Powstanie Warszawskie na Mokotowie

1. Powstanie Warszawskie na Mokotowie

2. Powstanie Warszawskie 1944 roku a w tym walki na Mokotowie są jedną z największych tragedii w dziejach naszego narodu i w dziejach całego świata. Są jednak faktem historycznym świeżym i bolesnym, który ciężko ocenić obiektywnie. Jednakże staniemy na wysokości zadania, aby je wam przybliżyć gdyż jest to w dziejach ojczystych również wypadek wielki i wstrząsający.

3. Powstanie Warszawskie • Cele i przyczyny wybuch powstania • Stosunek sił • Dowódcy Powstania Warszawskiego • Okręg Warszawa AK • Oddziały okręgu warszawskiego AK i im podporządkowane • Najważniejsze wydarzenia • Skutki i przyczyny klęski

4. Cele i przycyny wybuchu • Włączenie Warszawy do akcji „Burza” • Zemsta na najeźdźcy • Wzrost nastrojów niepodległościowych • Próba ratowania powojennej suwerenności i przedwojennego kształtu granicy wschodniej • Odtworzenie w stolicy Polski legalnych władz państwowych, będących naturalną kontynuacją władz przedwojennych • Uniemożliwienie narzucenia Polsce marionetkowych władz uzależnionych od Związku Radzieckiego, którego wojska właśnie zbliżały się do Warszawy • Zanegowanie między-alianckiego podziału na strefy operacyjne w myśl którego Polska znajdowała się w strefie operacyjnej ZSRR

5. Siły Niemieckie: Niemcy dysponowali w Warszawie garnizonem liczącym ok. 20 tys. żołnierzy i policjantów, który mógł być wspierany przez jednostki udające się na front niemiecko-radziecki. Od 4 sierpnia do niemieckiego garnizonu napływały posiłki, z których sformowano korpus liczący ok. 25 tys. żołnierzy, dowodzony przez generała E. von dem Bacha. W sumie w tłumieniu powstania warszawskiego wzięło udział ok. 50 tys. żołnierzy niemieckich. Siły Polskie: W pierwszych walkach powstania wzięło udział ok. 23 tys. żołnierzy. AK dysponowała w Warszawie ok. 50 tys. ludzi, z czego jedynie ok. 10% było uzbrojonych, niemal wyłącznie w broń krótką. Do żołnierzy AK dołączyły jednostki Narodowych Sił Zbrojnych (800 żołnierzy) i AL (500 żołnierzy), czynny udział w powstaniu wzięła ludność cywilna miasta. Stosunek sił Jak widać stosunek sił był nie równy na korzyść Niemców. Siły niemieckie były liczniejsze, lepiej uzbrojone i była to regularna armia, jednak ich morale były niskie w przeciwieństwie do sił polskich, które walczyły o niepodległość z pełnym zaangażowaniem i z wysokim morale.

6. Dowódcy powstania warszawskiego Wg stanu na 1 lipca 1944 • gen. Tadeusz Komorowski pseudonim Bór komendant główny AK • gen. Tadeusz Pełczyński pseudonim Grzegorz zastępca komendanta głównego AK • płk Antoni Chruściel pseudonim Monter komendant Okręgu Warszawskiego • ppłk Edward Pfeiffer pseudonim Radwan komendant Obwodu I – Śródmieście • ppłk Mieczysław Niedzielski pseudonim Żywiciel komendant Obwodu II – Żoliborz • ppłk Jan Tarnowski pseudonim Waligóra komendant obwodu III – Wola • ppłk Mieczysław Sokołowski pseudonim Grzymała komendant Obwodu IV – Ochota • ppłk Aleksander Hrynkiewicz pseudonim Przegonia komendant Obwodu V - Mokotów • ppłk Antoni Żurowski pseudonim Andrzej Bober komendant Obwodu VI - Praga • mjr Bronisław Krzyżak pseudonim Bronisław komendant Obwodu VII - powiat warszawski • mjr Stanisław Babiarz pseudonim Wysocki komendant Obwodu VIII - Okęcie • ppłk Jan Mazurkiewicz pseudonim Radosław komendant Kedywu Tadeusz Komorowski

7. Okręg Warszawa AK • Obwód I- Śródmieście • Obwód II- Żoliborz • Obwód III- Wola • Obwód IV- Ochota • Obwód V- Mokotów • Obwód VI- Praga • Obwód VII- Powiat Warszawski • Samodzielny rejon VIII- Okęcie

8. Zgrupowanie pułku Baszta Zgrupowanie Radosław Batalion Zośka Brygada Dywersji Broda 53 Oddział Dysk Batalion Parasol Batalion Miotła Batalion Pięść Batalion Czata 49 Oddział Leśnik Batalion Chrobry II Zgrupowanie Róg Batalion Bończa Batalion Dzik Batalion Gustaw Batalion Harnaś Batalion Antoni Batalion Wigry Batalion im. Czwartaków AL 104 Kompania Syndykalistów Załoga PWPW Batalion Bicz Batalion Konrad Załoga Elektrowni przy ul. Tamka Batalion Chrobry I Batalion Łukasiński Batalion Gozdawa Oddział Barry Batalion Kiliński Zgrupowanie Chrobry II Zgrupowanie Gurt Zgrupowanie Bartkiewicz Korpus Bezpieczeństwa Organizacja Wojskowa Batalion Miłosz Batalion Ruczaj Zgrupowanie Kryska Batalion Golski Batalion Zaremba - Piorun Batalion Bełt Dywizjon Jeleń Zgrupowanie Żaglowiec Zgrupowanie Żbik Zgrupowanie Żmija Zgrupowanie Żniwiarz Zgrupowanie Żubr Zgrupowanie Żyrafa Grupa Kampinos Oddziały okręgu warszawskiego AK i im podporządkowane

9. Najważniejsze wydarzenia Powstanie Warszawskie rozpoczęło 1 sierpnia 1944 roku z godziną „W” czyli o 17:00. Trwało 63 dni i zakończyło się 2 października tego roku. Do walki z entuzjazmem przyłączyła się ludność stolicy. Do największych zwycięstw powstańców zaliczamy zajęcie i stworzenie bastionu w elektrowni miejskiej na powiślu(1 VIII), zajęcie budynku Poczty Głównej(2VIII), banku przy ulicy Bielańskiej(4 VIII) i gmachu PAST-y(19-20 VIII). Również ważne były walki na Chłodnej i Grzybowskiej. Mimo tych zwycięstw, powstańcy nie zdołali zająć innych punktów strategicznych takich jak mosty i koszary. Po początkowym powodzeniu Niemcy szykują kontrofensywę w wyniku której powstanie powoli upada. Do końca „twardy front” i przejście przez Aleje było utrzymywane przez powstańców lecz niepowstrzymano to klęski, która rozpoczęła się upadkiem starówki. Zakończyło się popisaniem honorowej kapitulacji przez siły polskie 2 X.

10. Przyczyny klęski: -nierówny stosunek sił -złe i niewystarczające uzbrojenie powstańców -brak pomocy z zewnątrz (nie udzielenie pomocy przez Stalina i brak poparcia reszty państw alianckich) -z góry ustalony los Polski przez Wielką Trójkę (międzyaliancki podział na strefy operacyjne w myśl którego Polska znajdowała się w strefie operacyjnej ZSRR) -mylne ocenienie sytuacji przez dowództwo Skutki klęski: -olbrzymie zniszczenia Warszawy(85% miasta leżało w gruzach), zniszczenie wielowiekowego dorobku kulturalnego i materialnego. -śmierć tysięcy osób (liczba ofiar cywilnych w czasie powstania oceniana jest na 120-150 tys.) -kompromitacja rządu londyńskiego i utrata jego wpływów w Polsce i na świecie -uświadomienie światu siły narodu polskiego Skutki i przyczyny klęski

11. V obwód- Mokotów • Terytorium • Charakterystyka • Dowództwo • Oddziały działające na terenie V obwodu • Podział na rejony • Kalendarium wydarzeń • Bój na Górnym Mokotowie

12. Terytorium V obwód obejmował rozległą przestrzeń zajęta przez dzielnice Mokotów z kolonią na Forcie Mokotowskim, z Henrykowem, Wierzbnem i Wyględowem oraz przez dzielnicę Służew, Sielce, Siekierki i Miasto Ogród Czerniaków.

13. Charakterystyka Charakterystyczną cechą obwodu mokotowskiego było stosunkowo największe nasycenie Niemcami. Były to nie tylko większe skupiska wojskowe i SS, ale była to także cywilna ludność niemiecka, która obsiadła nowoczesne domy, nadające się do użytku „nur für Deutsche”. Do najważniejszych i trudnych do zdobycia skupisk należały: rejon ulicy Rakowieckiej (koszary artylerii przeciw lotniczej, „Stauferkaserne”, więzienie mokotowskie, kwatery SS, baterie artylerii przeciwlotniczej), rejon Alei Szucha, Belwederu, ul. Klonowej i Flory, silnie obsadzony przez SS i Gestapo i rejon koszar przy ul. Podchorążych. Znaczenie V obwodu polegało na tym, że przez jego środek biegła arteria komunikacyjna łącząca Warszawę z zapleczem przez Piaseczno-Konstancin oraz przez Lasy Kabackie i Chojnowskie. Pod względem taktycznym kierunek przez Fort Mokotowski wyprowadzał powstańców w pobliże lotniska na Okęciu, którego opanowanie stanowiło jedno z głównych zadań okręgu.

14. Dowództwo

15. Oddziały działające na terenie V obwodu • pułk "Baszta” : -batalion "Bałtyk" -batalion "Olza" -batalion "Karpaty" • pułk "Waligóra" : -batalion "Ryś" -batalion "Oaza" -plutony Dywizjonu "Jeleń" 7 pułku ułanów lubelskich -grupa artyleryjska "Granat„ -1 pułk szwoleżerów "Góral"  

16. Pułk "Baszta" Zgrupowanie pułku Baszta - jednostki wojskowe Armii Krajowej walczące w okresie okupacji niemieckiej w Polsce oraz biorące udział w walkach w okresie powstania warszawskiego. Odznaczone srebrnym krzyżem Orderu Virtuti Militari za walki w powstaniu warszawskim. Organizatorem oddziału, złożonego z harcerzy hufca żoliborskiego, był podharcmistrz Ludwik Berger (ps. "Goliat", "Michał", "Hardy"). Latem 1943 KG rozbudowała "Basztę" do stanu pułku składającego się z trzech pełnych batalionów i oddziałów pomocniczych w sile ok. 2300 ludzi. Było to możliwe po podporządkowaniu się Armii Krajowej organizacji o nazwie Powstańcze Oddziały Specjalne Jerzyki. Na wypadek wybuchu powstania terenem operacyjnym pułku miał być górny Mokotów w granicach od ul. Narbutta na południu do terenu Wyścigów Konnych na północy. Jako rejon zakwaterowania KG przewidziano ul. Pilecką. Podczas powstania dowodzącym zgrupowania był mjr Kazimierz Szternal - ps. Zryw .Niektórzy żołnierze: Eugeniusz Ajewski Jerzy Ficowski Rajmund Kaczyński Ryszard Łazarski Zofia Beisertówna Tadeusz Jankowski Anna Aleksandra Jasielska Wojciech Militz Krzysztof Pełczyński Marian Podkowiński Zbigniew Wrzosek ps. "Zoja„. mjr. "Zryw„ Kazimierz Szternal, szef sztabu "Baszty”

17. Podział na regiony

18. Kalenarium Wydarzeń • 1 sierpnia- 10 sierpnia 1944 • 11 sierpnia- 20 sierpnia 1944 • 21 sierpnia- 30 sierpnia 1944 • 31 sierpnia- 9 września 1944 • 10 września- 19 września 1944 • 20 września- 2 października 1944

19. 1 VIII 1944- W Godzinie „W”, o 17.00 – wybucha Powstanie Warszawskie 2 VIII 1944- większość oddziałów wycofuje się do Lasu Kabackiego. Pozostałe przezwyciężają kryzys pierwszych godzin walki i opanowują południową część dzielnicy. Powstańcy zdobywają m.in. szkołę przy ul. Woronicza, pozyskując sporo broni i amunicji. 3 VIII 1944- Powstańcy umacniają południową część dzielnicy. 4 VIII1944- Toczą się krwawe walki na Mokotowie. Niemcy mordują ok. 200 osób w rejonie ul. Olesińskiej. 5 VIII 1944- Okręgowy Delegat Rządu RP na m.st. Warszawę, Marceli Porowski „Sowa”, przejmuje pełnię władzy cywilnej w mieście jako jego komisaryczny prezydent. 6 VIII 1944- W nocy z 5 na 6 sierpnia izolowany dotychczas Mokotów odzyskuje łączność ze Śródmieściem. Kanałami ze Śródmieścia przedostaje się na Mokotów komendantka składnicy meldunkowej w Al. Jerozolimskich, Elżbieta Ostrowska „Ela”. 7 VIII 1944 8 VIII 1944 9 VIII 1944- Na Mokotowie pułk „Baszta” zajmuje obszar ograniczony ulicami: Puławską, Szustra, Al. Niepodległości i Woronicza. Oddziały powstańcze na Dolnym Mokotowie nadal utrzymują pozycje w rejonie ulic Mączna, Przemysłowa, Rozbrat, Szwoleżerów i Podchorążych. 10 VIII 1944- Nocą z 9 na 10 nad Śródmieściem i Mokotowem pojawiają się brytyjskie samoloty. Dokonują udanych zrzutów broni i amunicji. Pierwszy zrzut broni dociera też do oddziałów z Kampinosu.

20. 11 VIII 1944 12 VIII 1944 13 VIII 1944- W nocy z 13 na 14, oddziały pułku „Baszta” nacierają z Mokotowa w kierunku Śródmieścia. Atak załamuje się pod silnym ogniem nieprzyjaciela. Powstańcy ponoszą dotkliwe straty. Nie udaje się opanować koszar SS, mieszczących się w szkole na rogu Kazimierzowskiej i Narbutta, ani tzw. Domu Wedla na rogu Puławskiej i Madalińskiego. 14 VIII 1944- O godz. 10.30 Komendant Główny AK gen. Tadeusz Komorowski „Bór” wydaje rozkaz marszu na odsiecz walczącej stolicy oddziałom z podwarszawskich okręgów AK. Przestają działać wodociągi miejskie. 15 VIII 1944- Na Mokotowie zatrzymanych zostaje dwóch oficerów węgierskich. Ppłk Stanisław Kamiński „Daniel” nawiązuje za ich pośrednictwem kontakt z dowództwem oddziałów węgierskich, stacjonujących w Zalesiu pod Warszawą. Oddział „Jeleń” rtm. Lecha Głuchowskiego „Jeżyckiego” obsadza Fort Legionów Dąbrowskiego. 16 VIII 1944- Stalin zawiadamia premierów Churchilla i Mikołajczyka, że władze sowieckie odcinają się od „warszawskiej awantury”. 17 VIII 1944- Na Mokotowie ppłk Stanisław Kamiński „Daniel” na rozkaz płk. Antoniego Chruściela „Montera” obsadza rejon Sielc i Sadyby. Przygotowuje się też do współdziałania z oddziałami powstańczymi, przebijającymi się do Warszawy z Lasów Chojnowskich. 18 VIII 1944- W nocy z 17 na 18 sierpnia oddziały z górnego Mokotowa: kompania B-3 pułku „Baszta”, pluton PAL i oddziały rtm. Andrzeja Czajkowskiego „Gardy” obsadzają Sielce, część Czerniakowa oraz Sadybę. W ciągu dnia silne przeciwnatarcie niemieckie zmusza Powstańców do opuszczenia fabryki przy Belwederskiej oraz odcinka ul. Czerniakowskiej. Sadyba pozostaje w rękach polskich. 19 VIII 1944- Nocą powstańcy uderzają z Sadyby na Wilanów i Wolicę, by dać wsparcie przebijającym się z Lasów Chojnowskich i Kabackich oddziałom ppłk. Mieczysława Sokołowskiego „Grzymały”. 20 VIII 1944

21. 21 VIII 1944- Oddziały polskie odpierają atak niemiecki na Sadybę od strony Wilanowa. Główną pozycję obronną zajmują przy ul. Okrężnej, dookoła Fortu Dąbrowskiego. 22 VIII 1944- Na Mokotów przedziera się kanałami nowy dowódca Obwodu V, ppłk Józef Rokicki „Karol”. Dzieli organizacyjnie podległy mu teren na Mokotów Dolny, obejmujący rozległe przestrzenie Sielc, Czerniakowa i Sadyby, i Mokotów Górny, na zachód od ul. Puławskiej. Na tym terenie walczy Pułk „Baszt 23 VIII 1944 24 VIII 1944 25 VIII 1944- Winston Churchill domaga się od prezydenta USA wysłania samolotów nad Warszawę i lądowania na sowieckich lotniskach bez zgody sowieckich władz. 26 VIII 1944- Z oddziałów powstańczych na Sadybie zostaje sformowany batalion „Oaza” pod dowództwem kpt. Janusza Wyszogrodzkiego „Janusza”. 27 VIII 1944- Prezydent USA Franklin D. Roosevelt odmawia pomocy Powstańcom bez zgody Związku Sowieckiego. 28 VIII 1944- Cały Górny Mokotów znajduje się pod silniejszym niż zwykle ogniem artylerii nieprzyjaciela. 29 VIII 1944- Na Mokotowie Niemcy przystępują do bombardowania z ziemi i powietrza. W zburzonym szpitalu Elżbietanek przy ul. Goszczyńskiego ginie wielu rannych oraz część personelu. Oddziały batalionu „Oaza” oraz resztki dywizjonu „Jeleń” toczą ciężkie walki na Sadybie. 30 VIII 1944- Armia Czerwona zajmuje Garwolin i rozpoczyna przygotowania do przeprawy na zachodni brzeg Wisły pod Magnuszewem. Niemieckie jednostki zmotoryzowane napływają w rejon Modlina i Młocin. Posiłki pancerne grupowane są w Skierniewicach i Żyrardowie.

22. 31 VIII 1944- Od rana trwa ostrzał artyleryjski Sadyby z kilku stron – z Siekierek, Wilanowa, Ursynowa i Służewca. Około południa Niemcy atakują od strony Wilanowa. Powstańcy odpierają atak. 1 IX 1944- Naczelny Wódz, gen. Kazimierz Sosnowski, w rozkazie do wojska zarzuca aliantom bierność wobec tragedii Warszawy. 2 IX 1944- Grupa gen. Rohra przypuszcza generalny szturm na Sadybę, opanowując ją ok. południa. Oddziały powstańcze ponoszą dotkliwe straty. Nieprzyjaciel dokonuje masowych mordów ludności cywilnej. Zajęcie Sadyby otwiera Niemcom dostęp od południa do dwóch ważnych arterii Dolnego Mokotowa – ulic Czerniakowskiej i Belwederskiej. Obrońcy Sielec znajdują się w bardzo trudnym położeniu. Nieprzyjaciel prowadzi ostrzał artyleryjski i bombarduje Górny Mokotów. Szczególnie silnie ostrzeliwany jest rejon Puławskiej, w pobliżu Odyńca i Tynieckiej. 3 IX 1944- Polskie Radio nie nadaje audycji z powodu silnych bombardowań. 4 IX 1944 5 IX 1944- Sztab Komendanta Okręgu przenosi się do solidnego i nowoczesnego gmachu kina „Palladium” przy ul. Złotej 7/9. Komenda Główna AK znajduje lokum w budynku tzw. małej PAST-y przy ul. Piusa XI. 6 IX 1944 7 IX 1944- Trwa intensywny ostrzał artyleryjski Mokotowa. Pociski padają w rejonie ulic Odyńca, Ursynowskiej, Racławickiej, Tenisowej i Misyjnej. Na Dolnym Mokotowie toczą się zacięte walki w rejonie ul. Promenady, Dolnej i Konduktorskiej. 8 IX 1944- Podczas zawieszenia ognia kilka tysięcy cywilów dobrowolnie opuszcza Warszawę. 9 IX 1944- Niemcy wznawiają działania zaczepne w rejonie Sielc. Rząd brytyjski deklaruje pociągnięcie do odpowiedzialności Niemców, winnych zbrodni w Warszawie.

23. 10 IX 1944- Armia Czerwona rozpoczyna ofensywę. Wojska 1. Frontu Białoruskiego atakują Pragę. W operacji tej biorą udział jednostki polskie: 1. Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, pododdziały 1. Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte i 13. Pułku Artylerii Pancernej. 11 IX 1944 12 IX 1944- Trwa silny ostrzał artyleryjski i bombardowanie lotnicze Czerniakowa. W dzielnicy wybuchają liczne pożary. Niemcy prowadzą zmasowane natarcie na wszystkich odcinkach. Toczą się ciężkie walki o Port Czerniakowski, potężny gmach ZUS przy ul. Czerniakowskiej, budynek Gazowni przy ul. Ludnej oraz zabudowania dawnego szpitala św. Łazarza przy Książęcej. Niemcy zajmują zachodnią część ul. Łazienkowskiej oraz część skarpy od ul. Frascati do Książęcej. W polskich rękach pozostaje jedynie placówka w gmachu YMCA przy ul. Konopnickiej. 13 IX 1944- Nocą z 13 na 14 września pierwsze zrzuty sowieckie z pomocą dla walczących trafiają do Warszawy. W ciągu dnia wojska sowieckie wkraczają na obrzeża Pragi. 14 IX 1944- Na Mokotowie lotnictwo niemieckie bombarduje redutę „Alkazar” na rogu Odyńca i Al. Niepodległości. Mimo to obrońcy nadal ją utrzymują. 15 IX 1944- Generalne uderzenie Niemców na Dolny Mokotów stawia w ogniu Sielce. Ciężkie walki obronne toczą się na Dolnej, Piaseczyńskiej, Chełmskiej i Belwederskiej. Po krwawych zmaganiach oddziały powstańcze opuszczają Sielce. Upada Fort Legionów Dąbrowskiego. Niemcy zajmują niemal cały Dolny Mokotów. Linią obrony Mokotowa staje się ul. Belwederska. 16 IX 1944- W nocy z 16 na 17 września na Przyczółek Czerniakowski przeprawia się kolejna grupa żołnierzy 9. Pułku Piechoty 3. Dywizji 1. Armii WP. W ciągu dwóch dni na Czerniaków dociera w sumie ok. 1200 żołnierzy. Trwają zaciekłe walki o utrzymanie przyczółka. 17 IX 1944 18 IX 1944 19 IX 1944- Na Czerniakowie trwa silne niemieckie natarcie wzdłuż Wilanowskiej i Zagórnej ku Czerniakowskiej. Polacy utrzymują w swych rękach część wybrzeża Wisły na odcinku od ul. Zagórnej do portu „Syrena” i kilka domów przy ul. Wilanowskiej. Wieczorem ppłk Jan Mazurkiewicz „Radosław” rozpoczyna ewakuację swoich oddziałów kanałami na Mokotów.

24. 20 IX 1944 21 IX 1944 22 IX 1944 23 IX 1944- Wzmaga się niemiecki napór na Mokotów. Trwa wzmożony ostrzał artyleryjski i bombardowania z powietrza. Silnie ostrzeliwane są okolice Al. Niepodległości. 24 IX 1944- Głównym celem ataku staje się Mokotów. W godzinach porannych rozpoczyna się generalne natarcie oddziałów niemieckich. Atak piechoty wspierają artyleria, lotnictwo i oddziały pancerne. Po zaciętych walkach na odcinkach południowym i południowo-wschodnim, Niemcy opanowują Królikarnię. Niszczą wysuniętą placówkę powstańczą przy Puławskiej 162 i docierają do linii ul. Ksawerów. Nocne natarcie oddziałów AK w celu odzyskania tego terenu kończy się niepowodzeniem. Na wschodnim odcinku obrony Mokotowa Powstańcy pod naporem czołgów wycofują się na linię ul. Konduktorskiej. Pozostałe pozycje powstańcze zostają utrzymane. Obie strony ponoszą duże straty w ludziach. 25 IX 1944 26 IX 1944- Zgodnie z rozkazem ppłk. Józefa Rokickiego „Karola”, ok. godz. 4 rano rozpoczyna się ewakuacja kanałami oddziałów powstańczych z Mokotowa do Śródmieścia. Po całodziennych krwawych walkach Niemcy spychają załogę Mokotowa na niewielki obszar, ograniczony ulicami Różaną, Kazimierzowską, Ursynowską i Puławską. Gen. Antoni Chruściel „Monter” kieruje do ppłk. „Karola” depesze nakazujące dalszą obronę dzielnicy. Rozkazy nie dochodzą na czas. Ppłk „Karol” wraz ze sztabem 10. DP przechodzi kanałami do Śródmieścia. Dowództwo niemieckie występuje z propozycją rokowań kapitulacyjnych. Spotkanie z parlamentariuszami niemieckimi ma miejsce w Śródmieściu, na ul. Łuckiej. 27 IX 1944- O godz. 8.00 na Mokotowie rozpoczyna się silne natarcie niemieckie. Resztki oddziałów AK bronią się jeszcze w rejonie Bałuckiego, Wiktorskiej i Belgijskiej. Po przeanalizowaniu sytuacji strona polska wysyła parlamentariuszy celem pertraktacji w sprawie ewakuacji ludności cywilnej i rannych oraz ustalenia warunków kapitulacji dzielnicy. Gen. von dem Bach zapewnia parlamentariuszy, że Powstańcy będą traktowani zgodnie z postanowieniami konwencji genewskiej. Mimo tych obietnic, na ul. Dworkowej nieprzyjaciel morduje ok. 120 osób. Są to głównie Powstańcy, którzy nie zdołali dotrzeć kanałami do Śródmieścia i zawrócili na Mokotów. Około południa Mokotów kapituluje. Gen. Antoni Chruściel „Monter” nakazuje ppłk. Józefowi Rokickiemu „Karolowi” natychmiastowy powrót ze Śródmieścia na Mokotów. W nocy z 27 na 28 „Karol” wyrusza z powrotem na Mokotów. Przejście kanałami okazuje się niemożliwe. 2 X 1944- podpisanie honorowej kapitulacji

25. Bój na Górnym Mokotowie • 24 września, rozpoczęło się natarcie Rohra na polski ośrodek obronny, który obejmował prostokąt ograniczony przez: ul. Madalińskiego, al. Niepodległości, kolonie Ksawerów i Królikarnie, i ul. Słoneczną oraz Ludową, lecz nie osiągnęło powodzenia. O godz. 12.00 Niemcy wznowili natarcie i zdobyli Królikarnie wraz z kolonia Ksawerów. Stamtąd długo trwały ataki na szkołę na ul. Woronicza. • Dnia 25 września natarcia kontynuowano. Nacierano jednocześnie od al. Niepodległości i strony przeciwnej. Cały Mokotów był ostrzeliwany przez miotacze ciężka artylerie. Niemcy wbili się w ulice Malczewskiego i Pilicka. • Następnego dnia o godz. 17.00 nieprzyjaciel uderzył po paru nawałach artylerii i rozszerzył wyłom zrobiony poprzednio w naszych pozycjach do granic: Ursynowska, Krasickiego, Lenartowicza. Były ogromne straty, które doprowadziły do ściśnięcia stanowiska obronnego i dobrowolnego oddania południowej części terenu. Od godziny 16.00 do 18.00 doszło do zawieszenia broni i ewakuacji ludności cywilnej do obozu przejściowego w Pruszkowie. Próbowano przejść kanałami na śródmieście ale się to nie udało. • W godzinach rannych 27 września wysłano parlamentariuszy w sprawie kapitulacji. Około godz.11.00 powstańcy z Mokotowa złożyli broń. Do niewoli dostało się około 1000 żołnierzy.

26. Pamięć o powstaniu • Szlakiem powstania na Mokotowie (najważniejsze budynki) • Miejsca pamięci na Mokotowie • Pieśni powstańcze • Wywiad z uczestnikiem powstania • Symbole

27. 1. Królikarnia 2. Szkoła na Woronicza 3. Poczta Harcerska 4. Szpital sióstr Elżbietanek 5. Pałacyk Szustra 6. Krypta Męczenników - Sanktuarium św. Andrzeja Boboli Szlakiem powstania na Mokotowie

28. Królikarnia Królikarnia była miejscem walk podczas Powstania Warszawskiego i została zniszczona podczas II wojny światowej.

29. Szkoła na Woronicza Szkoła na Woronicza została zdobyta przez powstańców 3 sierpnia 1944, było kluczowe dla utrzymania obszaru objętego Powstaniem, zdobyte znacznymi siłami pułku Baszta - natarcie prowadzono z dwóch kierunków ulicy Krasickiego i ulicy Tynieckiej. Oddziały SS zostały ewakuowane ciężarówkami.

30. Poczta Harcerska W okresie okupacji hitlerowskiej poczta, na ziemiach polskich, działała jako organizacja tajna. Była to instytucja o charakterze czysto wojskowym, która nie obsługiwała ludności cywilnej. Dopiero w okresie Powstania Warszawskiego poczta mogła działać jako instytucja użyteczności publicznej, chociaż w warunkach znacznie trudniejszych. Współcześni zaliczają Powstańczą Pocztę Polową do najlepiej zorganizowanych działów administracji cywilno–wojskowej w czasie Powstania Warszawskiego. Służyła ona do przesyłania korespondencji zarówno wojskowej, jak i cywilnej. Dowództwo powstania zdecydowało, że poczta będzie obsługiwana przez harcerzy, którzy jeszcze przed wybuchem Powstania przygotowywali się do tego rodzaju służby. Na mocy porozumienia Naczelnika Głównej Kwatery Harcerstwa z Komendą Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej, utworzono Główną Pocztę Harcerską i jej placówki w wyzwolonych dzielnicach miasta. Odział na Mokotowie mieścił się przy Tynieckiej 29.

31. Szpital Sióstr Elżbietanek Szpital Sióstr Elżbietanek na Mokotowie mieści się przy ulicy Goszczyńskiego 1. Podczas Powstania Warszawskiego był szpitalem powstańczym. Leczono tam powstańców. Podczas wojny został zniszczony w 90%

32. Pałacyk Szustra Pałacyk Szustra w parku Morskie Oko - perełka architektoniczna Mokotowa, odbudowana w 1965 r. po ciężkich zniszczeniach wojennych. W pałacowych wnętrzach znalazło swoją siedzibę Warszawskie Towarzystwo Muzyczne im. Stanisława Moniuszki. Odbywają się tu cykliczne koncerty muzyki klasycznej. Podczas powstania odgrywany był tu "Marsz Mokotowa" przez kuranta, było to miejsce wypadu powstańczego, mającego na celu opanowanie terenu skarpy i znajdował się tu sztab obwodu V, siedziba sztabu - ppłk. "Karola"

33. Sanktuarium św. Andrzeja Boboli • Sanktuarium św. Andrzeja Boboli jest jednym z budynków silnie związanych z powstaniem ponieważ, w przyległym do bryły kościoła domu zakonnym mieści się kaplica - krypta męczenników. W drugim dniu Powstania Warszawskiego Niemcy w jednym z pomieszczeń w suterenie zamordowali 15 jezuitów oraz ponad 20 osób świeckich, które zaskoczone Powstaniem schroniły się  na terenie klasztoru. Spalone szczotki ofiar zbrodni wraz z osobno zamordowanymi w tym dniu jezuitami Edwardem Kosibowiczem i Franciszkiem Szymaniakiem pochowano pod posadzką, a pomieszczenie zamieniono na kaplicę.        

34. Miejsca pamięci na Mokotowie

35. W parku im. gen. Gustawa Orlicz-Dreszera w 1985 r. wystawiono symboliczny pomnik "Mokotów Walczący 1944", upamiętniający uczestników Powstania Warszawskiego na Mokotowie. Pomnik "Mokotów Walczący 1944" składa się z olbrzymiego, pękniętego na pół głazu narzutowego, który ma symbolizować rozdarte serce. Pośrodku stanęła tzw. "kotwica" - znak Polski Walczącej. Treść granitowej płyty pomnikowej: "Powstańcom Mokotowa, żołnierzom Armii Krajowej pułku Baszta i innych oddziałów V Obwodu 10 Dywizji im. Macieja Rataja, walczących w dniach 1 VIII - 27 IX 1944 r." Tradycyjnie 1 sierpnia (początek Powstania Warszawskiego) i 27 września (podpisanie aktu kapitulacji Mokotowa) przed pomnikiem odbywa się uroczysty apel poległych z udziałem powstańców, mieszkańców i władz Mokotowa. Pomnik ku czci powstańców zaprojektował arch. Eugeniusz Ajewski "Kotwa„.

36. Kopiec Powstania Warszawskiego (d. Kopiec Czerniakowski) w pobliżu ul. Bartyckiej. Zaprojektowany przez arch. E. Ajewskiego pomnik "Kotwica" (symbol Polski Walczącej) stoi na szczycie 40-metrowej góry, usypanej w latach 1945-1950 z gruzów zburzonej stolicy.

37. Ul. Dworkowa (park Morskie Oko). Pomnik-obelisk autorstwa E. Ajewskiego, odsłonięty w 40. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego. W tym miejscu hitlerowcy dokonali masowej egzekucji na 119 powstańcach wychodzących z kanału. Stało się to już po podpisaniu kapitulacji Mokotowa, która miała zapewnić bezpieczeństwo ludności składającej broń. Podobnie jak w parku Dreszera, również i przy ul. Dworkowej corocznie odbywają się centralne uroczystości rocznicowe, związane z Powstaniem Warszawskim na Mokotowie. Hołd poległym oddają współtowarzysze broni, żołnierze, harcerze a przede wszystkim mieszkańcy Mokotowa.

38. Ul. Dworkowa. Udekorowany właz do studzienki kanalizacyjnej, z której wydostawali się powstańcy mokotowscy 27 września 1944 r. Autentyczny właz kanałowy został wmurowany w podstawę obelisku i obudowany tzw. "kocimi łbami", pochodzącymi z pobliskich ulic.

39. Al. Niepodległości róg ul. Racławickiej. Tablica upamiętniająca walki pułku AK "Baszta" w tej części Mokotowa została umieszczona w 1994 r. na obłożonym piaskowcem budyneczku windy nad stacją metra "Racławicka". Treść tablicy pamiątkowej: "Aleja Niepodległości-Rakowiecka-Park Dreszera. Zachodni skraj obrony Mokotowa. Podczas Powstania Warszawskiego na tym terenie toczyła walki kompania O-2 por. Misiewicza, K. Grzybowskiego pułku AK Baszta."

40. Ul. Goszczyńskiego róg Tynieckiej. "27, 28, 29 VIII 1944 r. hitlerowcy bestialsko zniszczyli ogniem artylerii i bombami lotniczymi szpital, w którym zginęło około 200 rannych powstańców i chorych osób cywilnych."

41. Ul. Kazimierzowska róg Madalińskiego. Miejsce pamięci żołnierzy kompanii K-2 pułku AK "Baszta", poległych w nocnym natarciu na silnie bronioną pozycję oddziałów SS. Tablicę odsłonięto 14 sierpnia 1994 r. - w 50. rocznicę tego bohaterskiego czynu.

42. Ul. Kazimierzowska 60. "Szkoła Rękodzielnicza - koszary niemieckiego batalionu SS - nosząca kryptonim Basy. 1 sierpnia 1944 r., godz. W - miejsce pierwszego boju batalionu Bałtyk pułku AK Baszta. W walce zginęło 38 powstańców, żołnierzy kompanii B-1, B-2 i B-3."

43. Al. Niepodległości 130. Na ścianie kamienicy od strony ul. Ligockiej zachował się oryginalny ślad małego sabotażu z 1942 r. - swastyka na szubienicy namalowana smołą. "Ten znak jest świadectwem walki żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego przeciwko okupantowi hitlerowskiemu. Został wykonany wiosną 1942 r. ręką nieznanego żołnierza organizacji małego sabotażu Wawer."

44. Al. Niepodległości 159. "W tym domu mieszkał i został aresztowany hm. Jan Bytnar ps. Rudy, bohater Szarych Szeregów uwolniony z rąk Gestapo 26 III 1943 r. w zbrojnej akcji pod Arsenałem. Zmarł z ran 30 III 1943 r. w wieku 21 lat."

45. Al. Niepodległości róg ul. Dąbrowskiego. Granitowa tablica poświęcona Stefanowi Starzyńskiemu, zasłużonemu i niedoścignionemu prezydentowi Warszawy z lat 1934-1939. Na wschodniej ścianie tablicy wykuto płaskorzeźbę, przedstawiającą twarz prezydenta oraz wyryto fragment jego przemówienia: "Chciałem, by Warszawa była wielka...".

46. Ul. Narbutta 17. W odrestaurowanej bramie odsłonięto tablicę z nazwiskami mieszkańców kamienicy poległych podczas II wojny światowej. To miejsce pamięci powstało dzięki obecnym mieszkańcom domu - członkom SM "Concordia", założonej w latach 1929-1930 przez pracowników Banku Polskiego.

47. Ul. Puławska 65 róg Belgijskiej. Granitowa tablica ku "pamięci powstańców AK I Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego. Mokotów 1 VIII - 27 IX 1944 r."

48. Ul. Puławska 50 (od strony Dąbrowskiego). Odsłonięta w 60. rocznicę godziny "W" tablica upamiętniająca "żołnierzy kompanii B-1 pułku AK Baszta, odznaczonego Orderem Virtuti Militari, walczących w Powstaniu Warszawskim w rejonie ulic Szustra-Puławska."

49. Ul. Puławska 48 (od strony Dąbrowskiego). "W tym miejscu znajduje się właz kanałowy, którym w czasie Powstania Warszawskiego w dniach 26 i 27 września 1944 r. ewakuowali się kanałami do Śródmieścia powstańcy Mokotowa."

50. Ul. Skolimowska 5 w pobliżu Puławskiej. "W tym miejscu 5 sierpnia 1944 roku hitlerowcy rozstrzelali 100 Polaków."