Wiedza o społeczeństwie

1. Wiedza o społeczeństwie Temat: Elementy prawa cywilnego

2. Plan lekcji • Podmioty prawa cywilnego • Osoby prawne • Przedmiot i zakres prawa cywilnego • Rodzaje norm prawa cywilnego • Działy prawa cywilnego • Zdolność do czynności prawnych • Ubezwłasnowolnienie • Prawo rzeczowe • Prawo spadkowe

3. Podmioty prawa cywilnego Osoba fizyczna to w języku prawa określenie człowieka: od momentu jego narodzin do śmierci. Cechą osoby fizycznej jest zdolność prawna, czyli możliwość bycia podmiotem prawa cywilnego. Zdolność prawną ma każdy człowiek przez całe życie. Wyjątkowym wypadkiem jest dziecko poczęte, ale jeszcze nienarodzone, któremu przysługuje m.in. prawo do dziedziczenia. Osoba prawna to jednostka organizacyjna, która może występować jako samodzielny podmiot prawa. Osobami prawnymi są m.in. stowarzyszenia, partie polityczne, związki zawodowe, jednostki samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo), skarb państwa oraz związki religijne.

4. Osoby prawne • Pojęcie osoby prawnej charakteryzują następujące elementy: • cel, • element ludzki, • majątek, • wyodrębnienie organizacyjne, • przepis prawny uznający daną organizację za samodzielny podmiot prawa. • W zależności od sposobu powstawania osoby prawnej rozróżnia się osoby prawne typu: • instytucjonalnego - powoływane do życia ustawą lub aktem administracyjnym (np. Skarb Państwa, jednostki terytorialnego podziału państwa), • zrzeszeniowego - tworzone w wyniku zgodnych oświadczeń woli pewnej grupy osób (np. związki zawodowe, spółdzielnie), • Warunkiem nieodzownym powstania osoby prawnej jest dokonanie jej wpisu do właściwego rejestru. Z chwilą zarejestrowania osoba prawna nabywa osobowość prawną. • Momentem ustania osoby prawnej jest wykreślenie jej z rejestru. O likwidacji osoby prawnej decydują jej założyciele lub właściwe organy państwowe.

5. Przedmiot i zakres prawa cywilnego Nazwa prawa cywilnego wywodzi się od łacińskiego ius civile (prawo obywatelskie). Przedmiotem prawa cywilnego są stosunki majątkowe i niektóre osobiste, zaistniałe między podmiotami prawa. Cechą istotną i charakterystyczną prawa cywilnego jest równorzędność podmiotów, tzn. że żaden z podmiotów w istniejącym stosunku prawnym nie jest podporządkowany drugiemu. Równorzędność podmiotów prawa różni prawo cywilne od prawa administracyjnego i prawa finansowego, których stosunki kształtowane są na zasadzie zwierzchnictwa.

6. Rodzaje norm prawa cywilnego • Normy prawa cywilnego dzielą się na: • Bezwzględnie wiążące (imperatywne, kategoryczne, iuscogens) – strony stosunku prawnego muszą się zastosować do ich brzmienia, nie mogą samodzielnie kształtować swojego zachowania. Normy te są charakterystyczne dla prawa publicznego, • Względnie wiążące (dyspozytywne, uzupełniające, iusdispozitivum) – ich zastosowanie zależy od woli stron, gdy nie ustalą one inaczej konsekwencji prawnych. Normy te są charakterystyczne dla prawa prywatnego, • Semiimperatywne (semidyspozytywne) – strony mogą zmienić stosunek prawny, ale tylko na korzyść określonej w normie strony, nie mogą zaś pogorszyć jej sytuacji. Częściowo norma ma charakter bezwzględnie wiążący, a częściowo względnie wiążący. Normy te mają funkcję ochronną dla podmiotów, które z reguły są stroną słabszą, np. konsumentów.

7. Działy prawa cywilnego • Część ogólna – obejmuje przepisy mające zastosowanie we wszystkich działach prawa cywilnego, • Prawo rzeczowe – jest zespołem przepisów normujących instytucję własności i niektóre inne prawa do korzystania z rzeczy, • Prawo zobowiązaniowe – reguluje stosunki prawne powstające między podmiotami w związku z dokonywaną wymianą dóbr i świadczeniem usług, • Prawo spadkowe – obejmuje zespół przepisów prawnych odnoszących się do przejścia ogółu cywilnych, majątkowych praw i obowiązków osoby zmarłej na spadkobierców, • Prawo rodzinne • Prawo na dobrach niematerialnych (prawo własności intelektualnej).

8. Zdolność do czynności prawnych • Zdolność do czynności prawnych to możliwość nabywania praw i obowiązków w wyniku własnego działania (zdolność do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej). Mają ją zarówno osoby fizyczne, jak i prawne. • W wypadku osób fizycznych występują 3 zakresy zdolności do czynności prawnych. • Pełną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyły 18 lat (oraz kobiety od 16 roku życia, jeśli zawarły małżeństwo) i nie są ubezwłasnowolnione, • Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby małoletnie, które ukończyły 13 lat, a także osoby częściowo ubezwłasnowolnione. Mogą one samodzielnie wykonywać niektóre czynności z zakresu prawa cywilnego, np. wydawać zarobione pieniądze. Jednak na wykonywanie niektórych czynności muszą mieć zgodę przedstawicieli ustawowych, którymi w wypadku nieletnich są rodzice, a w wypadku osób częściowo ubezwłasnowolnionych – kuratorzy, • Brak zdolności do czynności prawnych charakteryzuje osoby poniżej 13 roku życia oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione. Większość czynności cywilnoprawnych mogą one dokonywać tylko za zgodą przedstawicieli ustawowych. W wypadku dzieci są to ich rodzice lub opiekunowie, a w wypadku osób ubezwłasnowolnionych – opiekunowie.

9. Ubezwłasnowolnienie • Ubezwłasnowolnieniem określa się częściowe lub całkowite pozbawienie zdolności do • czynności prawnych. • O ubezwłasnowolnieniu może orzekać tylko sąd na podstawie opinii biegłych. • Wyróżnia się dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia: • całkowite – orzekane w sytuacji, gdy osoba nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem, np. z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego, alkoholizmu, narkomanii, • częściowe – orzekane w sytuacji, gdy osoba potrzebuje pomocy w prowadzeniu sparaw życiowych, czego przyczyną może być choroba psychiczna, lżejsze upośledzenie umysłowe oraz zaburzenia natury psychicznej.

10. Prawo rzeczowe • Prawo rzeczowe to dział prawa cywilnego, który reguluje wszystkie sprawy związane z prawem do rzeczy. • Rzeczami według kodeksu cywilnego są tylko przedmioty materialne będące we władzy człowieka. • Rzeczy dzielimy na: • nieruchomości – w świetle kodeksu cywilnego – są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki, budowle i inne urządzenia trwałe z gruntem związane lub same te obiekty i ich części, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności, • ruchomości - tego pojęcia kodeks cywilny nie definiuje, niemniej można je wydedukować z definicji nieruchomości i objąć nim, jako jego desygnaty, wszystkie rzeczy nie będące nieruchomościami.

11. Prawo rzeczowe Rodzaje praw rzeczowych • Własność : • daje największe możliwości korzystania z rzeczy, • jest to wyłączne prawo do posiadania rzeczy, korzystania z niej (np. pobierania dochodów) oraz rozporządzania nią (np. przeniesienie prawa własności na inną osobę), • Wyłączne prawo do korzystania z rzeczy może być ograniczone w wyjątkowych sytuacjach, np. dla ratowania życia. Granice prawa własności określają ustawy i zasady współżycia społecznego.

12. Prawo rzeczowe Rodzaje praw rzeczowych • Użytkowanie wieczyste: • Dotyczy gruntów będących własnością skarbu państwa lub gminy, • trwa minimum 40 lat, a zwykle jest to umowa na 99 lat, • w sytuacji gdy państwo sprzedaje swoje grunty, użytkownicy mają prawo pierwokupu. • Użytkowanie wieczyste może być ustanowione • zarówno na rzecz osoby fizycznej, jak i osoby • prawnej.

13. Prawo rzeczowe Rodzaje praw rzeczowych • Ograniczone prawa rzeczowe: • hipoteka – to zabezpieczenie roszczeń pieniężnych na nieruchomości, • zastaw – to zabezpieczenie roszczeń częścią majątku dłużnika, • służebność – to obciążenie nieruchomości prawem do korzystania z niej przez inne osoby (np. korzystanie z drogi biegnącej przez posiadłość innej osoby), • użytkowanie – to uprawnienie do korzystania z rzeczy oraz czerpania z niej korzyści, • własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego.

14. Prawo spadkowe • Prawo spadkowe to zespół przepisów prawnych odnoszących się do przejścia ogółu cywilnych, majątkowych praw i obowiązków zmarłego na inne osoby. W znaczeniu podmiotowym oznacza uprawnienie określonych osób do dziedziczenia po osobie zmarłej. • Prawo to przewiduje dwie formy dziedziczenia: • testament, • dziedziczenie ustawowe. • Testament jest to jednostronne oświadczenie woli złożone na wypadek śmierci. Sporządzić o odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych.

15. Prawo spadkowe • Warunkami ważności testamentu są: • świadome i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli, • niedziałanie pod wpływem błędu, • niedziałanie pod wpływem groźby, • zgodność z przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego, • zachowanie wymaganej formy. • Formy sporządzania testamentu: • pisemna, • aktu notarialnego, • oświadczenie ustne wobec właściwego organu gminy.

16. Prawo spadkowe W przypadku braku testamentu ma zastosowanie dziedziczenie ustawowe. Dziedziczenie ustawowe zachodzi wtedy, gdy zmarły nie pozostawił testamentu. Prawo dokładnie reguluje kolejność dziedziczenia. Z mocy ustawy, w pierwszej kolejności powołane są do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych. Część przypadająca małżonkowi nie może być jednak mniejsza niż ¼ spadku. W sytuacji gdy zmarły nie miał bliższej i dalszej rodziny, majątek staje się własnością Skarbu Państwa.

17. Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.