaczenie roślin motylkowatych drobno- i grubonasiennych W płodozmianie bardzo duże znaczenie mają rośliny motylkowate. Ich głównym zadaniem jest: • wiązanie azotu atmosferycznego przez bakterie współżyjące i udostępnianie go roślinom następczym , • zwiększenie zawartości substancji organicznej w glebie, dzięki dużej masie systemu korzeniowego, • poprawa właściwości fizycznych gleby w następstwie rozluźniającego działania palowego systemu korzeniowego i dobrego jej ocienienia przez rośliny wieloletnie, • zwiększenie biologicznej aktywności gleby poprzez duże ilości wydzielin korzeniowych oraz resztek pożniwnych bogatych w azot, które stymulują rozwój flory i fauny glebowej, • dostarczenie wysokiej jakości pasz gospodarskich, • ochrona gleby przed erozją wodną i wietrzną, • spulchnianie podglebia i uruchamianie składników pokarmowych z podglebia,
Zawartość azotu w resztkach pożniwnych różnych roślin motylkowatych
Systematyka roślin strączkowych Rodzina: Papilionaceae(Fabaceae) - motylkowate Plemiona /rodzaje/: Wykowe / bobik, groch, wyka, lędźwian, soczewica/ Janowcowe /łubin/ Fasolowe /fasola, soja/
gatunek – Vicia faba ssp. minor – bobik (z Azji południowo-zachodniej) ssp. maior – bób (z okolic morza śródziemnego) (Bób – niższy wzrost, grubsza łodyga, większe liście, opuszczone w dół strąki, duże spłaszczone nasiona, kwitnie i dojrzewa wcześniej, wymagania termiczne, wodne i glebowe duże)
Średni plon nasion w latach ok. 2,5 t z ha • Najwyższy potencjał plonotwórczy spośród strączkowych (w korzystnych warunkach 4-5 ton nasion) • Głównym celem uprawy są nasiona (26-30% białka) • Słoma twarda (nie nadaje się na paszę) • Na zieloną masę w czystym zasiewie uprawa mało zasadna (mały plon z jednostki powierzchni, szczególnie w latach suchych i drogi koszt materiału siewnego • Przerywa częste następstwo zbóż po sobie w zmianowaniu • 5-8 t masy organicznej w resztkach pożniwnych (80 kg N, 6 kg P, 120 kg K) • Kanaliki po obumarłym systemie korzeniowym przewietrzają glebę i odprowadzają nadmiar wody opadowej • Zdolność gromadzenia składników ze źródeł mniej dostępnych (fosfor) • Ogranicza rozprzestrzenianie zgorzeli podstawy źdźbła (działanie fitosanitarne) • Zacieniając glebę przez długi okres czasu sprzyja rozwojowi mikroorganizmów glebowych
Nasiona bobiku zawierają substancje które ograniczają dostępność składników pokarmowych (nieżywieniowe) większe znaczenie mają tylko taniny i glikozydy które są zlokalizowane w okrywie nasiennej W odmianach wysokotaninowych (kwitnacych kolorowo) ogólna zawartość tanin w okrywie nasiennej wynosi 3,5-10%, w liścieniach 0,3-0,9%, w całych nasionach 1,3-2,5% Glikozydy – wicyna i konwicyna (w liścieniach i zarodku)- od 0,58 do 1,04% s.m.
Korzeń – palowy (typu II), słabiej rozwinięty niż u pozostałych roślin z plemienia wykowatych, sięga do 1 mm, nieliczne korzenie boczne, płytko rozmieszczome, brodawki kształtu szyszkowatego, przystosowany do wzrostu w glebie zbitej i zwięzłej (fitomelioracyjne działanie) (1 ha bobiku = 90-120 kg N/ha)
Łodyga – sztywna, czterokanciasta, pusta w środku podzielona na węzły i międzywęźla. Łodyga zasadniczo nie rozgałęzia się – może gdy mała obsada, stres termiczny w okresie kiełkowania, korzystne warunki wilgotnościowe Wysokość 90 cm – formy samokończące 150 cm – formy tradycyjne
Liście – złożone parzystopierzaste (1-3 pary listków skórzastych, gładkich o eliptycznym kształcie), nie ma wąsa czepnego tylko szpic zakrzywiony do tyłu
Przylistki są małe i obejmują półkolisto łodygę, na dolnej stronie ciemna antocyjanowa plamka, która jest nektarnikiem pozakwiatowym wydzielającym cukier i wabiącym owady Formy niskotaninowe nie mają plamki
Kwiatostan – form o niezdeterminowanym rytmie wzrostu są grona osadzone na krótkich szypułkach wyrastających z kątów liści (2-9 kwiatów w gronie) - Pęd form samokończących zakończony jest kwiatostanem (grono),
Kwiaty – przeważnie białe, mogą też być filetowe, różowe, fioletoworóżowe. Na skrzydełkach występują czarne plamki a pozostałe płatki odznaczają się ciemnym unerwieniem. Formy niskotaninowe nie mają plamki na skrzydełkach. Samopylne, mogą być zapylane przez owady
Owoc – mięsisty strąk, obie części strąka (łupiny) są złączone szwem. Łupina składa się z dwóch warstw: zewnętrznej zbudowanej z dużych komórek parenchymy (miękiszu) i wewnętrznej złożonej z krótkich komórek sklerenchymy. Po dojrzeniu strąki czernieją w skutek utleniania tyrozyny Osadzone na łodydze pod kątem ostrym 2-3 nasiona w strąku
Nasiona – kształtu owalnego lub prawie kuliste, cylindryczne lekko spłaszczone, barwy piaskowej, jasnobrunatnej z czasem ciemnieją. MTN = 300-700 g Formy samokończące - mniejsze nasiona Udział okrywy nasiennej 11-14%
Okres wegetacji 115-130 dni Samokończące okres wegetacji 7-10 dni krótszy Wilgotna i chłodna pogoda przedłuża okres wegetacji, susza – skraca Siewki bobiku znoszą przymrozki wiosenne dochodzące nawet do -7 Bardzo duże wymagania wodne (kwitnienie i zawiązywanie strąków) Brak wody w tym okresie powoduje zrzucanie zawiązków pąków kwiatowych i kwiatów
Ze strączkowych największe wymagania glebowe Najlepsze efekty uprawy na glebach zwięzłych zasobnych, dobrze utrzymujących wilgoć, o wysokiej kulturze (pszenny bardzo dobry i dobry oraz żytni bardzo dobry) Odczyn obojętny lub zasadowy Samokończące mają większe wymagania siedliskowe i agrotechniczne
W rejestrze 13 odmian tradycyjnych i 4 odmiany samokończące Obsada roślin: odmiany tradycyjne 40-60 odmiany samokończące 65-85 Głębokość siewu 6-8 cm Rozstawa rzędów 15-25 cm
Spośród wielu gatunków należących do rodzaju Pisum znaczenie gospodarcze mają dwa: • groch siewny (Pisum sativum L.) i • groch polny, zwany peluszką (Pisum arvense L.). Oba są uprawiane w Polsce. Peluszka reprezentuje wyłącznie formy pastewne, a groch siewny przeznaczony jest głównie na cele konsumpcyjne i tylko nieliczne odmiany hodowlane reprezentują typ wyłącznie pastewny.
19 tys. ha –pow. uprawy Plony: 2,3 t – groch jadalny 1,8 t – groch pastewny Znaczenie – jako roślina jadalna i pastewna Spożywa się go w postaci nasion i na zielono Groch pastewny 15 t wartościowej zielonki Słoma – cenna pasza objętościowa Pozostawia bardzo dobre stanowisko (stosunkowo krótki okres wegetacji – stanowisko dla zbóż ozimych) 3-5 t s.m. resztki + słoma (N 50-80, K 25-60, P 4-5, Ca 45-55)
20-26% białka w zależności od odmiany (w pastewnych więcej niż w jadalnych) 1,2% tłuszczu 65-70% bezazotowe wyciągowe 3-6% włókna (więcej w formach pastewnych Sub. nieżywieniowe – inhibitory trypsyny, taniny, lektyny
Korzeń - niezbyt gruby, dość głęboko zalegający w glebie, z licznymi wykształconymi korzeniami bocznymi, typu II. Brodawki tworzą się na korzeniu głównym i korzeniach bocznych. Rozgałęzienie łodyg u form uprawnych jest cechą niepożądaną, (powoduje nierównomierne dojrzewanie strąków). W zależności od długości łodyg grochy dzielą się na: • — karłowe, o łodydze do 70 cm, • — średnio wysokie, o łodydze od 70 do 150 cm, • — wysokie, o łodydze powyżej 150 cm.
Liście - parzystopierzaste, zakończone wąsem czepnym. Listki są całobrzegie szerokojajowate lub romboidalne. Większe od listków przylistki całkowicie obejmują łodygę. W ostatnich latach wyhodowano grochy tzw. wąsate (wąsolistne), których listki są przekształcone w wąsy czepne, a przylistki są normalnie wykształcone.
Kwiaty białe, rozmieszczone są na roślinie pojedynczo lub po kilka, najczęściej jednak po dwa. Groch należy do roślin samopylnych. Podczas suszy może wystąpić obcozapylenie przez pszczoły i trzmiele.
Owocem jest strąk długości ok. 5-6 cm i szerokości 1 - 1,5 cm, w którym znajduje się przeciętnie 5-6 nasion. Strąki mogą być proste lub łukowato wygięte, bez przewężeń i paciorkowate z przewężeniami.
Na podstawie budowy anatomicznej strąka wyróżnia się dwa typy użytkowe: • — grochy łuskowe, w których łupina strąka składa się z dwóch zasadniczych warstw; miękiszowej, magazynującej składniki pokarmowe oraz warstwy pergaminowej sklerenchymatycznej, wzmacniającej budowę strąka. W czasie dojrzewania szybkie wysychanie warstwy pergaminowej powoduje pękanie strąka i osypywanie się nasion. Łupina z zewnątrz okryta jest skórką i nabłonkiem, a między tkanką miękiszową i pergaminową znajduje się warstwa komórek z kryształkami szczawianu wapnia, • — grochy cukrowe, które nie posiadają warstwy pergaminowej, dzięki temu strąki nie pękają przy dojrzewaniu. Zakończenie strąka może być tępe lub spiczaste, stanowiące cechę odmianową. Barwa strąków zależna jest od okresu rozwoju. Strąki młode są zielone, w miarę dojrzewania przybierają barwę żółtą, z kolei przechodząc w coraz ciemniejszą. Liczba nasion w strąku jest cechą odmianową, jednak w dużej mierze zależy od warunków siedliska i miejsca osadzenia na łodydze. Strąki niżej osadzone z wcześniejszych kwiatów zawierają na ogół większą liczbę nasion.
Nasiona - wielkość i barwa różna, jest cechą odmianową. Kształt nasion jest najczęściej okrągły, ponieważ w strąku ułożone są luźno. Barwa nasion pochodzi od barwy liścieni, które mogą być zielone lub żółte. Okrywa nasienna jest cienka, przeźroczysta, delikatna i bezbarwna, dlatego barwa nasion zależna jest od barwy liścieni. Grochy dzikie mają okrywę nasienną znacznie grubszą z silnie rozwiniętą warstwą palisadową, w której umieszczone są barwniki. MTN = 120-300g
Groch polny — peluszka (Pisum awense L.) Wyróżnia się dwie odmiany botaniczne grochu polnego: • — var. virdipunctatum, rośliny o kwiatach fioletowych, małych i kulistych nasionach, koloru piaskowego lub oliwkowego z fioletowymi plamami i ciemnym znaczkiem, • — var. mormoratum, o kwiatach fioletowych, ale nasionach jednobarwnych, zielonobrunatnych.
Korzeń peluszki jest typu II, silniejszy, głębiej zalegający w glebie od grochu siewnego. • Łodyga — podobna jak u grochu siewnego. Długość łodyg jest cechą odmianową. Wynosi średnio około 130 - 160 cm i zależy od przebiegu warunków klimatycznych, głównie opadów. • Liście - różnią się od liści grochu siewnego jedynie antocjanowym przebarwieniem, występującym w formie obwódki u nasady przylistków i w kątach liści. • Kwiaty peluszki są fioletowe, samopylne, najczęściej wyrastają po dwa z kątów liści na długich szypułkach. • Owocem jest strąk podobny do strąka grochu siewnego, zawierający 5-7 nasion. • Nasiona peluszki są nieregularne, kanciaste, bocznie spłaszczone wskutek ciasnego ułożenia w strąku. Okrywa nasienna jest gruba, nieprzeźroczysta i barwna, dlatego barwa nasion peluszki zależy od barwy okrywy nasiennej. W zależności od intensywności jej zabarwienia rozróżniamy nasiona jednolicie zabarwione na kolor żółty, oliwkowy, brunatny lub nasiona nakrapiane. Masa 1000 nasion odmian peluszki waha się od 120 do 180 g. Nasiona zawierają od 23 do 27% białka ogólnego w suchej masie,
Obsada odmiany jadalne średnio- i długołodygowe 80-100 krótkołodygowe i wąsolistne do 120 pastewne długołodygowe 75 pastewne o krótszych łodygach 100 Ilość wysiewu około 220-280 kg/ha dla odmian wielkonasiennych, jadalnych 120-160 kg/ha dla drobnonasiennych pastewnych Międzyrzędzia – 15-20 cm (herbicydy) 25-35 cm (mechanicznie) Głębokość siewu 6-8 cm
Wyka jara i ozima Katedra Szczegółowej Uprawy Roślin Dr hab. Bogdan Kulig
Systematyka • Wyka należy do plemienia wykowych (Vicieae), • Do gatunków mających znaczenie rolnicze należą: V. sativa L. - w populacji tego gatunku występuje duża liczba biotypów różniących się cechami morfologicznymi i biologicznymi. Systematyka wyki siewnej opiera się na barwie kwiatów i nasion oraz występowaniu rysunku na okrywie nasiennej. Na tej podstawie wyróżnia się następujące odmiany botaniczne: var. typica - nasiona szare i brunatne - aktualne odmiany i var. immaculata - nasiona jasne )V. villosa Roth. - na podstawie omszenia łodyg wyróżnia się 2 podgatunki: ssp. euwillosa Car. (omszona - aktualne odmiany) i ssp. glabrescens Koch. (gładka - brak odmian).
Znaczenie gospodarcze Obydwa gatunki wyki mają w Polsce mniejsze znaczenie gospodarcze niż łubin, groch czy bobik. Są one użytkowane przede wszystkim na zieloną paszę, często w mieszankach z roślinami zbożowymi. Powierzchnia uprawy wyki siewnej na nasiona wynosi kilka tys. ha przy średnim plonie nasion około 1,2 t/ha. Podobną powierzchnię zajmuje wyka przeznaczona na zieloną masę, a przeciętny plon zielonki dochodzi do około 20 t/ha. Obydwa gatunki dają wysokowartościową i delikatną paszę zieloną, ponieważ charakteryzują się cienkimi łodygami i dużą ilością drobnych liści.
Znaczenie gospodarcze wyki kosmatej (ozimej) Wyka kosmata jest jedyną rośliną strączkową, która zimuje w naszych warunkach klimatycznych. Udaje się na glebach lekkich, dlatego sieje się ją żytem jako poplon ozimy i uzyskuje w maju średnio 25-30 t/ha wysokowartościowej zielonki. Wartość nawozowa jej resztek pożniwnych jest porównywana do wartości łubinu żółtego. W korzystnych warunkach łączny plon mieszanki wyki z żytem może wynieść 2,5-3,0 t/ha. Jest on nie mniejszy niż plon ziarna żyta w czystym siewie, a udział wyki kosmatej wynosi średnio 0,2-0,4 t/ha nasion.
Znaczenie gospodarcze wyki siewnej Nasiona wyki siewnej są w małym stopniu wykorzystywane na paszę dla zwierząt ze względu na stosunkowo niską wydajność z jednostki powierzchni i obecność gorzkiego glikozydu wicjaniny. Wyka siewna może być uprawiana w plonie głównym i jako międzyplon, najczęściej w siewie mieszanym. Jej duża wartość przedplonowa dla zbóż ozimych polega wynika z pozostawiania azotu i masy organicznej w glebie oraz dobrego tłumienia chwastów przez intensywny rozwój części nadziemnych.
Substancje nieżywieniowe • Nasiona wyki siewnej zawierają także swoiste substancje nieżywieniowe w postaci następujących glikozydów: wicjaniny, choliny i betainy. Szkodliwe działanie wicjaniny jest dotychczas najlepiej poznane i opisane. Ulega ona hydrolizie w przewodzie pokarmowym zwierząt, między innymi, do glukozy i cyjanowodoru (HCN), który ma silne działanie toksyczne. Zawartość wicjaniny w różnych formach z gatunku Vicia sativa może dochodzić do 410 mg %, co w przeliczeniu na cyjanowodór (HCN) wynosi 25 mg %. Formy o nasionach jasnych zawierają mniej tej substancji niż te o nasionach szarych czy ciemnych. Stosując odpowiednie metody hodowlane, można obniżyć zawartość wicjaniny w nasionach, jednak ta cecha wykazuje dużą zmienność pod wpływem warunków uprawy.
Zielonka Zielona masa obydwu gatunków wyki jest wartościowa i chętnie zjadana przez zwierzęta. Przeciętna zawartość białka w suchej masie zielonki, zebranej podczas kwitnienia roślin, dochodzi do około 22% u wyki siewnej i około 24% u wyki kosmatej, podczas gdy zawartość włókna wynosi 26-27%. W miarę rozwoju zmienia się skład chemiczny zielonki, jednak niekorzystne zmiany, związane ze starzeniem się roślin, zachodzą w wyce wolniej niż w grochu pastewnym i bobiku
