Sınıf 2, 11.09.2012 Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi

1. Ortama Uygun Sağlık Hizmeti Sınıf 2, 11.09.2012 Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Zekeriya Aktürk, Prof. Dr. zekeriya.akturk@gmail.com http://aile.atauni.edu.tr / 28

2. Amaç – Hedefler • Bu ders sonunda katılımcıların aile hekimliğinin sağlık hizmeti sunum prensiplerinden bireyselleştirilmiş ve ortama uygun sağlık hizmeti hakkında bilgi sahibi olmaları amaçlanmıştır. • Hedefler • Ortama uygun sağlık hizmetinin aile hekimliği uygulamasındaki yerini açıklayabilmek • Ortamla ilgili hataların tıptaki önemini açıklayabilmek • Ortama uygun hizmet bağlamında sağlık okuryazarlığını tartışabilmek / 28

3. Bir Vaka • Jackie Anderson, 43 y ♀ • 2 yıldır satış elemanı • 2 aydır yanma tarzında karın ağrısı var • Antacidlerden fayda görmemiş • Ağrı yemekle azalıyor, acılı yiyeceklerle artıyor • Kilo kaybı yok • Mide kanaması belirtisi yok / 28

4. Çalışma hayatı çok yorucu • Ağrı nedeniyle 3 gün işe gidememiş • İşini sevmiyor • Annesi Alzheimer – evde bakım alıyor • Anne-baba boşanmış – babayla görüşmüyor • Günde 3-4 bardak şarap içer • Ailede alkol bağımlılığı hikayesi var / 28

5. Fizik muayene normal • Karaciğer enzimleri hafif artmış • Doktoru baryumlu film çekmek için 2 hafta hazırlık öneriyor. Alkolü kesiyor • Jackie tetkiklerden sonra doktoruyla değerlendirme randevusuna geliyor • Karın ağrısı belirgin olarak iyileşmiş / 28

6. Bu hastada yaklaşımımız nasıl olmalı? • Biyomedikal: • Tanı: alkole bağlı gastrit • Tedavi: PPI • Alkol bırakma danışmanlığı • Biyopsikososyal: • Aile ve iş stresine yaklaşım sağlanmalı • Aile sistemleri modeli • Aile kökeni ve soy ağacının araştırılması / 28

7. Ortama Uygun Bakım Modeli • Hastanın tanımlamasına yardım etmeli; • Hangi ortam faktörlerinin araştırılacağını • Ve hangi sırayla • Semptomların hastanın yaşamındaki yerinin araştırılması • Hekimin rolünün tanımlanması • Hekimin rolüyle uyumlu bir tedavi modeli geliştirilmesi / 28

8. Hastanın ortamı • Aile ortamı • Ailenin yapısı nasıldır? • Hastaya göre aile bireyleri kimler? • Aile içerisinde bireylerin ilişkisi nasıl? • Hastanın diğer bireylerle ilişkisi nasıl? • Ailenin işlevselliği nasıl? • Gıda, barınma, giyinme… • Çocuklara karşı sorumluluklar • Toplumun kültürel değerleri / 28

9. Üst Ortam • Aile • Gelir düzeyi • Eğitim • İş • Boş zaman • Sosyal destek Bu faktörlerin tek tek öneminden ziyade hastalığı ve hastayı etkileme açısından ilişkileri önemlidir / 28

10. Alt Ortam • Toplum – aile desteği • Kültür • Ekonomi • Sağlık sistemi • Sosyal hikaye • Coğrafya • Ekosistem / 28

11. Ortamla ilgili hatalar • Uygun sağlık hizmeti vermek için hastanın çevresi veya davranışıyla ilgili faktörlerin ihmal edilmesi durumunda ortaya çıkan hatalara ortamla ilgili hatalar (contextual error) denir. • Biyomedikal hatalar hastaya özgü olmayabilirken ortamla ilgili hatalar bireysel sağlık hizmeti sunulamamasının bir sonucudur Weiner SJ, Schwartz A, Weaver F, Goldberg J, Yudkowsky R, Sharma G. Contextual Errors and Failures in Individualizing Patient Care: A Multicenter Study. Annals of Internal Medicine 2010;153(2):69-77 / 28

12. Hekimler daha çok biyomedikal ipuçlarına dikkat ederler; ortamla ilgili olanları fazla sormazlar. • Bir araştırmada; • Komplikasyonsuz karşılaşmalarda %73 • Biyomedikal komplikasyon olması halinde %38 • Ortamla ilgili komplikasyon varsa %22 • Hem biyomedikal, hem de ortam komplikasyonu varsa %9 hatasız uygulama yapılmış / 28 Weiner SJ, Schwartz A, Weaver F, Goldberg J, Yudkowsky R, Sharma G. Contextual Errors and Failures in Individualizing Patient Care: A Multicenter Study. Annals of Internal Medicine 2010;153(2):69-77

13. / 28

14. / 28

15. Her bireyin kendin ortamına uygun sağlık kaynakları ve riskleri vardır • Kişinin ortamını dikkate almadıkça tedavimiz yeterince başarılı olamaz • Açlık sınırında fakir bir hastaya “proteinden zengin ve lifli diyet” önermenin anlamı yok! / 28

16. “Evet Ahmet Bey, hapları aldığınızı söylüyorsunuz ama nasıl alıyorsunuz?” • “Bir gün mavi hapı, sonraki gün beyaz olanı daha sonraki gün ise pembe olanı alıyorum.” • “Ahmet Bey . . . neden böyle yapıyorsun?” • “Hep nasihat ettiğin gibi doktorum: aşırıya kaçmama, mutedil olma ” / 28

17. Muayene ortamının mahremiyetinde hastalarıma her türlü özel soruları sordum Cinsel yönelimleri, madde kullanımı, gelirleri, eşlerine sadakatleri, aile içi şiddet… Ama hiç okuyup yazma durumlarını sormadım!… Halbuki Amerikalıların %1’i okur yazar değildir ve %30-40’ının sağlık sunumu için yeterli eğitimlerinin olmadığı tahmin edilmektedir LaCombe MA / 28

18. Amerikalıların %50’sinin okur yazarlık durumlarının ilaç prospektüslerini okumak için yeterli olmadığı tahmin edilmektedir LaCombe MA. Contextual Errors. Annals of Internal Medicine 2010;153(2):126-127 / 28

19. “Türkiye genelinde okuryazar olmayan nüfus oranı 1980 yılında yüzde 27,26 iken, 2010 yılında yüzde 3,89'a düştü.” / 28 http://gundem.bugun.com.tr/turkiye-nin-egitim-haritasi-191844-haberi.aspx

20. Sağlık Okuryazarlığı / 28

21. http://www.annfammed.org/cgi/reprint/3/6/514 / 28

22. Scoring of “The newest vital sign” If you eat the entire container, how many calories will you eat? If you are allowed to eat 60 g of carbohydrates as a snack, how much ice cream could you have? Your doctor advises you to reduce the amount of saturated fat in your diet. You usually have 42 g of saturated fat each day, which includes 1 serving of ice cream. If you stop eating ice cream, how many grams of saturated fat would you be consuming each day? If you usually eat 2500 calories in a day, what percentage of your daily value of calories will you be eating if you eat one serving? Pretend that you are allergic to the following substances: Penicillin, peanuts, latex gloves, and bee stings. Is it safe to eat this ice cream? Why or why not? / 28

23. / 28

24. Toplumun sağlık kaynaklarına ulaşım şansı eşit değildir • Küçük şehirlerde, doğu ve güneydoğuda ve kırsal alanda sağlık personeli sayısı ve niteliği diğer bölgelere göre daha azdır. / 28

25. 100 bin kişiye düşen hekim açısından Türkiye, AB ortalaması ve DSÖ Avrupa bölgesi karşılaştırması / 28 Akdağ R (Ed.) HEALTH TRANSFORMATION PROGRAM IN TURKEY PROGRESS REPORT 2010 Republic of Turkey, Ministry of Health Publication No: 807

26. 100 bin kişiye düşen aile hekimi açısından Türkiye, AB ortalaması ve DSÖ Avrupa bölgesi karşılaştırması / 28

27. 100 bin kişiye düşen hekim açısından Türkiye ile AB ülkeleri karşılaştırması / 28

28. Özet • Ortama uygun sağlık hizmetinin aile hekimliği uygulamasındaki önemini açıklayınız • Ortamla ilgili hata yapılması durumunda hatasız sağlık hizmeti verme ihtimali ne kadardır? • Sağlık okuryazarlığının sağlık hizmeti sunumundaki önemi nedir? / 28