Χαρτογράφηση των Υπηρεσιών Στήριξης Θυμάτων Βίας στην Οικογένεια Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου (MIGS)

1. Χαρτογράφηση των Υπηρεσιών Στήριξης Θυμάτων Βίας στην ΟικογένειαΜεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου (MIGS)

2. Εισαγωγή στο Πρόγραμμα REACT • Το Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου σε συνεργασία με το Κέντρο Νομικής Πληροφόρησης για Μη-Κυβερνητικούς Οργανισμούς στην Σλοβενία-PIC, υλοποιεί το έργο «ΔΡΑΣΗ κατά της Ενδοοικογενειακής Βίας: Αναπτύσσοντας ένα Σύστημα Υποστήριξης για Θύματα Ενδοοικογενειακής Βίας», το οποίο χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα ΔΑΦΝΗ ΙΙΙ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. • Στόχος Προγράμματος: Η ευαισθητοποίηση, η ενημέρωση και η μετάδοση γνώσης όλων των εμπλεκόμενων φορέων σε θέματα ενδοοικογενειακής βίας ώστε να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στις ανάγκες των γυναικών θυμάτων βίας στην οικογένεια. • Ανάμεσα στις δραστηριότητες του προγράμματος συμπεριλαμβάνεται και η διεξαγωγή έρευνας χαρτογράφησης στην Κύπρο,στο πλαίσιο της οποίας έχουν αξιολογηθεί όλες οι πτυχές εφαρμογής του υπάρχοντος νομικού συστήματος, καθώς και το σύστημα προστασίας και στήριξης τωνγυναικών θυμάτων ενδο-οικογενειακής βίας.

3. Μεθοδολογία • Η έρευνα χαρτογράφησης διεξάχθηκε με τη χρήση οπτικής του φύλου, της φεμινιστικής προοπτικής, με στόχο την απόκτηση και την ανταλλαγή γνώσεων, την κατανόηση και την αξιολόγηση όλων των πτυχών εφαρμογής της σχετικής νομοθεσίας και των πολιτικών για την ενδοοικογενειακή βία, καθώς και του υπάρχοντος συστήματος υποστήριξης των θυμάτων την Κύπρο. • Οκτώ ημι-δομημένες σε βάθος συνεντεύξεις με: φορείς χάραξης πολιτικής, κυβερνητικούς αξιωματούχους από όλα τα αρμόδια υπουργεία και υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένης της αστυνομίας, οι υπηρεσίες κοινωνικής ευημερίας και των μη κυβερνητικών οργανώσεων, οι οποίοι έχουν άμεση σχέση με την θέμα της ενδοοικογενειακής βίας και ιδιαίτερα στο σύστημα παροχής βοήθειας για τα θύματα της ενδοοικογενειακής βίας.

4. Μεθοδολογία Θεματολογία Συνεντεύξεων: Εξέταση συγκεκριμένων υφιστάμενων και σχεδιαζόμενων πολιτικών Εξέταση προκλήσεων που σχετίζονται με τη σχετική νομοθεσία, τις πολιτικές και την εφαρμογή τους Συζήτηση των απόψεων και των στάσεων σχετικά με την κατάσταση της ενδοοικογενειακής βίας στην Κύπρο Συζήτηση προτάσεων για τη βελτίωση του υφιστάμενου υποστηρικτικού συστήματος των θυμάτων καθώς και βέλτιστες πρακτικές όσον αφορά τη στήριξη και επανένταξη των γυναικών θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας.

5. Νομικό Πλαίσιο και Πολιτικές 1 Ο περί βίας στην οικογένεια (Πρόληψη και Προστασία Θυμάτων) Νόμος 2004 • Καταδικάζει κάθε πράξη βίας μέσα στην οικογένεια • Αυξάνει σημαντικά τις ποινές για τη βία • Ενισχύει τις διατάξεις περί προστασίας των θυμάτων • Αναγνωρίζει το βιασμό μέσα στο γάμο • Προβλέπει το διορισμό οικογενειακών συμβούλων Όπως θα δούμε στη συνέχεια από τα στατιστικά στοιχεία τα περισσότερα θύματα βίας στην οικογένεια είναι γυναίκες, όμως η συγκεκριμένη νομοθεσία είναι τυφλή ως προς το φύλο και δεν αναγνωρίζει την έμφυλη διάσταση του προβλήματος. Το πρόβλημα που παρουσιάζεται είναι ότι η όλη δράση που υιοθετείται από κυβερνητικές υπηρεσίες και ΜΚΟ βασίζεται στην εν λόγο νομοθεσία με αποτέλεσμα να απουσιάζει η έμφυλη διάσταση από τις παρεχόμενες υπηρεσίεςειδικά στον τομέα της προστασίας.

6. Νομικό Πλαίσιο και Πολιτικές 2 Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια 2010-2015 • Προσπάθειες για ενσωμάτωση της οπτικής του φύλου ειδικά όσον αφορά την πρόληψη • Αναγνώριση ότι η ενδο-οικογενειακή βία επηρεάζει δυσανάλογα τις γυναίκες. • ΟΜΩΣ: • Η ισότητα των φύλων δεν συμπεριλαμβάνεται στις βασικές αρχές του σχεδίου • Οι ΜΚΟ/γυναικείες οργανώσεις δεν έχουν συμπεριληφθεί καθόλου στο σχέδιο δράσης • Η οπτική του φύλου απουσιάζει εντελώς στις δράσεις που αφορούν την προστασία των θυμάτων • Δεν έχουν προσδιοριστεί χρονοδιαγράμματα και προϋπολογισμός για την συστηματική και μεθοδική υλοποίηση των δράσεων που προνοεί το Σχέδιο

7. Κύρια Χαρακτηριστικά και Στατιστικές 1 • Αναφορές περιστατικών Ενδο-οικογενειακής Βίας (Αστυνομία): • Σχεδόν διπλασιασμός περιπτώσεων που έχουν αναφερθεί κατά την περίοδο 2002 - 2008 • Σωματική βία (79%) • Ψυχολογική βία (18,5%) • Σεξουαλική βία (2,4%) • Η πλειοψηφία των θυμάτων ήταν γυναίκες με ποσοστό 71,18%.Αν συμπεριληφθούν τα παιδιά (αγόρια και κορίτσια κάτω των 18 ετών) το ποσοστό ανέρχεται σε 82%. • Η πλειοψηφία των θυτών είναι άντρεςμε ποσοστό 81,6%.

8. Κύρια Χαρακτηριστικά και Στατιστικές 2 Αναφορές Περιστατικών Ενδο-οικογενειακής Βίας (Σύνδεσμος για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια): • Οι περιπτώσεις ενδο-οικογενειακής βίας έχουν τριπλασιαστεί κατά την περίοδο 2004-2009 (από 397 περιπτώσεις κατά το 2004 με 1148περιπτώσεις το 2009). • Η συντριπτική πλειοψηφία των θυμάτων κατά την περίοδο αυτή είναι γυναίκες με 83% το 2009 σε σύγκριση με το 8,6%των ανδρών. • Με μορφές βίας: • ψυχολογική βία 82% • σωματική βία 44% • σεξουαλική βία 0,7%

9. Κύρια Χαρακτηριστικά και Στατιστικές 3 • Τα διαθέσιμα δεδομένα/στατιστικές επιτρέπουν την περιγραφή της τάσης μόνο από τις περιπτώσεις που έχουν αναφερθεί στην Αστυνομία/Σύνδεσμος για τη Βία, αλλά δεν δίνουν την πραγματική εικόνα παρουσίας της ενδοοικογενειακής βίας στην Κύπρο. • Ο πραγματικός αριθμός των περιστατικών ενδέχεται να είναι πολύ μεγαλύτερος από τον αριθμό που κοινοποιείται στην Αστυνομία/Σύνδεσμος για τη Βία. Στο παρόν στάδιο δεν μπορεί να υπολογίσει ο γκρίζος αριθμός των μη αναφερόμενων/ καταγγελλόμενων περιστατικών. • Έλλειψη ομοιομόρφου συστήματος καταγραφής περιστατικών βίας το οποίο αποκαλύπτει σοβαρότατα κενά στη συλλογή δεδομένων αλλά και στην έγκαιρη αναγνώριση θυμάτων και παρακολούθηση των εξελίξεων των περιστατικών • Ανάγκη για έρευνα: Δεν υπάρχουν συστηματοποιημένα εθνικά δεδομένα για την παρουσία και τις διαστάσεις του φαινομένου.

10. Ποινική Εξέλιξη περιστατικών ενδο-οικογενειακής βίας: Κύρια Χαρακτηριστικά και Στατιστικές 4 • 55-60% του συνόλου των περιστατικών που αναφέρονται στην Αστυνομία, δεν διερευνώνται ποινικά. • Συγκεκριμένα, από το ποσοστό του 40-45% περίπου, που κατατέθηκε στο δικαστήριο, σχεδόν το μισό δεν ολοκληρώνετε στα δικαστήρια. • Οι καταδικαστικές αποφάσεις, σε σχέση με το συνολικό αριθμό των περιπτώσεων ενώπιον του δικαστηρίου ανέρχεται στο 38%. • Η αθώωση των θυτών φθάνει το 34%. Οι ποινές: • 74% οικονομικού χαρακτήρα (πρόστιμο) • 21% στέρηση της ελευθερίας • 5% εποπτεία

11. Υπηρεσίες Στήριξης και Προστασίας θυμάτων 1 Διατμηματική Συνεργασία: • Ένα σημαντικό επίτευγμα της Συμβουλευτικής Επιτροπής ήταν η σύνταξη ενός εγχειριδίου του Διατμηματικών Διαδικασιών. • Σχεδόν όλοι οι ερωτηθέντες δήλωσαν ότι υπάρχουν πρακτικές αδυναμίες σε αυτό το εγχειρίδιο όπως ότι ΔΕΝ υπάρχουν τα απαραίτητα μέσα και εγκαταστάσεις υποστήριξης προς τα θύματα. • Η έρευνα έδειξε ότι υπάρχει ένα τεράστιο κενό όσο αφοράέμπειρους, εξειδικευμένους και σταθερούς επαγγελματίες στις κυβερνητικές υπηρεσίες που χειρίζονται περιστατικά βίας • Οι πλειοψηφία των ερωτηθέντων θεώρησαν αυτό ένα από τα πιο βασικά προβλήματα που εμποδίζουν τη σωστή και αποτελεσματική συνεργασία των υπηρεσιών στήριξης των γυναικών θυμάτων Δηλαδή υπάρχει ανάγκη για διατμηματικές δομές και υπηρεσίες: « ..για μένα η σύγχρονη προσέγγιση για την Κύπρο είναι η εφαρμογή των διατμηματικών διαδικασιών από ένα σημείο και μια κοινή δομή που να διαχειρίζεται κάθε περίπτωση μέσα από την παροχή ολοκληρωμένων διατμηματικών υπηρεσιών "

12. Υπηρεσίες Στήριξης και Προστασίας θυμάτων 2 Αστυνομία: • Το Αρχηγείο Αστυνομίας λειτουργεί μία 24ωρή γραμμή βοήθειας για τα θύματα • Δεν υπάρχει πάντα διαθέσιμη μια γυναίκα αστυνομικός για να λάβει καταθέσεις από τις γυναίκες θύματα • Δεν είναι όλοι οι αστυνομικοίπου εκπαιδεύονται στην λήψη καταθέσεων από τα θύματα με ηλεκτρονικά μέσα. • Πρακτικά 82% των περιστατικών ενδο-οικογενειακής Βίας, αναφέρθηκαν σε χρόνο και ήμερες κατά τις οποίες η μόνη κυβερνητική διαθέσιμη υπηρεσία είναι η αστυνομία.

13. Υπηρεσίες Στήριξης και Προστασίας θυμάτων 3 Υπηρεσίες Υγείας: • Αγνοία μεταξύ επαγγελματιών υγείας σχετικά με τις αιτίες και τις συνέπειες της βίας στην οικογένεια • Δεν υπάρχει συστηματική συμπληρωματική εκπαιδευτική κατάρτιση των επαγγελματιών υγείας για την ενδοοικογενειακή βία • Δεν υπάρχουν προγράμματα θεραπείας που προσφέρονται στις γυναίκες σε κρατικά νοσοκομεία ή στο τμήμα ενηλίκων των υπηρεσιών ψυχικής υγείας • Γενική έλλειψη ευαισθητοποίησης μεταξύ των επαγγελματιών υγείας σε σχέση με τις υφιστάμενες υπηρεσίες στήριξης των θυμάτων • Απουσιάζουν οι ενήλικοι (γυναίκες) από τις διατμηματικές διαδικασίες όσον αφορά τις υπηρεσίες υγείας

14. Υπηρεσίες Στήριξης και Προστασίας θυμάτων 4 Νομική Υπηρεσία/Νομική Βοήθεια: • Νομική υποστήριξη: Ένας μεγάλος αριθμός γυναικών αποσύρει τις κατηγορίες και τα περιστατικά δεν φθάνουν στο δικαστήριο • Νομικοί λειτουργοί δεν είναι εξειδικευμένοι σε υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας • Τα θύματα δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση σε μια γυναίκα νομικό λειτουργό • Προκαταλήψεις και έλλειψη ενημέρωσης των λειτουργών της νομικής υπηρεσίας • Η έλλειψη ευαισθητοποίησηςκαι κατάρτισης σε θέματα φύλου μεταξύ της δικαστικής εξουσίας

15. Υπηρεσίες Στήριξης και Προστασίας θυμάτων 5 Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας: • Πολλοί από τους οικογενειακούς σύμβουλους των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας δεν είναι καταρτισμένοι για να αντιμετωπίσουν περιστατικά βίας κατά των γυναικών. • Οι ‘on call’ λειτουργοί δεν είναι πάντα οικογενειακοί σύμβουλοι. • Μερικοί από τους ερωτηθέντες τόνισαν ότι η ενδοοικογενειακή βία δεν θεωρείται πλέον προτεραιότητα των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας το οποίο είχε ως αποτέλεσμα οι υπηρεσίες τους να μην είναι προσβάσιμες στα θύματα • Υπηρεσίες δεν είναι προσβάσιμες σε μη εργάσιμες ώρες/μέρες

16. Υπηρεσίες Στήριξης και Προστασίας θυμάτων 6 Καταφύγιο: • Απουσία κρατικού καταφυγίου για τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας • Ο Σύνδεσμος για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια, λειτουργεί το μοναδικό καταφύγιο για θύματα ενδοοικογενειακής βίας στην Κύπρος • Όμως το καταφύγιο του Συνδέσμου προσφέρει μόνο 12 θέσεις για γυναίκες θύματα βίας και των παιδιών τους • Σύμφωνα με τo Σύνδεσμο, ένα από τα κύρια τους προβλήματα είναι η έλλειψη χρηματοδότησης και η έλλειψη ευαισθητοποίησης του κοινού όσον αφορά τις υπηρεσίες τους • Το καταφύγιο δεν είναι προσβάσιμο σε γυναίκες με αναπηρίες, ή σε γυναίκες που κάνουν χρήση ουσιών (αλκοόλ, ναρκωτικά) • Το γεγονός ότι υπάρχει μόνο ένα καταφύγιο που βρίσκεται στη Λευκωσία σημαίνει ότι οι υπηρεσίες του δεν είναι διαθέσιμες σε όλες τις γυναίκες στην Κύπρο • Δεν υπάρχει υποστήριξη για τις γυναίκες μετά την αναχώρησή τους από το καταφύγιο

17. Υπηρεσίες Στήριξης και Προστασίας θυμάτων7 Μετανάστριες θύματα βίας: • 9 στις 10 γυναίκες που καταφεύγουν στο καταφύγιο του ΣΠΑΒΟ είναι μετανάστριες. • Οι μετανάστριες αντιμετωπίζουν οικονομικά, γεωγραφικά, πολιτιστικά εμπόδια στην πρόσβασή τους σε επαρκή υποστήριξη και προστασία (ψυχολογική, ιατρική, ή οικονομική). • Οι μετανάστριες δεν ενθαρρύνονται να ζητήσουν βοήθεια από τις κυβερνητικές υπηρεσίες και αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι συνήθως οι γυναίκες που απευθύνονται για υποστήριξη στους ΜΚΟ είναι μετανάστριες. • Το εθνικό σχέδιο δράσης δεν λαμβάνει υπόψη τις ειδικές ανάγκες των γυναικών μεταναστριών και δεν προβλέπει δράσεις για την κάλυψη των αναγκών τους.

18. Υπηρεσίες Στήριξης και Προστασίας θυμάτων8 Έλλειψη ευαισθητοποίησης σε θέματα φύλου: • Παρά την αναγνώριση της έμφυλης διάστασης του προβλήματος η πλειοψηφία των ερωτηθέντων υποστήριξε την ουδετερότητα του νόμου ως προς το φύλο • Η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου (gender mainstreaming) θεωρείται ότι συνιστά διάκριση εις βάρος των ανδρών αντί να θεωρείτε ως μηχανισμός που θα λαμβάνει υπόψη τις ειδικές ανάγκες των γυναικών και των ανδρών • Η ενδοοικογενειακή βία κατά των γυναικών δεν θεωρείτε ως αποτέλεσμα της ανισότητας των φύλων και άνισες σχέσεις εξουσίας μεταξύ γυναικών και ανδρών • Οι συνεντεύξεις αποκάλυψαν στερεοτυπικές αντιλήψεις μεταξύ λειτουργών αρμόδιων φορέων και δυσπιστία απέναντι στο θύμα, ειδικά απέναντι στις μετανάστριες

19. Υπηρεσίες Στήριξης και Προστασίας θυμάτων 9 Κοινωνική Ενσωμάτωση: • Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων η οικονομική εξάρτηση των γυναικών θυμάτων ενδο-οικογενειακής βίας στους συζύγους τους σε συνδυασμό με την έλλειψη μηχανισμών κοινωνικής ένταξηςδεν επιτρέπουν στις γυναίκες να ξεφύγουν από τον κύκλο της βίας • Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων σε αυτή τη μελέτη συμφώνησαν ότι η φτώχεια και η οικονομική εξάρτησηείναι η πιο συχνοί παράγοντες κινδύνου για τη βία. • Οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να είναι δικαιούχοι της οικονομικής ενίσχυσης από τις υπηρεσίες κοινωνικής ευημερίας σε όλες τις ηλικίες. Όμως ο στόχος δεν είναι να δημιουργηθεί εξάρτηση των γυναικών στα δημόσια βοηθήματα, αλλά να δημιουργηθεί ένα σύστημα ευκαιριών και ενδυνάμωσης. • Οι κοινωνικές παροχές είναι ζωτικής σημασίας για την αποφυγή ή την καταπολέμηση της φτώχειας, αλλά πρέπει να συνοδεύονται από ενεργές πολιτικές ένταξης που να λαμβάνουν υπόψη τις ειδικές ανάγκες των γυναικών από την προοπτική του φύλου.

20. Υπηρεσίες Στήριξης και Προστασίας θυμάτων 10 Κοινωνική Ενσωμάτωση: • Για το δημόσιο βοήθημα υπάρχει ένας κατάλογος προτεραιοτήτων και η διαδικασία μπορεί να διαρκέσει 6 μήνες • Έλλειψη φθηνών και προσβάσιμωνκρατικών υπηρεσιών φροντίδας παιδιών, προκειμένου να διευκολυνθεί η πρόσβαση των στην αγορά εργασίας • 9 στις 10 γυναίκες που καταφεύγουν στο καταφύγιο του ΣΠΑΒΟ είναι μετανάστριες, των οποίων η νόμιμη διαμονή εξαρτάται από τον βίαιο σύντροφο τους • Προγράμματα κοινωνικής ένταξης και επανένταξης των γυναικών θυμάτων ενδο-οικογενειακής βίας είναι σπάνια και δεν αποτελούν ενιαίο και αναπόσπαστο μέρος του συστήματος υποστήριξης και βοήθειας • Η έλλειψη αυτή αποθαρρύνει τις γυναίκες να ξεφύγουν από τις βίαιες σχέσεις / γάμους

21. Συμπεράσματα • Έλλειψη συστηματικών εθνικών στοιχείων/ μελετών/ στατιστικών για τις διαστάσεις της ενδοοικογενειακής βίας που συμβάλλει στην έλλειψη μιας πραγματικής εικόνας για τις διαστάσεις της ενδοοικογενειακής βίας στην Κύπρο. • Γενική αυξητική τάση αναφοράς περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας, όπου η πλειοψηφία των θυμάτων είναι γυναίκες. • Υψηλά επίπεδα της μη ποινικής ολοκλήρωσης/διερεύνησης των υποθέσεων που αναφέρονται οι οποίες χάνονται από τη νομική διαδικασία, σχετίζονται με σοβαρά ελλείμματα στους μηχανισμούς στήριξης των θυμάτων, καθώς και με τον μη αποτρεπτικό χαρακτήρα των επιβαλλόμενων ποινών και το ύψος τους. • Κρατικές υπηρεσίες, όπως καταφύγια και άλλα ειδικά σχεδιασμένες εγκαταστάσεις για τη στέγαση και το χειρισμό των θυμάτων της ενδοοικογενειακής βίας, είναι ανεπαρκείς.

22. Συμπεράσματα 2 • Έλλειψη εξειδικευμένης κατάρτισης μεταξύ των επαγγελματιών που ασχολούνται με υποθέσεις βίας στην οικογένεια • Έλλειψη ευαισθητοποίησηςμεταξύ των ενδιαφερόμενων φορέων σχετικά με την έμφυλη διάσταση της βίας στην οικογένεια • Έλλειψη ειδικών προγραμμάτων κοινωνικής ένταξης / επανένταξης των γυναικών θυμάτων βίας, τα οποία δεν προσφέρονται συστηματικά τις δημόσιες υπηρεσίες. • Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης δεν ενσωματώνει πλήρως τη διάσταση του φύλου, παρά την αναγνώριση ότι η βία πλήττει δυσανάλογα τις γυναίκες και διαπράττεται από τους άνδρες. • Δεν έχουν τεθεί χρονοδιαγράμματα και προϋπολογισμοί για την άμεση υλοποίηση των δράσεων που προνοεί το Σχέδιο.

23. Συστάσεις 1 • Η διάσταση του φύλου πρέπει να ενσωματωθεί στη νομοθεσία και σε όλες τις πολιτικές για την πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας στην οικογένεια • Πρέπει να υπάρχει ένα κεντρικό σύστημα συλλογής δεδομένων σε σχέση με τη βία στην οικογένεια • Πρέπει να διεξάγονται εξειδικευμένες και εστιασμένες έρευνες και να χρηματοδοτούνται κατάλληλα. • Η εφαρμογή της νομοθεσίας και όλων των πολιτικών για την αντιμετώπιση της βίας πρέπει να παρακολουθείται και να αξιολογείται σε συνεχή βάση • Οι μηχανισμοί χρηματοδότησης και συμμετοχής των ΜΚΟ στη διαμόρφωση πολιτικής και στην παροχή υπηρεσιώνπρέπει να είναι διαφανείς και να ρυθμίζονται από νομοθεσία. • Πρέπει να παρέχεται από το κράτος ασφαλής και προσβάσιμη στέγαση για θύματα βίας.

24. Συστάσεις 2 • Θα πρέπει να θεσπιστεί συνεχής και ανεξάρτητη αξιολόγηση των προγραμμάτων στήριξης για θύματα βίας • Πρέπει να οριστούν άμεσα χρονοδιαγράμματα και προϋπολογισμός για την υλοποίηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Καταπολέμηση της Βίας στην Οικογένεια • Να επανεξεταστεί η σαφήςσυνεργασία μεταξύ των κυβερνητικών υπηρεσιών, καθώς και η συνεργασία μεταξύ των κυβερνητικών τμημάτων και των ΜΚΟ • Οργάνωση συστηματικής και εξειδικευμένης εκπαίδευσης, με την χρήση της οπτικής του φύλου σε όλους τους φορείς που εμπλέκονται στην καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας • Οι γυναίκες θύματα βίας πρέπει να έχουν πρόσβαση σε ειδικό μηχανισμό κοινωνικής στήριξηςσε ότι αφορά την αγορά εργασίας, τη μόνιμη στέγαση και την οικονομική στήριξη

25. Σύντομα η ολοκληρωμένη έκθεση θα αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του Μεσογειακού Ινστιτούτου Μελετών Κοινωνικού Φύλου www.medinstgenderstudies.org Ευχαριστώ για την προσοχή σας!