R Y N E K P I E N I Ą D Z A

1. R Y N E K P I E N I Ą D Z A

2. 1. RODZAJE PIENIĄDZA Pieniądz definiujemy jako ŚRODEK WYMIANY, ŚRODEK OSZCZĘ-DZANIA, MIERNIK WARTOŚCI. Jednak w praktyce granice oddzielające „pieniądz” od „niepieniądza”, a także poszczególne funkcje spełniane przez pieniądz są trudne do wyty-czenia. Kiedyś za pieniądz uważano środek wymiany, który nie daje odsetek, lecz jest bardzo płynny. Jednak w latach 80-tych XX w. różne odmiany wkładów czeko-wych zaczęły dawać oprocentowanie. Podobnie, możliwe stało się czerpa-nie płynnej gotówki z wkładów oszczędnościowych. W efekcie dziś nie jest już jasne, gdzie przebiega granica, mię-dzy pieniądzem, a niepieniądzem, i ilość czego mają kontrolować banki centralne, chcące w ten sposób wpływać na poziom zagregowanych wy-datków w gospodarce...

3. W USA w końcu 2002 r. rozróżniano cztery rodzaje podaży pieniądza: M1, M2, M3, L. (Łatwo dostrzec, że rekompensatą za ich coraz mniejszą płyn-ność jest ich coraz wyższe oprocentowanie). M1 – zasoby wysoce płynnego środka płatniczego (gotówka* plus np. różne nieoprocentowane i oprocentowane wkłady czekowe). (M1: 4 190$/os.). ---------- * Zgodnie z danymi FED w 1995 r. w USA na osobę przypadało prawie 1400$ gotówki; badania pokazywały, że w rzeczywistości przeciętny Ame-rykanin trzymał ok. 100$ gotówki (wielkie ilości gotówki obsługiwały zatem płatności w „szarej strefie” i za granicą).

4. M2 – ten agregat DODATKOWO obejmuje pewne mniej płynne aktywa, np. wkłady oszczędnościowe (trzeba zawiadomić bank o zamiarze ich tran-sferu na rachunek czekowy), małe (do 100 000$) wkłady terminowe (ich wy-cofanie przed uzgodnionym terminem jest karane obniżką odsetek); udzia-ły w funduszach inwestycyjnych rynku pieniądza (czeki wystawiane przez ich właścicieli muszą mieć pewną minimalną wysokość); (M2: 20080$/os.).

5. M3 – DODATKOWO obejmuje np. duże wkłady terminowe i duże wkłady bankowe dokonywane na indywidualnych warunkach; (M3: 29 480$/os.).

6. L – dodatkowo obejmuje aktywa, które nie są pieniądzem, lecz jego blis-kim substytutem (np. obligacje rządu USA dla „małych ciułaczy”; bony skarbowe „krótsze” niż 12 miesięcy).

7. 2. POPYT NA PIENIĄDZ Pieniądz jest ŚRODKIEM WYMIANY, ŚRODKIEM OSZCZĘDZANIA, MIERNIKIEM WARTOŚCI. Ludzie trzymają (realne!) zasoby pieniądza ze względu na jego dwie pierwsze funkcje. PRZECIEŻ USTALAĆ, CO ILE KOSZTUJE, MOŻNA NIE MAJĄC PIENIĘDZY. Są różne teorie popytu na pieniądz. TEORIE PORTFELOWE (ang. portfolio theories) podkreślają rolę pieniądza jako środka przecho-wywania wartości. TEORIE TRANSAKCYJNE (ang. transactionstheo-ries) podkreślają rolę pieniądza jako środka ułatwiającego wymianę dóbr. Teoriom portfelowym i transakcyjnym odpowiadają Keynesa „motywy” trzymania pieniądza: spekulacyjny oraz transakcyjny i prze-zornościowy.

8. TEORIE PORTFELOWE (ang. portfolio theories) Zgodnie z tymi teoriami ludzie trzymają pieniądz, jako składnik portfela aktywów, nie dla jego płynności, lecz z powodu specyficznej kombinacji zyskowności i ryzykowności jego posiadania w porównaniu z innymi akty-wami.

9. TEORIE PORTFELOWE (ang. portfolio theories) Zgodnie z teoriami portfelowymi popyt na pieniądz zależy od zyskowności i ryzykowności trzymania pieniądza, w porównaniu z innymi aktywami, a także od całkowitego majątku ludzi. Oto ogólna forma takiej funkcji popy-tu na pieniądz: (M/P)d = L(rs, rb, πe, W), gdzie: (M/P)d – popyt na pieniądz. rs - oczekiwana realna stopa zysku z inwestycji w zakup akcji. rb - oczekiwana realna stopa zysku z inwestycji w zakup obligacji. πe - oczekiwana stopa inflacji. W – realna wartość majątku.

10. TEORIE PORTFELOWE (ang. portfolio theories) Zauważmy, że najwęższe miary pieniądza, takie jak M1, obejmują jedynie gotówkę i depozyty czekowe. Zyskowność ich trzymania jest bliska zeru (lub po prostu niska). Na rynku pieniądza są dostępne inne aktywa (np. wkłady oszczędnościowe, bony skarbowe), które - PRZY TYM SAMYM RYZYKU - zapewniają wyższą stopę zysku.

11. TEORIE PORTFELOWE (ang. portfolio theories) Na rynku pieniądza są dostępne inne aktywa (np. wkłady oszczędnościowe), które - PRZY TYM SAMYM RYZYKU - zapewniają wyższą stopę zysku. Ekonomiści nazywają zatem pieniądz (M1) ZDOMINOWANYM RODZAJEM AKTYWÓW; „zdominowanym”, ponieważ na rynku są dos-tępne inne aktywa, które równie dobrze jak pieniądz pełnią funkcję środka przechowywania oszczędności (są równie mało ryzykowne), a jednocześnie są lepsze od pieniądza, ponieważ są bardziej zyskowne. Trzymanie pieniądza w portfelu aktywów NIE JEST zatem roz-wiązaniem optymalnym...

12. TEORIE PORTFELOWE (ang. portfolio theories) Pieniądz (M1) jest zdominowanym rodzajem aktywów... Wynika stąd, że portfelowe teorie popytu na pieniądz NIE WYJAŚNIAJĄ zadowalająco popytu na pieniądz (M1). Natomiast teorie portfelowe są użyteczne jako wyjaśnienie popy-tu na inne, szersze rodzaje pieniądza. W przypadku M2 i M3 analiza zys-kowności i ryzykowności składników portfela inwestycyjnego jest istotna i może wyjaśnić, dlaczego ludzie trzymają swe zasoby np. raczej w formie wkładów oszczędnościowych niż w formie udziałów w funduszach inwesty-cyjnych.

13. TEORIE TRANSAKCYJNE (ang. transactionstheories) Zwolennicy teorii transakcyjnych uznają pieniądz za zdominowany skład-nik aktywów, podkreślając, że LUDZIE TRZYMAJĄ PIENIĄDZ, NIE ZE WZGLĘDU NA ZYSK, LECZ ABY OBNIŻYĆ KOSZTY WYMIA-NY DÓBR. W odróżnieniu od innych aktywów pieniądzem można bo-wiem łatwo płacić, zawierając transakcje kupna/sprzedaży. W efekcie transakcyjne teorie popytu na pieniądz wyjaśniają popyt na środek płatniczy, M1, odwołując się do bilansu strat (utracony zysk z trzymania innych niż pieniądz aktywów) i korzyści (wygoda pła-cenia pieniądzem, a nie innymi aktywami), związanych z posiadaniem zasobu pieniądza. Najbardziej znanym przykładem transakcyjnej teorii pieniądza jest MODEL BAUMOLA-TOBINA.

14. Trzymany zasób pieniądza Y przeciętny zasób= Y/2 1 czas TEORIE TRANSAKCYJNE: MODEL BAUMOLA-TOBINA. Ktoś chce stopniowo wydać w ciągu roku sumę Y. JAKĄ CZĘŚĆ TEJ KWOTY POWINNA TA OSOBA TRZYMAĆ PRZECIĘTNIE W CIĄGU ROKU, NIE LOKUJĄC JEJ W BANKU I TRACĄC OPROCENTOWA-NIE? (Zauważ, że to pytanie dotyczy popytu tej osoby na gotówkę). Oto niektóre z możliwych odpowiedzi: 1. Od początku roku ta osoba będzie trzymać w formie gotówki całą kwotę Y, stopniowo i w równym tempie wydając ją, aż jej wielkość spadnie do 0 w końcu roku. Przeciętna ilość gotówki trzymana w ciągu roku wynosi wtedy (Y+0)/2=Y/2.

15. Trzymany zasób pieniądza Y przeciętny zasób= Y/2 1 czas TEORIE TRANSAKCYJNE: MODEL BAUMOLA-TOBINA. 1. cd. W takiej sytuacji przeciętna ilość gotówki trzymana w ciągu roku wynosi (Y+0)/2 = Y/2. Przecież na początku roku trzymano Y, a na końcu – 0 go-tówki. PRZECIĘTNIE W TYCH DWÓCH MOMENTACH trzymano za-tem (Y+0)/2 gotówki. Kiedy zwiększamy liczbę analizowanych momentów, wynik się nie zmienia. Weźmy dodatkowo pod uwagę np. początek lutego i początek grudnia. Na początku lutego trzymano (Y-1/12•Y), a na początku grudnia (Y-11/12•Y) gotówki. Jednak [Y+(Y-1/12•Y) +(Y-11/12•Y)+0]/4 nadal rów-na się 2•Y/4=Y/2!

16. Trzymany zasób pieniądza przeciętny zasób=Y/4 Y/2 czas 1 ½ TEORIE TRANSAKCYJNE: MODEL BAUMOLA-TOBINA. Oto niektóre z możliwych odpowiedzi: 2. Ta osoba będzie na początku roku trzymać Y/2, resztę – dla oprocentowa-nia - ulokowawszy w banku. W równym tempie wydawszy tę kwotę, w środku roku ta osoba wyjmie z banku resztę, czyli drugie Y/2, a potem stopniowo wyda te pieniądze do końca roku. W takiej sytuacji przeciętna ilość gotówki trzymana w ciągu roku wynosi (Y/2+0)/2 = Y/4.

17. Trzymany zasób pieniądza przeciętny zasób= Y/2N Y/N 1/N 1 czas TEORIE TRANSAKCYJNE: MODEL BAUMOLA-TOBINA. A oto ujęcie ogólne: Ta osoba na początku roku będzie trzymać Y/N tej kwoty, resztę – dla odsetek - ulokowawszy w banku. Stopniowo wydawszy tę kwotę, po upły-wie 1/N roku ta osoba wyjmie z banku drugą porcję Y/N, a następnie stopniowo wyda tę gotówkę do końca drugiej 1/N roku. I tak dalej. W takiej sytuacji przeciętna ilość gotówki trzymana w ciągu roku wynosi (Y/N+0)/2 = Y/(2N).

18. TEORIE TRANSAKCYJNE: MODEL BAUMOLA-TOBINA. Jak zoptymalizować wielkość zasobu gotówki trzymaną przeciętnie w ciągu tego roku? Otóż należy zminimalizować spowodowany tym koszt całkowity, TC (ang. total cost). TC = i•Y/(2N)+F•N, gdzie: TC – całkowity koszt trzymania przeciętnego zasobu gotówki Y/(2N) w ciągu roku. i – stopa procentowa. Y – wartość wydatków w ciągu roku. N – liczba wizyt w banku związana z „zarządzaniem gotówką”*. F – koszt jednej wizyty w banku związanej z „zarządzaniem gotówką”. ---- *Chodzi o wizyty w banku w celu zamiany oszczędności na gotówkę.

19. TEORIE TRANSAKCYJNE: MODEL BAUMOLA-TOBINA. Jak zoptymalizować wielkość zasobu gotówki trzymaną przeciętnie w cią-gu tego roku? Chodzi o minimalizację związanego z tym kosztu całkowite-go... TC = i•Y/(2N) + F•N. Pierwsza pochodna tej funkcji kosztu całkowitego po N równa się zeru dla N=N*= . dTC/dN = -iYN-2/2 + F = 0  N*= . Oznacza to, że wielkość przeciętnego zasobu gotówki mi-nimalizująca koszt „zarządzania gotówką” wynosi: MD= Y/(2N*) = .

20. TEORIE TRANSAKCYJNE: MODEL BAUMOLA-TOBINA. MD= Y/(2N) = . Jak widać, transakcyjny popyt na gotówkę jest wprost proporcjonalny do wartości transakcji do obsłużenia, Y, i kosztu jednej wizyty w banku, F, a odwrotnie proporcjonalny do poziomu stopy procentowej, i. Uznając „i” za różnicę poziomu oprocentowania M1 i innych ro-dzajów aktywów (M2 itd.), „F” za koszt zamiany środka płatniczego, M1, na te inne aktywa, można uogólnić model Baumola-Tobina, czyniąc zeń model popytu na pieniądz, a nie tylko model popytu na gotówkę. MODEL BAUMOLA-TOBINA STANOWI ZATEM MIKROEKONO-MICZNĄ PODSTAWĘ FUNKCJI POPYTU NA PIENIĄDZ: MD=L(Y, i).

21. TEORIE TRANSAKCYJNE: MODEL BAUMOLA-TOBINA. MD = Y/(2N) = . Z teorii Baumola-Tobina wynika, że dochodowa elastyczność popytu na pieniądz wynosi ½, a elastyczność popytu na pieniądz względem stopy procentowej równa się–½.* Jednak badania empiryczne pokazują, że dochodowa elastyczność popytu na pieniądz wynosi nieco więcej niż ½ (np. ¾), a elastyczność popytu na pieniądz względem stopy procentowej równa się nieco więcej niż –½ (np. –¼). Wyjaśnieniem może być to, że dla wielu osób N jest stałe (np. z powodu wysokiego kosztu transakcyjnego zamiany pieniądza na niepie-niądz, F), co sprawia, że przeciętny zasób trzymanego pieniądza, MD, równy Y/(2N*), gdzie N* = , staje się proporcjonalny tylko do „Y”, a nie do „i”. (Oczywiście, zmiany „Y” wpływają wtedy silniej, a zmiany i słabiej na popyt całej badanej populacji na pieniądz). Wyniki ob-serwacji tłumaczy to, że cała badana populacja składa się po części z ludzi o zmiennym „N”, a po części z ludzi o stałym „N”. ----- *Zob. następna strona.

22. TEORIE TRANSAKCYJNE: MODEL BAUMOLA-TOBINA. Z „pierwiastkowej” teorii transakcyjnego popytu na pieniądz Baumola-Tobina [MD=Y/(2N)= ] wynika, że: 1. Dochodowa elastyczność popytu na pieniądz wynosi ½. 2. Elastyczność popytu na pieniądz względem stopy procentowej równa się -½... Ad. 1. (ΔMD/MD)/(ΔY/Y)=(YΔMD)/ΔYMD)=Y/MD [MD(Y)]’ (1) [MD(Y)]’={[(YF)/(2i)]½}’=½[F/(2i)] ½Y-½=½{[(FY)/(2i)(1/Y)]}½Y-½= =½MD(1/Y)½(1/Y)½=½MD(1/Y). (2) (1) i (2) to (ΔMD/MD)/(ΔY/Y)=½. (3) AD. 2. (ΔMD/MD)/(Δi/i)=(iΔMD)/ΔiMD)=i/MD [MD(i)]’ (4) [MD(i)]’={[(YF)/(2i)]½}’={[(YF/2]½i-½]}’=-½(FY/2)½i-3/2= =-½ [(YF/2i)i]1/2 i-3/2=-1/2 MD i½ i-3/2=-1/2MD(1/i). (5) (4) i (5) to (ΔMD/MD)/(Δi/i)=-½. (6)

23. 3. PODAŻ PIENIADZA Jak wiemy, zwykle bank centralny kontroluje ilość pieniądza w gospo-darce, M1, za pomocą trzech narzędzi: operacji otwartego rynku, stopy dyskontowej i stopy rezerw minimalnych. M1=M0•kp=M0•(1+g)/(g+r). Stopa dyskontowa stopa rezerw minimalnych Operacje otwartego rynku

24. 3.1. OPERACJE OTWARTEGO RYNKU Przykładem może być zakup przez FED bonów skarbowych za 1 mln $. Efektem jest wzrost aktywów banku centralnego, czyli państwowych pa-pierów wartościowych, o 1 mln $. Za papiery te bank centralny płaci cze-kiem adresowanym do siebie samego. Sprzedawca bonów przekazuje czek swojemu bankowi komercyjnemu, ten wysyła go do FED, a FED zasila je-go rachunek w FED kwotą 1 mln $. W efekcie po stronie pasywów bilansu FED wzrost aktywów FED zostaje zrównoważony wzrostem wkładów banków komercyjnych w banku centralnym. Ponieważ depozyty jednych banków komercyjnych w FED mo-gą być wykorzystywane w celu dokonywania płatności na rzecz innych banków komercyjnych, a także zamieniane na gotówkę MAMY TU DO CZYNIENIA Z TWORZENIEM PRZEZ BANK CENTRALNY PIENIĄ-DZA WIELKIEJ MOCY.

25. Podobne do operacji otwartego rynku są kupno i sprzedaż przez bank centralny złota lub walut (np. w celu interwencji na rynku walutowym). Jeśli nie następuje „sterylizacja”* interwencji za pomocą odpowiedniej operacji otwartego rynku, baza monetarna gospodarki zmienia się o rów-nowartość ilości kupionej (sprzedanej) waluty, co oznacza, że DOCHO-DZI DO KREACJI PIENIĄDZA WIELKIEJ MOCY. --------- *„Sterylizacja” polega na sprzedaży (kupnie) przez bank centralny papierów war-tościowych na otwartym rynku na kwotę równą kwocie, która trafiła do obiegu pie-niądza (opuściła obieg) w wyniku interwencji walutowej. Celem „sterylizacji” jest skompensowanie wpływu interwencji walutowej na podaż pieniądza krajowego.

26. 3.2. STOPA DYSKONTOWA Stopa dyskontowa stanowi cenę pożyczek banku centralnego dla banków komercyjnych, cierpiących na chwilowy brak pieniądza wielkiej mocy. Zwykle w grę wchodzą tu stosukowo niewielkie pożyczki (bank centralny odmawia bankom komercyjnym, które usiłują zbyt często pożyczać od niego pieniądz wielkiej mocy). Wyjątkiem są sytuacje, kiedy bank central-ny spełnia swą funkcję „kredytodawcy ostatniej instancji” (ostatnio w Stanach w czasie załamania się kursów na giełdzie w 1987 r.). Generalnie jednak stopa dyskontowa jest dla banku centralnego tylko narzędziem sygnalizacji intencji innym bankom.

27. Z punktu widzenia banków komercyjnych alternatywą dla pożyczek ban-ku centralnego są pożyczki zaciągane w innych bankach komercyjnych (na „rynku międzybankowym”). W USA ich cena to inaczej „cena fundu-szy federalnych” (ang. federal funds rate). Otóż FED wpływa na cenę fun-duszy federalnych (czyli stopę procentową na rynku międzybankowym) za pomocą operacji otwartego rynku. W szczególności chodzi o codzienny handel państwowymi papierami wartościowymi.

28. Na przykład, Fed może podnieść cenę funduszy federalnych, zaciągając na rynku międzybankowym odpowiednio dużo kredytu oprocentowanego WYŻEJ od obowiązującej do tej pory stopy procentowej. Rynkowa presja spowoduje wtedy wzrost ceny wszystkich pożyczek na rynku międzyban-kowym. Na przykład, bank centralny zaczyna sprzedawać 14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do tej pory – po 75. [Takie bony są odku-pywane przez bank centralny po 14 dniach za 100]. Oznacza to, że oto bank centralny oferuje za udzielany sobie 14-dniowy kredyt 100 od sta [(100-50)/50=100%], a nie 33,(3) od sta [(100-75)/75=33,(3)%], jak miało to miejsce wcześniej.

29. W praktyce w USA stopa dyskontowa, „cena funduszy federalnych” i inne stopy procentowe dotyczące krótkoterminowych pożyczek [np. stopa opro-centowania krótkoterminowych (np. 3-miesięcznych) bonów skarbowych (ang. 3-month T-billl rate)] zmieniają się w bardzo podobny sposób.

30. 3.3. STOPA REZERW MINIMALNYCH Stopa rezerw minimalnych jest rzadko wykorzystywana przez bank cent-ralny w roli narzędzia sterowania ilością pieniądza w gospodarce. Powo-dem jest jej silny wpływ na zyski banków komercyjnych. Swoje rezerwy obowiązkowe zmuszone są one trzymać w banku centralnym, który – często - nie płaci im za to żadnych odsetek, co sprawia, że rezerwy te przypomina-ją podatek.

31. 4. MECHANIZM DZIAŁANIA RYNKU PIENIĄDZA. Studiując PODSTAWY EKONOMII, poznalismy model rynku pieniądza, na którym bank centralny za pomocą operacji otwartego rynku, stopy dyskontowej i stopy rezerw minimalnych steruje podażą pieniądza, M1, w gospodarce. W ten sposób bank centralny – bezpośrednio (np. poprzez efekt majątkowy) i pośrednio (np. poprzez efekt stopy procentowej) – wpływał na zagregowane wydatki, chroniąc gospodarkę przed inflacją (restrykcyjna polityka pieniężna) lub przed bezrobociem (ekspansywna polityka pieniężna). Przypomnijmy sobie te mechanizmy...

32. Równowaga na rynku pieniądza Bank centralny zmniejsza ilość pieniądza z MS do MS1 (np. zmalała baza moneterna, bo bank centralny sprzedawał papiery wartościowe). Przy dotychczasowym poziomie stopy procentowej, in1, ludzie chcą trzymać M1 środka płatniczego. Jednak niektórzy mają go za mało (bo kupili zań papiery banku!), więc na M1zamieniają swoje wkładyoszczędnościowe i papiery wartościowe. NA RYNKU KAPITAŁOWYM TANIEJĄ OBLIGACJE (I AKCJE), CZYLI ROŚNIE STOPA PROCENTOWA. TAKŻE BANKI PODNO-SZĄ OPROCENTOWANIE, USIŁUJĄC ZAPOBIEC WYCOFYWA-NIU WKŁADÓW OSZCZĘDNOŚCIOWYCH. (MS↓→i↑) i S S n M M 1 E i 2 * n E 1 i 1 n D M 0 M M M 2 1

33. Równowaga na rynku pieniądza Bank centralny zwiększa podaż środka płatniczego (np. zwiększyła się baza moneterna, bo bank centralny skupował bony skarbowe). Przy do-tychczasowym poziomie stopy procentowej, in1, ludzie chcą trzymać M1 pieniądza. Okazuje się jednak, że niektórzy mają M1 za dużo, więc za-mieniają M1na papiery wartościowe i wkłady oszczędnościowe. NA RYNKU KAPITAŁOWYM DROŻEJĄ OBLIGACJE (I AKCJE), CZYLI SPADA STOPA PROCENTOWA. W OBLICZU NAPŁYWU WKŁADÓW OSZCZĘDNOŚCIOWYCH TAKŻE BANKI OBNIŻAJĄ OPROCENTOWANIE. (MS↑→i↓) i n S S M M 1 E 1 i 1 n E i * 2 n D M 0 M M M 1 2

34. Równowaga na rynku pieniądza A) B) To jest teoria stopy procentowej, która zależy od preferencji płyn-ności (ang. liquidity preference theory of intrest) lub od struktury ma-jątku (ang. portfolio balance theory of intrest). i i n S S n M M S S M M 1 1 E E i 2 1 * i 1 n n E 1 E i i * 1 2 n n D M D M 0 0 M M M M M M 2 1 1 2

35. DYGRESJA Opisany mechanizm bynajmniej nie zawsze działa skutecznie... Na przykład, w Stanach Zjednoczonych na początku lat 90-tych XX w., walcząc z recesją, Fed agresywnie obniżał stopy procentowe, co jednak nie powodowało odpowiedniego zwiększenia się akcji kredyto-wej banków komercyjnych. Te, pod wpływem poniesionych wcześniej strat (bessa na rynku nieruchomości!), reagowały limitowaniem kredytu. Kiedy zdesperowany Fed obniżył stopę rezerw minimalnych, banki ko-mercyjne wykorzystywały uwolnione dzięki temu zasoby pieniądza wiel-kiej mocy, inwestując w państwowe papiery wartościowe, a nie - kredy-tując firmy produkcyjne. KONIEC DYGRESJI

36. Otóż przedstawiony przed chwilą obraz polityki pieniężnej banku central-nego uległ zasadniczej zmianie na początku lat dziewięćdziesiątych XX w.

37. Na przełomie ósmej i dziewiątej dekady XX w. doszło do wielu „innowacji finansowych”, czyli technicznych i organizacyjnych usprawnień sposobu działania banków i innych instytucji finansowych. W efekcie rozróżnienie pieniądza, który jest środkiem płatniczym, M1, i pieniądza, który nie jest środkiem płatniczym, M2, M3 itd., przestało być jednoznaczne. Na przykład: 1. Rachunki czekowe, które wcześniej nie były oprocentowane, zaczęły przynosić wysokie odsetki. 2. Fundusze inwestycyjne umożliwiły wystawianie czeków właścicielom akcji i obligacji, które nabrały w ten sposób płynności środka płatniczego, więc zaczęły być nazywane niby pieniądzem (ang. near money). (Podobnie, bankomaty zaczęły - na żądanie - wypłacać gotówkę z rachunków oszczęd-nościowych, co nie wpływa na oprocentowanie tych lokat).

38. W efekcie pieniądz i „niby pieniądz” stały się bliskimi substytutami, a gospodarstwa domowe mogły je szybko i wygodnie zamieniać na siebie. Zmiany różnych rodzajów podaży pieniądza przestały być przewidywalne i kontrolowalne, a także przestały dobrze informować o zmianach zagre-gowanych wydatków w gospodarce. (Na przykład, na początku lat 90-tych różne agregaty pieniężne zmieniały się z zupełnie inną szybkością). W rezultacie względnie stabilna przestała być „dochodowa”* szybkość obiegu pieniądza (podaż środka płatniczego , M1, zmieniała się szybko, więc także iloraz PKBN/M1stał się zmienny). Efektem były zatem także silne wahania popytu na pieniądz i – przy stałej podaży pieniądza - stóp procentowych, co utrudniało prowadzenie skutecznej polityki stabili-zacyjnej, czyli minimalizowanie odchyleń rzeczywistej wielkości produk-cji, YE, od potencjalnej wielkości produkcji, Y*. ------- *„Dochodowa” szybkość obiegu pieniądza dotyczy transakcji dobrami wchodzącymi w skład PKB, a nie transakcji wszystkimi dobrami, których dotyczy z kolei „tran-sakcyjna” szybkość obiegu pieniądza.

39. DYGRESJA Obok niskiej inflacji i wzrostu gospodarczego skuteczna polityka satbilizacyjna może być jednym z GŁÓWNYCHCELÓW (ang. ultimate targets) polityki pienięż-nej (taki cel, osiagnięty, bezpośrednio wpływa on na dobrobyt obywateli). CELEM POŚREDNIM (ang. intermediate target), którego osiągnięcie sprzyja realizacji celu głównego, mogą być: wyznaczona wielkość podaży pieniądza lub poziom stopy procentowej. Realizacji celów pośrednich słu-żą z kolei INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ (np. operacje otwar-tego rynku, stopa dyskontowa, stopa rezerw minimalnych). KONIEC DYGRESJI

40. Reagując na te zjawiska, od 1987 r. FED zaczął sterować M2 (zamiast M1). Na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. kontroli poddano M3. Tonie rozwiązało problemu. (FED nie ma odpowiednio skutecznych narzędzi, umożliwiających wpływanie na podaż niby pieniądza; np. wielu rodzajów niby pieniądza nie dotyczą przepisy o rezerwie obowiązkowej). W końcu w 1993 r. kierujący FED Alan Greenspan ogłosił, że FED będzie przykładał mniejszą wagę do podaży pieniądza w gospodarce, próbując raczej BEZPOŚREDNIO ustalać stopę procentową na uznanym za właściwy poziomie. (Podobne rozwiązania stosowano w USA w latach pięćdziesiątych XX w.).

41. A zatem w praktyce współcześnie bank centralny często kontroluje nie nominalną podaż pieniądza, MS, czego skutkiem ubocznym jest okreś-lony poziom stopy procentowej, lecz – bezpośrednio – stopę procentową, i, czego skutkiem ubocznym jest określona podaż pieniądza w gospodar-ce. Bank centralny wykorzystuje w tym celu operacje otwartego rynku. Na czym polega takie działanie banku centralnego?* --------- Już wcześniej wspominałem, że bank centralny wpływa na poziom ceny pożyczek na rynku międzybankowym; teraz rozwinę te uwagi.

42. JAK BANK CENTRALNY BEZPOŚREDNIO KONTROLUJE STOPĘ PROCENTOWĄ, i? W GRĘ WCHODZĄ DWA SPOSOBY DZIAŁANIA: 1. Kiedy na rynku międzybankowym rynkowa stopa procentowa, i, przewyż-sza pożądany poziom i* (i > i*), bank centralny na wielką skalę oferuje na rynku tańszy kredyt krótkoterminowy oprocentowany na poziomie i*. Rynkowa stopa procentowa, i, spada wtedy do poziomu i*. W praktyce na rynku międzybankowym bank centralny skupu-je (np. od banków komercyjnych) krótkoterminowe papiery wartościowe (np. bony pieniężne). Zgodnie z umową są one następnie odkupywane przez sprzedawców. Różnica ceny kupna i ceny odsprzedaży wyznacza op-rocentowanie tego kredytu pod zastaw papierów wartościowych, oferowa-nego przez bank centralny bankom komercyjnym. Oczywiście, kiedy bank centralny oferuje dowolną ilość taniego kredytu, nikt nie chce zaciągać kredytu po wyższej cenie w innych bankach. W efekcie obniża się stopa procentowa na rynku międzybankowym.

43. JAK BANK CENTRALNY BEZPOŚREDNIO KONTROLUJE STOPĘ PROCENTOWĄ, i? • W GRĘ WCHODZĄ DWA SPOSOBY DZIAŁANIA: • Kiedy zaś rynkowa stopa procentowa, i, spada poniżej pożądanego po-ziomu i* (i < i*), bank centralny zaciąga na rynku na tyle dużo pożyczek, płacąc za nie oprocentowanie i*, aby rynkowa stopa procentowa, i, podnio-sła się do poziomu i*. • W praktyce bank centralny sprzedaje zainteresowanym (np. bankom komercyjnym) krótkoterminowe papiery wartościowe (np. bony skarbowe), zgodnie z umową odkupując je później po odpowiednio wyższej cenie. Różnica ceny kupna i ceny odsprzedaży wyznacza oprocentowanie tego kredytu. (Oczywiście, kiedy bank centralny zaciąga wiele drogiego kredytu, inne banki nie chcą udzielać kredytu po niższej cenie). W efekcie wzrasta stopa procentowa na rynku międzybankowym.

44. ZRÓB TO SAM! Tak czy nie? 1. Dochodowa szybkość obiegu pieniądza jest zawsze większa od transakcyjnej szybkoś-ci obiegu pieniądza. 2.  Innowacje finansowe utrudniły stosowanie równania wymiany Fishera jako narzędzia prognozowania inflacji. 3. Jeśli PKB w Hipotecji rośnie w tempie 4% rocznie, zgodnie z modelem Baumo-la-Tobina popyt na pieniądz zwiększa się również w tempie 4% rocznie. 4. Za pomocą operacji otwartego rynku, stopy dyskontowej i stopy rezerw minimalnych bank centralny może narzucić gospodarce dowolną kombinację poziomu stopy pro-centowej i wielkości podaży pieniądza. 5. Bank centralny może ustalić albo podaż pieniądza, akceptując odpowiadający jej po-ziom stopy procentowej, albo stopę procentową, akceptując odpowiadający jej po-ziom podaży pieniądza.

45. Zrób to sam! Zadania. 1. a) Czy ważne przez cały miesiąc bony towarowe do sklepu „Geant”, które dano Ci w pracy przed świętami są pieniądzem i powinny zostać włączone do M1 lub M2? W szczególności, czy takie bony są: (i) Środkiem wymiany? (ii) Środkiem mierzenia wartości? (iii) Środkiem oszczędzania? Dlaczego? b) Powiedzmy, że wszystkie sklepy w mieście ustaliły, że przez następny rok będą akceptować zapłatę w tych bonach towarowych. Czy wywrze to jakiś wpływ na treść odpowiedzi na pytania z punktu (a)?

46. 2. Zdaniem wielu ekonomistów przestępcy chętniej posługują się gotówką, a nie np. przelewami bankowymi (pieniądzem bezgotówkowym). a) Dlaczego tak jest? Wymyśl przykład. b) Jak taka sytuacja wpływa na ilość gotówki w obiegu pozabankowym? Dlaczego? c) Dlaczego dla kryminalistów go-tówka może nie być „zdominowanym składnikiem aktywów”? d) Czy Two-je rozumowanie wzmacnia, czy osłabia pozycję zwolennikow portfelowej teorii popytu na środek płatniczy? Dlaczego?

47. 3. Pewna osoba zarabia i wydaje 1200 miesięcznie (te pieniądze wpływają na konto w banku). Oszczędzając w banku, może otrzymywać odsetki 1,5% na miesiąc, a koszt zamiany wkładu oszczędnościowego na gotówkę wynosi 1. a) Ile wynosi popyt na pieniądz tej osoby? b) Dochód wzrósł do 1400. O ile procent zmieni się popyt tej osoby na pieniądz? c) Wracamy do pytania (a). Stopa procentowa wzrosła do 2%. O ile procent zmieni się popyt tej osoby na pieniądz? d) Dla sytuacji (b) i (c) wylicz, odpowiednio, przybliżo-ne wartości dochodowej i cenowej elastyczność popytu na pieniądz.

48. 4. Czy to prawda, że z modelu Baumola-Tobina wynikają m. in. następujące tezy: a) Dochodowa szybkość obiegu pieniądza maleje wraz ze wzrostem produkcji i dochodu. (Wskazówka: wykorzystaj równanie wymiany Fishera). b) Bogaci zwykle oszczędzają więcej niz biedni. (Wskazówka: czy wzrost Y powoduje proporcjonalny wzrost MD?).

49. 5. Banki całkowicie wykorzystują możliwości kreacji pieniądza. Ich rezerwy gotówkowe (R) wynoszą 1000 gb (50% zgromadzonych wkładów, D). Poza bankami znajduje się 1000 gb gotówki (C). a) Oblicz mnożnik kreacji pienią-dza. b) Preferencje mieszkańców co do struktury posiadanego M1 trwale zmieniły się: w rezultacie 400 gb gotówki (C) wycofano z obiegu i złożono w banku w formie depozytów czekowych (D) (pożądana stopa rezerw, r, się nie zmieniła). O ile zmieni się podaż środka płatniczego w tej gospodarce po zakończeniu procesu kreacji pieniądza? c) Wylicz ilość gotówki w bankach komercyjnych (R) po zakończeniu procesu kreacji pieniądza.

50. 6. Bank centralny kontroluje podaż pieniądza. a) Dlaczego zwiększenie się popytu na pieniądz spowoduje wzrost stopy procentowej? b) A dlaczego zmniejszenie się popytu na pieniądz spowoduje spadek stopy procento-wej? W obu przypadkach odpowiedz szczegółowo. Posłuż się teorią stopy procentowej, która zależy od preferencji płynności (ang. liquidity prefe-rence theory of intrest) lub od struktury majątku (ang. portfolio balance theory of intrest).