Metody badań społecznych

1. Metody badań społecznych

2. wstępne sformułowanie problemu, • eksplikacja problematyki badawczej, • operacjonalizacja problematyki badawczej , • sformułowanie hipotez, • wybór i przygotowanie narzędzi badawczych, • pilotaż, • dobór próby, • realizacja badań empirycznych, • weryfikacja zebranego materiału empirycznego, • wstępne grupowanie materiału surowego, • analiza uzyskanych danych, • testowanie hipotez i uogólnianie wyników badań, • pisanie raportu końcowego. Etapy badań naukowych:

3. Czym się posługujemy przy opisie rzeczywistości, przy opisie czegokolwiek? POJĘCIAMI Funkcje pojęć: • Dostarczają wspólnego języka pozwalającego uczonym komunikować się ze sobą, • Dają uczonym perspektywę ( „okulary z filtrami”), • Są składnikami teorii Pojęcia nie są tożsame z rzeczywistością. Np.: pojęcia syrena , upiór, Zeus, społeczeństwo, naród, itd. istnieją, ale czy istnieją byty im odpowiadające? Ponadto pojęcie nie jest tożsame zezjawiskiem. Pojęcie woda nie jest wodą. Pojęcie klasa społeczna nie jest klasą, nie jest bytem.

4. Pojęcia mają w sobie „potencjał” wartościujący. Np.: morderstwo, bohater, egoizm, rewolucja. To często ideologizuje i zniekształca badania i ich interpretacje. Pojęcia muszą spełniać następujące warunki: • ·        Winny być precyzyjnie zdefiniowane. Jest to tym trudniejsze im bardziej abstrakcyjne jest dane pojęcie. • ·        Musi mieć obserwowalny ekwiwalent empiryczny, albo przynajmniej zawierać wskaźniki niedostępnego bezpośredniej obserwacji zjawiska. Np.; pozytywne nastawienie, zadowolenie z zakupów, radość itp. • ·        Winna istnieć trwała zgoda co do treści zjawiska. Warto jednak zauważyć, że pewne zjawiska inaczej są definiowane przez socjologów, psychologów, ekonomistów, czy prawników.

5. Każde pojęcie należy zdefiniować. Nie ma jednej definicji danego fenomenu. Definicja zależy od potrzeb badawczych i w tym sensie często może być niekompletna.Np.: definicja człowieka może uwzględniać jedynie aspekt:Medyczny,Ekonomiczny,Psychologiczny,Społeczny,Kulturowy itd.Definiujemy pojęcia poprzez ich cechy. Cechy te mają charakter ilościowy(np.:wiek) lub jakościowy ( np.: wolny zawód, płeć)Nie uwzględniamy wszystkich cech obiektu ponieważ nie zawsze jest to potrzebne i nie zawsze jesteśmy w stanie to zrobić.Pojęcia jednostkowe: Kraków, Neron, Platforma Obywatelska i inne.Pojęcia ogólne: człowiek, kobieta, robotnik. Definicje:Definiendum – to co definiujemy np.: koń (jaki jest każdy widzi)Definiens – treść ( koń) jaki jest każdy widzi.

6. Definicja realna wypowiedź charakteryzująca istotne właściwości realnie istniejącego obiektu. Ze względu na to, że obiekt już istnieje definicja ta poddaje się ocenie prawda-fałsz Np.: partia polityczna jest to organizacja o demokratycznej strukturze wewnętrznej, która przez uczestnictwo w kampanii wyborczej ubiega się o udział we władzy. Wątroba / morze / komputer / żyrafa jest to........... Gdyby się okazało, że niektóre partie nie mają struktury demokratycznej to taka definicja jako realna jest fałszywa.

7. Definicja nominalna ustala znaczenie , które powinno przysługiwać danemu terminowi.  Przykład: Partią polityczną nazwiemy każdą organizację o strukturze demokratycznej, która przez uczestnictwo w kampanii wyborczej ubiega się o udział we władzach”. Przez kulturę/politykę/ demokrację... Będziemy rozumieć..... Definicja nominalnanie może być fałszywa, nie podlegakryterium „prawda-fałsz”. Z tego powodu zagraża chaos pojęciowy.

8. Definicja wskaźnikowawystępuje wtedy gdy dane pojęcie nie zawiera empirycznie obserwowalnych ekwiwalentów. Np.: klasa społeczna nie da się empirycznie obserwować, czyli trzeba jej nadać jakąś „namacalną” postać. To samo dotyczy kulturypolitycznej, demokracji, miłości, nienawiści itd. Definicja wskaźnikowa nie jest definicją operacyjną dopóki nie sprecyzuje jak mierzyć wskaźniki . Np.: inteligencję można badać przy pomocy testu. Nie mierzymy jednak inteligencji jako takiej tylko reakcję na test, którą uważamy za przejaw inteligencji.

9. Definicje operacyjne. Opisują zbiór procedur, które powinien wykonać badacz w celu ustalenia przejawów zjawiska opisywanego przez dane pojęcie. Np.: zadowolenie z pracy to względne zadowolenie pracownika z rodzaju czynności zawodowych i z warunków w jakich je wykonuje. Nie wiemy jak rozumieć np.: bardzo zadowolony z pracy. Duże zadowolenie z pracy ma miejsce gdy pracownik na pytanie czy z pracy w danym zakładzie jest : bardzo zadowolony, zadowolony, niezadowolony odpowie : „ jestem bardzo zadowolony” i / lub oświadczy że żadnych innych czynności zawodowych nie wykonywałby chętniej niż te, które wykonuje obecnie , i / lub warunki swojej pracy w odpowiedzi na odpowiednie pytanie określi jako „bardzo dobre”. Powyższe wyliczenie operacji, które trzeba wykonać, aby orzec występowanie danego zjawiska nazywamy definicją operacyjną. Np.: antysemityzm definiujemy przy pomocy wskaźników (definicja wskaźnikowa) a potem opisujemy jak te wskaźniki mierzyć i otrzymujemy definicję operacyjną.

10. Definicje pojęciowe i operacyjne  Definicje pojęciowe. Definicje opisujące pojęcia za pomocą innych pojęć. Badacze posługują się również terminami pierwotnymi, które sąkonkretne i nie mogą być definiowane za pomocą innych pojęć, a takżeterminami pochodnymi, które — w definicjach pojęciowych — są konstruowane za pomocą terminów pierwotnych. Definicje operacyjne. Opisują zbiór procedur, które powinien przeprowadzićbadacz w celu ustalenia przejawów, czyli wskaźników zjawiska opisywanego przez dane pojęcie. Naukowcy wymagają wykorzystania definicji operacyjnych wówczas, gdy zjawiska nie można bezpośrednio obserwować . Przykład: definicja alienacji Zobaczmy, w jaki sposób złożone i wysoce abstrakcyjne pojęcie, takie jak „alienacja”, może zostać wykorzystane w badaniach. Wyróżnimy pięć cech pojęcia alienacji, i co za tym idzie, pięć definicji pojęciowych:

11. Bezsilność — przekonanie jednostki o tym, że jej zachowanienie możeprzynieść oczekiwanych wyników lub że nie maona wpływu na te wyniki. • Bezsensowność — dostrzeganie przez jednostkę braku własnych zdolności do rozumienia decyzji innych ludzi lub zdarzeń, które się wokół niejdzieją. • Brak norm — przekonanie, że zachowania społecznie nie akceptowane(np. oszukiwanie) są niezbędne, aby możnabyło osiągnąć określony cel. • Izolacja — uczucie osamotnienia wynikające z odrzucenia aprobowanych społecznie wartości i celów. • Samoodrzucenie — odrzucenie obrazu „ja”, definiowanego przez grupę odniesienia, lub — ogólnie — przez społeczeństwo.

12. W późniejszych badaniach Seeman i inni badacze zdefiniowali operacyjnie owe pięć cech poprzez skonstruowanie kwestionariusza dla każdej własności czy każdego wymiaru ujętego w pojęciu. Odpowiedzi jednostki na pozycjekwestionariusza definiowały empiryczne znaczenie każdej cechy. Na przykład badacze zastosowali następujące pytanie jako sposóbzoperacjonalizowania pojęcia „bezsilność”: „Przypuśćmy, że w twoim mieście rozważa się możliwość wprowadzenia przepisu, który ty uznajesz za niewłaściwy i szkodliwy. Comógł(a) byś zrobić?" Osoby, któreodpowiedziały, że nic nie mogązrobić, zostały zaklasyfikowane jako „bezsilne". Inne pytania definiujące operacyjnie „bezsilność” to: • Jeżeli podją(ęła)byś wysiłek, aby zmienić ten przepis to na ile prawdopodobny jest twój sukces? • Jeżeli zaistniałaby taka sytuacja to jakie jest prawdopodobieństwo, że coś byś z tym zrobił(a)? • Czy kiedykolwiek próbował(a)eś wpływać na decyzje władz lokalnych. • Przypuśćmy że, kongres ustanowił prawo, które twoim zdaniemjest niesprawiedliwe i szkodliwe. Co mógł(a)byś zrobić? • Czy kiedykolwiek próbował(a)eś wpływać na działania kongresu?

13. Ryc. 2.1 Przejście od poziomu pojęciowego do poziomu obserwacji: przypadek alienacji

14. Etap definiowania pojęć, czyli ich wyjaśniania, a także szczegółowego zarysowania problematyki nazywamy eksplikacją.Natomiast operacjonalizacja polega na tworzeniu definicji operacyjnych tzn. takich, które definiują pojęcia poprzez określenie operacji jakie należy wykonać , aby stwierdzić czy zjawisko określone przez dane pojęcie występuje czy nie.Np.: definicja operacyjna wielkości grupy musi dokładnie wskazać co należy mierzyć, kiedy i jak ( np.: ilość członków grupy, gdy są w komplecie, poprzez odczytanie listy)

15. Problem trafności wskaźnikówIlość wskaźników: gdy jest ich za mało zmniejszają zakres pojęcia ( np. nienawiść definiowana tylko ilością uderzeń kogoś w twarz) Może się zdarzyć , że definicja operacyjna tylko częściowo pokrywa się z definiowanym pojęciem a częściowo poza nie wykracza. Np.; Czy chciał(a)by Pan (i) zmienić pracę? Jako operacjonalizacja zadowolenia z pracy.(może chcieć zmienić pracę, ale to nie oznacza , że jest z niej niezadowolony)

16. W przypadku pojęć dotyczących zjawisk bezpośrednio nieobserwowalnych, abstrakcyjnych ibardzo złożonych bywa, że definicja operacyjna niepostrzeżenie stawia znak równości międzyzjawiskiem a tym co faktycznie mierzy. Np.: niejeden badacz, który za pomocą wielowymiarowej skali statusu mierzył status jednostek, grupując je następnie w warstwy zależnie od poziomu tak mierzonego statusu, uznawał w końcu status i warstwy za zjawiska obiektywnie istniejące w postaci jaką ustalił w pomiarach.

17. Trafność i rzetelność. Definicja operacyjna jest trafna jeżeli operacje prowadzone w/g zawartych w niej wskazań pozwalają zarejestrować dokładnie to czego dotyczy pojęcie (np.: trafność testu inteligencji) Narzędzie jest rzetelne gdy powtórne posłużenie się nim w tych samych warunkach daje te same wyniki. Rzetelność narzędzia zależy od: Precyzji ; dane pytanie zawsze winno być tak samo rozumiane, Obiektywności; wyniki nie zależą od badacza – zapobiega temu standaryzacja narzędzia.  Warunkiem trafności jest rzetelność, ale sama rzetelność nie gwarantuje trafności.

18. Zmienne Pojęcia stają się zmiennymi, gdy przyjmują wartości, co najmniej dwie. Np.: dane zjawisko występuje lub nie. Np.: wiek, płeć, przynależność klasowa (niższa, średnia, wyższa). Związki miedzy zmiennymi. Kowariancja; zmianie jednej zmiennej towarzyszy zmiana drugiej Obserwacja liczba lat nauki dochody ($) Daniel16 35000 Anna15 30000 Maria14 27000 Jakub13 19000 Filip 12 15000 Źródło: Chava Frankfort-Nachmias, David Nachmias: Metody badawcze w naukach społecznych. Poznań 2001

19. Kierunek związku; Dodatni: im więcej lat nauki tym wyższe dochody, Ujemny: im ludzie bardziej wykształceni tym mniej uprzedzeni rasowo. Siła związku; Związek idealny ; zmianie jednej zmiennej towarzyszy zmiana drugiej. Związek zerowy ; zmianie jednej zmiennej nie towarzyszy żadna zmiana drugiej.

20. Indeksacja Aktywność kulturalna/poziom kulturalny czytelnictwo wysokie a d g średnie b e h niskie c f i chodzenie do kina (częstotliwość) niska średnia wysoka indeks poziom kulturalny 4 g 3 d h 2 a e i 1 b f 0 c Przy tworzeniu indeksu trzeba rozwiązać dwa problemy: • Rozstrzygnąć, które cechy maja wejść w skład indeksu, • Wagi (czyli współczynnik ważności danej cechy)

21. HIPOTEZY Hipoteza jest to zdanie orzekające o prawdopodobnym związku między dwoma zjawiskami. Cechy hipotez: •   Muszą być jasno sformułowane; definicje użytych pojęć, •   Muszą być konkretne: opisać jaki jest kierunek związku i w jakich warunkach zachodzi, •   Muszą być empirycznie sprawdzalne: zmienne muszą być uchwytne i mierzalne, •    Nie mogą mieć charakteru sądów wartościujących. .

22. Badacz nie jest w stanie pozbyć się swoich przekonań, preferencji intelektualnych, czy światopoglądu. Zatem zamiast silić się na pozorny obiektywizm, winien on starać się uzmysłowić sobie a potem jasnowyeksplikować wszystkie założenia, preferencje jakie przyjmuje. W psychologii będzie to jasne określenie, że np; przyjmuje się założenia psychoanalizy, w socjologii np.; teorię konfliktów itd. Trzeba jasno stwierdzić, że są możliwe inne założenia a więc i inne rezultaty badawcze. Badacz winien jasno przedstawić wszystkie niedociągnięcia i wątpliwości związane ze swoimi badaniami.

23. EKSPERYMENT. 1. Celem eksperymentu jest ustalenie przyczyn danego zjawiska. 2.  Schemat eksperymentu badawczego;Kanony indukcji Milla: 1.kanon jedynej zgodności: X, A, B, C, ------> Y X, ~'A, ~ 'B, ~'C, ------> Y stąd ------> Y 2.kanon jedynej różnicy: X, A, B, C ------> Y ~'X, A, B, C------> ~'Y stąd X ------> Y

24. Eksperyment Zarzuty: •mają zastosowanie tylko przy zmiennych dwuwartościowych, •  brak możliwości uwzględnienia wszystkich znaczących zmiennych X, A, B, C, (D) ------> Y X,~ 'A,~ 'B, ~'C, (D) ------> Y D jest nieznane i to ono może wywoływać Y (np: plotka).

25. Współczesny eksperyment stochastyczny: G l: X---------> Y l grupa eksperymentalna G2: ~'X------> Y2 grupa kontrolna kontrolowanie nieznanych czynników sprawczych poprzez odpowiedni dobór próby: losowy lub parami Eksperyment z udziałem wielowartościowych zmiennych niezależnych: G l: X mało ------> Y l G2: X średni------> Y2 G3: X dużo ------> Y3 Eksperyment naturalny: np. w zakładach pracy, wada: brak próby kontrolnej Eksperyment post factum

26. Eksperyment z dwiema lub więcej zmiennymi niezależnymi. G1: X mało W  Y1 G2: X mało W  Y2 G3: X średnio WY3 G4 : X średnio W  Y4 G5: X dużo W  Y5 G6: X dużo W  Y6

27. t0 t+1 t+2 G1: G2: Y1 Y2 X X Y1 Y2 Eksperyment z uwzględnieniem zmiennej czasu.

28. Eksperyment Czynniki zakłócające trafność interpretowania zależności przyczynowych: • historia; zdarzenia zewnętrzne, które zachodzą w trakcie badań i mogą stworzyć podstawy konkurencyjnego wyjaśniania zmian zmiennej zależnej, • dojrzewanie; obejmuje procesy biologiczne, psychologiczne i społeczne, które z upływem czasu mogą przyczynić się do powstania zmian. Załóżmy, że interesuje nas wpływ określonych metod nauczania na uczniów. Rejestrujemy ich osiągnięcia przed wprowadzeniem bodźca i po wprowadzeniu. Jednakże w tym czasie uczniowie dojrzeli, stali się starsi, być może mądrzejsi. Te zmiany mogą mieć wpływ. • utrata badanych osób; jeżeli w badaniu wpływu środków masowego przekazu na uprzedzenia, okaże się, że większość osób, które wypadły z tej próby to osoby uprzedzone to może nagle się okazać, że media zmniejszają uprzedzenia.

29. Czynniki zakłócające trafność interpretowania zależności przyczynowych: • instrumentacja; zmiana narzędzia pomiaru pomiędzy pomiarem początkowym a końcowym. • uwrażliwienie poprzez pomiar; badania początkowe mogą uwrażliwiać badanych na dane problemy i wpływać na wyniki końcowe. Różnica miedzy pomiarami początkowymi i końcowymi może zostać przypisana nie tyle zmiennej niezależnej co raczej doświadczeniu zdobytemu przez osobę badaną w trakcie pomiaru początkowego. Wiadomo, że np.: osoby badane mogą poprawić swoje wyniki w testach inteligencji poprzez częste ich rozwiązywanie. 6.przypadkowo niskie/ wysokie oceny uzyskane w testach kwalifikujących do grup eksperymentalnych; zdarza się , że ktoś słabiej wypadnie na testach z powodu zmęczenia, braku koncentracji itd.

30. Eksperyment Powyższe zakłócenia można niwelować dzięki : • doborowi losowemu; obie grupy są próbami losowymi tej samej zbiorowości generalnej, albo pobiera się jedną próbę i dzieli na dwie przy pomocy rzutu monetą, • doborowi parami; zakłada się , że oprócz bodźca X na wyniki mogą np.: wpływać wiek i płeć. Wówczas ze względu na te zmienne dzieli się każdą z podgrup na dwie grupy: ---------------------------------------------------------------------------------------------------------WIEK ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- Płeć poniżej 20 lat 20 – 25 lat powyżej 25 lat Mężczyźni 20 40 20 Kobiety 1630 18 Każdą z tych 6 grup dzieli się na połowę i jedna jest grupą eksperymentalną a druga kontrolną.

31. Eksperyment Pygmalion in the classroom (Robert Rosethal i Lenore Jacobson). Badanie miało ujawnić efekt oddziaływania pozytywnych/negatywnych oczekiwań nauczycieli naintelektualna sprawność uczniów. Ze względów etycznych odrzucono negatywne, a więc przetestowano jedynie hipotezę mówiącą o tym , że pozytywne oczekiwania nauczycieli zwiększają sprawność intelektualną uczniów. Zmienna niezależna: oczekiwania nauczycieli. Tą zmienną manipulowano. Na początku roku szkolnego wykonano test na inteligencję uczniom danej szkoły. Następnie przedstawiono listę 20% uczniów, którzy „zgodnie z badaniami” mieli rozwinąć się intelektualnie w ciągu tego roku. Oczywiście zgodnie z wymogami eksperymentu lista uczniów była dobrana losowo. Zmienną zależną były zdolności intelektualne dziecka. Wszyscy uczniowie zostali przebadani po zakończeniu roku szkolnego. Zanotowano istotny wzrost IQ u dzieci, które miały się intelektualnie rozwinąć. Interpretując wyniki eksperymentu Rosenthal i Jacobson stwierdzili, że pozytywne oczekiwania nauczycieli w stosunku do dzieci, które miały się rozwinąć intelektualnie wpłynęły na istotny wzrost IQ.

32. Schemat powyższego eksperymentu: Grupa pomiar początkowy pomiar końcowy różnica Eksperymentalna O1 -------------- X-------------- O2 O2 - O1 = d e Kontrolna O3 ---------------------------------- O4 O4 - O3 = dc Warunki uogólnienia wyników eksperymentu : • grupy kontrolna i eksperymentalna muszą być próbami losowymi ze zbiorowości generalnej, • tymczasem często do eksperymentów rekrutuje się studentów – ochotników.

33. Czterogrupowy eksperyment Solomona. Pomiar początkowy Pomiar końcowy ------------------------------------------------------------------------------------------------ R O1 X O2 R O3 O4 R X O5 R O6 Porównanie ze sobą grup eksperymentalnych O2 i O5 oraz dwóch kontrolnych O4 i O6 pozwala na pomiar uwrażliwiającego efektu testowania początkowego. Możemy ocenić czy zmienna X oddziałuje inaczej w grupach, w których nie przeprowadzono uwrażliwiającego pomiaru początkowego.

34. Pomiar początkowyPomiar końcowy RO1X O2 RO3O4 RX O5 RO6 Czterogrupowy plan Solomona

35. Eksperyment Przykład: „Wyprzedawanie Pentagonu". Ciekawego przykładu zastosowania planu czterogrupowego dostarczają badania dotyczące wpływuprogramów telewizyjny na politykę. We wczesnych latach sześćdziesiątych większość specjalistów z dziedziny nauk politycznych była mocno przywiązana do teorii, zgodnie z która telewizja i inne massmedia wywierają minimalny wpływ i generalnie są postrzegane jako środki nie mające większego znaczenia. Stanowisko to zaczęło się zmieniać pod koniec dekady, kiedy w trakcie wojny w Wietnamie i demonstracji studenckich dziennikarstwo telewizyjne znalazło się w centrum zainteresowania opinii publicznej. W swoich badaniach Robinson poszukiwał związku pomiędzy programami informacyjnymi produkowanymi przez duże sieci telewizyjne a polityką.

36. Eksperyment Robinson wykorzystał czterogrupowy plan Solomona. aby sprawdzić, jaki wpływ wywarł wyprodukowany przez sieć CBS film dokumentalny The Selling the Pentagon („Wyprzedawanie Pentagonu") na opinie ludzi dotyczące wojska, administracji i mediów. (W rzeczywistości Robinson przeprowadził dwa zestawy eksperymentów — w pierwszym badał efekty oddziaływania programu telewizyjnego w drugim zaś analizował oddziaływanie komentarza przedstawionego na końcu programu. Tu przedstawimy jedynie badania z pierwszej grupy).

37. Eksperyment Aby sprawdzić efekt oddziaływania programu telewizyjnego, wykorzystał plan badawczy z dwiema grupami eksperymentalnymi i dwiema grupami kontrolnymi. Pomiar początkowy przeprowadzono w stosunku do niektórych (nie wszystkich) uczestników badania. W grupach eksperymentalnych dokonano pomiaru końcowego natychmiast po zakończeniu emisji filmu. W jednej grupie kontrolnej przeprowadzono badanie wstępne tuż przed emisją, natomiast w drugiej nie.Kolejne badanie przeprowadzono we wszystkich grupach dwa miesiące później. Pomiar początkowy i pomiar końcowy polegały na wypełnieniu kwestionariusza dotyczącego opinii i stopnia zaufania w stosunku do: instytucji społecznych i politycznych, urzędników państwowych, osób prywatnych i organizacji skupiających media. Kwestionariusz zastosowany w drugim badaniu dotyczył tych samych tematów, był jednak nieco krótszy. dnej

38. Eksperyment „Wyprzedawanie Pentagonu" ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Pomiar początkowy Rodzaj Pomiar końcowy Kolejne badanie (listopad 1971) badania (grudzień 1971) (luty 1972) ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Grupa A tak program tak tak Grupa B nie program tak tak Grupa C tak kontrola tak tak Grupa D nie kontrola tak tak -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

39. Eksperyment „Wyprzedawanie Pentagonu" Analiza wyników tego eksperymentu pozwala lepiej zrozumieć praktycznąstronę badań społecznych. Robinson wybrał początkowo plan Solomona, ponieważ zapewnia on skuteczny sposób kontrolowania wszystkich potencjalnych czynników które które mogłyby być źródłem alternatywnych wyjaśnień otrzymanych wyników. Wprowadzenie grupy eksperymentalnej oraz grupy kontrolnej bez pomiaru początkowego stworzyło jednak wiele problemów. Okazało się, ze osoby z grupy B i grupy D które nie przeszły przez etap pomiaru początkowego zdecydowanie mniej chętnie zgadzały się na udział w badaniach kwestionariuszowych w porównaniu z osobami, które już wypełniały ten kwestionariusz. Spowodowało to tak dużą utratę osób badanych w tych dwóch grupach, że w analizie wyników badacze mogli wykorzystać jedynie grupy z pomiarem początkowym. Uzyskane wyniki potwierdziły, że film dokumentalny The Selling of the Pentagon zmienił opinie ludzi o funkcjonowaniu amerykańskiego wojska na mniej pozytywne. Osoby z grup eksperymentalnych spostrzegały wojsko jakochętniej angażujące się w sprawy polityczne i chętniejposzukujące określonych korzyści politycznych, niż były skłonne wcześniej przypuszczać. W grupie kontrolnej natomiast nie odnotowano istotnych zmian w żadnej ze spraw. Wywołana eksperymentalnie zmiana opinii jest tu bardzo ważna, ponieważ zmieniła ona postawy osób badanych na „mniej lojalne”, tj. spowodowała, iż uznały one, że polityka rządu jest zła.

40. Eksperyment z zastosowaniem grupy kontrolnej i tylko pomiarem końcowym. Pomiar końcowy R X O1 R O2 Np.: robimy badania na temat wpływu pogadanek oświatowych na zmiany postaw ludzi w stosunku do AIDS. Losowo dobieramy dwie grupy. Grupa eksperymentalna bierze udział w 4. godzinnej prelekcji na temat AIDS. Następnie w obu grupach przeprowadzamy wywiad iporównujemy wyniki.

41. Eksperyment z wieloma zmiennymi. Wiadomo, że wielkość instytucji wpływa na morale pracowników. Efekt wielkości może być zmniejszony przez decentralizację. Mamy więc dwie zmienne o dwu wartościach. Pomiar końcowy R X1 O1 R X2 O2 R X3 O3 R X4 O4

42. Eksperyment laboratoryjny; kontrolą objęte zmienne niezależne i sytuacyjne. Zmienne zależne to ograniczona liczba indywidualnych sposobów zachowań ( np.: rozwiązywanie zadań, przystosowanie się , zmiany opinii) oraz określone własności grupy ( np.: spójność) . Zarzuty: sztuczność sytuacji laboratoryjnej, świadomość osób biorących udział w eksperymencie Eksperyment terenowy, Eksperyment naturalny; zwykle brak grupy kontrolnej Eksperyment post factum.

43. Eksperyment naturalny, Przy tego rodzaju eksperymencie: • nie dysponujemy grupa kontrolną, bodziec "już zadziałał ( czyli nie można danej grupy zbadać przed i pozadziałaniu bodźca ), • winniśmy porównać wyniki uzyskane przez grupę poddaną bodźcowi z grupąnie mającą kontaktu z bodźcem ( najlepiej o składzie jak najbardziej zbliżonymdogrupy badanej) Przykład: Chcemy zbadać wpływ rodzaju szkoły na wyniki w nauce. Badacz może przeprowadzić eksperyment naturalnytestując uczniów przed pójściem do szkoły ( wyznaniowej, gminnej, publicznej , prywatnej) a następnie np.: po 2 latach.

44. Eksperyment post factum, . Można też przeprowadzić eksperyment post factum ( po zadziałaniu bodźca), który mógłby polegać na porównaniu średnich wyników - np.: l00 osobowych grup uczniów klas drugich ze szkół rodzaju A i B. Nie mamy jednak pewności czy tylko przypadek zadecydował, że dany uczeń poszedł do danej szkoły. Może się okazać, że np.: rodzice z wyższym wykształceniem wysyłają dzieci do szkoły A, a dzieci bardzie zaniedbane chodzą do szkoły B. Wówczas te grupy nie różniłyby się ze względu na jeden czynnik, zatem nie dało by się ustalić co wywołuje różnicę. Jednakże powyższe wątpliwości co do przyczyny różnicy można próbować osłabić poprzez dobór uczniów do obu grup uczniów podobnych ze względu na ważne zmienne.

45. Eksperyment 1. Eksperyment Solomona Asha ( porównywanie odcinków) 35% odpowiedzi osób badanych było zgodnych z niepoprawnymi (celowo) odpowiedziami „wspólników” eksperymentatora. Co wywołało konformizm: rzeczywiste postrzeganie pod wpływem grupy , czy chęć przypodobania się innym? Zbadano to w ten sposób, że o odpowiedzi dotyczące odcinków poproszono badanego pod nieobecność innych. Wyniki potwierdziły hipotezę, ze im mniejsza bezpośrednia kontrola tym mniejsza skłonność do konformizmu.

46. Eksperyment 2.  Eksperyment Stanleya Milgrama: Sugerowano badanym, że celem eksperymentu jest ustalenie wpływu kary na zapamiętywanie. Natomiast prawdziwym celem było badanie procesu ulegania autorytetom. Trzej uczestnicy eksperymentu: badacz, badany „jako nauczyciel” i wspólnik eksperymentatora czyli „uczeń”. „Nauczyciel” poddawał „ucznia” różnym bodźcom na które musiał on właściwie reagować przez naciśnięcie odpowiedniego przycisku. Przy błędnej reakcji „nauczyciel” aplikował „uczniowi” impuls elektryczny za każdym razem coraz silniejszy. Impuls wahał się od 15 V do 450 V. Przy 75 V „uczeń” zaczynał jęczeć, przy 150 V prosił o zwolnienie z eksperymentu, przy 180 V krzyczał, dalej na maszynie impulsów były napisy „niezwykłe silny wstrząs" a dalej „Niebezpieczeństwo! Ciężki wstrząs”. „ Uczeń** zaczynał gwałtownie reagować bijąc pięściami w ścianę i błagać by go puszczono. Ponieważ nie były to właściwe reakcje na bodziec , „nauczyciel" dalej zwiększał dokuczliwość bodźca. Przy dalszym nasileniu bodźca nastąpiła złowroga cisza – „ofiara” nie reagowała na żadne bodźce. Ponieważ nie było reakcji eksperymentator polecał zwiększenie impulsu to końca.

47. Eksperyment 62% badanych aplikowało impulsy do końca eksperymentu, chociaż niektórzy musieli być ponaglani przez eksperymentatora. Nie wiadomo czy wynik ten wskazuje, że wszyscy jesteśmy potencjalnymi oprawcami?Może na posłuszeństwo miały wpływ takie czynniki jak to, że: •         Polecenia wydawał uczony, •         Eksperyment miał miejsce na słynnym uniwersytecie w Yale. Gdy powtórzono eksperyment w pomieszczeniach dość obskurnego czynszowego budynku w centrum Brigdeport (Connecticut) wyniki spadły z 65% do 48%. Gdy eksperymentator nie był fizycznie obecny, lecz wydawał polecenia przez telefon liczba w pełni posłusznych spadla do 25%, a kilku badanych „oszukiwało”.

48. 3 eksperyment C. Haneya, C Banksa i P. Zimbarto Podzielono losowo badanych na 10 „więźniów” i 11strażników. „Więźniowie” byli „aresztowani” wg wszelkich prawideł. Następnie przechodzili normalną procedurę przyjęcia do więzienia np..: rozbieranie do naga, polewanie środkami przeciw insektom, otrzymali numery zamiast nazwisk, nałożono im nylonowe pończochy na głowy, co miało imitować ogolenie głowy itp. Natomiast „strażnicy” dbali o porządek, urządzali zbiórki (coraz bardziej przeciągające się) podczas których liczyli „więźniów”. Ubrani byli w ubrania koloru khaki, ciemne okulary, mieli gwizdki. „Strażnicy” tak mocno weszli w swoją rolę, że eksperyment trzeba było przerwać ze względu na depresję „więźniów”.

49. 3 eksperyment C. Haneya, C Banksa i P. Zimbarto Podczas eksperymentu: • „więźniowie” stali się natychmiast bierni, „strażnicy” – rozkazujący i władczy, • Szybko pojawiły się i narastały postawy wzajemnie negatywne, • W zachowaniu „strażników” pojawiło się coraz więcej agresji; przedłużały się zbiórki; wystąpiła agresja słowna (fizyczna była zabroniona). „Strażnicy” zostawali w „więzieniu” dłużej niż byli zobowiązani. • Rozmowy „więźniów” dotyczyły przede wszystkim spraw „więzienia”, • Część „więźniów” bardzo szybko popadła w silne stany depresyjne, wystąpiły stany lękowe i płacz. Większość „więźniów” chciała oddać pieniądze byle by tylko wyjść z „więzienia”, • Eksperyment trzeba było przerwać po 6 dniach, chociaż zaplanowano go na dwa tygodnie. Najbardziej byli z tego niezadowoleni „strażnicy”.

50. WYWIAD Respondent Ankieter 1.  definicja sytuacji: kim jest A.? 1. definicja sytuacji: kim jest R. ? Po co przyszedł? Stosunek do niego. Dlatego A; 2. Nie wolno ujawniać swoich · powinien się przedstawić, sądów i opinii na poruszane · wzbudzić zainteresowanie w wywiadzie tematy badaniami, · wyjaśnić dlaczego wywiad 3. ubiór R. jest przeprowadzany właśnie z R. 4. wpływ cech A. na odpowiedzi R. Inne elementy mające wpływ na R: 5. A. „ niewidoczny” • ubiór A. 6. Płeć R. • zachowanie, wysławianie się, • A. winien ( w pewnym sensie) 7. wiek R. dostosować swoje zachowanie do sytuacji, wytworzyć atmo- sferę zaufania i zrozumienia. • płeć ankietera, • wiek ankietera.