Jak zwiększyć polską konkurencyjność

1. Jak zwiększyć polską konkurencyjność Ryszard Petru Przewodniczący TEP

2. Wstęp • Szybki wzrost gospodarczy Polski w ostatnim dwudziestoleciu zawdzięczamy restrukturyzacji gospodarki i efektowi doganiania • Przyrost produktywności brał się ze zmian struktury gospodarki, napływu know-how (imitacja) i umiejętności jego absorpcji (kwalifikacji pracowników, jakości prawa gospodarczego, poziomu infrastruktury) • W krajach wysoko rozwiniętych przyrost PKB na zatrudnionego wynika głównie z przyrostu TFP (total factor productivity) • W Polsce dalszy przyrost PKB na zatrudnionego i płac będzie wiązał się głównie z TFP, a więc to o utrzymanie jej wysokiej dynamiki powinna troszczyć się polityka gospodarcza • Dyskusja powinna więc zaadresować te słabości polskiej gospodarki, których usunięcie będzie kluczowe dla zwiększenia potencjału wzrostu

3. Diagnoza - wyzwania W wymiarze makroekonomicznym • Duża nierównowaga fiskalna • Niski poziom oszczędności i inwestycji w relacji do PKB • Inwestycje publiczne finansowane głównie z oszczędności zagranicznych i długu • skupienie FDI na branżach średniozaawansowanych o ograniczonym potencjale wzrostu • Ograniczone możliwości dalszego zadłużania się (w relacji do PKB) sektora publicznego oraz całej gospodarki za granicą W wymiarze strukturalnym • Rynek pracy - niska aktywność zawodowa, negatywna demografia, nisko produktywna część siły roboczej, emigracja • Edukacja niedostosowana do wymogów nowoczesnej gospodarki. Brak współpracy pomiędzy uczelniami i przedsiębiorstwami • Nieprzyjazne i nieprzejrzyste prawo (sądownictwo, regulacje gospodarcze, podatki) • Niska innowacyjność i jej ranga w agendzie zadań państwa • Nieefektywna, źle oceniana przez obywateli administracja

4. Mniej Polaków jest aktywnych i pracuje niż obywateli UE Społeczeństwo polskie się starzeje, a populacja kurczy Rys. 8. Prognozy demograficzne dla Polski

5. Rosnąca nierównowaga fiskalna osłabia skuteczność działania państwa i podnosi ryzyko inwestycji prywatnych Rysunek 1. Podstawowe dane makroekonomiczne Polski w latach 1995–2012 * kolorem granatowym wyróżniono okresy szybkiego (powyżej 2% PKB rocznie), natomiast kolorem pomarańczowym okresy wolnego (poniżej 2% PKB rocznie) wzrostu polskiej gospodarki ** po 2004 r. stopa bezrobocia BAEL Źródło: Międzynarodowy Fundusz Walutowy

6. Oszczędności i inwestycje nie finansują rozwoju tak efektywnie jak w innych krajach Rysunek 8. Inwestycje i oszczędności jako % PKB Źródło: Raport „Konkurencyjna Polska - opracowanie na podstawie danych Banku Światowego oraz UNCTAD

7. Dynamika wydajności pracy nie gwarantuje dogonienia państw rozwiniętych w horyzoncie pokolenia Rysunek 4. Wydajność pracy (PKB na zatrudnionego) w wybranych krajach wg parytetu siły nabywczej w latach 2004–2011 Źródło: Bank Światowy

8. Prawo nie sprzyja działalności gospodarczej, zniechęcając biznes do produktywnego działania

9. Polska nie inwestuje w innowacyjność, osiąga więc słabe wyniki na tym polu

10. Niska jakość instytucji publicznych podważa zaufanie obywateli do państwa i zniechęca firmy do inwestowania * Im niższy wskaźnik tym lepszy wynik

11. Miejsca pracy tworzone są głównie w usługach, często o niskiej produktywności Miejsca pracy powstałe w latach 2004-2011 (w tys.) Górnictwo Usługi nierynkowe Usługi rynkowe Budow-nictwo Handel i naprawy Przetwór-stwo przem. Usługi finansowe Przed. użytecz. publicznej Rolnictwo Ogółem Wartość dodana na zatrudnionego, tys. EUR* (2011) * kursy z 2005 r. Źródło: Eurostat

12. Nie wyróżniamy się na tle krajów EŚW Konkurencyjność Polski na tle EŚW* (Pozycja**: 68/68) Konkurencyjność na poziomie makroekonomicznym (69/67) Konkurencyjność na poziomie mikroekonomicznym (68/70) Infr. społeczna i instytucje polityczne (66/72) Polityka makroekonomiczna (74/58) Wyrafinowanie firm (66/66) Otoczenie biznesowe (68/73) Sektory pokrewne i wspierające oraz klastry (64/68) Instytucje polityczne (97/96) Podstawowa edukacja i zdrowie (40/44) Popyt (72/94) Rządy prawa (60/76) Warunki konkurowania (68/66) Uwarunkowania (69/63) Efekt. oper. i myślenie strategiczne (71/69) Praktyki w zakresie organizacji (67/72) Umiędzynaro-dowienie firm (61/56) Infrastruktura logistyczna (85/63) Infr. komunikacyjna (44/41) Infr. rynków finansowych. (61/78) Infr. Innowa-cyjności (68/65) Administracja (87/68) * Kraje EŚW będące członkami UE; kolor szary oznacza zbliżony poziom konkurencyjności, kolor jasnozielony oznacza niewielką przewagę konkurencyjną Polski (wobec EŚW), ciemnozielony znaczącą przewagę konkurencyjną Polski, kolor jasno czerwony oznacza niewielką lukę konkurencyjności wobec EŚW, kolor ciemnoczerwony oznacza znaczącą lukę konkurencyjności ** Pozycja Polski/EŚW wśród wszystkich krajów (148) branych pod uwagę w analizie World Economic Forum Źródło: analiza własna na bazie metodologii M.Portera(“The determinants of national competitiveness”) i danych/rankingu WEF

13. Znacznie ustępujemy krajom „Północy” Konkurencyjność Polski na tle „Północy”* (Pozycja**: 68/29) Konkurencyjność na poziomie makroekonomicznym (69/32) Konkurencyjność na poziomie mikroekonomicznym (68/24) Infr. społeczna i instytucje polityczne (66/20) Polityka makroekonomiczna (74/54) Wyrafinowanie firm (66/21) Otoczenie biznesowe (68/26) Sektory pokrewne i wspierające oraz klastry (64/11) Instytucje polityczne (97/25) Podstawowa edukacja i zdrowie (40/16) Popyt (72/27) Rządy prawa (60/19) Warunki konkurowania (68/37) Uwarunkowania (69/29) Praktyki w zakresie organizacji (67/27) Efekt. oper. i myślenie strategiczne (71/11) Umiędzynaro-dowienie firm (61/25) Infrastruktura logistyczna (85/12) Infr. komunikacyjna (44/22) Infr. rynków finansowych. (61/34) Infr. Innowa-cyjności (68/15) Administracja (87/64) * Niemcy, Austria, Holandia, Belgia, Finlandia; kolor szary oznacza zbliżony poziom konkurencyjności, kolor jasnozielony oznacza niewielką przewagę konkurencyjną Polski (wobec Północy), ciemnozielony znaczącą przewagę konkurencyjną Polski, kolor jasno czerwony oznacza niewielką lukę konkurencyjności wobec Północy, kolor ciemnoczerwony oznacza znaczącą lukę konkurencyjności ** Pozycja wśród wszystkich krajów (148) branych pod uwagę w analizie World Economic Forum Źródło: analiza własna na bazie metodologii M.Portera(“The determinants of national competitiveness”) i danych/rankingu WEF

14. Sukces transformacji 25-lecia nie gwarantuje sukcesu w przyszłości – wiele krajów doświadczyło tego przed nami

15. Wniosek – bez jasnej agendy modernizacyjnej Polska ugrzęźnie w pułapce średniego dochodu Źródło: Eurostat, OECD, World Bank, World EnergyCouncil

16. Rekomendacje

17. Rekomendacje - podział Rekomendacje zostały wybrane i podzielone na: • pilne • długoterminowe Dla dokonania tego podziału przyjęto następujące kryteria: • pilna potrzeba realizacji • realność szybkiego wprowadzenia

18. Pilne Średnio-długofalowe • zniesienie nadmiernych regulacji związanych z wejściem na rynek nowych przedsiębiorstw oraz z ich funkcjonowaniem i rozwojem • zmiana regulacji upadłościowych, tak aby zmniejszyć penalizację niepowodzeń gospodarczych • zmniejszenie zakresu sprawozdawczości i kontroli, zarówno w zakresie liczby, jak i zakresu działania instytucji kontrolnych • stabilność i prostota systemu podatkowego oraz chroniona sądowo pewność obrotu gospodarczego, głównie poprzez szybkie rozstrzyganie spraw gospodarczych i administracyjnych • zasadnicza reforma służb skarbowych oraz sądownictwa • oferowanie wszystkich procedur administracyjnych on-line 1. Lepsze warunki dla przedsiębiorczości • zwiększenie efektywności publicznych służb zatrudnienia i promocja elastycznych form zatrudnienia, • system podnoszenia kompetencji pracowników przez całe życie • zwiększenie opieki instytucjonalnej dla dzieci: przedszkola, świetlice, wyżywienie • Reforma specjalnych systemów emerytalnych – maksymalna integracjaz systemem powszechnym • wzrost zatrudnienia osób z niższym niż średnie poziomem wykształcenia poprzez rozbudowę kształcenia zawodowego i technicznego • zwiększenie możliwości migracji ze wsi do miast poprzez lepszą edukację na terenach wiejskich i lepszą dostępność mieszkań w miastach • aktywna polityka imigracyjna; do 2040 r. Polska powinna przyjąć 2-3 miliony imigrantów, głównie z bliskich nam kulturowo wschodnich krajów 2.Przebudowa rynku pracy

19. Średnio-długofalowe Pilne • prowadzenie polityki podażowej, czyli wykorzystanie inwestycji finansowanych ze środków unijnych wspierając sektor prywatny • weryfikacja projektów pod kątem ich długoterminowego wpływu na finanse samorządów (środki unijne zapewniają finansowanie inwestycji, ale nie zapewniają pokrycia kosztów utrzymania powstałej infrastruktury) • odejście od podejścia dążącego do maksymalizacji absorpcji, bez względu na efektywność wydatkowania środków • wspieranie PPP i zaadresowanie słabości obecnych rozwiązań: właściwy podziału ryzyk pomiędzy partnera prywatnego i publicznego; ograniczenie rękojmi wykonawcy; umiejętności prowadzenia procesu wyboru partnera prywatnego 3. Prorozwojowe wykorzystanie środków unijnych • przegląd i uproszczenie prawa, usprawnienie systemu jego egzekucji • przeprowadzenie całościowej modernizacji centrum rządu (oddzielenie policy-making od resortów zajmujących się administracją) • wykorzystanie projektu e-government do przeprowadzenia głębokich zmian organizacyjnych i procesowych • powołanie zespołu doradców strategicznych o jasno określonych kompetencjach – na podobieństwo RPP • wyznaczenie głównych celów modernizacyjnych do osiągnięcia w horyzoncie 2016 i wyznaczenie osób za nie odpowiedzialnych 4. Nowoczesna administracja

20. Średnio-długofalowe Pilne • utrzymanie zrównoważonego cyklicznie budżetu sektora publicznego • utrzymanie systemu obowiązkowych prywatnych funduszy emerytalnych • ulgi dla oszczędzających, zwłaszcza w długim okresie (prywatne filary systemu emerytalnego) • zmiany w systemie podatkowym wzmacniające konkurencyjność firm poprzez zapewnienie bodźców do inwestowania (maszyny i urządzenia, badania i rozwój) i tworzenia miejsc pracy (ulgi inwestycyjne/ przyspieszona amortyzacja) • wprowadzenie klauzuli wiążącej interpretacji przepisów prawa podatkowego 5. Wzrost oszczędności • wymuszenie działań na rzecz konkurencyjności gospodarki • wprowadzenie euro przed rokiem 2020 - większa otwartość gospodarki i jej silniejsza międzynarodowa współzależność • zwiększenie stabilności politycznej i makroekonomicznej dzięki przystąpieniu do obszaru wspólnej waluty 6. Nowa strategia integracji europejskiej

21. Średnio-długofalowe Pilne • zmiana reguł finansowania badań stosowanych, tak aby znacząco zwiększył się udział finansowania związanego z prowadzeniem badań, w tym badań stosowanych i wdrożeniowych finansowanych ze środków prywatnych • polityka uprzywilejowująca długoterminowe inwestowanie (i ponoszenie związanego z tym ryzyka) • podział uczelni na dydaktyczno-zawodowe oraz uniwersyteckie • infrastruktura wspierająca komercjalizację innowacyjnych pomysłów biznesowych • Dalszy wzrost wydatków publicznych na B+R do 1 % PKB w perspektywie 2025 i 1,5% w 2030 • wzrost wydatków publicznych na B+R do 0,7 % PKB w roku 2020 o 0,05% PKB rocznie poczynając od 2014 (z 0,4% PKB dziś) • wsparcie dla wzrostu wydatków na B&R przez sektor prywatny (nie likwidowanie OFE, ulga podatkowa na B+R) • sprzyjanie tworzeniu różnego rodzaju form partnerstwa, szczególnie w układzie «przedsiębiorstwa – ośrodki badawczo-rozwojowe» • polityka zamówień publicznych promująca innowacyjne i ekologiczne rozwiązania • częściowa odpłatność za studia • likwidacja lub liberalizacja Karty Nauczyciela 7. Proinnowacyjna reorientacja gospodarki

22. Propozycjedziałań • Analiza kosztów i korzyści regulacji oraz stworzenie mechanizmów powtarzalnego i ustandaryzowanego liczenia kosztów i korzyści prawa przez instytucje państwa • Głębsza i bardziej rynkowa reforma rynku pracy, w tym pośrednictwa pracy. Opracowanie strategii migracyjnej • Analiza, a następnie przygotowanie strategii optymalnego wykorzystania najbliższej perspektywy finansowej dla wzrostu konkurencyjności • Opracowanie docelowego kształtu systemu emerytalnego z uwzględnieniem dobrowolnych ubezpieczeń (III filar) • Opracowanie strategii przyjęcia euro, z podziałem na kroki • Długofalowa strategia innowacji przy zaangażowaniu środków publicznych i prywatnych