NHIEÃM TRUØNG TUYEÁN NÖÔÙC BOÏT

1. NHIEÃM TRUØNG TUYEÁN NÖÔÙC BOÏT BS Buøi höõu Laâm

2. Muïc tieâu 1/ Trình baøy ñöôïc cô cheá beänh sinh cuûa nhieãm truøng tuyeán nöôùc boït 2/ Lieät keâ ñöôïc caùc yeáu toá beänh nguyeân taïi choã vaø toaøn thaân cuûa nhieãm truøng tuyeán nöôùc boït. 3/ Trình baøy ñöôïc phaân loaïi nhieãm truøng tuyeán nöôùc boït 4/ Trình baøy ñöôïc ñaëc ñieåm vi sinh hoïc trong nhieãm truøng tuyeán nöôùc boït 4/ Trình baøy phaùc ñoà höôùng daãn chaån ñoaùn vaø ñieàu trò nhieãm truøng tuyeán nöùôc boït

3. Töø khoaù _Vieâm, nhieãm khuaån, nhieãm truøng _Nhieãm truøng beänh vieän (hospital-acquired infection, nosocomial infection) _Nhieãm truøng coäng ñoàng (community- acquired infection) _Vieâm (tuyeán) ngöôïc doøng, vieâm (tuyeán)öù ñoïng (retrograde, stasis sialadenitis)

4. Vieâm : Laø phaûn öùng ñaàu tieân cuûa heä mieãn dòch ñoái vôùi nhieãm truøng hoaëc 1 kích thích naøo ñich1, bieåu hieän bôûi söng, noùng, ñoû, ñau vaø roái loaïn chöùc naêng Nhieãmkhuaån: (contamination, contaminated with microorganisms) Nhieãm: söï hieän dieän cuûa caùc vaät ngoaïi sinh laøm cho 1 chaát hay 1 cheá phaåm naøo ñoù khoâng ñöôïc tinh khieát hay trôû neân coù haïi Nhieãm khuaån: söï hieän dieän cuûa caùc vi sinh vaät gaây beänh Nhieãm truøng : tình traïng beänh lyù gaây ra do caùc vi sinh vaät xaâm nhaäp vaø nhaân leân ôû 1 toå chöùc hay 1 phaàn cuûa cô theå

5. Taïm thôøi quy öôùc : Vieâm vaø Nhieãm truøng : duøng laãn loän Ví duï: Nhieãm truøng tuyeán mang tai caáp do vi khuaån ( acute bacterial parotitis) thöôøng ñöôïc goïi : Vieâm tuyeán mang tai caáp

6. Nhieãm truøng beänh vieän: laø nhieãm truøng (thöù phaùt) xaûy ra ôû beänh nhaân ñang ñieàu trò ôû beänh vieän vaø khoâng lieân quan vôùi tình traïng beänh lyù ban ñaàu cuûa beänh nhaân. Nhieãm truøng ñöôïc xem laø nhieãm truøng beänh vieän khi noù xaûy ra sau khi nhaäp vieän toái thieåu 48 giôø. Nhieãm truøng beänh vieän thöôøng gaëp nhaát laø nhieãm truøng ñöôøng tieåu vaø nhieãm truøng phoåi Nhieãm truøng coäng ñoàng: traùi vôùi nhieãm truøng beänh vieän, nhieãm truøng coäng ñoàng laø nhieãm truøng maéc phaûi trong coäng ñoàng .

7. Nhö vaäy : 1 nhieãm truøng beänh vieän tuyeán mang tai laø 1 nhieãm truøng xaûy ra treân 1 BN (thoâng thöôøng ) naèm vieän daøi ngaøy vì 1 beänh khaùc maø nguyeân nhaân chuû yeáu laø do cô theå suy yeáu vaø maát nöôùc. Ñieàu caàn löu yù laø NTBVTMT coù ñaëc ñieåm vi sinh thay ñoåi theo höôùng khaùng thuoác vaø baát thöôøng veà chuûng loaïi

8. Nhieãm truøng (tuyeán) ngöôïc doøng hay nhieãm truøng (tuyeán) do öù ñoïng : Nhieãm truøng lan truyeàn ñeán tuyeán baèng caùch di chuyeån theo oáng tuyeán ngöôïc chieàu vôùi doøng chaûy nöôùc boït. Nhieãm truøng ngöôïc xaûy ra khi coù baát kyø 1 nguyeân nhaân naøo ñoù (taïi choã hoaëc toaøn thaân ) laøm giaûm khaû naêng baøi xuaát cuûa nöùôc boït ( ví duï : soûi, di vaät, cô theå maát nöôùc …) Nhieãm truøng TNB chuû yeáu xaûy ra theo cô cheá (taïi choã)naøy, raát hieám khi xaûy ra theo ñöôøng maùu(toaøn thaân)

9. Daøn baøi I/ Phaân loaïi nhieãm truøng TNB II/ Khaùm toång quaùt 1/ Khai thaùc lòch söû beänh 2/ Khaùm thöïc theå 3/ Chaån ñoaùn hình aûnh 4/ Xeùt nghieäm laboâ 5/ Chaån ñoaùn phaân bieät III/ Chaån ñoaùn vaø ñieàu trò 1/ Vieâm tuyeán nöôùc boït do vi khuaån a/ Vieâm tuyeán mang tai caáp b/ Vieâm tuyeán döôùi haøm caáp c/ Vieâm tuyeán mang tai maõn tính taùi phaùt d/ Vieâm tuyeán döôùi haøm maõn tính taùi phaùt e/ Beänh do Actinomyces

10. f/ Beänh maøo quaøo 2/ Nhieãm sieâu vi Dòch vieâm tuyeán mang tai (beänh quai bò) Toån thöông lymphoâ-bieåu moâ laønh tính (beänh nhaân nhieãm HIV) Virus cöï baøo (CMV_Cytomegalovirus) 3/ Nhieãm mycobacterium Lao Caùc mycobacteria khoâng ñieån hình 4/ Nhieãm kyù sinh truøng 5/Caùc beänh nhieãm truøng lieân quan ñeán heä mieãn dòch Vieâm tuyeán nöôùc boït do beänh taïo keo (Lupus ban ñoû toaøn thaân) Hoäi chöùng Sjogren Dò saûn tuyeán nöôùc boït hoaïi töû Beänh sarcoid

11. Phaân loaïi nhieãm truøng TNB Nhieãm vi khuaån Vieâm tuyeán döôùi haøm caáp Vieâm tuyeán mang tai caáp Vieâm tuyeán döôùi haøm maõn Vieâm tuyeán mang tai maõn Vieâm tuyeán mang tai maõn ôû treû nhoû Vieâm tuyeán nöôùc boït dò öùng caáp (vieâm tuyeán mang tai quang tuyeán) Beänh do Actinomyces Beänh meøo quaøo Nhieãm sieâu vi Dòch vieâm tuyeán mang tai (beänh quai bò) Toån thöông lymphoâ-bieåu moâ laønh tính (beänh nhaân nhieãm HIV) Virus cöï baøo (CMV_Cytomegalovirus) Nhieãm naám Nhieãm mycobacterium Lao Caùc mycobacteria khoâng ñieån hình Nhieãm kyù sinh truøng Caùc beänh nhieãm truøng lieân quan ñeán heä mieãn dòch Vieâm tuyeán nöôùc boït do beänh taïo keo (Lupus ban ñoû toaøn thaân) Hoäi chöùng Sjogren Dò saûn tuyeán nöôùc boït hoaïi töû Beänh sarcoid

12. Cô cheá beänh sinh cuûa nhieãm truøng tuyeán nöôùc boït vaøcaùc yeáu toá beänh nguyeân taïi choã vaø toaøn thaân ? Nhieãm truøng tuyeán mang tai caáp do vi khuaån (acute bactreial parotitis: ABP) töøng ñöôïc goïi teân laø beänh quai bò ngoaïi khoa. Tröôùc kyû nguyeân cuûa khaùng sinh vaø phaãu thuaät Y khoa hieän ñaïi, ABP laø bieán chöùng hay gaëp cuûa phaãu thuaät buïng vaø chaán thöông buïngvôùi tyû leä töû vong gaàn 50 %. Lòch söû ABP ñoàng haønh vôùi lòch söû y hoïc hieän ñaïi.

13. Cô cheá beänh sinh cuûa nhieãm truøng tuyeán nöôùc boït caùc yeáu toá beänh nguyeân taïi choã vaø toaøn thaân ? Sau phaãu thuaät Maát nöôùc Hoäi chöùng Sjogren Suy dinh döôõng Thuoác coù taùc duïng phuï laøm giaûm tieát nöôùc boït… Nhieãm truøng TNB chuû yeáu xaûy ra theo cô cheá “nhieãm truøng ngöôïc “ Tuyeán nöôùc boït Soûi, nuùt nhaày Chaán thöông ( caén maù, dò vaät, thao taùc khi chöõa raêng ..) Beänh maïch maùu taïo keo Hoäi chöùng ngöôøi thoåi keøn Trompet … cheá tieát baøi xuaát Ñeà khaùng giaûm: _tuoåi cao _treû sinh thieáu thaùng _naèm vieän daøi ngaøy _ xaï trò _HIV Taùc ñoäng “xoái nöôùc” Vieâm ngöôïc doøng

14. Ñaëc ñieåm vi sinh hoïc trong nhieãm truøng tuyeán nöôùc boït Nhieãm truøng coäng ñoàng TNB: Phaûn aùnh ñaëc ñieåm vi sinh hoïc cuûa heä vi khuaån thöôøng truù khoang mieäng : caàu truøng Gr + Staphylococcus vaø Streptococcus Nhieãm truøng beänh vieän TNB: >50% Staph. Aureus _Gr – ñöôøng ruoät

15. Sưng tuyeán nöôùc boït Lan toûa Giới hạn roõ Moät beân Hai beân Moät beân 2 beân Caáp Maõn Caáp Maõn CT,MRI U Warthin Trieäu chöùng toaøn thaân(soát, ôùn laïnh, ñoå moà hoâi..) Ñau Soát Möng muõ ABP H/C Sjogren Lupus ban ñoû toaøn thaân Sarcoid Beänh khaùc Böôùu Loaïi tröø böôùu Phaân loaïi TNM Phaãu thuaät Ñieàu trò baèng thuoác Caáy khuaån + khaùng sinh ñoà Buø nöôùc Khoâng duøng thuoác öùc cheá tieát nöôùc boït Duøng khaùng sinh theo kinh nghieäm Raïch vaø daãn löu Laáy soûi. Khoâng khoûi Caáy laïi CT, MRI Raïch + daãn löu laïi Noäi soi tuyeán nöôùc boït Chuïp caûn quang (maïn tính) Taéc ngheõn Khoâng taéc ngheõn Laáy soûi nöôùc boït/taïo hình oáng tuyeán Caét tuyeán nöôùc boït(maõn tính)

16. Phaùc ñoà höôùng daãn chaån ñoùan

17. Phaùc ñoà ñieàu trò

18. Nguyeân nhaân gaây taéc ngheõn thöôøng gaëp nhaát laø soûi _tæ leä 1/15000 – 1/30000 _80-90% ôû tuyeán döôùi haøm _85 % soûi caûn quang

19. 1/ Tuyeán haøm döôùi naèm thaáp hôn heä thoáng oáng daãn nöôùc boït 2/ Ñoä daøi oáng Wharton laøm taêng thôøi gian di chuyeån nöôùc boït 3/ OÁng Wharton coù hai choã gaäp khuùc 4/ Loå oáng Wharton co heïp laïi do taùc ñoäng cuûa 1 cô voøng. 5/ Nöôùc boït cuûa tuyeán haøm döôùi kieàm hôn do coù noàng ñoä caùc muoái calcium (oxalat, carbonat vaø phosphat) cao hôn.

20. Vò trí 1/ Oáng tuyeán _ 1/3 tröôùc _1/3 giöõa _1/3 sau ( keå caû roán tuyeán) 2/ Nhu moâ tuyeán (intraglandular c.) thöïc chaát laø soûi oáng tuyeán thöù caáp

21. Kích thöôùc Töø 2mm – 2cm Kích thöôùc trung bình soûi tuyeán mang tai:3.2mm Kích thöôùc trung bình soûi tuyeán döôùi haøm: 4,9mm Toác ñoä gia taêng kích thöùôc soûi : 1mm/naêm

22. Nguyeân nhaân thaønh laäp soûi Chöa roõ Nhaän xeùt laâm saøng: thôøi gian gaàn ñaây taàn suaát soûi TNB coù veû taêng cao??

23. Chaån ñoaùn hình aûnh Chuïp X quang khoâng söõa soaïn(Radiography): Occlusal, Hirtz, Panorex. Boû soùt khoaûng 15% soûi khoâng caûn quang vaø caùc soûi nhoû hoaëc soûi nhu moâ tuyeán Chuïp caûn quang TNB(Sialography) phaùt hieän 15% soûi thaáu quang hoaëc taét ngheõn do caùc nuùt nhaày cung caáp khaù chi tieát hình aûnh nhu moâ tuyeán nöôùc boït vaø heä thoáng oáng tuyeán Nhöôïc ñieåm : Nhieãm xaï, gaây ñau, thuûng oáng tuyeán, soác phaûn veä, ñaåy soûi xa hôn

24. Chaån ñoaùn hình aûnh CT : chæ ñònh khi soûi coù kích thöôùc lôùn Nhöôïc ñieåm: Khoâng ñònh vò chính xaùc ñöôïc soûi Khoâng cung caáp hình aûnh heä thoáng oáng tuyeán Sieâu aâm: Ñôn giaûn, khoâng xaâm laán Nhöôïc ñieåm : Caàn keát hôïp vôùi caùc phöông tieän chaån ñoaùn hình aûnh khaùc nhö sialography, MR sialography

25. Chaån ñoaùn hình aûnh Coïng höôûng töø TNB Öu: Cung caáp hình aûnh roõ heä thoáng oáng tuyeán Nhanh, hoaøn toaøn khoâng xaâm laán Khoâng tieâm thuoác caûn quang Khoâng nhieãm xaï Khoâng ñau Nhöôïc: Chi phí cao Maát thôøi gian Giaû töôïng(artifacts)

26. Chaån ñoaùn hình aûnh Noäi soi tuyeán (sialodoscopy): phaùt trieån töø ñaàu thaäp kyû 90 ñeán nau1 Öu: Ñaùnh giaù tình traïng baát thöôøng heä thoáng oáng tuyeán Giaûm thieåu chuïp X quang Laøm döôùi gaây teâ, ngoaïi truù Nhöôïc : Nguy cô choïc thuûng oáng tuyeán, toån thöông thaàn kinh ,maïch maùu Chaán thöông thaønh oáng tuyeán gaây chít heïp veà sau

27. Ñieàu trò coå ñieån 1/ Phaãu thuaät laáy soûi, taïo hình oáng tuyeán (sialodochoplasty ) (töông töï nhö Marsupialization) 2/ Laáy tuyeán Löu yù : Coù nghieân cöùu cho bieát gaàn 50% tuyeán caét boû bình thöøông hoaëc gaàn bình thöôøng veà maët toå chöùc hoïc (?!) 3/ Taùn soûi beân ngoaøi cô theå hoaëc trong tuyeán ( extracorporal or intraglandular lithotripsy): Tæ leä thaønh coâng 75% tuyeán mang tai, 40% tuyeán döôùi haøm Gaây toån thöông tuyeán ñaùng keå

28. Tieáp caän PP ñieàu trò môùi (20 naêm?) Noäi soi TNB can thieäp

32. BONJOUR VIET NAM PHAÏM QUYØNH ANH