Çocukta Hastalık Algısı

1. Çocukta Hastalık Algısı Yrd. Doç. Dr. Figen Işık ESENAY Mersin Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu fesenay@mersin.edu.tr

2. Sağlığın boyutları

3. Kanser Kanser; ölümcül bir hastalık TRAVMA

4. Hastalık ve tedavi hakkındaki algı • Çocukla hastalık ve tedavi hakkında konuşmak, • Başetme mekanizmalarını anlamak, • Bakımda ve karar verme sürecinde aktif rol almasını desteklemek

5. Hastalığın anlamı • Yaşamı tehdit eden hastalıkla başetmede en önemli kavramdır. • Anlam, kişi ile dünyası arasındaki ilişkidir.

6. STRESÖR KANSER

7. Anlam • Bilişsel gelişim • Geçmiş deneyimler • İnanç sistemleri • BİLGİ

8. 1. Bilişsel gelişim Çocuğun hastalığı anlaması • Biyolojik olgunluk • Deneyim

9. Piaget • Bebeklikten yetişkinliğe dek, bireyin içinde bulunduğu dünyayı anlama ve öğrenmesini sağlayan gelişime “bilişsel gelişim” denilmektedir.

10. Piaget: Gelişimsel teori a) Duyu-Motor (Sensori-Motor Stage) b) İşlem Öncesi (Pre-Operational Stage) c) Somut işlemsel (Concrete Operational Thinking) d) Soyut işlemsel (Formal Operational Thinking)

11. Duyu-motor (<2) • Kendini çevresinden ayıramaz • Refleksleriyle kendini ve çevresini keşfeder

12. Hastalığın anlamı • Yüksek ses, parlak ışık, ani hareketlerden korkar • Ağrı, acı, soğuk stresi • Ayrılık anksiyetesi • Rutinlerinin değişmesi

13. İşlem öncesi (2-7) • Sihirli düşünce • Egosentriktir • Somut kavramlarla düşünür • Süreçleri geri dönüşsüz sanır • Şu anki ağrı ve zevk temelinde işler • Plan yapmaz • İstekleriyle gerçeği karıştırır • Zayıf bir geçmiş ve gelecek duygusu vardır. • İnsanın hatalarının hastalığa neden olacağına inanır • Belirsizlikleri anlamaz

14. İşlem öncesi (2-7) Sembolik işlem dönemi Sezgisel dönem 4-7 yaş Taklit Egosentrik Zihinsel düşünce Sezgilere dayalı akıl yürütme Korunum ilkesi gelişmememiş Neden-sonuç ilişkisi yok • 2-4 yaş • Taklit • Egosentrik • Animistik • Hayal gücü • Dil gelişimi hızlı X anlamlandırma yavaş

15. Korkular • Ebeveynlerden ayrılma, terk edilme ve yalnız kalma • Acı verici işlem korkusu • Suç - ceza • Sakat kalma korkusu • Vücut bütünlüğünü kaybetme korkusu • Önceki deneyimler

16. Hayal gücü • Fantaziler: yanlış yorumlamalar

17. Hastalığın nedeni • Sihir ve ceza düşüncesi • Söz dinlememek, suç işlemek=hastalık • Tüm hastalıklar bulaşıcı İlahi adalet, suçluluk, utanç

18. Bulaş • Hastalık nedenleriyle ilgili doğru bilgi arttıkça, hastalığı açıklamada bulaşıcılık kavramı öne çıkmaya başlar. • Bulaşıcı olamayan hastalıklar için bile bulaşıcılık kavramına aşırı bağlıdırlar.

19. Hastalığa tepki • Ceza • Kontrol kaybı • Regresyon • Agresyon

20. Semptom ifadesi • Küçük çocuklar, vücut fonksiyonlarını ve hastalık sürecini anlamadıkları için semptomları doğru aktaramayabilirler • Semptomlarla hastalık süreci arasında bağlantı kuramayabilirler

21. Semptom ifadesi • Semptomları başkalarına söylemeden, kendileri başetmeye çalışmayla sonuçlanabilir. • Ceza alma korkusu ve utanma yüzünden bilgileri saklayabilir.

22. İşleme katmak • Sağlığının kötüleşeceğiyle ya da invaziv bir işlemle korkutarak işleme uyumu sağlamaya Maladaptif algı

23. İşleme katmak • “Hemşirelerin her dediğini yaptım ama hala hastayım eve gidemiyorum” Öfke ve red

24. Mikrop • Kendi sihirli ve egosentrik düşünceleriyle açıklarlar • Mavi adamlar • “mikroplar her zaman yok, annem gidince geliyorlar”

26. Somut işlemsel (7-11) • Somut düşünebilir • Soyut düşünemez • Nesne ve düşünce arası ilişki temellerini anlar ve kullanır • Daha az ben merkezcildir • Kendini ve dünyayı ayırabilir • Korunum, Tersine döndürme

27. Korkular • Aileden ayrılma, • Yabancı insanlar ve çevre, • Terkedilme korkusu, • Vücut bütünlüğünün tehdit edilmesi, • Başarısızlık korkusu

28. Hastalık nedeni • Hastalık: bir vücut bölümünün fonksiyon kaybı • Mikropların, hastalık yaptığını söyler ama süreç ya da mekanizmasını bilmez. • Tüm hastalıklar bulaşıcı değil

29. Hastalık algısı • 5-12 yaş çocuklara lösemi sorulmuş: • %88’i kan hücrelerinde artış olduğu ve kontrol edilmezse vücuda zarar vereceği • %81 nedenini bilmiyor ya da yanlış biliyor • %0 suçluluk (Ross 1989)

30. Hastalığa tepki • Hastalık: farklılık, yalnızlık • Engellenmişlik • Kontrol kaybı

31. Hastalık algısı • Çocukta hastalık algısı gelişimininin önemli bir belirleyicisi diğerlerinin çocuğa davranışlarıdır.

32. Hastalık algısı • Hastalık ya da tedavinin etkileri görünür olunca çevredekilerin çocuğa tavırları değişir, bu çocuğun farklı hissetmesine neden olur

33. Korkular • Duygu ve düşüncelerini ifade edemez, oyun yada resimlerle duygularını açığa vurabilirler

34. Benzeşim • “kötü hücreler iyi hücrelerle savan düşmanlar gibidir” (savaş metaforu) • “kötü hücreler hızla büyüyüp tüm bahçeye yayılan ve iyi çiçeklerin (iyi hücreler) büyümesini engelleyen yabani otlar gibidir” (bahçe metaforu)

35. 8 yaşında çocuğun açıklaması; • “Vücudumuz kale gibidir, tamam mı? Mikroplar duvardan minik bir parça yıkınca, kırmızı hücreler hemen surlara gidip beyaz hücreleri çağırır, onlar da hemen gelip duvara yama yapar”

36. 10 yaş • “Kırmızı hücreler mikroplarla savaşır. Bu mikroplar küçük yeşil adamlar gibi, elleri kolları gözleri kulakları falan var. Ellerinde kılıçları var ve kaleye girmeye çalışıyorlar.”

37. Benzeşim • Benzeşimin yararlı olup olmadığı? • Çok küçük çocuklar bazen “kelimesi kelimesine” anlar “kötü hücrelerle savaşırlarken içimde bombalar mı patlayacak?”

38. Tepkiler Çocukların tepkileri: yetişkinlerin tepkilerine duyarlıdır, yetişkinlerin tepkilerine göre tepki verir.

40. Soyut işlemsel (11<) • Soyut düşünme • Özet düşünce • Mantık yürütme • Olaylar arası ilişkiyi belirtebilir • Hipotez kurmayı öğrenir

41. Hastalık • Hastalığın çoklu nedenselliğini anlar • Hastalıkta psikososyal etkileri anlar (stres)

42. Soyut işlemsel • Farklı bölümler ya da fizyolojik etkiler arası ilişkiler “kalp atımı ile kan içe ve dışa pompalanır” • Ardışık ilişkileri anlar “kan akciğerdeki oksijeni alır ve vücuda taşır” • Vücut fonksiyonları için gerekli mekanizmaların farkındadır “kan besinleri beyne taşıyarak onu canlı tutrar, böylece akciğere soluk alması için sinyal gönderebilir”

43. Korkular • Ölüm anksiyetesi yüksek • Beden imajı • Reddedilme korkusu • Bağımsızlık ve kimliğini kaybetme korkusu • Sosyal ilişkilerin kesintiye uğraması

44. Hastalığa tepki • Sinirlilik • İsyankarlık • Saldırganlık • Depresyon • Anlam bulmaya çalışma

45. Hastalık algısı • Bilgi verilmese bile araştırır • Prosedür isimlerini hızla öğrenir ve iyi/ kötü ayrımı yapar (rem/rel) • Karşıt tepkileri nedeniyle hastalık algılarını anlamak güçtür.

46. Sosyal anlam • Ebeveyn ve çocuk arasında • Karşılıklı bahane • Susma anlaşması

47. Hastalık algısı • Çocuklar durumun ciddiyetiyle ilgili çevredeki ipuçlarını yakalamakta oldukça iyidirler Ebeveyn stresi vb. • Duygularını ebeveynlerinden saklama eğilimindedir. Sessizlik, ilgisizlik

48. Hastalık algısı • Çocuklar hastalık anlamlarını ebeveyn ve diğer önemli kişilerden etkilenerek geliştirir. Bu nedenle ebeveynlerin çocukla iletişim kurarak bilgi sağlaması desteklenmeli • Akran desteği sağlamak için okul bilgilendirme programları düznlenmeli

49. Çocuktan bilgiyi esirgemek • İzolasyon • Yalnızlık • “Etrafımda korku ve endişelerimi paylaşabileceğim kimsem yok”

50. Kanseri anlamak • Çocuklar kanseri anlamak için • Yeterli • Doğru • Gelişimsel uygun bilgiye ihtiyaç duyar • Bilgi çocuk almaya hazır olduğunda verilmeli